تحلیل باغ شازده ماهان-کرمان
یکی از زیباترین شهرهای ایران، درست در جنوب شرقی استان کرمان قرار گرفته است. باغ شاهزاده ماهان در نزدیکی زیارتگاه شاه نعمت الله ولی به همت عبدالحمید میرزا ناصر الدوله فرمانفرما، در دوران یازده سال ساخته شد و با فوت وی بنای باغ نیمه کاره رها شد.، این باغ در ۴۲ کیلومتری جنوب شرقی کرمان و در فاصله ۶ کیلومتری شهر ماهان قرار دارد. عمارت باغ، اقامتگاه تابستانی پادشاهان قاجار بوده است که در حاضر بازسازی شده و به رستوران مجللی تبدیل گردیده است.
موقعیت
معماری باغ شاهزاده از نوع باغ تخت های ایرانی است و در پهنه ای به وسعت 5/7 هکتار بنا شده است. حصار بلندی در اطراف باغ کشیده شده است و سردر زیبایی دارد که در همان بدو ورود شما را شیفته ی زیبایی خودش خواهد کرد
مساحت
باغ شاهزاده ماهان یا باغ شازده ماهان، یکی از بزرگ ترین و زیباترین باغ های ایرانی است که در زمان قاجار و به دستور محمد حسن خان، سردار ایروانی حاکم وقت کرمان و در حدود سال 1238 خورشیدی در میانه ی کویر بنا شده است. باغ شاهزاده در حدود 2 کیلومتری شهر ماهان و 35 کیلومتری مرکز کرمان قرار دارد. این، بنای باغ شاهزاده در فهرست میراث جهانی یونسکو هم ثبت شده است.
بانی بنا
یکی از مهم ترین جذابیت های این باغ، وجود جویبارها و درختان سر به فلک کشیده ای است که در میان کویر، تناقض زیبایی را پدید آورده اند. آبی که در این باغ جریان دارد از قنات و رودخانه تیگران که از برف های ارتفاعات کوه جوپار سرچشمه می گیرد، تامین می شود. علاوه بر این، شیب تند زمین هم باعث می شود که آب به شکل جویبار از بالا تا پایین در باغ شاهزاده جریان داشته باشد. این آب تنها باغ شاهزاده را سیراب نمی کند، بلکه در ادامه به سمت روستای مقسم تیگران می رسد و آنجا را هم آباد کرده است.
جذابیت باغ
در این باغ سیستم آبرسانی هوشمندی است که در آن زمان، در باغ تعبیه شده و تا به امروز، آبادانی باغ را تضمین کرده است. جریان آب در قالب یک جوی که در دو طرف آن دو حوض بزرگ قرار دارد، طراحی شده است و فواره هایی که در این حوض ها قرار دارند، باعث ایجاد طراوت بیشتر در محیط شده اند. این فواره ها در جای جای باغ شاهزاده به چشم می خورند و کمتر باغی در ایران وجود دارد که به این میزان از فواره ها استفاده کرده باشد و البته آن ها را با هدف و مقصود خاصی در بنا جا داده باشد.
ویژگی های معماری
از دیگر زیبایی های این باغ می توان به عمارت شاه نشین، استخر و جوی ها، بالاخانه، باغ خلوت و آبشارهای زیبای آن اشاره کرد و این باغ دارای رستوان و همچنین مهمانسرا می باشد.
ریزفضاها
در پایین باغ و قبل از فضای ورودی بنایی قرار دارد که به سردرخانه مشهور است؛ یک بنای دو طبقه که بخش ورودی باغ را تصرف کرده و نقش یک واسطه را میان خشکی کویر و سرسبزی باغ ایفا می کند. پس از راهروی ورودی به هشتی کوچک و بسته ای در طبقه همکف سردرخانه وارد می شوید. توقف در این هشتی پیش از قرار گرفتن در فضای دل انگیز باغ شاهزاده، شما را برای تماشای منظره حیرت انگیز باغ آماده می سازد. سردر باغ همچون یک قاب عکس، تصویری از این اثر را پیش چشم شما قرار می دهد و با ایستادن در زیر طاق آن چشم اندازی از باغ، بنای اصلی و حوض ها و فواره ها را خواهید دید که شاید زیباترین تصویر را در ذهن شما ثبت کند. تصویری از رقص آبشارها و فواره ها با پس زمینه ای از بلندی ها و قله پر برف جوپار. پس از این تصویر شکل کلی باغ با گذرگاه مرکزی، آبشارها، پیاده راه ها و ردیف های منظم درختان، سطوح شیب دار، سکوهای مرکزی و باغچه ها یا کرت های میوه، به چشم تان می آیند و در نهایت بنای سفید رنگ بالاخانه خودش را آشکار می سازد.
