تحلیل میدان نقش جهان
دانشجو
فصل اول شناخت
شناخت جغرافیایی
طول و عرض جغرافیایی اصفهان شناسی
عرض جغرافیایی: بین عرض ۳۰ درجه و ۴۲ دقیقه تا ۳۴ درجه و ۲۷ دقیقه شمالی
طول جغرافیایی: بین طول ۴۹ درجه و ۳۸ دقیقه تا ۵۵ درجه و ۳۲ دقیقه شرقی
وسعت : ۱۰۷۰۴۵ کیلومتر مربع
آب و هوا اصفهان شناسی
بخش وسیعی از استان اصفهان را اقلیم خشک در برگرفته است و این امر بیش از همه معلول کم بودن باران سالیانه در بسیاری از مناطق استان و بالا بودن نرمال سالیانه دما در گستره های وسیعی از استان اصفهان میباشد. با توجه به وجود ناهمواری های استان که در بخشهای غربی و جنوب غربی توزیع شده است، مسلماً این نواحی دارای دمای کمتر بوده در حالی که نواحی پست شرقی و شمال شرقی استان دارای درجه حرارت بالاتری میباشد. عوامل اصلی در شکل گیری اقلیم های استان اصفهان را می توان مانند بسیاری از مناطق دیگر در تغییرات ارتفاع، منابع رطوبتی، عرض جغرافیایی و تاثیر توده های هوا و سیستمهای هواشناسی جستجو نمود که عوامل فرعی نظیر پوشش گیاهی، کشاورزی و صنعت در کنار آنها به نوبه خود دارای تاثیراتی بر اقلیم استان می باشند.
در این استان مقدار بارش از غرب به شرق و جنوب به شمال کاهش مییابد. بطوری که در مناطق مرتفعی مثل ارتفاعات کوهرنگ )در مجاورت استان( به بیش از ۱۰۰۰ میلیمتر و حتی ۱۳۰۰ میلیمتر هم میرسد. بارندگی این مناطق کوهستانی اغلب زمستانی و بهاره است، زیرا بادهای غربی و سیکلون های مدیترانهای که عامل اساسی بارش هستند در این فصول حاکمیت دارند. با استفاده از روش های متداول جهانی تعیین اقلیم استان اصفهان به ۳ ناحیه عمده تقسیم می شود:
ناحیه آب وهوای مدیترانه ای با زمستانهای سرد : نواحی کوهستانی در غرب و جنوبغربی( شامل شهرستانهای گلپایگان، خوانسار، فریدن، فریدونشهر و سمیرم با میانگین بارندگی سالانه بین ۳۰۰ الی ۶۰۰میلی متر و میانگین درجه حرارت سالانه ۸ تا ۱۰ درجه سانتیگراد.
ناحیه آب وهوای نیمه خشک با زمستانهای نسبتاً سرد )نواحی جلگهای در مرکز و کویری در شمال( شامل شهرستانهای اصفهان، نجف آباد، خمینی شهر، لنجان، مبارکه، فلاورجان و شهرضا با میانگین بارندگی سالانه بین ۱۱۰ الی ۱۶۰ میلیمتر و میانگین درجه حرارت سالانه بین ۱۰ الی ۱۶ درجه سانتیگراد.
ناحیه آبوهوای نیمه خشک با تابستانهای گرم )نواحی کویری در شمال شرقی و شرق( شامل شهرستانهای آرانوبیدگل، کاشان، نایین، اردستان، قسمتی از شهرستان برخوارومیمه با میانگین بارندگی سالانه بین ۷۵ الی ۱۱۰ میلیمتر و میانگین درجه حرارت سالیانه بین ۱۶ الی ۲۰ درجه سانتیگراد.
