مبانی نظری تجارت الکترونیک، بلوغ الکترونیک، مدل های پذیرش تجارت الکترونیک

 مبانی نظری تجارت الکترونیک، بلوغ الکترونیک، مدل های پذیرش تجارت الکترونیک

2-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………20
2-2- تجارت الکترونیک…………………………………………………………………………………………………………………………20
2-2-1- تعریف تجارت الکترونیک …………………………………………………………………………………………….20
2-2-2-مدل های تجارت الکترونیک………………………………………………………………………………………….22
2-2-3-نفوذ تجارت الکترونیک در ایران و جهان……………………………………………………………………….23
2-3-بلوغ الکترونیک…………………………………………………………………………………………………………………25
2-3-1- تعریف بلوغ الکترونیک……………………………………………………………………………..25
2-3-2-روش شناسی آمادگی الکترونیکی…………………………………………………………………………..26
2- 4-مدل های پذیرش تجارت الکترونیک در مطالعات پیشین…………………………………………..29
2-4-1-مدل های نظری……………………………………………………………………………………………………………. ..29
2-4-1-1- مدل کا پی ام جی…………………………………………………………………………………………..29
2-4-1- 2-مدل شرکت مشاوره امیساری…………………………………………………………………………..30
2-4-1- 3-مدل لوی و پاول……………………………………………………………………………………………..30
2-4-1- 4-مدل شورای بهره وری هنک کنگ……………………………………………………………………31
2-4-1- 5-مدل مارتین و ماتلای…………………………………………………………………………………….31
2-4-1-6- مدل کوپر و برگس………………………………………………………………………………………….32
2 -4-1-7-مدل کاندال………………………………………………………………………………………………………………32
2-4-1-8-مدل گروه گارتنر……………………………………………………………………………………………..33
2-4-1-9-مدل میسرا و دینگرا………………………………………………………………………………………..34
2-4-1- 10-مدل دلویت و تاچ………………………………………………………………………………………..35
2-4-1-11مدل دموکراسی الکترونیک……………………………………………………………………………..36
2-4-1-12مدل سازمان ملل……………………………………………………………………………………………36
2-4-2-مدل های عملی………………………………………………………………………………………………….41
2-4-2-1-تجارب خارجی……………………………………………………………………………………………….41
2-4-2- 1-1-پیاده سازی تجارت الکترونیک در سنگاپور………………………………………………….41
2-4-2-1-2-پیاده سازی تجارت الکترونیک در استرالیا……………………………………………………42
2-4-2-1-3-پیاده سازی تجارت ادلکترونیکی در اتحادیه اروپا و آمریکا…………………………..42
2-4-2-2 تجربه داخلی…………………………………………………………………………………………43
2-4-2-2-1- پیاده سازی تجارت الکترونیک در شرکت هواپیمایی هما…………………………….43
2-5- شرکت های کوچک و متوسط…………………………………………………………………………………….44
2 -5-1- تعریف شرکت های کوچک و متوسط…………………………………………………………………….44
2 -5 -2- مزایای شرکت های کوچک و متوسط در اقتصاد جهانی…………………………………….49
2-5-3- بهره گیری از تجارت الکترونیک در شرکت های کوچک و متوسط………………………50
2-5-4- مزایا و معایب تجارت الکترونیکی در شرکت های کوچک و متوسط…………………….51
2 -5-6 – تجارت الکترونیک و چالش های فرا روی شرکت های کوچک و متوسط……………54

2-1- مقدمه
همان گونه که می دانید یکی از مهمترین گام ها در روش تحقیق بهره گیری از روش های کتابخانه ای می باشد. این پژوهش پس از بررسی مفاهیم بنیادین، به جستجو، بررسی و تحلیل مطالعات انجام شده در زمینه بررسی بلوغ فناوری اطلاعات به خصوص تجارت الکترونیک پرداخته است. پس از جستجوی بسیار منابع مفیدی از سایت های السوایر، امرالد و سایر منابع اینترنتی بدست آمد. هم چنین تحقیقاتی نیز در پایان نامه های موجود در دانشگاه های معتبر صورت گرفته، که نتایج آن در این فصل آورده شده است.
در این فصل، ضمن بررسی چند نمونه مطالعه موردی در حوزه پژوهش، به بررسی اهداف، چالش ها، چارچوب و مدل های پیشنهادی هر مطالعه پرداخته و نتایج تحقیقات و مطالعات انجام شده در هر مورد، به صورت اجمالی بیان می شود.

2-2- تجارت الکترونیک
2-2-1-تعریف تجارت الکترونیک
استفاده از فناوری های الکترونیکی در انجام امور تجارت پیشینه‏ای نسبتا طولانی دارد. در حقیقت، نیاز به تجارت الکترونیکی از تقاضاهای بخش های خصوصی و عمومی برای استفاده از تکنولوژی اطلاعات به منظور کسب رضایت مشتری و هماهنگی موثر درون سازمانی نشات گرفته است. می‏توان گفت این نوع تجارت، از حدود سال 1965 آغاز شد که مصرف کنندگان توانستند پول خود را از طریق ماشین های خود پرداز 1،دریافت کرده و خریدهای خود را با کارت های اعتباری انجام دهند. پیش از توسعه فناوری های مبتنی بر اینترنت در سال های آغازین دهه 90، شرکت های بزرگ دست به ایجاد شبکه‏های کامپیوتری با ارتباطات مشخص، محدود و استاندارد شده برای مبادله اطلاعات تجاری میان یکدیگر زدند. این روش، مبادله الکترونیکی داده ها نامیده ‏شد (مولاو لیکر 2، 2001).
از تجارت الکترونیک، تعاریف متعددی ارائه شده است. درحقیقت مجموعه متنوع وسیعی از تعاریف و مفاهیم برای تجارت الکترونیک وجود دارد که موضوعات، کاربردها و مدل های گوناگونی را در بر می گیرد. درگونه ای از این موارد، کوشیده شده است که تعاریف عامی ارائه شود و در گونه های دیگر تعاریف به نوع فعالیت، امکانات ارتباطی و تجهیزات مورد استفاده، محدوده سازمانی فعالیت ها و زیر ساختارها توجه شده است :
* در یک تعریف می توان به هر تجارت یا فعالیت اقتصادی در وب، که امکان خریداری و فروش محصولات و سرویس ها را فراهم می آورد و تراکنش های تجارت و فعالیت های بین افراد و سازمان ها را تسهیل می بخشد، تجارت الکترونیک گفت (اشنایدر3،2002).
* تجارت الکترونیک، تجارت کردن از طریق ابزارهای فناوری ارتباطی جدید است که تمام جنبه های تجارت را شامل ایجاد بازار تجاری، سفارش دهی، مدیریت زنجیره ی عرضه و معاملات پولی را در بر می گیرد. (گاناسکاران4،2002)
* چافی به تجارت الکترونیک به دیده خرید و فروش کالا از طریق اینترنت می نگرد. (چافی 5،2002)
* کالاکوتا تجارت الکترونیک را از چهار دیدگاه تعریف می کند:
1- دیدگاه ارتباطات: تجارت الکترونیکی از این منظر بر انتقال اطلاعات، کالا، سرویس ها و یا پرداخت پول از طریق ابزارهای الکترونیکی دلالت دارد.
2- دیدگاه آنلاین: از این منظر تجارت الکترونیک خرید و فروش آنلاین اطلاعات و کالاها می باشد.
3- دیدگاه سرویس: از این منظر تجارت الکترونیک ابزاری ا ست که همزمان هزینه ها را کاهش و سرعت و کیفیت را افزایش می دهد.
4- دیدگاه جریان بازرگانی: از این منظر تجارت الکترونیک به عنوان ابزاری برای بهبود و تسریع جریان ها و فرآیندهای کاری تعریف می شود (کالاکوتا و وینستون 6،1997).
با توجه به موضوعات ارائه شده در تعریف ها، می توان این گونه بیان کرد که تجارت الکترونیک بر به کارگیری فناوری اینترنت به منظور معاوضه ارزش ها (کالا و خدمات) دلالت دارد.

