به نام خدا
اقسام تجارت از دیدگاه اسلام
اهمیت تجارت از دیدگاه قرآن و پیامبران
خداوند متعال در قرآن کریم بر انسان منت می نهد که راه تجارت داخلی و خارجی را برای او مهیا ساخته و ارتباطالت دریایی را که اکنون نیز بزرگترین تجارت های بین المللی از طریق آن انجام می گیرد در اختیار انسان قرار داده است و چـــــنان مــی فرماید : کشتی را در آن دریا شکاف می بینی تا در طلب روزی مقرر از جانب او برانید و باشد که سپاس بگذارید .
امیرالمومنین (ع) می فرماید : تجارت کنید چون تجارت موجب می شود از آنچه در دست مردم است بی نیاز گردید .
امیر مومنان علی ابن ابی طالب در فرمان خود به مالک اشتر می فرماید : با بازرگانان و صاحبان صنایع با خوبی رفتار کنید چه گروهی که در شهر و دیار خود و چه آنها که در خارج از محل زندگیشان به تجارت و رفت و آمد می پردازند . زیرا آنها آنچه را که مردم نیاز دارند از نقاط دور دست فراهم می آورند .
امام صادق (ع) می فرمایند : تجارت موجب رشد و شکوفایی عقل می گردد و نقصان عقل را از بین خواهد برد .
لازمه تجارت از دیدگاه اسلام
اول آگاهی ، سپس تجارت
دانش دینی : تجارت در اسلام پایبندی ها و ممنوعیت هایی را دارد که آگاهی از آن نیاز به آموزش و فراگیری دارد . اصول فقهی اسلام که به صورت محدودیتها بیان میشود عبارتند از منع تولید و مصرف کالاهای حرام , ممنوعیت فعالیتهای مبتنی بر ربا و رشوه ، قاعده لاضرر ( مواردی که به دین اسلام ضرری وارد نگند )، منع اسراف و تبذیر ( ولخرجی ) ، نهی از فساد و تبذیر ( زیاده روی ) ، ممنوعیت اکل مال به باطل ( حرام خوری ) و ممنوعیت غرر ( چیزی که ظاهرش محبوب و باطنش مکروه باشد )
مهارت و تخصص : روشن است که تجارت موفق از آن کسانی است که تخصص و دانش کافی دارند و قوانین و مقررات تجاری و ویژگی های بازار گوناگون را بشناسند از اینرو قرآن کریم قرار دادن اموال را در دست افراد سفیه ( نادان و بی عقل ) منع کرده و حضرت یوسف می فرمایند مرا به خزانه های این سرزمین بگمار که من نگهدارنده و آگاهم .
عوامل موثر درزندگی دنیوی و اخروی یک تاجر
1- آداب در تجارت
نیت خوب : دارو مدار اعمال به نیت بستگی دارد . انواع خوبی ها را دیده ام اما نیت خوب همه خوبی ها را در خود جمع کرده است . و از جمله اهداف و نیت هایی که یک تاجر مسلمان باید داشته باشد : نیازمند و محتاج دیگران نشود ، نفقه و امکانات رفاهی خانواده اش را تهیه کند ، مدیون دیگران نشود ، در تجارت خود نیت دعوت الی الله داشته باشد . اگر یک تاجر مدام این اوامر را رعایت کند و هر قدمی که بر می دارد از طریق عدل و احسان باشد از سعادت در آن دنیا بهره مند می گردد حال اگر در این دنیا بهره ای هم نصیبش شد که چه بهتر در غیر اینصورت سرمایه آخرت خود را از تباهی تجات داده است . چه بسا در این دنیا خسارت مالی هم ببیند ولی در آن دنیا از آن بهره مند می گردد .
راستگویی و امانت داری : امانت داری و راستگویی در واقع سرمایه اصلی تاجر مسلمان است و او می داند که خداوند علیم است و بر کارهایش علم و آگاهی دارد و مراقب اوست . که پیامبر گرامی اسلام تاجران امانت دار و راستگو را چنین وصف کرده اند که تاجران امانت دار و راستگو با پیامبران و صدیقیقن و شهدا در روز قیامت محشور می شوند .
کثرت ذکر و یاد الله تعالی : در روزگار کنونی که ارزش های مادی محور و معیار اهداف قرار گرفته و آرزوهای دست نیافتنی و تــلاش های خســته کننده برای تحصیل و جاه مال بر اظطراب دل ها افزوده است آرام و اطمینان دل ها کیمیایی نایاب است که فقط با یاد خدا میسر می گردد الابذکر الله تطمئن القلوب بذان که دل ها بایاد خدا آرامش می یابد .
خودداری از سوگند : خداوند این عمل را نهی کرده اگر چه راست باشد چرا که خداوند را نباید دست مایه سوگند های خویش قرار داد و پیامبر اکرم (ص)میفرماید : سوگند در تجارت از برکت مال میکاهد و شاید به فروش کالا رونق دهد اما سرانجام آن نابودی است .
امر به معروف و نهی از منکر : تاجر مسلمان در خلال موقعیت اجتماعی و کثرت معاملات و برخوردهایی که با مردم دارد این فرصت را بیش از دیگران در اختیار دارد تا به امر به معروف و نهی از منکر بپردازد و این تجارت معنوی به مراتب برای تاجر مسلمان سودمند تر می باشد .
نوشتن وصیت نامه : بر تاجر مسلمان واجب است مطالبات و بدهکاری های خود را بنویسد تا اگر به طور ناگهانی مرگ او فرا رسید حقوق او و فرزندانش در نزد دیگران ضایع نشود و همچنان حقوق دیگران نزد او از بین نرود .
