باغ شاهزاده ولی کرمان
به نام خدا
مقدمه
باغ شاهزاده یکی از زیباترین باغهای سنتی ایران محسوب میشود و در 5کیلومتری ماهان در دامنه کوههای تیگران در استان کرمان قرار دارد این باغ از یادگارهای عبدالحمید میرزا فرمانفرما – حاکم کرمان در اواخر دوره قاجار است. زمان ساخت این باغ سال 1297 هجری قمری و در سالهای پایانی دوران قاجار است و بیش از یک سده از پایه گذاری آن میگذرد. در دل کویر، در استان کرمان، شهر ماهان، درست در نزدیکی آرامگاه شاه نعمت الله ولی، باغی وجود دارد که همه آن را به نام باغ شاهزاده شازده. می شناسند.
این باغ در سال ۱۳۵۷ مرمت شد ولی در زلزله سال ۱۳۶۰ آسیبهایی دید که سرانجام بعد از خریداری توسط اداره فرهنگ و هنر در فهرست آثار ملی ثبت شده و مورد بازسازی و ترمیم قرار گرفت.
در مورد بنا
طرح اصلی باغ مانند باغ های سنتی ایران است. این باغ قسمت های مختلف از جمله سردر عمارت، شاه نشین و حمام دارد. عمارت اصلی در قسمت جنوبی باغ و نزدیک در غربی آن قرار گرفته است.
این عمارت در آغاز به صورت ساختمانی دو طبقه با ایوان های قوسی دارای سایه بان سنتی بوده است. طبقه فوقانی آن سال ها قبل تخریب شده بود و تا زمان بازسازی آن در سال ۱۳۷۰ خورشیدی به صورت ساختمان یک طبقه بوده است .
در طرفین عمارت اصلی ساختمان فعلی مرمت شده و هم اکنون به صورت موزه در آمده است. در جلوی عمارت اصلی، حوض بزرگی با ۵ فواره قرار دارد. از بخش های ارزشمند باغ، شبکه آبرسانی و حوض های آب آن است که در محور مرکزی باغ قرار گرفته و با گلکاری طرفین پیاده روهای اصلی در ردیف های سرو شیرازی، نمای کلی باغ را تشکیل می دهند و چشم انداز بسیار زیبایی دارد .
مساحت باغ در حدود ۵ هکتار و دارای انواع درختان میوه است. طرح بازسازی این مجموعه گرانقدر در سال های پس از پیروزی انقلاب همواره مطرح بود تا این که در سال ۱۳۷۰ با تلاش و همت مسئولان این باغ با رعایت حفظ شکل و فرم اصلی آن به نحو شایسته ای بازسازی شد و همزمان با بزرگداشت خواجوی کرمانی در مهر ۱۳۷۰ بازگشایی شد و از آن هنگام هر ساله .مورد بازدید تعدادی زیادی بازدید کننده قرار می گیرد.
ادامه
این باغ از نمونه باغ تختهای ایرانی است و در زمینی مستطیلی شکل به مساحت پنج و نیم هکتار بنا شده و دارای سردر ورودی بسیار زیبایی است. بناهای باغ عبارتند از کوشک اصلی یعنی سکونتگاه دائمی و یا فصلی مالک که در انتهای فوقانی باغ قرار دارد.
سردر خانه در مدخل باغ به صورت بنایی خطی جبهه ورودی باغ را اشغال کرده و در دو طبقه بنا گردیده است. طبقه فوقانی دارای اطاقهایی است که برای زندگی و پذیرایی پیش بینی شده اند.
سایر بناهای خدماتی باغ از حصار اصلی استفاده نموده و به صورت دیواری مرکب بناهای مختلف خدماتی را در نقاط مناسب در خود جا داده است.
ادامه
سردر ورودی بنا
سردر ورودی بنا
سردر ورودی بنا
سردر ورودی بنا
روی طاق کاشی کاری شده ی باغ شازده جای ۳قطعه کاشی خالی است. میگویند که وقتی خبر مرگ شاهزاده به ماهان میرسد معمار بنا در حال ساختن سر در باغ بوده است و فقط سه قطعه کاشی مانده بود تا کاشی کاری سردر تمام شود او از خوشحالی کارش را رها میکند و از آن زمان تا به حال جای آن سه قطعه کاشی خالی می ماند.
فواره و استخر بنا
نکته ی جالبی که درباره باغ و دو استخر که در بدو ورود به چشم می آیند وجود دارد این است که هیچکدام از این فواره ها با برق کار نمی کنند، بلکه در زمان ساخته شدن بنا این فواره ها با لوله کشی از نهر جاری در باغ به وسیله خمره هایی ایجاد شده اند که با وصل شدن به هم نقش لوله های ساختمانی را ایفا میکنند.
آب نهر وارد این خمره ها شده و سپس بعد از رسیدن به یکی از خمره هایی که نقش زانو را در لوله کشی های امروزی به عهده دارد به صورت فواره وار بیرون میزند.