2-2-2- مدل های تجارت الکترونیک
استفاده از اینترنت به عنوان مهمترین بستر ارتباطی در تجارت الکترونیکی همزمان با رشد روزافزون شبکه جهانی ارتباطات، باعث پیدایش مدل های گوناگونی در این تجارت گردیده است. این مدل ها حاصل تعامل سه گروه اصلی از افراد یک جامعه، از دیدگاه اقتصادی هستند که عبارتند از دولت یا سازمان های وابسته، سازمان های تجاری و اقتصادی، تولیدکنندگان کالا و ارائه کنندگان خدمات و در نهایت مردم عادی که خریداران نهایی کالا یا خدمات هستند. مدل های مختلف تجارت الکترونیکی از تعامل دوبه دوی این سه گروه اصلی حاصل می شوند.
* تجارت الکترونیک بنگاه با بنگاه7
در این مدل ارتباط بین دو یا چند سازمان، موسسه اقتصادی، تولید کنندگان مواد اولیه، تولیدکنندگان انواع مختلف کالای مصرفی، ارائه کنندگان انواع گوناگون خدمات موردنظر است، در واقع این مدل را به نوعی می توان توسعه یافته مدل قدیمی تر مبادله الکترونیکی داده ها دانست. مدل بنگاه با بنگاه دربرگیرنده عملیات تبادل اطلاعات، داده ها، ثبت سفارش، خرید و فروش و … می باشد. در این مدل فرآیند ارتباطی بسیار باز و قابل انعطاف طراحی شده طوری که تولید کنندگان مواد اولیه، تولید کنندگان کالاهای مختلف و فروشندگان و توزیع کنندگان بتوانند به راحتی با یکدیگر ارتباط مستقیم داشته باشند. این به معنی کاهش واسطه ها نیز هست. موضوعی که به نوبه خود باعث کاهش قیمت ها می شود.
عوامل ذکر شده باعث گردیده است که این مدل به عنوان اصلی ترین مدل تجارت الکترونیکی به حساب می آید و طی مدت کوتاهی که از زمان پیدایش آن می گذرد درآمد قابل توجهی را نصیب صاحبان سرمایه می سازد.
* تجارت الکترونیکی بین بنگاه و مصرف کننده(خرده فروشی)8
این دو مدل بیان کننده ارتباط متقابل بین تولیدکننده اصلی کالاهای گوناگون با استفاده کننده و خریداران نهایی این محصولات و خدمات می باشد. این روزها می توان کالاهای مختلفی از مواد اولیه صنعتی گرفته تا اتومبیل، ماشین آلات صنعتی و کالاهای عمومی مانند مواد غذایی، محصولات فرهنگی، گل و گیاه و اقلام کادویی را به همراه طیف وسیعی از خدمات مثل رزرو هتل، بلیط هواپیما، قطار، اتوبوس، اجاره ماشین و … به صورت آن لاین خریداری کرد. در این دو مدل تولیدکنندگان می توانند مصرف کنندگان نهایی محصولات خود را شناسایی کنند و محصولات خود را به صورت مستقیم به آنها عرضه کنند. مصرف کنندگان نیز به نوبه خود می توانند از بین تولید کنندگان، آنکه شرایط مطلوبتر را دارا می باشد و از هر جهت مناسب تر است را انتخاب نمایند.
* تجارت الکترونیکی بین مصرف کننده و مصرف کننده9
این شیوه در تجارت الکترونیک عمدتاً براساس مدلی به وجود آمده است که پیر امیدیار طراح و صاحب سایت ای بی10 و افراد مبتکری مثل او خلق کرده اند. در این مدل فروشندگان اجناس این امکان را می یابند که در یک محیط گسترده اجناس خود را به خریداران نهایی ارائه کنند. امیدیار کوشید با توجه به طیف گسترده بازدیدکنندگان در اینترنت، بستری را فراهم کند که فروشندگان بتوانند کالای خود را به شیوه حراج اجناس با شیوه ای مشابه دنیای واقعی به فروش برسانند. اما تفاوت اصلی این نوع از حراج تعداد بی شمار شرکت کنندگان و مخاطبان حراج است.
هر گونه امور کسب و کار بین دولت و بنگاه11
در این مدل سازمان ها، نهادها و مراکز دولتی و وابسته به دولت در ارتباط با مراکز اقتصادی، بنگاه های تجاری و شرکت های تولیدکننده و ارائه کننده کالا و خدمات هستند. در این ساختار طرفین با مراجعه به یکدیگر و تعامل با هم از طریق شبکه های کامپیوتری امور بازرگانی میان خود را انجام می دهد. این امور شامل مواردی چون گرفتن انواع مجوزها از دولت و سازمان های مربوطه، پرداخت وجه مورد درخواست دولت، گرفتن اطلاعات از نهاد دولتی و موارد دیگری است که همگی در این مدل خلاصه می شوند. مزیت اصلی این ساختار صرفه جویی در انجام عملیات گوناگون برای دولت و سازمان های مربوطه و کاهش زمان انجام این امور و کاهش نیروهایی است که بیهوده صرف انجام کم بازده و یا بدون بازده در سازمان ها می شود(موسوی،فرهادی،1389).

2-2-3- نفوذ تجارت الکترونیک در کسب و کارهای ایران و جهان
اینترنت در دهه نود به صحنه ارتباطات جهانی پای گذاشت و رشد آن نسبت به سایر رسانه های ما قبل خود حیرت آور بوده است، به گونه ای که تعداد کاربران این رسانه در تاریخ سی جون 2010 به جمعیتی بالغ بر دو میلیارد رسیده است. بنا بر رشد 444 درصدی کاربران اینترنت، این فضای مملو از مشتریان بالقوه از دید سیاست گذاران و بازاریابان بنگاه های تجاری دور نمانده و برای بدست آوردن آن سعی در ارتباط با این دنیای مجازی کرده اند.
به نقل از سایت آمارهای جهانی اینترنت (مطابق جدول شماره2-1)، ایران نیز با داشتن 33میلیون کاربر اینترنتی، از غافله جهانی عقب نمانده است.
روند رو به گسترش استفاده از اینترنت در میان کشورهای خاورمیانه از سال 2003 میلادی با شتابی فزاینده همراه شده و ضمن تسهیل دسترسی به اطلاعات، کالاها و خدمات مورد نیاز، زمینه بهبود فضای کسب و کار در منطقه را نیز فراهم ساخته است. در این میان، روند رشد و بسط دامنه دسترسی به اینترنت در ایران، با شیبی فزاینده ادامه یافته است. در حال حاضر ایران حائز رتبه اول در میان کشورهای منطقه از نظر میزان دسترسی به اینترنت بوده و در طی یک دوره رشد خیره کننده، تعداد کاربران اینترنتی در ایران از رقم 250 هزار نفر در پایان سال 2000 میلادی به رقم 33 میلیون و دویست هزار نفر در سال 2010 افزایش یافته که به این ترتیب، کشورمان در این دوره حدوداً ده ساله، شاهد رشدی 130برابری در میزان دسترسی به اینترنت بوده است.

جدول شماره2-1، آمار نفوذ اینترنت در میان کاربران خاورمیانه (سایت آمارهای جهانی اینترنت)
کشورهای خاورمیانه
جمعیت
(سال2010)
کاربران اینترنت (سال2010)
مصرف اینترنت
درصد جمعیت
میزان رشد کاربران (2000-2010)
بحرین
738.004
40.000
649.300
88.0%
1.523.3%
ایران
76.923.300
250.000
33.200.000
43.2%
13.180.0%
عراق
29.671.605
12.500
325.000
1.1%
2.500.0%
اسرائیل
7.353.985
1.270.000
5.263.146
71.6%
314.4%
اردن
6.407.085
127.300
1.741.900
27.2%
1.268.3%
کویت
2.789.132
150.000
1.100.000
39.4%
633.3%
لبنان
4.125.247
300.000
1.000.000
24.2%
233.3%
عمان
2.967.717
90.000
1.236.700
41.7%
1.274.1%
فلسطین
2.514.845
35.000
356.000
14.2%
917.1%
قطر
840.926
30.000
436.000
51.8%
1.353.3%
عربستان صعودی
25.731.778
200.000
9.800.000
38.1%
4.800.0%
ایران، یکی از کشورهای در حال توسعه به شمار می رود که استفاده از اینترنت را از سال 1998 آغاز نمود. استفاده گسترده از اینترنت در سالهای بعد، ایران را در لیست بالاترین درصد مصرف کنندگان اینترنت در خاورمیانه قرار داد. رشد سریع فناوری اطلاعات در دنیا، فشار بی امانی را بر روی دولت ایران، مبنی بر گرفتن تصمیم های درست برای سرمایه گذاری بر روی فناوری اطلاعات آورد. در سال 2000، دولت ایران برنامه توسعه اطلاعات و ارتباطات ایران را به منظور توسعه و پیشرفت فناوری اطلاعات در سازمان های ایرانی معرفی کرد. این ابتکار عمل به منظور کمک ویاری به شرکتهای کوچک و متوسط ایرانی برای بهبود وضعیت آگاهی هایشان از فناوری اطلاعات به خصوص تجارت الکترونیک بود (قریشی 2009).
مطابق مطالعات انجام شده توسط ملت های متحد در ایران، شرکت های کوچک و متوسط پتانسیل زیادی برای تولید شغل های جدید در سطح منطقه ای و محلی دارند. انجام کسب و کار با شرکای بین المللی، داشتن مشتریان بین المللی و ملی بیشتر و آشنایی با مزیت استفاده از اینترنت در فرآیندهای کسب و کار، از جمله نتایج ورود تجارت الکترونیک به ایران هستند. همچنین به دلیل اهمیت راهبردی منطقه ای ایران در خاورمیانه ،کاربرد تجارت الکترونیک به شرکتهای کوچک و متوسط ایران فرصت بهرمندی از مزایای بیشتر در میان کسب و کارهای بین المللی را می دهد. بنابراین نیاز مبرمی به طراحی یک مدل بومی پذیرش تجارت الکترونیک با بهره گیری از فاکتورهای موثر در شرکتهای کوچک و متوسط ایران احساس می شود.