شهر اصفهان، مرکز شهرستان استان اصفهان ، با پهنه ای حدود دویست و پنجاه کیلومترمربع، در دل فلات ایران قرار دارد. در اصفهان شناسی آمده است که، شهر اصفهان از روزگاران کهن تا کنون به نامهای: آپادانا، آصف هان، اسباهان، اسبهان، اسپاتنا، اسپادنا، اسپاهان، آسپدان، اسپدانه، اسپهان، اسپینر، اسفاهان، اسفهان، اصباهان، اصبهان، اصپدانه، اصفاهان، اصفهان، اصفهانک، انزان، بسفاهان، پارتاک، پارک، پاری، پاریتاکن، پرتیکان، جی، دارالیهودی، رشورجی، سپاهان، سپانه، شهرستان، صفاهان، صفاهون، گابا، گابیان، گابیه، گبی، گی، نصف جهان و یهودیه سرشناس بوده است
حکومت در دوره صفویه
دوره حکومت صفویه: اصفهان پایتخت دولت صفوی بود.
با مطالعهٔ تاریخ صفویه درمی یابیم که شهر اصفهان پس از تاسیس این سلسله تا انتخاب آن به عنوان پایتخت، شهری آباد و پرجمعیت بوده است. شاه عباس اول صفوی در این اندیشه بود که پایتخت را از شمال غرب به مرکز ایران منتقل سازد تا از دشمن صفویان یعنی دولت عثمانی فاصله داشته باشد؛ از این رو، درسال ١٠٠٠ هجری قمری، پایتخت را از قزوین به اصفهان منتقل کردند. تا سال ١١٣٥ هجری قمری، یعنی سال سقوط صفویه، اصفهان نه تنها در مرکز ایران بود بلکه تمام شرایط مورد نیاز برای یک پایتخت بزرگ را در خود داشت. پس از انتخاب اصفهان به عنوان پایتخت، زمینه برای جذب اقوام و گروه ها از دور و نزدیک به سمت اصفهان فراهم گردید(مهاجرت گرجی ها و ارامنه) هم چنین تعداد زیادی از صنعتگران، معماران، شعرا، هنرمندان، فلاسفه و دانشمندان به اصفهان آمدند. حضور این افراد به همراه تمرکز قدرت صفویه در اصفهان، آنچنان شکوه و عظمتی را به این شهر بخشیدکه به نصف جهان مشهور شد. میدان باشکوه و بی نظیر نقش جهان در مرکز شهر جدید اصفهان ساخته شد و در اطراف آن، ساختمان های مجلل مانند مسجد جامع عباسی (مسجد امام)، مسجد شیخ لطف اللّه، کاخ عالی قاپو و سردر قیصریه هریک به عنوان شاهکاری از معماری ایرانی اسلامی مورد توجه جهانگردان و سفرنامه نویسان شرق و غرب عالم قرار گرفت. ایجاد
محور چهار باغ عباسی و بالا، محلات متعدد (تبریزی ها یا عباس آباد، خواجو، جلفا، سعادت آباد و فرح آباد)، ایجاد پل های متعدد برروی زاینده رود، ساخت باغ های بزرگ و زیبا مانند باغ هزار جریب و مدارس بزرگ مانند مدرسهٔ چهارباغ از جمله
اقداماتی بود که به عظمت اصفهان بیش از پیش افزود. به غیر از شهر اصفهان در سایر شهرها و حتی روستاهای استان نیز آثاری از دورهٔ صفویه به چشم می خورد؛ مثلاً کاشان، خوانسار، نجف آباد (ایجاد شهر در زمان صفویه)، کوهپایه و نائین.
میدان نقش جهان
میدان نقش جهان اصفهان مجموعه برجسته تاریخی در ایران و جهان است. این میدان زیبا، سالانه از گردشگران زیادی میزبانی می کند که با شوق بازدید از جاذبه های تاریخی و تماشای زیبایی های این میدان، به اصفهان سفر می کنند. میدان نقش جهان تا پیش از انقلاب با نام میدان شاه شناخته می شد و پس از آن نامش به میدان امام تغییر کرد. از دیگر نام های میدان نقش جهان در طول تاریخ می توان به میدان بزرگ، میدان اصلی، میدان نو، میدان قصر و میدان سلطنتی اشاره کرد.