فواره و استخر بنا
فواره و استخر بنا
نظام فضایی ـ رابطه باغ با فضای بیرونی:
وجود ارتفاعات بلند رشته کوه های جوپار به ویژه منظری بسیار جالب برای باغ در این گستره فراهم آورده است. در این بستر باز، باغ با دیوارهای نسبتاً بلندی محصور گردیده و با انبوه ویژه ای از درختان همچون نگینی در کویر خودنمایی می کند.
ورودی به باغ ، از این گستره باز و فضای بکر کویری ـ از مسیر یک چهار باغ است که با درختان به ایجاد فضایی ممتد و جهت دار به سوی باغ هدایت می گردد.
مهم ترین ویژگی های بنا
مهم ترین ویژگی های بنا
ـ سردر ورودی:
سردر ورودی به صورت حجمی شفاف، ایجاد فضای واحدی میان این پیش فضا، چهارباغ و داخل باغ می نماید. در داخل این بنا دید به فضاها در دو سوی محور اصلی باغ امکان پذیر بوده و فضای بیرونی با درون باغ به صورت سیال و در یکدیگر ادغام می شوند.
مهم ترین ویژگی های بنا
فضای داخل باغ:
در بدو ورود به باغ کل فضای باغ در راستای محور اصلی و در ادامه آن و مناظر ارتفاعات جوپار رویت می شود. این چشم انداز طولانی با حجم بالاخانه در انتها بسته می شود و با حضور درختان در دو جانب محور که در مواقعی از سال رنگ های متفاوت دارند تقویت می شود.
حضور جریان سراسری آب در محور اصلی باغ، آبشارها و صدای آن به تعریف این محور کیفیت مطلوبی می دهد؛ و انعکاس درختان و بنای سردرخانه و بالاخانه در دو استخر باغ ابعاد جدیدی به فضا می دهد. نور و سایه نیز به سهم خود در این فضاسازی نقش مهمی را ایفا می کند.
مهم ترین ویژگی های بنا
نظام فضایی زمین:
باغ به خاطر اختلاف سطح حدوداً ٢٠ متری در طول محور اصلی به طور مناسبی تقسیم بندی گردیده است. این تقسیم بندی سطوح که از شیب طبیعی ناشی می شود ماهیت باغ تخت را تعریف می کند.
مهم ترین ویژگی های بنا
نظام هندسی:
شکل اصلی باغ شاهزاده مستطیلی با نسبت تقریبی چهار به یک می باشد. طول کلی داخل باغ ٤٠٧ متر و عرض آن ١٢٢ متر است.
تقسیم بندی کلی باغ به صورت یک محور طولی و دو کانون (محوطه بنای اصلی باغ در قسمت بالا و محوطه ورودی در قسمت پایین) قابل تشخیص است.
محورهای فرعی به صورت افقی و عمود بر محور اصلی در مرز اختلاف سطح ها، کرت ها را که شمار آنها در هر طرف هشت می باشد به وجود آورده اند.
بناهای باغ به سه دسته تقسیم شده اند: بنای اصلی در بالاترین تخت قرار دارد. بنای سردر خانه در بخش ورودی و سایر بناهای خدماتی مماس به دیوار اصلی و خارج از آن واقع شده اند.
سطح بنای بالاخانه ٤٨٧ متر مربع و سطح سردر خانه ٢٣٤ متر مربع و فاصله این دو از یکدیگر ٣٢٥ متر است.
مهم ترین ویژگی های بنا
نظام معماری:
نظام معماری در رابطه تنگاتنگ با نظام فضایی و نظام هندسی باغ است. محدوده باغ با دیواری بلند و مرکب محصور گردیده است . این دیوار با بناهایی که در داخل آن و یا با تصرف بخشی از وسعت بیرونی باغ مشخص شده، باغ را از محیط خارج جدا می سازد.
زمین آرایی تخت باغ، و طبقه طبقه شدن آن از طریق سطوح کرت ها، سطح باغ را آینه وار در معرض دید قرار می دهد و بنابراین رابطه ساده بین نظاره گر و زمین مسطح به صورت غنی تری در می آید و مشارکت نقش توپوگرافی زمین در فضای باغ را تشدید می کند. جریان آب به ویژه حوض ها علاوه بر تاکید محورها و آب نمای سراسری به صورت آب شره ها سطوح شفافی را بروی زمین برای انعکاس دیگر عناصر ارایه داده است. درخت های سایه افکن ویژگی های معماری فضای باغ را تاکید و تشدید می کنند.
سردر خانه از معماری شفافی برخوردار است که امکان رویت چند جانبه باغ را میسر می سازد. از جمله، منظری که از ارتفاع فوقانی به سمت بالاخانه و پایین کوه ها جوپار که در فصول مناسب پوشیده از برف هستند رویت می شود از یکسو، و منظر دیگری که به سمت مقابل ورودی باغ در امتداد چهار باغ تا دور دست کوه های بلوار ادامه می یابد.