2-3- بلوغ الکترونیک
2-3-1-تعریف بلوغ الکترونیک
در ادبیات تجارت الکترونیکی، ارسال خبرنامه الکترونیکی به مشتریان، دریافت اطلاعات از آنها، پرداخت الکترونیکی، استفاده از پست الکترونیکی و.. همگی از مصادیق تجارت الکترونیکی هستند. برمبنای منطق فازی، میتوان برنامه ریزی دقیق تری را برای توسعه تجارت الکترونیکی صورت داد. با بکارگیری مدل بلوغ تجارت الکترونیکی، شرکتها می توانند متناسب با درجه آمادگی الکترونیکی خود در تجارت الکترونیکی مشارکت کنند. به کارگیری مدل بلوغ تجارت الکترونیکی فرصت ارزیابی و اثربخشی تجارت الکترونیکی را نیز فراهم می کند، بطوری که می توان متناسب با مرحله تکامل الکترونیکی، شاخص های خاص ان را تعریف کرد. برای مثال از شرکتی که در مرحله ابتدایی قرار دارد، نباید انتظار فروش اینترنتی داشت. در مدل بلوغ تجارت الکترونیکی این اعتقا د وجود دارد که بکارگیری تجارت الکترونیکی را می توان از رویکرد مرحله ای و یا رویکردیکباره بهره جست. استقرار تدریجی سیستم از نا هماهنگی ها و احتمال شکست پروژه های تجارت الکترونیکی جلوگیری می کند. در رویکرد یکباره، سیستم جدید به صورت یک مرحله ای و یکباره مستقر می شود.
تعریف های مختلفی برای آمادگی الکترونیکی وجود دارد.آمادگی الکترونیکی، توانایی سازمان، بخش یا گروه کاری برای پذیرش، بکارگیری و سودبردن از فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی مانند تجارت الکترونیکی تعریف شده است. برخی پژوهشگران آمادگی الکترونیکی در مقیاس ملی را مورد توجه قرار داده اند. از اینرو آنان آمادگی الکترونیکی را به معنی سطح توان و میزان دستیابی کشورها به اینترنت و استفاده های مختلف آنها دربکارگیری از فرصتهای دیجیتال، تعریف کرده اند. از دیدگاه زیر ساخت فرهنگی، آمادگی الکترونیکی، میزان مشارکت جامعه در دنیای شبکه ای، شامل توانایی ان جامعه برای مشارکت در جهان شبکه ای آینده تعریف میگردد.
ازدیدگاه کلان وملی، آمادگی الکترونیکی بیانگر وضعیت بکارگیری زیرساخت های ارتباطی و اطلاعاتی یک کشور، توانایی کاربران آن کشور، کسب و کار و دولت ها در بکارگیری و بهره گیری از مزایای تجارت الکترونیک است. به همین دلیل، از سال 2000 تاکنون رتبه بندی آمادگی کشورها در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات الکترونیکی به صورت مشترک به وسیله مجله اکونومیست گزارش میشود. در این مدل با سنجش فضای تجارت الکترونیکی و در بانظر گرفتن عوامل دیگری مانند موقعیت های شغلی اینترنتی، نوآوری، امنیت اطلاعات، تعهد دولت به تجارت الکترونیکی، جنبه های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و توسعه فناوری، آمادگی الکترونیکی هر کشور ارزیابی می گردد. این رتبه بندی به کشورها این امکان را میدهد تا موقعیت نوآوری و فناوری خود را نسبت به دیگر کشورها اندازه گیری نمایند (زیتا و اسکورنینا12 ،2001 ).

2-3-2-روش شناسی سنجش آمادگی الکترونیکی
در چند سال گذشته، شمار روز افزونی از ابزارها و روش شناسی ها برای سنجش آمادگی الکترونیکی معرفی شده است . در یک نگاه کلی، هر یک از آنها چگونگی و میزان آماده بوده یک کشور یا سازمان برای بهره گیری از فناوری اطلاعات و تجارت الکترونیکی را ارزیابی می نماید (حسینی،1388).
در این زمینه در سال 2009 یک پژوهش با عنوان تاثیر آمادگی الکترونیکی بر موفقیت تجارت الکترونیکی در کشورهای در حال توسعه در دانشگاه منچستر انجام شد. در این پژوهش متغیرهای محیطی و سازمانی اثرگذار بر موفقیت تجارت الکترونیکی مورد بررسی قرار گرفت. این پژوهش شش متغیر سازمانی آگاهی، تعهد، منابع انسانی، منابع تجاری، منابع فنی، و منابع دولتی را درکنار سه متغیر محیطی، صنایع پشتیبان، نیروهای بازار و دولت را بررسی نمود.
در پژوهشی دیگر، میزان آمادگی الکترونیکی کشور ازبکستان ارزیابی گردید. در این پژوهش، عامل هایی مانند زیر ساخت ها، سیاست ها و قوانین، دولت الکترونیکی، اقتصاد الکترونیکی، آموزش الکترونیکی، و جامعه الکترونیکی به عنوان متغیر های اثرگذار بررسی گردید (زیتا و اسکورنینا13 ،2001 ).
مدل بیسون ،آمادگی شرکتهای ساختمانی برای بهبودفرآیندهای تحویل پروژه از طریق بکارگیری مهندسی همزمان را ارزیابی می کند. این مدل چهار عامل فرآیند، کارکنان، پروژه و فناوری را در نظر میگیرد و برای خودکار سازی فرآیند ارزیابی مهندسی همزمان شرکت های ساختمانی یک نرم افزار ارائه می دهد(خالفان14 ،2001).
ابزار ارزیابی شاخص آمادگی شبکه، ظرفیت یک کشور را با استفاده از منابع تکنولوژی اطلاعات ، مورد ارزیابی قرار میدهد. این مدل آمادگی الکترونیکی را درصد مشارکت یک جامعه در دنیای شبکه ای تعریف میکند که شامل توانایی آن جامعه برای مشارکت در جهان شبکه ای آینده است. از سوی دیگر، کارگروه ارزیابی آمادگی تجارت الکترونیکی سازمان همکاری اقتصادی آسیا و اقیانوسیه، بر سیاست های دولت برای تجارت الکترونیکی تمرکز دارد.
رویکار و دیگران یک مدل چهار عاملی برای ارزیابی آمادگی الکترونیکی برای شرکت های ساختمانی پیشنهاد داه است. این مدل آمادگی الکترونیکی را با توجه به مدیریت،کارکنان، فرآیند و فناوری ارزیابی می کند و نتایج را به صورت گرافیکی و متن ارائه می دهد. بر اساس این مدل، برای آماده بودن سازمان برای انجام تجارت الکترونیکی، هرچهار عامل مهم هستند. مدیریتی که به فناوری باور دارد، معیارهای راهبردی را برای پیاده سازی و بکارگیری فناوری اطلاعات مدنظر قرار میدهد. فرآیندهای سازگار با کاربرد فناوری اطلاعات، کارکنان دارای مهارت کافی برای درک و بهره گیری از قابلیت های فناوری اطلاعات، و ابزارهای فناوری و زیر ساخت های لازم برای پشتیبانی از کارکردکسب و کارعاملهای کلیدی موفقیت در دستیابی به آمادگی الکترونیکی است.
به طور کلی. روندهای پیدایش و شکل گیری تجارت الکترونیکی به پنج مرحله زیر تقسیم بندی می شود:
* مرحله اول: پیدایش شبکه های خصوصی
اولین گامها در پیدایش تجارت الکترونیکی در دهه 70 و 80 میلادی و توسط برخی از دولت ها و تاجران بزرگ بین المللی که می کوشیدند تا تبادل اطلاعات و امنیت مربوط به انرا توسعه بخشند، برداشته شد. در این جهت، مبادله الکترونیکی داده ها که در محدوده شبکه های خصوصی و محدود انجام می گرفت، به عنوان بستر و استاندارد اولیه برای نسل اول تجارت الکترونیکی مورد استفاده قرار گرفت. البته در آن مرحله هزینه بالا و پیچیده بودن سیستم، مانع گسترش آن شد و تنها تعداد کمی از سازمانها، نظیر شرکتهای مالی از آن استفاده می کردند.
* مرحله دوم: پیدایش پست الکترونیکی و چت :
این مرحله مربوط به اواخردهه 80 و اوایل دهه90 میلادی است که طی آن نسل اول مخابره اخبار همچون پست الکترونیکی و چت کردن به وجود آمد. در این مرحله استفاده از وب در میان دانشگاهیان و اعضای مراکز علمی و تحقیقاتی رواج یافت.
* مرحله سوم: ظهور مرورگرها:
سال 1995 میلادی که ظهور مرورگرها در وب بر اساس پروتکل انتقال فوق متن به وقوع پیوست و ایجاد صفحات میزبان به عنوان یکی از ضروری ترین بخش های سایت های وب در این سال انجام گرفت، به عنوان مرحله سوم پیدایش تجارت الکترونیک به شمار میرود.
* مرحله چهارم: شروع فعالیت سایت های خرده فروشی
این مرحله از اواسط دهه1990 آغاز شد و در طی آن، اولین سایت های خرده فروشی در تجارت الکترونیکی به نام سایت های دات کام فعالیت خود را برای انجام معاملات اقتصادی کوچک شروع کردند. فعالیت های این سایت ها و نتایج حاصل از آنها، شرکت های بزرگ تر را تشویق نمود تا وارد عرصه تجارت الکترونیکی شوند و محصولات و خدمات خود را بر روی وب عرضه کنند. این مرحله اولین قدم برای توسعه واقعی تجارت الکترونیکی قلمداد میگردد.
* مرحله پنجم: تعریف مدل های تجارت الکترونیکی
اواخر دهه 1990 میلادی زمان آغاز این مرحله است که طی آن، تجار بزرگ و سازمانها دریافتند که تجارت الکترونیکی به صورت مدل تجارت- تجارت همانند مدل تجارت- مصرف کننده میتواند فعال شود و مورد استفاده قرار گیرد. بدین ترتیب وب به عنوان جایگاه اصلی برای نسل اولیه بازارهای حراجی، معاملات تجارت-تجارت و همچنین تجارت با مصرف کننده معرفی شد و مورد استفاده قرار گرفت. (حسینی،1382).