پیش از زمان صفویه در محل میدان باغی زیبا به نام «نقش جهان» قرار داشت. این باغ نام خود را از شهری در آذربایجان گرفته بود که آن شهر امروزه نخجوان نام دارد. حمدالله مستوفی در سفرنامه خود این شهر قدیمی در این گونه وصف می کند: میدان امام در شمال اصفهان و در قلب مجموعه تاریخی شهر قرار گرفته که روزگاری دولت خانه شاهان صفوی بوده است. پرشکوه ترین دوران تاریخی این میدان به دوره شاه عباس صفوی باز می گردد. شاه عباس با انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان، بناهای تاریخی این میدان را بنا کرد و باعث رونق اقتصادی و گسترش بازار درآن شد. میدان تازه بنا شده را در این زمان «میدان نو» نامیدند
بعدها با گسترش میدان در زمان شاه عباس دوم و بزرگ تر شدن آن، نام میدان نو را به نقش جهان تغییر دادند. در ساخت این میدان از میدان عتیق که میدانی قدیمی در اصفهان بود، الگوبرداری شده است.
طول میدان نقش جهان بیش از ۵۰۰ متر است و عرض آن به ۱۶۰ متر می رسد. دور میدان را ۲۰۰ حجره در دو طبقه پوشانده اند و چهار بنای تاریخی ارزنده در قسمت های مختلف آن خودنمایی می کنند. در طول دوره های گذشته طاق هایی در اطراف میدان برای محافظت از بناها ایجاد کردند که با مرور زمان به حجره های امروزی بدل شده است.
میدان نقش جهان اصفهان علاقه مندان زیادی در همه جهان دارد و در هشتم بهمن ماه سال ۱۳۱۳، این مجموعه عظیم تاریخی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. در اردیبهشت سال ۱۳۵۸ نیز، این میدان از نخستین آثار ایرانی بود که در فهرست یونسکو ثبت شد.
بزرگراه
خیابان اصلی
خیابان شهری
مسیر ها
مسیرها یکی از عناصر و زیربنایی ترین عنصر در ساختار ذهنی از یک شهر هستند. آنها در ذهن شهروندان به صورت خطوطی ظاهر می شوند که ارتباط و اتصال نقاط مختلف شهر را میسر می سازند. به عبارتی دیگر مسیرها عینیت به صورت انواع خیابان ها، کوچه ها و بن بست ها و بزرگراه ها و . . . خود را نشان می دهند. از این حیث آنها بیشترین سهم را نسبت به سایر فضاهای شهری دارا بوده و نیز بیشترین سطح را پس از اراضی مسکونی در هر شهر اشغال نموده اند. این فضاها، جمعی و حاوی ارزش های فرهنگی و محیطی می باشند که طی دوران مختلف جهت دسترسی و زندگی اجتماعی شکل گرفته اند . به واقع مسیرها گذر تاریخ و بازتاب تنوعات اجتماعی و اقتصادی شهرها هستند.
مسیر ها
پیاده راه
حرکت پیاده طبیعی ترین، قدیمی ترین و ضروری ترین شکل جابه جایی انسان در محیط است و پیاده روی هنوز مهمترین امکان برای مشاهده مکانها، فعالیتها و احساس شور و تحرک زندگی و کشف ارزشها و جاذبه های نهفته در محیط است. پیاده روی دارای اهمیت اساسی در ادراک هویت فضایی، احساس تعلق به محیط و دریافت کیفیت های محیطی است. چهره شهر بیشتر از طریق گام زدن در فضای شهری احساس می شود.
پیاده راه ها
گره
با نگاهی گذرا به نظام سنتی شهرهای ایران و سلسله مراتب خاص موجود در آنها شاید بتوان ادعا کرد که ما در فرهنگ سنتی خود با دو نوع اصلی میدان روبرو بوده ایم: میادین محلی و میادین رسمی / تشریفاتی .