بنای بالاخانه طویل ترین بنای منفرد باغ می باشد که عمود بر محور اصلی و در انتهای آن قرار گرفته و بخش پایانی محور محسوب می شود. با این که در پشت آن قسمتی از حیاط واقع است اما از آنجا که حیاط مذکور اهمیت حیاط اصلی را ندارد این حجم از بنا رابطه اصلی را با حیاط پشتی قطع می کند.
مهم ترین ویژگی های بنا
آرایش محیط سازی کف:
سطوح کف در باغ عمدتاً از مخلوط قلوه سنگ با ملات تشکیل شده است این ترکیب در دو محدوده اطراف بالاخانه و سردرخانه توسط نقوش هندسی تزئین می گردد. از آجر در پله ها و حاشیه باغچه ها استفاده شده و سنگ در مرز میان کرت ها با پیاده راه ها و دیگر لبه بندی ها وجود دارد.
مهم ترین ویژگی های بنا
مصالح:
مصالح بناهای باغ عمدتاً آجر و اندود می باشد که در جاهایی مانند سردرخانه توسط کاشی نره مزین گردیده است. بنای بالاخانه کلاً اندود می باشد. دیواره باغ اندود کاهگل است که در نزدیکی سردر خانه و بالاخانه به دلیل خصوصیت فضایی محوطه های مذکور به ترکیب آجر و اندود گچ تبدیل می گردد.
مهم ترین ویژگی های بنا
نظام کاربری ها
بازشناسی کارکردی:
باغ شاهزاده ماهان در مقایسه با انواع باغ ها اعم از باغ ـ شکارگاه ها، بستان ها، باغ قلعه ها و باغ سکونتگاه ها در زمان ساخت خود (دوره قاجار) به عنوان فضایی سکونتگاهی و تفرجگاهی شکل گرفت. با توجه به وجود دو محوطه وسیع در جلوی بالاخانه و سردر خانه که با نرده های چوبی محصور شده اند نشان می دهد که باغ علاوه بر سکونتگاه محلی برای پذیرایی و تشریفات نیز پیش بینی شده بود.
مهم ترین ویژگی های بنا
نظام آبیاری:
منبع حیاتی باغ شازده جریان آب هایی است که از کوه های اطراف سرچشمه می گیرد. قنات تیگران که از ارتفاعات کوه جوپار سرچشمه می گیرد منبع آب این باغ است. جریان فوق از مرتفع ترین سطح وارد باغ گردیده و نظام آبیاری طراحی شده باغ را به وجود می آورد.
نظام آبیاری در باغ شازده کلاً تابع دو اصل می باشد. یکی آبیاری گیاهان باغ، و دوم بهره برداری از موجودیت و کیفیت هایی که آب می تواند در باغ ایجاد نماید.
بررسی وضع اولیه باغ نشان می دهد که حرکت پلکانی آب در محور میانی تا بیرون از باغ نیز ادامه داشته است. این فضا در حال حاضر با رواق هایی بازسازی و سنگ فرش شده است. دو استخر اصلی باغ در قسمت بالا و در قسمت ورودی دارای فواره هایی بوده اند که آب را به ارتفاع قابل ملاحظه ای پرش می دادند. این راه حل کمتر در باغ های ایرانی دیده شده است و یقیناً متاثر از شناخت باغ ها و چشمه های اروپایی است.
مهم ترین ویژگی های بنا
نظام گیاهی:
انتخاب و آرایش گیاهان در باغ شاهزاده ماهان نقش تعیین کننده ای در هویت باغ دارا می باشد.
درختان و نباتاتی که در بستر منطقه باغ شاهزاده ماهان دیده می شوند به ترتیب زیر می باشند.
ـ درختان همیشه سبز و باد شکن: درختان سوزنی برگ مانند کاج ها، سروها
ـ درختان سایه دار: درختان برگ پهن مانند نارون وحشی و چتری، زبان گنجشک یا وَن، چنار و سپیدار. این درختان علاوه بر این که از نظر ایجاد سایه اهمیت دارند در آب و هوای منطقه مقاومت می کنند.
گیاهان زینتی: از گیاهان زینتی از قبیل سروهای زینتی پیراکانتا و گونه های ارس زینتی و شیر خشت که در زمستان گل های ریز می دهد.
درختان میوه در کرت ها کاشته می شوند و خصوصاً از دیدروهای سمت بالاخانه به پایین در فصولی که میوه دارند منظر جالب و رنگارنگی را به وجود می آورند.
بر مرقد شاه نعمت الله ولی دیدم که نوشته اند با خط جلی کاین پیکر خفته اندرین خاک عزیز شاهی است ولی گدای درگاه علی
با تشکر از توجه شما دوستان
پایان