میدان ارگ کرمان
شناخت و تحلیل فضای شهری
یکی دژ بکردند بر تیغ کوه
شد آن شهر با او همه ، همگروه
چو یک چند بگذشت بر هفتواد
مر آن حصن را نام کرمان نهاد
1
موقعیت جغرافیایی
موقعیت کرمان
در دشت کرمان
موقعیت میدان ارگ
در شهر کرمان
موقعیت استان کرمان
در کشور
2
موقعیت ارتباطی کرمان و شهر های دیگر
3
سیر تحول تاریخی
تاریخ کرمان قبل از اسلام
طبق سنگ نوشته های هخامنشی : نام شهر کارمانیا
دست اندازی اسکندر به شهر
تاریخ شهر در زمان اشکانیان روشن نیست
کرمان – 1318
کرمان – 1329
کرمان – 1300
زمان اردشیر بابکان : نام شهر گواشیر – شهری آباد با قلعه ای مهم
زمان ساسانیان : شهر ملقب به کرمانشاه – احداث قنات های متعدد
4
تاریخ کرمان بعد از اسلام
کرمان طی 8 مرحله رشد یافت:
مهاجرت اعراب و سقوط بنی امیه احیای قلعه های نظامی
حکومت سلجوقیان اضافه شدن محلات جدید بر محلات قدیمی شهر
قرن 6 و 7 نطفه های اولیه ی بازار قدیم کرمان در مسیر راه ابریشم
حمله مغول به ایران کماکان موقعیت تجاری خود را حفظ می کند. ( مجموعه آثار قراختائیان در این دوران)
حکومت آل مظفر در سال 741ه.ق احداث مجموعه جامع مظفری بر خرابه های مرکز شهر و بازسازی شهر
حکومت تیموریان ادغام محلات خارج شهر با حلات داخل و ایجاد حصاری محکم برگرد شهر
حکومت صفویان عمران و آبادانی کرمان به ویژه در زمان گنجعلی خان – خارج شدن شهر از شکل قلعه
هجوم آقا محمد خان قاجار بازسازی کرمان به دست ظهیرالدوله با احداث مجموعه های متعدد
تحولات سریع قرن 20 ، آغاز دوره غرب زدگی در ایران ، پیوستگی اقتصاد ایران به غرب و رشد سریع جمعیت شهر ها،
منجر به تغییرات شهر کرمان و شکستن حصار قدیمی شهر در سال 1307 ه.ش گردید
تلاش برای احداث قنات
در دوره قاجار
سلجوقیه تا صفویه
سیر تحول تاریخی
5
کرمان ، شهر شش دروازه
شهر کرمان سابقا دارای 6 دروازه و حصاری دور تادور بوده است بوده است
بیرون حصار ، به فاصله 4 تا 6 متر خندق
به فاصله حدود 300 تا 500 متر برج هایی آجری در 2 طرف هر دروازه
دروازه گبری یا خراسانی
دروازه ناصری
دروازه مسجد
دروازه ارگ
میدان ارگ
حصار
بازار
دروازه
6
محور اصلی شهر : بازار
محور های فرعی : کوچه ها و محلات
کوچه ها به دلیل بافت اورگانیک منطقه ی مسکونی و جلوگری از آسیب باد های کویری که خاک به همراه دارند، شکل نامنظم و پیچ در پیچ به خود می گیرند
بافت قدیم شهر
موقعیت میدان ارگ
مناطق شهری کرمان (1369)
عناصر کالبدی در بافت متمرکز
شهر قدیم کرمان
7
دوره سلجوقیه تا صفوی :
دارای 3 هسته اصلی
( قلعه دختر ، قلعه اردشیر ، شهر کرمان)
استخوان بندی بر2 محور حرکتی مستقر بوده:
راه کاروان رو و تجاری
راه دسترسی دهنده بین چند مرکز محله
استخوان بندی و دگردیسی بافت شهری
موقعیت استخوان بندی در شهر
هسته اولیه شهر کرمان و جهت رشد آن تا دوران قاجار
قلعه دختر
8
استخوان بندی و دگردیسی بافت شهری
موقعیت استخوان بندی در شهر
دوره صفویه
الگوی هسته ای با 2 محور ارتباطی
به علاوه ی 2 هسته قدیمی تر
9
هسته اولیه شهر کرمان و جهت رشد آن تا دوران قاجار
قلعه دختر
استخوان بندی و دگردیسی بافت شهری
