میدان نقش جهان از دید اوژن فلاندن

میدان نقش جهان از دید اوژن فلاندن
دانشمند و جهانگرد فرانسوی اوژن فلاندن (Eugene Flandin) در زمان محمدشاه قاجار در سال های ۱۸۴۵-۱۸۴۱ میلادی (۱۲۱۹-۱۲۲۱ خورشیدی) به همراه هنرمند هموطن خود پاسکال کست به ایران آمده و سفرنامه ی خود را تحت کتابی با عنوان مسافرت به ایران نگاشته است. آنچه در ادامه می خوانید مربوط به سفر این دانشمند به اصفهان و مشاهدات وی در آن زمان از میدان نقش جهان است. در ناحیه ی جنوب شهر است که ابنیه ی عمده را برپا ساخته اند. در این قسمت محلی بزرگ به نام میدان شاه یا محل سلطنتی وجود دارد که یک طرفش گنبد و مناره های مسجد بزرگ برشکوه این میدان افزوده، دروازه های بازار از اطراف بدان گشوده شده و در سمت دیگر قصری رفیع دیده می شود. قسمت های دیگر از غرفه هایی مشابه تشکیل یافته که منزلگاه تجار و میرزاهای وابسته به فرماندار، سربازان و غلامان است. این مکان که یکی از باشکوه ترین امکنه ی عالم است، فضایش مستطیلی شکل و در درونش مستطیل دیگری است که درونش را جوی آبی احاطه کرده است. مابین این نهر و اطراف آن را درختان چنارکاشته اند ولیکن هرکدام را که به جهت ساختن پایه ی توپ قطع کرده اند به جایش درختی نشانده اند و تنها باید افسوس خورد که در موقع گرمی هوا غیرممکن است بشود از این میدان گذر کرد. قسمت اعظم میدان را اکنون تجار خارجی که تجارت ماکولات یا تجارت های موسمی می نمایند اشغال نموده اند. این محل یک نوع بازار دائمی است که بیچارگان و فقرا لباس های کهنه و کم قیمت خود را جهت فروش به آن می آورند. در این بازار کهنه چینان، دواتگران، میوه فروشان، وغیره چادرهای بزرگ برپا کرده اند و به زیر این چادرها تکه های قالی یا حصیر پهن است و بر رویش لباس مردگان، اسلحه ی کهنه ی زنگ خورده، زین ها، خیار، انگور، میوه های خشک و چیزهای بسیار دیگر است که کپه شده اند. کمی دورتر مال داران یا شتردارانند که سعی دارند اوصاف اسب ها و شتران را از حیث قوت و جسوری و غیره پیوسته جهت مشتریان، با آب و تاب نقل بنمایند. در طرفی صدای چکش نعلبندان شنیده می شود که مشغول نعلبندی اسبان یا شتران چاروادارانند که مترصد عزیمتند، اما مانند ممالک ما بوی تعفن از سوختن استخوان به وقتی که آهن گداخته را می گذارند استشمام نمی شود. در ایران و به طور کلی در مشرق، نعلبندی سرد می کنند و باید قاعدتا این روش بسیار خوب باشد، زیرا به ندرت دیده شده که اسب یا قاطری امراض پایی داشته باشد. در میان این میدان خروشان، چندین دکان چادری وجود دارد محل اطبا و نویسندگان است. اکنون داروفروشان هم در این محل سکنی گزیده، و داروهایی را که مهیا ساخته اند به فروش می رسانند. بیشتر داروها را به فکر این که امراض را بکشند به مریض می خورانند. در اولین وهله هیچ بویی از طبابت نبرده اند اما باید گفت در ایران کم اشخاص پیدا می شوند که من حیث المجموع عامی باشند. نزدیک این محل آشپزان مشغول طبخ هستند و پیوسته سیخ های کباب را بر روی اجاق کوچکی که دائما طرق طروق می کند قرار می دهند. در این مهمان خانه هایی که در هوای آزادند، از هر قبیل خوردنی از جمله پلو، گوشت گوسفند کباب شده، خیارها یا سالاد که به ماءالعسل آمیخته شده، خرما، انگور، و غیره موجود است. خلاصه با خرج کمی می توان غذای لذیذی تهیه کرد. در گوشه ای دراویش به مدح علی و نقالان قصاید و غزلیاتی از دیوان حافظ، گلستان(شاهکار سعدی)، و شاهکارهای فردوسی(رستم و سهراب)(هرکول یا رولاند ایرانی ها) می خوانند. در وسط این میدان که فروشندگان و خریداران پیوسته به این طرف و آن طرف رفت و آمد می کنند و همهمه و غوغا برپاست، دکه ای که میز تحریر ممیز یا پاسبان این میدان است قرار دارد. به دورش فراشان است که افراد دون همت و کسانی را که مزاحم مردم می شوند مجازات می کنند. این نوع بازار که در هوای آزاد دایر است متعلق به تاجرین بیچاره است که وسایل و قدرت اجاره کردن دکان ندارند. با این وجود، امکنه ی این بازار مجانی نیست و تماما جهت بساطی که پهن می کنند اجاره می پردازند. گرچه اغلب تا یک شاهی هم کرایه می دهند ولی روی هم رفته عایدات این میدان روزی چهل-پنجاه فرانک است. این مالیات به نفع مسجد شاه، و یکی از بهترین عایدات می باشد. گرچه تجاری که در این محل کسب می کنند زیاد متمول نیستند و به علاوه به علت کمی اعتمادی که به آنها دارند اخذ کنندگان مالیات هر روز یا چند روزی کمتر از یک هفته کرایه ها را دریافت می دارند. در شب کلیه ی بساط اندازان اثاثیه ی خود را برچیده و به دورش چادر می زنند و آنها را به محافظین و پاسبانان می سپارند. در پیش دورتادور میدان شاه مغازه بوده، ولیکن امروز به نصف رسیده و تعداد تجار دوره گرد روز به روز تنزل می یابد. اکنون مقدار زیادی از این میدان بایر است که مالداران مال های خود را در آن به جولان آورده و نمایشاتی چون یورش و غیره می دهند تا چابکی، سختی، یا تیزی اسب هایشان را جلوه سازند
در میان مساجد اصفهان،بزرگ ترین و قشنگ ترینشان مسجد شاه یا مسجد جامع[عباسی] است که در طرف جنوب میدان شاه واقع شده و باید گفت که هیچ شباهتی با معابد اروپایی که به سبک یونانی یا گوتیکند ندارد و مانند سبک مساجد کلی ایران است