سردرخانه باغ شاهزاده
در جلوی سردرخانه به طرف باغ اولین تخت وسیع متشکل از سکوی میانی حدوداً به عرض بنای سردرخانه و کرت های جانبی (باغچه های میوه) قرار دارد. در سکوی وسط این تخت که در جلوی ورودی بالاخانه شکل گرفته است به طبقه ی دوم بالاخانه از طریق پلکان داخلی امکان دسترسی حاصل می شود. سطح باریک، مسطح و وسیعی در دو جانب سردرخانه تا انتهای برج های مراقبت قرار گرفته و فاصله بین کرت ها و اتاق های دو طرف سردرخانه را شکل می دهد. این اتاق ها به صورت ردیفی به دیوار باغ تکیه دارد و حصار مرکب شمال شرقی که به دو برج مراقبت منتهی می شود را شکل می دهد.
بررسی بنا
دروازه ورودی با ارتفاع 3 متر در میان بنای سردرخانه جای گرفته است. پس از عبور از این سردر ؛ پله هایی وجود دارد که به اتاق های جانبی منتهی می شوند.
این بنا، هم نقش ورودی دارد و هم به دلیل وجود اتاق هایی در طبقه بالایی آن به عنوان سکونتگاه و منظرگاه (محلی برای تماشای مناظر) نیز کاربرد داشته است. علاوه بر این ورودی، راه های دیگری نیز برای ورود به باغ وجود دارند که به عنوان ورودی های فرعی در دو ضلع طولی مجموعه قرار گرفته اند.
ماجرای جای خالی کاشی ها
آنچه در این بنا، توجه بازدیدکنندگان را به خود جلب می کند، جای خالی ۳ قطعه کاشی بر روی طاق کاشی کاری شده است. ممکن است این جاهای خالی کمی ذهن شما را به هم بریزد؛ اما داستان بسیاری جالبی پشت آنها وجود دارد. گفته می شود که صاحب بناهای باغ ظلم و ستم زیادی را بر مردم روا می داشت. هنگامی که معمارِ سردر مشغول تکمیل آن بود خبر مرگ شاهزاده عبدالحمید میرزا ناصرالدوله (نوه دختری ناصرالدین شاه) را به وی می رسانند. وی از شدت خوشحالی تغار گچِ در دستش را محکم به دیوار می کوبد و پس از رها کردن کار از آنجا می گریزد. حالا این جاهای خالی یادمانی از یک خاطره تاریخی هستند که بر سردر باغ شاهزاده جا خوش کرده اند.
در بالاترین قسمت مجموعه، بنایی قرار دارد که عمارت شاه نشین یا بالاخانه یا کوشک اصلی خوانده می شود و سکونتگاه دائمی یا فصلی مالک بوده است. بنای مذکور، در انتهای گذرگاه اصلی باغ و در بالاترین نقطه مجموعه قرار دارد. بالاخانه باغ شازده تنها بنای مجموعه به شمار می رود که جدا از دیوار اصلی باغ ساخته شده است.
حوض بزرگی با 5 فواره در مقابل عمارت تعبیه شده است که آب آن به پاشویه ای سنگی می ریزد و به صورت 10 شرشره آبشارگونه راه خود را ادامه می دهد.
در حال حاضر رستورانی در این بنا دایر است که بخش خصوصی آن را اداره می کند.
بالاخانه باغ شازده
باغ خلوت
تفاوت هایی در ساختار باغ شاهزاده با دیگر باغ های ایرانی دیده می شود که یکی از آنها وجود بخشی از باغ در پشت بالاخانه است. این محوطه به ساکنان باغ این امکان را می داده است که فضایی خصوصی تر و جدا از فضای اصلی باغ داشته باشند. در این فضا، که به باغ خلوت شهرت دارد، باغچه های میوه و گذرگاه هایی با درخت های سایه دار و پیاده راه هایی موازی با بنای بالاخانه به چشم می خورند. آب پس از راه یافتن به آبراه های باغ خلوت، از دو طرف به آبراه های باغ اصلی می ریزد.
باغ شاهزاده نمونه ای از باغ تخت های ایرانی است؛ باغ هایی با ساختار مسطح و پله پله که معماری ویژه خود را دارند. این باغ در زمینی به ابعاد 407 در 122 متر ساخته شده و در پهنه ای به وسعت 7.5 هکتار خود را گسترده است و با حصاری بلند از فضای بیرون جدا می شود. باغ ها در دوره قاجار به صورت شکارگاه ها، بُستان ها، باغ قلعه ها و باغ سکونتگاه ها ساخته می شدند و در این میان، باغ شاهزاده نیز با کاربری سکونتگاهی و تفرجگاهی شکل گرفت. وجود دو محوطه وسیع و محصور با نرده های چوبی در جلوی دو بنای مهم باغ یعنی سردرخانه و بالاخانه سکونتگاه بودن باغ را تایید می کند.