موقعیت استخوان بندی در شهر
دوره قاجار :
ساختار چلیپایی (متقاطع)
به همراه چند هسته اصلی روی آن
10
هسته اولیه شهر کرمان و جهت رشد آن تا دوران قاجار
قلعه دختر
استخوان بندی و دگردیسی بافت شهری
موقعیت استخوان بندی در شهر
دوره پهلوی :
2 محور متقاطع L شکل
به همراه هسته ای با فاصله قابل توجه ، روی محور شرقی غربی
11
هسته اولیه شهر کرمان و جهت رشد آن تا دوران قاجار
قلعه دختر
مجموعه گنجعلی خان
باغ موزه هرندی
میدان ارگ
میدان مشتاق
مسجد جامع کرمان
موزه آتشکده زرتشتیان
مسجد ملک
گنبد جبلیه
گنبد جبلیه
کتابخانه ملی
یخدان مویدی
کاروان سرای حاج آقا علی
اماکن تاریخی
12
بازاربزرگ کرمان
سابقه بازار : 600سال قبل – عصر تیموریان
دارای 2 راسته ی اصلی که در تقاطع خود، 4سوق را به وجود می آورد
بزرگ ترین بازار کشور از جهت راسته بودن
به صورت شرقی غربی
از میدان ارگ تا خیابان میرزا رضای کرمانی
1200 متر فضای مسقف
بازار اختیاری اولین شالوده بازار بزرگ کرمان
13
نقشه توده فضای بازار
فضای توقف و حرکت در بازار
بازاربزرگ کرمان
بافت بازار و عناصرکالبدی ، ساختاری
به هم تنیده و زنجیروار بوده و تفکیک اعضای این پیکره ها عملا امکان پذیر نیست
موقعیت بازار و راسته اصلی
پیاده در شهر قدیم کرمان
موقعیت میدان ارگ
سلسله مراتب فضایی بازار کرمان
14
تاریخچه و سیر تحول میدان
3 میدان تاریخی شامل : ارگ، گنجعلی خان ، مشتاقیه
بدنه ی میدان ارگ وگنجعلی خان قدیمی تر و بدنه میدان مشتاقیه جدید تر
آثار اولیه ی میدان احتمالا هم دوره با گنجعلی خان
دکتر پور احمد : ساخت میدان در زمان قاجار- توسط ابراهیم خان ظهیرالدوله -در1218ه.ق-
در جلوی ارگ حکومتی- معروف به میدان توپخانه، اعدام، مشق
برخی بناهای اطراف آن مربوط به دوره پهلوی اول
در وسط میدان باغی بوده که در آن کشت و زرع می کردند
به میدان باغ معروف بوده
امروزه وسط میدان شبیه بوستان و اطراف آن به عنوان پارکینگ عمل می کند
نام امروزی میدان : توحید
میدان ارگ در زمان پهلوی
میدان مشتاق
میدان ارگ
میدان گنجعلی خان
15
موقعیت و دسترسی میدان
مسیر سواره دور میدان
دسترسی سواره به میدان
دسترسی پیاده به میدان
موقعیت محدوده مورد مطالعه در کرمان
16
چیدمان فضایی میدان
بازار ارگ : غربی ترین بازار کرمان
از میدان ارگ تا چهار سوق گنجعلی خان
دور محوطه میدان توحید را محاصره کرده
شامل بازار ارگ ، بازار نقاره خانه و بازار سراجی
بازار نقاره خانه : در نخستین قدم از میدان ارگ
بازار سراجی : از بازار نقاره خانه تا چهار سوق
پاساژ توحید و پاساژ ساری
کاروان سرای 4 سوق
4 قسمت فضای سبز و حوض آب
17
جدید ترین سازه های میدان : طاق های دورتادور آن
از تاریخ برپایی طاق ها 40بهار می گذرد
ساخت آن 1 سال طول کشیده
"حاج علی شعاعی " از معماران این سازه
ستون طاق ها بدون آهن و فولاد و تنها از آجر و سیمان
ستون های میدان ارگ از میدان مشتاق ظریف تر
دارای 4سردر زیبای ورودی و خروجی
سردر اصلی بازار کرمان در این ارگ واقع شده
مشخصه های کالبدی
بازار نقاره خانه
بازار ارگ
18
توزیع مغازه های بازار ارگ