2-4-مدل های پذیرش تجارت الکترونیک در مطالعات پژوهشگران
2-4-1 -مدل های نظری
2-4-1-1-مدل کا پی ام جی15
شرکت تحقیقاتی( کا پی ام جی ) ، با ارائه گزارشی با مضمون تجارت الکترونیکی، مدل سه مرحله ای را در زمینه بلوغ تجارت الکترونیکی ارائه کرد. عبور از مرحله اول به مرحله دوم و عبور از مرحله دوم به مرحله سوم مستلزم تحول فناوری است. سه مرحله بلوغ تجارت الکترونیکی بر اساس این مدل عبارتند از:
* مرحله تجربه: در این مرحله شرکت حضور ابتدایی در وب دارد و اطلاعات ایستا را در سایت خود قرار میدهد، اما در این مرحله مهارت های نهادی تجارت الکترونیکی در شرکت و جود ندارد و فاقد ساختار است. از جمله کاربردهای این مرحله ارسال خبرنامه برای مشتریان است.
* اجرای موقت: در این مرحله سیاست های تجارت الکترونیکی تدوین شده و یک کمیته راهبری یا کمیته کاری برای توسعه این پدیده تشکیل میشود. در این مرحله امکان جست و جو و ارسال فرم برای دریافت اطلاعات شرکت و امکان سفارشی کردن وب سایت وجود دارد.
* مرحله ادغام: در این مرحله تجارت الکترونیکی با تجارت سنتی شرکت یکپارچه و هماهنگ می شود.تجارت الکترونیکی از ساختار سازمانی و مسئولیت های مشخص برخوردار است. در این مرحله امکان سفارش گیری و مبادله الکترونیکی از طریق وب سایت شرکت فراهم میگردد.
این مدل به دلیل اینکه مراحل را به صورت ناقص بیان کرده است و بین مسائل مدیریتی تجارت الکترونیکی( به خصوص در مرحله دوم)و مسائل فنی آن امکان اشتباه ایجاد کرده ، برای بهره برداری چندان مناسب نیست. اما این نکته که ایستا بودن را مرحله اول معرفی می کند نکته قابل تاملی است که از این مدل ایده گرفته است (کا پی ام جی ،2000).

2-4-1-2-مدل شرکت مشاوره انگلیسی امیساری
شرکت مشاوره انگلیسی امیساری مدل بلوغ تجارت الکترونیکی را برحسب دو مولفه میزان تغییر و پیچیدگی و میزان مزایای شرکت، در چهار مرحله ارائه کرده است. این مراحل عبارتند از:
* پست الکترونیکی: شرکت ها معمولا تجارت الکترونیکی را با استفاده از پست الکترونیکی آغاز می نمایند.
* وب سایت: در این مرحله شرکت یک وب سایت برای خود ایجاد کرده و در آن بروشورهای تبلیغاتی، خدمات شرکت و ابزارهای ارتباط با شرکت ارائه می کند.
* کسب و کار الکترونیکی: در این مرحله برخی فرآیندهای سازمان خودکار شده و به وب منتقل می شوند. فرآیندهای حسابداری،استخدام و … از این جمله است.
* سازمان تحول یافته: این مرحله پیشرفته ترین مرحله تجارت الکترونیکی است که سازمان با استفاده از وب،خود را کاملا متحول ساخته است(امیساری 16، 2000).

2-4-1-3- مدل لوی و پاول
لوی و پاول مدلی سه مرحله ای برای شرکت های کوچک و متوسط ارائه دادند. مراحل مذکور عبارتند از:
* تجارت سنتی تعدیل شده: در این حالت شرکت صرفا حضوری ساده در اینترنت دارد و درجهت توسعه قابلیت های فنی خود تلاش میکند.
* تجارت الکترونیکی: در این مرحله شرکت امکان دسترسی مشتریان به اطلاعات شرکت را فراهم می سازد و به خرید و فروش می پردازد.
* کسب و کار الکترونیکی: در این مرحله علاوه بر خرید و فروش، فعالیت های درونی و بیرونی دیگری نیز در اینترنت انجام می شود (لوی وپاول ،172003 ).

2-4-1-4-مدل شورای بهره وری هنگ کنگ
شورای بهره وری هنگ کنگ18 در گزارش خود مدل بلوغ شش مرحله ای را برای تجارت الکترونیکی معرفی می کند. این مراحل عبارتند از:
* سطح عدم استفاده و عدم تمایل: در سطح صفر، شرکت از تجارت الکترونیکی استفاده ننموده و برنامه ای نیز برای بکارگیری تجارت الکترونیکی ندارد.
* سطح تمایل: در این سطح، شرکت قصد بکارگیری برخی از کاربردهای تجارت الکترونیکی را دارد. به عبارت دیگر، در این سطح شرکت از برنامه ای مدون برای به کارگیری تجارت الکترونیکی درآینده نزدیک برخوردار است.
* سطح بکارگیری اولیه:در این سطح، شرکت از پست الکترونیکی به منظور ارتباطات استفاده می کند.
* سطح مشتری یابی: در این سطح شرکت از وب سایت خود برای ارائه اطلاعات استفاده می کند و از پست الکترونیکی برای مقاصد تبلیغاتی بهره می گیرد.
* سطح ادغام تجاری: در این سطح مبادلات اینترنتی صورت گرفته و تجارت الکترونیکی با تجارت سنتی یکپارچه می شود.
* سطح تحول کسب و کار:در این سطح ادغام بیرونی با مشتریان و تامین کنندگان صورت می گیرد.این مدل به جای پرداختن به بلوغ سایت، به تحولات سازمانی مرتبط با تجارت الکترونیکی پرداخته است (اچ کا پی سی،2007 ).

2-4-1-5-مدل مارتین و ماتلای
مارتین و ماتلای مدلی پنج مرحله ای برای معرفی مراحل بلوغ تجارت الکترونیکی ارائه کرده اند. مراحل مذکور عبارتند از:
* پست الکترونیکی: در این سطح از بلوغ، شرکت از پست الکترونیکی به منظور برقراری ارتباطات درونی و بیرونی استفاده میکند.
* سطح وب سایت: شرکت در این سطح، یک وب سایت دارد و به عرصه اینترنت و وب وارد می شود.
* سطح تجارت الکترونیکی: در این سطح، شرکت امکان سفارش دهی از سوی مشتری، پرداخت اینترنتی و در نتیجه کاهش هزینه را فراهم می سازد.
* کسب و کار الکترونیکی: در این سطح، زنجیره تامین شرکت از طریق اینترنت یکپارچه می شود. در سطح کسب و کار الکترونیکی،هدف شرکت حداقل کردن ضایعات و اتلاف منابع در مراحل مختلف زنجیره تامین است.
* سازمان متحول شده:در این سطح، مشتریان تامین کنندگان و شرکا به سیستم اطلاعات شرکت دسترسی کنترل شده دارند. در این مرحله به دلیل همکاری بین افراد و سازمان ها،مدل های کسب و کار جدیدی مطرح می شوند (مارتین و ماتلای19 ، 2001 ).

2-4-1-6 – مدل کوپر و برگس
کوپر و برگس با ارائه مدل میکا، سه مرحله برای بکارگیری تجارت اینترنتی توسط شرکتهای کوچک و متوسط معرفی کردند. این سه مرحله عبارتند از:
* ترفیع: در این مرحله، شرکت از اینترنت به عنوان ابزار تبلیغ و ترفیع و ارائه اطلاعات ترفیعی استفاده می کند.
* تدارک: در این مرحله، شرکت خدماتی برای مشتریان تدارک می بیند.از جمله این خدمات میتوان به لینک های مفید، پرس و جوی اینترنتی، پست الکترونیکی، سوال های رایج، اطلاعات فنی و… اشاره نمود (کوپر و برگس 20، 2010).
2-4-1-7 -مدل کاندال
کاندال مفهوم چرخه حیات الکترونیکی را مطرح کرد. این مدل نشان دهنده چگونگی پیشرفت کسب و کار الکترونیکی طی زمان است. طبق نظر وی مراحل چرخه حیات الکترونیکی عبارتند از:
* بروشور: در این مرحله شرکت از یک وب سایت ساده برخوردار است که مانند بروشور تبلیغاتی عمل نموده و اطلاعات مربوز به محصول و خدمات شرکت در آن ارئه می شود.
* تجارت الکترونیکی: در این مرحله برخی قابلیت های وب سایت تقویت شده و امکان خرید و فروش و پرداخت الکترونیکی ایجاد می شود.
* کسب و کار الکترونیکی: کسب و کار الکترونیکی حول فرآیندها شکل می گیرد. مدیریت زنجیره تامین، مدیرت ارتباط با مشتری و برنامه ریزی منابع بنگاه تحت پوشش این مرحله قرار دارند.
* بنگاه الکترونیکی: در این مرحله خودکار سازی در سراسر شرکت صورت گرفته و مواردی نظیر امور مالی،توزیع،گزارش دهی منابع،تولید، پرداخت، منابع انسانی، مدیریت خدمات، تجارت الکترونیکی و… را پوشش می دهد (کاندال 21،2010 ص223).