توکل بر خدا : توکل بر خدا برترین مقام اهل توحید است . و خداوند می فرماید : هرکس بر خدا توکل کند و اعتماد نماید خداوند او را بسنده و کافی است .
رفتار خوب با بدهکاران : اخلاق در معامله بسیا مهم است و پیامبر اسلام می فرماید خداوند بنده آسانگیر جوانمرد و با گذشت را دوست دارد چه بفروشد چه خریداری نماید و چه وام دهد و مطالباتش را بخواهد یعنی با نرمی و مدارا مطالبات خود را بخواهد و یا، وقت و زمان مناسبی بــرای گرفتن طلب انتخاب کند ، در لحظه بیماری ومشکلات دشوار بدهکار مراعات حال اورا بکند ، در مقابل مردم بدهکار را تحت فشار قرار نده و اگر بدهکار وضع مالی مناسبی ندارد آن را به تاخیر بیندازد .
2- انتخاب تجارت
کار و حرفه ای انتخاب کند که از واجبات با شد مثلا ترک صناعات و معاملات معاش خلق را مختل می کند و انتخاب شغل هایی که جامعه به آن نیاز دارد البته نه اینکه همه یک شغل را انتخاب کنند چرا که بقیه امور دچــار مشـکل می شــود ، منظور اینست که مردم هر دسته و گروهی را تشکیل دهند و کاری را به عهده بگیرند . که رسول خدا در این باره می فرمایند : همین اختلاف شغل موجب رحمت دانسته شده است .
1. تجارت واجب
اقسام تجارت از دیدگاه اسلام
واجب عینی : بر همه مسلمانان آنهایی که از سلامت تن و قدرت کافی برخوردارند واجب است که آن را انجام دهند در غیر اینصورت ترک واجب کرده و نزد خداوند به عنوان یک شاعد عادل پذیرفته نیست مانند مشاغلی که برای تامین امرار معاش زندگی اهل و عیال می باشد .
واجب کفایی : نظام جامعه به آن بستگی دارد و واجب شناخته شده اما با این تفاوت اگر گروهی آن را انجام دهند واجب بودن آن از گردن بقیه مردم ساقط می شود مانند خیاطی : جهت محافظت از سرما و گرما و حفظ شئونات اسلامی یا کشاورزی و دامداری
2. تجارت مستحب : کسب هایی که جهت رفاه حال و وسعت زندگی اهل و عیال خود و همچنین برای سود رساندن و کمک کردن به نیازمندان و فقرا می یاشد که در قرآن سفارش های زیادی بابت انجام آن شده که این مشاغل عبارتند از : ساختن مدرسه ، ساختن مسجد ، زراعت ، آبیاری ، خرید ملک ، مضاربه ، خرید و فروش کالا ، تولیدی ، درختکاری
3. تجارت مباح : جهت غنی شدن مال است و با انجام آن هیچ کار مستحبی صورت نمی گیرد و هیچ ضرر و رجحانی را هم وارد نمی کند مانند : مغازه مجلل و خانه ای با وسایل قیمتی و آنچنانی را برای خود تهیه می کند .
4. تجارت مکروه : یعنی انجام این شغل ها کراهت دارد چرا که انجام مکرر آنها در ذات و درون انسان تاثیر منفی می گذارد مانند : کار کردن با گرم و خروار ، کفن فروشی ، ذبح حیوانات ، معامله بین اذان صبح و طلوع آفتاب ، فروش زمین و ملک مگر با آن ملک دیگری بخرد ، معامله با افراد پست و لاابالی ، خرید و فروش گندم و جو ( قوت لایموت )
5. تجارت حرام : اسلام این مشاغل را به طور کلی نهی کرده و درآمدهایی که از این بابت به دست می آید را هم حرام دانسته :
الف ) کسب مال از اعیان نجاسات یا مایعات متنجس : خرید و فروش شراب ، گوشت خوک و گراز و مواردی که برای بدن انسان متضرر خواهد بود و تاثیر گذار در ذات و درون انسان .
ب) کسب مال به آلات لهو و حرام : فروش بت و صلیب و شطرنج و نرد به دلیل اینکه نوعی قمار است و اجرت تعمیر ، ساخت ، نقل و خرید و فروش حرام می باشد .
ج) کسب مال که مقصود از آن مساعدت حرام باشد : فروختن صلاح به دشمنان دین و فروختن انگور به منظور تهــــیه شراب و دکان و مرکوب برای محرمات و انگشتر طلا و لباس ابریشمی برای مردان .
ح) هرچه فایده حلال و مشروع ندارد : مانند پاسور چون وسیله قمار به حساب می آید و هیچ کار حلال و مشروعی بابت آن انجام نمی شود در مقایسه با چاقو که هم می توان با آن آدم کشت و هم میتوان کارهای مشروع با آن انجام داد و یا فروش تنباکو البته اگر آن شخص نیاز داشته باشد به آن شغل ایرادی ندارد ولی در اسرع وقت ( شرایط برایش محیا شد ) باید آن شغل را تغییر دهد .
د ) مزد گرفتن بر واجبات حرام است : مانند کسی که می میرد و بابت ادای نماز و روزه قضای او مبلغی داده میشود . اگر بابت این ادای قرض ( نماز و روزه ) تلاش و کوشش انجام داده باشد آن مالی حرام نیست .
* تذکر : برخی از کسب های مستحب ، مکروه ،مباح به جهت نیاز های ضروری زندگی واجب می باشند .