توزیع مغازه های میدان ارگ
راهنمای موقعیت نقشه
راهنمای موقعیت نقشه
مشخصه های کالبدی
19
از چالش های اصلی میدان : ورود بار ترافیکی کرمان به آن
بخشی از حجره ها به خصوص در طبقه دوم در حال تخریب
منظر میدان مملو از آلودگی بصری
نشست ستون ها – ترک خردگی طاق ها – خرد شدن آجر ها
بیشترین آسیب مربوط به درگاه عبور و مرور ماشین ها
ساخت و ساز های اطراف میدان و ساختمان های نیمه تمام
اجرای پروژه گودال خشت مال ها در بخش جنوبی میدان
احداث مسیر پیاده راه گلبازخان به سمت میدان ارگ
فرسایش میدان
تردد حجم خودروی زیاد
در میدان ارگ
محدوده زمین های مخروبه
در مجاورت میدان ارگ
ترک خردگی طاق ها
در میدان ارگ
نمای بصری نامناسب درزیر طاق نماها
پارک اتومبیل ها دور
تا دور میدان ارگ
مخروبه های اطراف میدان
ناهمخوانی ساختمان ها بامعماری
میدان در خیابان های مجاور
20
تحلیل کالبدی
حجم3 بعدی راسته بازار
توده فضا
حجم3 بعدی
21
فعالیت ها و کارکرد ها
پارکینگ و معبر ترافیکی مهم ترین کاربرد های کنونی میدان
می تواند به قلب گردشگری کرمان تبدیل شود
اکثر مغازه ها لباس فروشی و لوازم صوتی
وجود افاغنه ، معامل گران ، افراد بیکار وبی خانمان ، اراذل اوباش
حضور دست فروشان ، فروش مواد غیر مجاز و دارو
حضور دست فروشان
گرمابه
خوابیدن مسافران در
پارک مرکزی میدان
معرکه گیری در میدان
22
در جشن ها نقش مهمی داشت
ساخت میدان برای رسیدگی به شکایات و اعدام محکومین توسط ابراهیم خان
جایگاهی برای سپاهیان در گوشه از میدان
میدان دارای دیوار های نسبتا بلند
شخصیت های عالی رتبه حکومتی و بازرگانان داخل حصار آن زندگی می کردند
هر ساله برگزاری مراسم روضه خوانی
میدان ارگ ، میدان خاطره ها
عزاداری در زمان قاجار- میدان ارگ
23
زمانوارگی
ساعات اوج شلوغی : 10-12 قبل از ظهر ، 5-7 بعد از ظهر
ایام عید و آغاز مدارس به دلیل تجاری بودن میدان
ایام تابستان به دلیل گردشگری بودن میدان ، این ساعات متغیر است
از ساعت 9 شب به بعد : بدنه سازی بازار
نورپردازی زیبا در شب
24
حس مکان
این روزها تا اسم ارگ به میان می آید، معمولا به یاد
چیزهایی جز بازار بزرگ کرمان و آثار تاریخی می افتیم!
ویژگی محصوریت که یکی از دلایل ایجاد حس مکان است ، به دلیل
وجود ردیف طاقگان های دورتادور میدان ، به خوبی حس می شود
اجرای پروژه گودال خشت مال ها و احیای بافت تاریخی ، موجب
حضور هرچه بیشتر مردم در محل و تقویت روابط اجتماعی
و به دنبال آن افزایش حس تعلق خاطر
25
جغرافیا و کارکرد های بازار کرمان ، تالیف دکتر احمد پور احمد ، انتشارات مرکز کرمان شناسی
ساماندهی و بهبود عملکرد میدان تاریخی ارگ کرمان با استفاده از مدل استراتژیک SWOT ، شهرناز مرادی فلاح
بررسی شاخص های هویت فضای شهری در بافت تاریخی (نمونه مودی بازار کرمان) ، نگار چنگیزی- رضا احمدیان ، 1392
گردشگری شهری رویکردی برای دستیابی به توسعه خلاق در محله میدان ارگ کرمان ، سعیده بهداشت – دکتر علی اصغر عبدالهی
استخوان بندی شهر تهران ، ملیحه حمیدی- سیروس صبری- محسن حبیبی- جواد سلیمی ، سازمان مشاور فنی و مهندسی تهران ، 1376
منابع
26