در مرحله پیدایش، سازمان به حضور در وب و ایفای نقش در تجارت الکترونیکی متعهد می شود. به صورت ایستا در وب حضور پیدا کرده و اطلاعات بسیار کمی به کاربران ارائه میکند. سایت سازمان بسیار کم به روز میشود و اطلاعاتی در حد شماره تلفن و آدرس نشان داده می شوند. در مرحله ارتقاء یافته، سایت پویا تر میشود،تعدادصفحات وب و محتوای آنها افزایش می یابد.در حالت تعاملی، وضعیت بهتر از دو حالت قبلی است، کاربران میتوانند با سازمان ارتباط برقرار کرده، در خواست کرده و فرم هایی را از سایت دریافت نمایند. امکاناتی از قبیل پست الکترونیکی، جست و جو و سایر موارد، در اختیار کاربر قرار میگیرد. در مرحله مبادله، کاربران میتوانند به صورت آنلاین مبادلات مالی انجام داده و خدمات سازمان را دریافت نمایند.مبادله کالا، مباحث امنیتی و خرید محصولات در این مرحله محقق میشوند. مرحله بی سیم، مرحله ای کاملا یکپارچه از کارکردهای الکترونیکی و ارائه خدمات بین بخش هاست. در این مرحله ، ظرفیت کامل خدمات بصورت بسته واحد وجود دارد و کاربران همه نوع خدمات را میتوانند از سازمان دریافت نمایند. البته باید توجه داشت که این مرحله به سادگی مراحل قبل بدست نمی آید (قاسم زاده 2003 ).

2-4-1-8-مدل گروه گارتنر
گارتنر دو مدل برای بلوغ تجارت الکترونیکی ارائه کرده است:
در این مدل برای بلوغ الکترونیکی چهار سطح درنظر گرفته شده است که عبارتند از:
* حضور اولیه: در این مرحله، از اینترنت برای ارائه اطلاعات شرکت و بروشورهای آن استفاده می شودو بیشتر جنبه اطلاع رسانی دارد.
* پیشروی: در این مرحله، برخی از ویژگیها مانند موتور جستجو،اطلاعات تفصیلی درباره محصول و قابلیت تعامل با شرکت به سایت افزوده میشود.. درواقع در این مرحله، خدمات اساسی به مشتری ارائه میشود.
* یکپارچگی کسب و کار: در این مرحله، ویژگی های بیشتری از جمله امکان مبادله، با توجه به نیازهای خاص مشتریان به سایت افزوده می شود.
دگرگونی کسب و کار: در این مرحله، تامین کنندگان و مشتریان یکپارچه می شوند، خدمات برتر به مشتریان ارائه می شود و تعدیلات پیشرفته ای در سایت صورت می گیرد. (گروه گارتنر22 ،2009).
2-4-1-9 – مدل میسرا و دینگرا
میسرا و دینگرا مدلی را پیشنهاد کرده اند که دیدگاهی سازمانی نسبت به بلوغ تجارت الکترونیکی دارد. تاکید این مدل بر مراحلی است که سازمان ها در پیاده سازی تجارت الکترونیک دارند. این مدل شش سطح را برای بلوغ الکترونیکی معرفی می کند که عبارتند از:
سطح اول، بسته: در این مرحله سازمان از فناوری اطلاعات و ارتباطات در اداره امور استفاده نمی کند و حتی هیچ طرح یا برنامه ای نیز برای استفاده از آن در آینده نزدیک ندارد. این وضعیت ممکن است ناشی از عدم آشنایی با فناوری ارتباطات و اطلاعات، نبود منابع کافی و نداشتن تفکر استراتژیک باشد. در نتیجه سازمان بر حسب میزان ارتباط و سهیم کردن دیگران در اطلاعات تجارت الکترونیکی، در وضعیت بسته قرار دارد.
سطح دوم، مقدمانی: در این سطح ، سازمان نخستین گامها را برای اتوماسیون کردن فرآیندهایش بر می دارد، اما اساس آن فاقد کل نگری و عمومیت کافی است. در این سطح هیچ تلاش سازمان یافته ای به منظور فراهم کردن مقدمات ایجاد تجارت الکترونیک صورت نمی گیرد. به علت نداشتن یک برنامه کلی و رهبری نظام مند، بسیاری از تلاش های صورت گرفته به پایان نرسیده و عموما نیمه کاره رها می شوند. از بین اقدامات پراکنده ای که صورت می گیرد، بعضی از آنها ممکن است که با موفقیت روبه رو شوند، اما به طور کلی سازمان تعهد لازم را برای ایجاد تجارت الکترونیک به صورت یک عمل برنامه ریزی شده ندارد.
سطح سوم،مرحله برنامه ریزی شده: در این مرحله از یک رویکرد سیستماتیک استفاده می شود. در این سطح سازمان به طور واضح و آشکار دارای چشم انداز تعریف شده، اهداف کلی و اهداف فرعی برای تجارت الکترونیکی است.به علاوه مطالعه ارزیابی نیازها نیز در این مرحله صورت می گیرد، سیاست ها، استراتژی ها، فعالیت های اجرایی مختلف، نقش ها، مسئولیت ها و منابع مورد نیاز بر حسب زمان، پول،نیروی انسانی تعریف شده تا اداره کردن الکترونیکی به صورت بهینه پیاده شود.
سطح چهارم، نهادینه شدن: در این سطح، سازمان ها وضعیت واقعی خود را تثبیت کرده اند و بیشتر توجه شان به حذف شکاف های موجود بین آنچه که در برنامه بوده و آنچه که به وقوع پیوسته است، می باشد. به عبارت دیگر در این مرحله، نتایج تمامی پروژه هایی که به اجرا رسیده است مورد بررسی، شناسایی انحرافات و سعی در جهت اصلاح آن هاست. این اصلاح تا زمانی ادامه می یابد که تجارت الکترونیکی بخشی از فرهنگ کاری سازمان شود. در این مرحله، تجارت الکترونیک به طور موثری توسط تمامی کاربران داخلی و خارجی پذیرفته میشود (قاسم زاده،2003).

2-4-1-10 مدل گروه مشاوره دلویت و تاچ
گروه مشاوره دلویت و تیم تحقیقاتی دلویت و تاچ در سال 2008 مدلی را برای بلوغ تجارت الکترونیکی ارائه کردند. در این مدل، مراحل بلوغ تجارت الکترونیک به صورت یک پیوستار شش مرحله ای در نظر گرفته شده است. شرح هر یک از این مراحل به ترتیب زیر است:
مرحله اول،انتشار: در این مرحله، سازمان اقدام به ایجاد وب سایت کرده و اطلاعات مربوط به خود را برای استفاده عموم بر روی وب سایت قرار می دهند.
مرحله دوم، مبادلات رسمی دوطرفه: در این مرحله به کمک امضاء های دیجیتال قانونی و معتبر، ارباب رجوع قادر به ارائه اطلاعات شخصی خود، در وب سایت خواهد بود.
مرحله سوم، پورتال های چند منظوره: در این مرحله سازمان مشتری محور، موفقیت بزرگی در ارایه خدمات به مشتریان به دست می آورد. در این مرحله، سازمان با استفاده از یک پورتال، امکان ارسال و دریافت اطلاعات و پردازش مبادلات را فراهم می آورد.
مرحله چهارم، شخصی کردن پورتال: در این مرحله، ارباب رجوع از طریق یک وب سایت واحد به دامنه گسترده ای از خدمات دسترسی پیدا می کند. و سازمان این امکان را برای مشتری فراهم می آورد، تا بتوانند پورتال را مطابق ویژگی های مطلوب خود تغییر دهند. برای دست یابی به این مرحله، سازمان به امکانات پیچیده تر برنامه ریزی وب نیاز دارد تا کاربران قادر به اعمال تغییرات مورد نظر و مطلوب خود در پورتال باشد.
مرحله پنجم، مجتمع کردن خدمات مشترک: در این مرحله تغییرات واقعی در ساختار سازمان شکل می گیرد و مشتری خدمات سازمانی را به عنوان یک بسته واحد می بیند .
مرحله ششم، انسجام کامل و دگرگون کردن سازمان: آنچه که در مرحله اول به صورت یک کتاب چه راهنما ارائه شده بود، در این مرحله به یک مرکز ارائه دهنده کلیه خدمات سازمانی تبدیل می شود که با نیاز ها و ترجیحات شخصی هر یک از مشتریان انطباق داده می شود(دلویت و تاچ،2008).