عمومی ترین و مردمی ترین فضاها، بازارها و میادین محلی بوده اند و میدان های ارگ و یا میدان اصلی شهر، بیشتر جنبه تشریفاتی داشته و در خدمت نهادهای حکومتی و مسئول شهر قرار داشت .
میدان تشریفاتی
میدان تشریفاتی
این میادین در گذشته محل بیعت گرفتن، مجازات مجرمین، سان دیدن، حضور بزرگان و مسئولین حکومتی و اعلان اخبار و مواضع مسئولین بوده است . این میادین همیشه در ارتباط با سیستم های حکومتی شکل گرفته و شکل گیری آنها تدریجی نبوده، بلکه دفعتاً ساخته می شدند .چون ساخت و نحوه قرارگیری آنها در شهرها، بی توجه به مسائل شهروندان و تمایلات آنهاست، متقابلاً شهروندان هم در مسائل مربوط به آن از جمله : ساخت و ساز، نگهداری و محافظت، تغییرات بعدی، تنظیم فعالیت های داخل آن، آماده سازی برای جشن ها و عزاداری ها و . . . مشارکت ندارند و همه این مسائل به عهده نهادهای حکومتی و شهرداری است .
در گذشته هر شهر برای خود یک چنین میدانی داشت. امروزه نیز اساساً نیازی به تعداد زیادی از این نوع میادین نیست. این میادین در حال حاضر در روزهائی خاص جهت انجام تشریفات سالانه، مراسم ویژه ملی، تجلیل از شخصیت ها و خوش آمد گویی، استماع نظرات مسئولین مملکتی و . . . فعال می شوند
طاق ها و پوشش ها
طاق های گنبدی و استوائی یا دوردار
معمولاً طاقهای زیرزمین ها یا طاق های جاهائی را که بخواهند از سقف روی آن استفاده کنند، با ارتفاع کم می زنند. گاهی این طاق ها نزدیک به مسطح است و به گونه ای هنر معمار مربوطه ار تجسم می بخشد.
در مورد هر نوع قوسی، آشنایی با اصطلاحات زیر ضرورت دارد: تیزه، شانه، پاکار، پاطاق، آوارگاه، شکن گاه، دهانه، ارتفاع، خیز که محل هر کدام از آنها در طرح زیر نشان داده شده است. نسبت ارتفاع به دهانه را خیز می نامند.
فصل دوم تجزیه تحلیل کاربری ها
فروشگاه ها و تجاری
عالیقاپو
عالیقاپو در گذشته در دوره صفویه به منظور کاربری سیاسی و کاخ پادشاهی وجود داشته است و امروزه به عنوان آثار ملی در اختیار سازمان میراث فرهنگی است و برای بازدید عموم باز است
کاخ عالی قاپو که به قصر دولتخانه معروف است در زمان صفوی، به دستور شاه عباس اول ساخته شد. کاخ عالی قاپو شامل پنج طبقه است که هر کدام از طبقات تزئینات جداگانه و منحصر به فردی دارند. رضا عباسی نقاش معروف دوران صفوی مینیاتورهای زیبایی را بر دیوارهای کاخ رسم کرده،گچبری های بسیار ویژه و خیره کننده که زیبایی دو چندان به کاخ داده به خصوص گچبری اتاق صوت که دارای خواص آکوستیک می باشد چراکه به هنگام پخش آهنگی آوا های موسیقی را خیلی موزون و بدون ایجاد پژواک پخش می کرده است.