این مجموعه با استفاده از عناصر معماری و شیوه های ساخت به گونه ای احداث شده که بتواند امکان حداکثر استفاده از مناظر بدیع داخلی و خارجی را به ساکنان خود بدهد. به عنوان مثال با قرار گرفتن در طبقه بالای سردر، از یک سو می توان به تماشای جلوه های بدیع باغ نشست و از سوی دیگر از تماشای منظره کوه لذت برد.
ویژگی معماری باغ
فواره های باغ بسیار هوشمندانه ساخته شده اند و تنها بر اساس اختلاف ارتفاع، به کارگیری شیب و بدون استفاده از هیچ نیروی دیگری، فعال هستند. در این سیستم از خمره هایی استفاده شده که در نتیجه اتصال به یکدیگر می توانند مانند لوله های ساختمان ایفای نقش کنند. آب جاری در باغ در داخل این خمره ها جریان می یابد تا اینکه به یکی از خمره هایی که نقش زانو را در سیستم های لوله کشی امروزی دارد، می رسد و از آنجا به بیرون فوران می کند.
تعداد زیادی از این فواره ها در باغ شاهزاده وجود دارند و کمتر باغی را می توان یافت که این تعداد از فواره را در خود جای داده باشد. نکته جالب توجه آنکه نمونه فواره های موجود در دو حوض اصلی باغ، کمتر در باغ های ایرانی دیده شده است و به احتمال زیاد، ساخت آنها از شناخت باغ ها و چشمه های اروپایی ناشی می شود.
فواره های باغ شاهزاده
در باغ شاهزاده ماهان به طور عمده دو ردیف باغچه ی گل در دو طرف نهر و آبشارهای پیاده راههای محور مرکزی در تمام سکوها قرار دارد.
در حصار شرقی جانبی در شرق بالاخانه بنای حمام باغ و بنای سکونت دایم محافظ اصلی باغ (زعیم باشی) قرار دارد. در حصار مقابل تنها اتاق هایی احتمالاً موقت، ورودی غربی بالای باغ را شکل داده است.
https://lastsecond.ir/news/shazdeh-garden-mahan-kerman
https://www.karnaval.ir/things-to-do/shazdeh-garden-kerman#lg=1&slide=18
https://www.snapptrip.com/blog/%D8%A8%D8%A7%D8%BA-%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D9%85%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86/
http://www.citypedia.ir/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D8%BA-%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D9%85%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86/
http://www.citypedia.ir/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D8%BA-%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D9%85%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86/
https://www.google.com/imgres?imgurl=http%3A%2F%2Fwww.citypedia.ir%2Fwp-content%2Fuploads%2F2014%2F12%2F%25D9%2585%25D9%2582%25D8%25B7%25D8%25B9-%25D8%25B3%25D8%25A7%25D8%25AE%25D8%25AA%25D9%2585%25D8%25A7%25D9%2586-%25D8%25AC%25D9%2586%25D9%2588%25D8%25A8%25DB%258C-%25D8%25A8%25D8%25A7%25D8%25BA-%25D8%25B4%25D8%25A7%25D9%2587%25D8%25B2%25D8%25A7%25D8%25AF%25D9%2587-%25D9%2585%25D8%25A7%25D9%2587%25D8%25A7%25D9%2586.jpg&imgrefurl=http%3A%2F%2Fwww.citypedia.ir%2F%25D9%2585%25D8%25B9%25D8%25B1%25D9%2581%25DB%258C-%25D8%25A8%25D8%25A7%25D8%25BA-%25D8%25B4%25D8%25A7%25D9%2587%25D8%25B2%25D8%25A7%25D8%25AF%25D9%2587-%25D9%2585%25D8%25A7%25D9%2587%25D8%25A7%25D9%2586-%25DA%25A9%25D8%25B1%25D9%2585%25D8%25A7%25D9%2586%2F&docid=mGCKTO8GAkr-YM&tbnid=05bByI-7aNH0NM%3A&vet=1&w=800&h=610&client=firefox-b-d&bih=646&biw=1128&ved=2ahUKEwjutqCN7vvmAhXDyaQKHaGwBQYQxiAoAXoECAEQGg&iact=c&ictx=1#h=610&imgdii=tRqzXJEsX1XJPM:&vet=1&w=800
https://behpin.com/blog/tourism/shazdeh-garden-mahan-kerman/