2-4-1-11 -مدل دموکراسی الکترونیکی
ویلیامسون در سال 2003 یک مدل پنج بعدی برای بلوغ الکترونیکی ارائه داده است. این مدل مدل غیر خطی است که میتواند برای ارزیابی توانایی و وضعیت بلوغ فناوری در سازمان مورد استفاده قرار گیرد. این مراحل عبارتند از:
1. دسترسی،2.سواد،3.محتوا،4.خلق نمودن و 5. تسهیم و انتشار

2 -4-1-12- مدل سازمان ملل
سازمان ملل متحد برای شناسایی سطح بلوغ تجارت الکترونیکی در سازمان ها، در سال 2000 مدلی پنج مرحله ای با عنوان مدل بلوغ تجارت الکترونیکی معرفی کرده است. تاکید این مدل که از دیدگاه کاربردی برخوردار است، بر کاربران و تعداد و نوع خدماتی است که به آنها ارائه می شود. این پنج مرحله عبارتند از:
مرحله اول، حضور اولیه: در مرحله حضور اولیه، سازمان به حضور در وب و ایفای نقش در تجارت الکترونیکی متعهد می شود. به صورت ایستا، در وب حضور پیدا کرده و اطلاعات بسیار کمی به کاربران ارایه می کند و سایت سازمان بسیار کم به روز می شود.
مرحله دوم، توسعه: در مرحله توسعه حجم و به روز بودن اطلاعات و تعداد صفحات وب افزایش می یابد. محتویات وب سایت ها شامل اطلاعات پویاتر و ویژه تری می شود و به طور مداوم و مستمر به روز می شود.
مرحله سوم، تعاملی: در حالت تعاملی وضعیت بهتر شده و کاربران می توانند با سازمان ارتباط برقرار کرده، درخواست کرده و فرم هایی را از سایت دریافت نمایند.
مرحله چهارم، مبادله ای: در این مرحله،امکان انجام مبادلاتی مانند دادن روادید، گذرنامه، ثبت وفات و تولد، اعطای گواهینامه ها، به صورت کامل از طریق اینترنت وجود دارد.
مرحله پنجم، یک پارچه: مرحله بی سیم مرحله ای کاملا یک پارچه از کارکردهای الکترونیکی و ارائه خدمات بین بخش هاست. در این مرحله ظرفیت کامل خدمات به صورت بسته واحد وجود دارد و کاربران همه نوع خدمات را می توانند از سازمان دریافت کنند(قاسم زاده،2003).

جدول شماره 2-2- بررسی و مقایسه چهارچوب ها و مطالعات انجام شده
ادبیات پشتیبانی کننده

شاخص ها
مراحل

مدل میسرا و دینگرا
(قاسم زاده،2003)
نقشه راه تجارت الکترونیکی
مدل کوپر وبرگس(2010)
مدل لوی و پاول(2003)
مدل اچ کا پی سی(2007)
گروه گارتنر(2009)
مدیران ارشد درک درستی از تکنولوژی اطلاعات ندارند.
مدیران ارشد فاقد تفکر استراتژیک در کاربرد تکنولوژی اطلاعات اند.
سازمان فاقد هرگونه دسترسی به اینتر نت است.
هیچ گونه آگاهی نسبت به تکنولوژی اطلاعات و مزایای حاصل از آن ندارد.
سازمان از توان لازم برای بهره گیری از تکنولوژی ازاطلاعات برخوردار نیست.
سازمان از تکنولوژی اطلاعات برای ارائه خدمات بهتر بهره ای نمی برد.
سازمان برنامه ای برای بهره گیری از تکنولوژی اطلاعات در آینده ای نزدیک ندارد.
مبادله اطلاعات به صورت سنتی و مبادله اسناد و مدارک به صورت دستی و کاغذی انجام می شود.
فعالیت های اصلی و پشتیبانی سازمان به صورت سنتی انجام می شوند.

(1)
بسته

ادامه جدول2-2
ادبیات پشتیبانی
شاخص ها
مراحل
مدل گروه گارتنر
(توربان،2002)

مدل سازمان ملل
(قاسم زاده،2003)

مدل میسرا و دینگرا
(قاسم زاده،2003)
نقشه راه تجارت الکترونیکی
(مپسنترز،2003)

احساس نیاز پراکنده برای فراهم سازی زیر ساخت های مورد نیاز برای پیاده سازی تجارت الکترونیکی در سازمان وجود دارد.
مدیران ارشد، فاقد تفکر استراتژیک در کاربرد تکنولوژی اطلاعات اند.
شرکت فاقد وب سایت است و دسترسی به اینترنت از طریق سایر وب سایت ها انجام می گیرد.
از اینترنت فقط برای مبادله اطلاعات استفاده می شود.
مبادله اسناد ومدارک به صورت سنتی و دستی انجام می شود.
اتوماسیون فرآیندها در سطحی ابتدایی و به صورت موقتی انجام می شود.
فعالیت های فرآیند سازمان به صورت سنتی انجام می شود.

(2) دسترسی
ادبیات پشتیبانی
شاخص ها
مراحل
مدل گروه گارتنر
(توربان،2002)

مدل بی اچ پی استرالیا
(سوتمن،2002)
مدل کوپر و برگس(2010)
مدل سازمان ملل
(قاسم زاده،2003)

میسرا و دینگرا
(توربان،2002)

استفاده از اینترنت فقط برای ارائه اطلاعات و بروشورهای شرکت است.
مبادله اسناد و مدارک به صورت دستی است و زمینه سازی این مبادلات از طریق اینترنت انجام می شود.
بخش های مختلف سازمان، برای بهره گیری از اینترنت و سایت اینترنتی، یکپارچگی لازم
را ندارند.
حضور در اینترنت رسمی، ولی محدود است و اطلاعات سایت به ندرت به روز رسانی می شود.
برای امکان سنجی استفاده از وب سایت و اینترنت برای برقراری ارتباط با ذی نفعان مطالعه بازاریابی انجام می شود.
فعالیت های اصلی و پشتیبانی فرایند های سازمان، به صورت سنتی و ایستا انجام می شوند.

(3) حضور اولیه

ادامه جدول 2-2
ادبیات پشتیبانی
شاخص ها
مراحل
مدل گروه گارتنر
(توربان،2002)

مدل بی اچ پی استرالیا
(سوتمن،2002)
مدل پی ار
(پی ار ،2004)

مدل سازمان ملل
(قاسم زاده،2003)

نقشه راه تجارت الکترونیکی
(مپسنترز،2002)

میسرا و دینگرا
(توربان،2002)

افزودن بسیاری از ویژگی ها مانند موتور جستجو به سایت اولیه، وجود دارد.
دانش و تخصص قابل ملاحظه ای درباره اینترنت و پیاده سازی تجارت الکترونیکی در سازمان وجود دارد.
اطلاعات به صورت دو طرفه مبادله می شود، ولی مبادله اسناد و مدارک بصورت غیر اینترنتی است.
مستند سازی کامل برای مرحل پیاده سازی تجارت الکترونیکی وجود دارد.
کاربران برای استفاده از خدمات تجارت الکترونیکی بر انگیخته شده و به آن وابسته می شوند.
فعالیت های کسب و کار در راستای چشم انداز و اهداف کلی پیاده سازی تجارت الکترونیکی است.
انجام فرآیند های درون سازمانی، از طریق کامپیوتر و به واسطه سیستم یک پارچه بی سیم انجام می شود.
پیاده سازی تجارت الکترونیکی رسما در دستور کار سازمان است.
تفکر استراتژیک درباره تجارت الکترونیکی، درمدیران شکل گرفته است.
قابلیت تعامل بین کاربر و سایت شرکت بسیار بالاست.
اطلاعات جامعی در مورد محصول و شرکت از طریق وب سایت ارائه می شود.

(4)تحقق یافته

ادامه جدول 2-2
ادبیات پشتیبانی
شاخص ها
مراحل
مدل گروه گارتنر
(توربان،2002)

مدل پی ار
(پی ار ،2004)

مدل سازمان ملل
(قاسم زاده،2003)

نقشه راه تجارت الکترونیکی
(مپسنترز،2002)

تجارت الکترونیکی به یک روش زندگی برای ذی نفعان و کاربران تبدیل می شود.
قابلیت مبادله، به سایت شرکت اضافه می شود.
ابزارهایی برای ایجاد یک پارچه گی اولیه ،در سایت وجود دارد.
امکان پرداخت برای خدمات دریافت شده در سایت وجود دارد و از امنیت کافی برخوردار است.
امکان شناسایی هویت طرف های تجاری که از طریق اینترنت با سازمان ارتباط برقرار میکنند، وجود دارد.
سیستم های تجارت الکترونیکی نشات گرفته از سیستم های مدیریت دانش اند.
سازمان، همه فعالیت های خود را بدون کاغذ انجام میدهد.
امکان تکمیل فرم ها و عملیات ثبت نام به صورت الکترونیکی در سایت وجود دارد.
امکان سفارش و پرداخت آنلاین در سایت وجود دارد.

(5)نهادینه شده
ادبیات پشتیبانی
شاخص ها
مراحل
مدل گروه گارتنر
(توربان،2002)

میسرا و دینگرا
(توربان،2002)

نقشه راه تجارت الکترونیکی
(مپسنترز،2002)

سازمان به فعالیت های بهبود و بهینه سازی مستمر تجارت الکترونیکی وارد می شود.
مبادله کامل اطلاعات و اسناد و مدارک بدون کاغذ و به صورت چند جانبه و شبکه ای انجام می گیرد.
فعالیت ها مبتنی بر دانش حاصل از سیستم های مدیریت دانش، تحقیق و توسعه و غیره اند.
مدیریت روابط مشتری و مدیریت زنجیره تامین در تجارت الکترونیکی تلفیق می شوند.
ظرفیت کامل برای ارائه خدمات به صورت بسته ای وجود دارد.
عملیات و خدمات الکترونیکی کاملا یک پارچه و منسجم اند.
به یک پارچگی روابط کسب و کار، تاکید می شود.
در یک فضای الکترونیکی، مرزهای بین سازمانی برداشته می شود.

(6) بهینه سازی

2-4-2-مدل های عملی
در این قسمت، به تجارت خارجی و داخلی پیاده سازی تجارت الکترونیکی اشاره می شود. در ارتباط با پیاده سازی تجارت الکترونیکی، سه تجربه خارجی و یک تجربه داخلی مورد توجه قرار می گیرند. تجارت خارجی، شامل تجربه پیاده سازی در سنگاپور، اتحادیه اروپا، آمریکا و استرالیاست و تجربه داخلی،شامل پیاده سازی تجارت الکترونیکی در شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران(هما) است.