در زمان پادشاهی شاه عباس دوم در سال 1054، تالار با عظمت و زیبایی به این کاخ اضافه شد و زیبایی های کاخ جذاب تر و کامل تر شد.شاه عباس و جانشینان او در این کاخ، از میهمانان و سفیران والا مقام و بلند پایه خودشان پذیرائی می کردند.از قسمت بالایی این کاخ میشود شهر اصفهان را با یک منظره ی عالی نظاره گر بود.با استناد به گفته ها:علت نامگذاری عالی قاپو این است که درب ورودی این کاخ را از نجف اشرف آوردند اما در روایتی دیگر گفته شده این نامگذاری از باب العالی عثمانیان فرا گرفته شده است.زنجیری بر قسمت درگاه این کاخ آویزان بوده که مردم وقتی به آن پناه میبردند از هرگونه تعرضی در امان بوده اند و به غیر از شخص شاه کسی حق تعرض به آنان را نداشته است.
مسجد امام
مسجد شاه که با نام های مسجد سلطانی، مسجد جامع عباسی و مسجد امام نیز شهرت دارد، مهم ترین مسجد تاریخی اصفهان و یکی از مساجد میدان نقش جهان است که در طی دوران صفوی ساخته شد و از بناهای مهم معماری اسلامی ایران به شمار می رود. این بنا شاهکاری جاویدان از معماری، کاشی کاری و نجاری در قرن یازدهم هجری است. مسجد شاه در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۱۰۷ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این بنا همراه با میدان نقش جهان، به عنوان یکی از میراث جهانی یونسکو ثبت شده است این مسجد که در ضلع جنوبی میدان نقش جهان قرار دارد در سال ۱۰۲۰ هجری به فرمان شاه عباس یکم، در بیست و چهارمین سال سلطنت وی شروع شده و تزئینات و الحاقات آن در دوره جانشینان او به اتمام رسید. شاه عباس مسجد را برای شادی روح جدش، شاه طهماسب بنا نمودمعمار مهندس آن استاد علی اکبر اصفهانی و ناظر ساختمان محب علی بیک الله بوده اند؛ و خوشنویسانی چون علیرضا عباسی، عبدالباقی تبریزی، محمد رضا امامی، محمد صالح امامی در آن کتیبه نگاری کرده اند. مشهور است هنگام ساخت این بنا معادن مرمری اطراف اصفهان کشف شد که از ان در ساخت این بنا استفاده کردند
مسجد شیخ لطف الله
مسجد شیخ لطف الله (ساخته شده در ۱۶۰۲ – ۱۶۱۹ میلادی) یکی از مسجدهای تاریخی و شناخته شده شهر اصفهان، در ضلع شرقی میدان نقش جهان است که در دوران صفوی ساخته شده است. این مسجد شاهکاری از معماری و کاشی کاری قرن یازدهم هجری است که توسط استاد محمدرضا اصفهانی از معماران نامدار آن دوره ساخته شده است. مسجد شیخ لطف الله به فرمان شاه عباس اول در مدت هجده سال بنا شده و در ضلع شرقی میدان نقش جهان و مقابل عمارت عالی قاپو و در همسایگی مسجد شاه واقع شده است. این مکان مذهبی برای تجلیل شیخ لطف الله میسی بنا گردیده و سالانه گردشگران زیادی را جذب خود می کند.
بازار قیصریه
بازار قیصریه بازاری است در بافت تاریخی اصفهان که عمدتاً به فعالیت فرش فروشان اختصاص دارد. سردر قیصریه، ورودی این بازار است. این بازار که با نام بازار سلطانی نیز خوانده می شود، از بزرگترین و مجلل ترین مرکز خرید و فروش در دوران صفویه بوده است و در سال ۱۰۲۹ هجری قمری (دوران صفویه) در شمال میدان تاریخی نقش جهان ایجاد گردید که این میدان را به میدان عتیق (کهنه) و اصفهان عصر سلجوقی مربوط می کند. این بنا در دوران صفویه از بازار قیصریه شهر لارستان واقع در استان فارس الگو برداری شده است
پوشش گیاهی
کفسازی
مبلمان
الگوهای شهری و رفتاری افراد
خط آسمان