2-4-2-1- تجارب خارجی
2-4-2-1-1- توسعه تجارت الکترونیکی در سنگاپور
دولت سنگاپور برنامه تجارت الکترونیکی را تهیه کرده تا سبب افزایش تجارت شده و کسب و کارها را به برخورداری از مزیت زیر ساخت موجود تشویق کند. دولت، با همکاری کمیته ملی کامپیوتر، که اکنون به اداره توسعه اطلاعات و ارتباطات سنگاپورمعروف است، زیر ساخت و عملیات تجارت الکترونیکی را در سنگاپور تسهیل کرده است.
برنامه جامع تکنولوژی اطلاعات، در سال 1991 آغازشد. این برنامه، به عنوان چارچوبی برای پیشبرد توسعه فن آوری اطلاعات سنگاپور در قرن 21 مورد استفاده قرار می گیرد. این برنامه در صدد است تا سنگاپور را به یک جزیره هوشمند تبدیل کند. برنامه اصلی تجارت الکترونیکی، در سپتامبر 1998 ارائه شد، تا زمینه استفاده فراگیر از تجارت الکترونیکی را در سنگاپور فرآهم آورده و موضع سنگاپور را بهعنوان یک کانون بین المللی تجارت الکترونیکی تقویت کند. پنج حوزه اصلی این برنامه عبارت اند از:
* توسعه زیر ساخت تجارت الکترونیکی بین المللی
* آغاز جهش به منظور دستیابی به موقعیت کانون تجارت الکترونیکی
* تشویق کسب و کارها به استفاده استراتژیک از تجارت الکترونیکی برای افزایش بهرهوری و رقابت پذیری
* افزایش میزان استفاده از تجارت الکترونیکی توسط عموم و کسب و کارها برای بهرهمندی از مزایای تجارت الکترونیکی
* هماهنگ کردن قوانین و سیاست های تجارت الکترونیکی برای تجارت مطمئن با شرکای خارجی

2-4-2-1-2 پیاده سازی تجارت الکترونیکی در استرالیا( شرکت فولاد بی اچ پی)
شرکت فولاد بی اچ پی، بزرگترین تولید کننده فولاد در استرالیا و نیز رهبر پیاده سازی تجارت الکترونیکی در این کشور است. این شرکت، با در نظر داشتن نظریات معینی درباره پیاده سازی تجارت الکترونیکی کرده است. پیاده سازی تجارت الکترونیکی در این شرکت در سه مرحله انجام شده است (چن و سواتمن 23،2000).
پیاده سازی اولیه، دروازه تجارت الکترونیکی و تجارت الکترونیکی اینترنتی

2-4-2-1-3- پیاده سازی تجارت الکترونیکی در اتحادیه اروپا و آمریکا
در راستای ارزیابی موقعیت فعلی توسعه تجارت الکترونیکی در اتحادیه اروپا، تعدادی از شرکت ها، در قالب پروژه انتقال اطلاعات و دانش در تجارت الکترونیکی، با استفاده از مدل مرحله ای توسعه الکترونیکی، مورد بررسی قرار گرفتند. این پروژه، نشان دهنده ارتباط چند گانه شرکت های اروپایی در تجارت الکترونیکی است. در این پروژه، مدل مرحله ای توسعه تجارت الکترونیکی ارائه شده که با استفاده از آن، وضعیت تجارت الکترونیکی هفت شرکت مطالعه موردی(چهار شرکت از اتحادیه اروپا و سه شرکت از آمریکا) تعیین شد. جدول شماره2-3 ،مدل مرحله ای توسعه تجارت الکترونیکی را نشان می دهد. در این جدول، متغیرها و ویژگی های هر دو مرحله نیز ارائه شده اند. (چن و سواتمن ،2000).

جدول شماره 2-3- مدل مرحله ای توسعه تجارت الکترونیک

مدل توسعه تجارت الکترونیکی و ویژگی های آنها

یک پارچگی موسسات
یک پارچگی مبادلات
پورتال ها
حضور
یک پارچگی کامل
کسب و کار الکترونیکی
آن لاین
مدیریت زنجیره تامین
مدیریت روابط مشتری
همکاری زیاد
ارتباطات
بازارهای الکترونیکی
مزایده ها
همکاری کم
مبادلات پولی
ارتباطات دوطرفه
پست الکترونیکی
مکان یابی سفارشی

پنجره ای به وب
عدم یک پارچگی
پست الکترونیکی

بر اساس جدول2-3، توسعه تجارت الکترونیکی در چهار مرحله اتفاق میافتد که عبارتند از حضور،پورتال ها، یک پارچگی مبادلات و یک پارچگی موسسات.

2-4-2-2-تجربه داخلی
2-4-2-2- پیاده سازی تجارت الکترونیکی در شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران( هما)
برای بررسی وضعیت تجارت الکترونیکی هما و برنامه ریزی برای بهبودآن، یک مدل بلوغ دو بعدی تجارت الکترونیکی توسط قاسم زاده و همکاران(2003) توسعه یافته و به کار گرفته شده است. این مدل که کاری ابتکاری از این اندیشمندان محترم کشور است، ترکیب و تلفیقی از مدل تجارت الکترونیکی سازمان ملل(شامل پنج مرحله: پیدایش، ارتقا یافته،تعاملی، مبادله ای، یک پارچه) و مدل تجارت الکترونیکی میسرا و دینگرا( شامل چهار مرحله:بسته، مقدماتی، برنامه ریزی شده، یکپارچگی و بهینه سازی) است. مدل سازمان ملل با رویکرد کاربردی(فرآیندی) و مدل میسرا و دینگرا با رویکرد سازمانی، به بررسی وضعیت و سطح تجارت الکترونیکی سازمان ها می پردازند، حال آنکه مدل دو بعدی قاسم زاده با هر دو رویکرد سازمانی و کاربردی، وضعیت موجود تجارت الکترونیکی را مشخص کرده و برای آینده مطلوب آن نیز برنامه ریزی کرده است. بررسی وضعیت موجود تجارت الکترونیکی هما و برنامه ریزی برای آن و در قالب مدل بلوغ دوبعدی، در جدول شماره 2-4نشان داده شده قاسم زاده و همکاران(2003)
جدول شماره 2-4-بررسی وضعیت موجود تجارت الکترونیکی در شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران( هما)
بهینه سازی
نهادینه شده
به دست آمده
برنامه ریزی شده
مقدماتی
بسته
سازمانی
کاربرد

عدم وجود

پیدایش

ارتقا یافته

تعاملی

مبادله ای

بی سیم

2-5-شرکتهای کوچک و متوسط
2-5-1 تعریف شرکتهای کوچک و متوسط
توسعه صنایع کوچک و متوسط، رمز توسعه اقتصادی دهه آینده است.. بررسی ها نشان داده است که شرکتهای کوچک و متوسط از طریق چهار کانال کارآفرینی، نوآوری و تغییر فناوری، پویایی صنعت و در نهایت ایجاد فرصت های شغلی و افزایش درآمد بر اقتصاد جهانی تاثیرگذارند. به علاوه شدت یافتن رقابت جهانی، افزایش بی اطمینانی و تقاضای فزاینده برای محصولات متنوع باعث شده است که اقبال به این صنایع بیشتر شود (غفاری آشیانی پیمان، پیرمحمدی فاطمه،2008).
در سالهای اخیر، اهمیت و نقش شرکتهای کوچک و متوسط در کشورهای صنعتی و کشورهای در حال توسعه رو به افزایش بوده و بدلیل ظهور فناوری های نوین در تولید وارتباطات، تحولاتی در روش های تولید، توزیع و ساختار تشکیلاتی بنگاه ها پدید آمده و در همین راستا، اهمیت شرکت های کوچک و متوسط سیر فزاینده ای پیدا نموده است. این موسسات، اسکلت بندی بخش خصوصی را تشکیل داده و در حدود 90% بنگاههای اقتصادی جهان را شامل می شوند. تاثیرات شرکت های کوچک و متوسط در رونق اقتصادی کشورها را می توان به شرح زیر بیان نمود :
1- نقش موثر در ایجاد اشتغال مولد
2- سهم عمده در تامین منابع مالی کشورها
3- حافظان ساختار نظام بندی شده ظرفیت های تولید هستند
4- ویژگی انعطاف پذیری و نوآوری شرکتهای کوچک و متوسط، با توجه به روند تحولات جهانی شدن می تواند جوابگوی تغییر شرایط اجتماعی و اقتصادی کشورها باشد
5- توسعه شرکتهای کوچک و متوسط ،در پیشرفت دموکراسی دخیل بوده و کارآفرینان را برای مشارکت در نظام های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی تشویق نماید .
ویژگی های بالقوه فوق سبب گردید تا به شرکتهای کوچک و متوسط، مرتبط و هماهنگ نه واحد های منفک و مجزا از هم توجه ویژه ای مبذول گردد. از جمله راهبردهای کشور های پیشرفته و تازه توسعه یافته در راستای تضمین رقابت در بازار آزاد و جلوگیری از انحصار شرکتهای بزرگ، اعمال و سیاستهای ویژه برای ارتقای صنایع کوچک و متوسط و تسهیل ورود شرکت های کارآفرین درعرصه اقتصادی می باشد ( متقی طلب مجید، بلالایی فاطمه، 2005). برخی از ویژگی های منحصر به فرد شرکتهای کوچک و متوسط به شرح زیر می باشد:
1- دارای مدیریت کوچک و متمرکز با یک دیدگاه کوتاه مدت می باشند.
2- فرآیند تصمیم گیری در بنگاه های کوچک و متوسط شهودی می باشند نه بر اساس برنامه ریزی مفصل و مطالعه وسیع.
3- صاحبان شرکتهای کوچک و متوسط، دارای تاثیر قوی روی فرآیند تصمیم گیری می باشند.
4- شرکتهای کوچک و متوسط، با مشکلات دستیابی به منابع مالی و منابع دیگر مواجه می باشند و بنابراین دارای منابع کمتری می باشند.
5- شرکتهای کوچک و متوسط، تمایلی به صرف هزینه روی فناوری اطلاعات ندارند و بنابراین از فناوری استفاده زیادی نمی کنند.
6- شرکتهای کوچک و متوسط، فاقد دانش فنی و پرسنل کارشناس و متخصص می باشند و آموزش کافی را در مورد فناوری اطلاعات برای کارمندان مهیا نمی کنند.
7- شرکتهای کوچک و متوسط دارای سهم بازار محدود می باشند.( غالباً بطرف یک بازار مناسب محدود شده اند) و بنابراین شدیداً به چند مشتری متکی می باشند.
8- شرکتهای کوچک و متوسط بیش از مشاغل تجاری بزرگ با خطرات مواجه می باشند زیرا نرخ شکست آنها بیشتر است.
اولین گام برای سیاست گذاری شرکتهای کوچک و متوسط، ارائه تعریفی مناسب برای این شرکتها است. بهدلیل تفاوت کشورها در توسعه اقتصادی و ساختار صنعت، معیارهای تعریف شرکتهای کوچک و متوسط در هر منطقه متفاوت می باشد. بعضی از این تعاریف بر مبنای شاخص های کمی از قبیل حجم معاملات، دارایی ها و تعداد کارمندان می باشند. برخی دیگر از تعاریف از رویکرد کیفی هم استفاده نموده اند.
تعریفی که بانک سرمایه گذاری و صندوق سرمایه گذاری اروپا در مورد شرکتهای کوچک و متوسط ارایه داده اند، در ادبیات اقتصادی جهان مورد پذیرش قرار گرفته و به عنوان یک تعریف استاندارد مورد استفاده قرار می گیرد. در این تعریف که آخرین بار در سال 2003 مورد بازنگری و تعدیل قرار گرفته است، شرکتها براساس سه خصوصیت تعداد کارمندان، حجم معاملات و ارزش کل دارایی ها تقسیم بندی شده اند. مطابق تز آقای اژدری (اژدری،2007) تقسیم بندی های مذکور به صورت خلاصه در جدول شماره 2 نشان داده شده است.
جدول شماره 2-5- تعریف بنگاه های کوچک و متوسط از دیدگاه اتحادیه اروپا

تعداد کارکنان
(نفر)
حجم معاملات (میلیون یورو)
ارزش کل دارایی ها (میلیون یورو)
شرکت های خرد
کمتر از 10
کمتر از 2
کمتر از 2
شرکت های کوچک
10 تا 50
2 تا 10
2 تا 10
شرکت های متوسط
50 تا 250
10 تا 50
10 تا 43

سازمان جهانی کار به خاطر وظایف و ماموریت های منصوبه از طرف سازمان ملل متحد، مسئول پیگیری وضعیت اشتغال جهانی از نظر کیفی و کمی است. این سازمان بیش از چهار دهه در ارتباط با شرکتهای کوچک و متوسط کشورهای عضو سازمان ملل متحد فعالیت های گوناگون آموزشی، پشتیبانی و تحقیقاتی انجام داده و برای سامان دادن به این فعالیت ها و مسئولیت های خود در ارتباط با شرکتهای کوچک و متوسط اقتصادی جهان تعاریفی را تدوین نموده است. براساس نظر این سازمان شرکت کوچک به یک نهاد مستقل اطلاق می شود که مدیریت اداری و عملیاتی آن به عهده یک یا دو نفری که صاحب یا مدیر آن بنگاه هستند، می باشد و شرکتهای متوسط آنهایی هستند که دارای ساختار سازمانی بوده و در ستاد مدیریت و بخش های فنی از افراد متخصص و با تجربه نیز استفاده می شود.
شرکتهای کوچک و متوسط اقتصادی در کل اقتصاد جهان از چنان اهمیتی برخوردار است که یک دپارتمان ویژه به نام "دپارتمان شرکتهای کوچک و متوسط" در ساختار تشکیلاتی سازمان ملل متحد، برای توجه به این بخش اقتصاد جهانی ایجاد شده است. وظایف اصلی این دپارتمان بررسی وضعیت شرکتهای کوچک و متوسط جهان، تبیین تعاریف و ارائه پیشنهادهای کارشناسی و نیز انجام ماموریت های ویژه منطقه ای جهت حمایت در ایجاد و توسعه شرکتهای کوچک و متوسط در اقصی نقاط جهان، به ویژه مناطق محروم و توسعه نیافته است.
دپارتمان شرکتهای کوچک و متوسط اقتصادی بانک جهانی برای شناسایی شرکتها از نظر مقیاس تعاریف زیر را مورد استفاده قرار می دهد:
* شرکت خیلی کوچک: بنگاه هایی که تا 10 نفر کارکن دارند و دارایی آنها تا 100 هزار دلار و فروش سالانه آنها هم تا 100 هزار دلار باشد.
* شرکت کوچک: بنگاهی که تا 50 نفر کارمند دارد، دارایی های آن سه میلیون دلار و فروش سالانه تا سه میلیون دلار باشد.
* شرکت متوسط: تعداد کارکنان تا 300 نفر، دارایی های ثابت تا 15 میلیون دلار و فروش سالانه تا 15 میلیون دلار باشد.
باید توجه نمود که اگر چه این تعاریف کاملا نظری بوده و هنوز تحت بررسی می باشد، با این وجود با تعاریفی که توسط سایر موسسات مالی بین المللی مورد استفاده قرار می گیرد، سازگاری دارند ( موسوی محسن، فرهادی روح اله ، هنرکار حمیدرضا،1389).
در آلمان کسب و کارهای کمتر از ۱۰ نفر پرسنل را کوچک؛ و از ۱۰ تا ۴۹۹ نفر را کسب وکارهای متوسط محسوب می کنند. از نظر گردش مالی، صنوف دارای تا ۲۵ میلیون یورو گردش مالی در سال را صنوف متوسط و صنوف دارای گردش مالی در حدود ۲۵۰ هزار یورو را صنوف کوچک به حساب می آورند. در جدول شماره 2-6 برخی دیگر از تعاریف شرکتهای کوچک و متوسط در دیگر کشورهای جهان را مشاهده می کنید.
جدول شماره 2-6- تعریف بنگاه های کوچک و متوسط از دیدگاه اتحادیه اروپا
نام کشور
تعریف بنگاه کوچک و متوسط
معیار دسته بندی
استرالیا
کمتر از 100 کارمند در بخش تولید
تعداد کارکنان
کانادا
کمتر از 500 نفر کارمند
تعداد کارکنان
اندونزی
کمتر از 100 نفر کارمند
تعداد کارکنان
ژاپن
کمتر از 300 کارمند یا کمتر از 10 میلیون ین دارایی
تعداد کارکنان-ارزش دارایی ها

در ایران صنایع به دو دسته کوچک و بزرگ تقسیم بندی می شوند که صنایعی که بیش از 500 کارمند داشته باشد جزء صنایع بزرگ و متعلق به دولت محسوب می شوند. بر اساس تعریف وزارت صنایع و معادن و وزارت جهاد کشاورزی، بنگاه های کوچک، واحدهای صنعتی و خدماتی (شهری و روستایی) هستند که کمتر از ۵۰ نفر کارگر دارند. همچنین مطابق این تعریف سازمان هایی که بین 50 تا 150 کارمند دارند جز شرکتهای متوسط محسوب می شوند(ارشدی،2006)
وزارت تعاون نیز بر حسب مورد، تعاریف وزارت صنایع و معادن و مرکز آمار ایران را در مورد این شرکتها بکار میبرد برد. مرکز آمار ایران کسب و کارها را به چهار گروه طبقه بندی کرده است؛ کسب و کارهای دارای ۹- ۱ کارگر (صنایع خرد)، ۴۹ – ۱۰ کارگر (شرکتهای کوچک)، ۹۹ -۵۰ کارگر (شرکتهای متوسط) و بیش از ۱۰۰ کارگر (شرکتهای بزرگ). هر چند این طبقه بندی ظاهرا شباهتی با تعاریف اتحادیه اروپا دارد ولی مرکز آمار ایران فقط کسب و کارهای کمتر از ۱۰ نفر نیروی کار را شرکتهای کوچک و متوسط محسوب می کند و سایر کسب و کارها را "کارخانجات صنعتی بزرگ" قلمداد می کند.
بانک مرکزی ایران نیز کسب و کارهای زیر ۱۰۰ نفر نیروی کار را به عنوان بنگاه های کوچک و متوسط تلقی می کند. میزان صنایع کوچک و متوسط بر طبق آمار وزارت صنایع و معادن در ایران تا پایان سال 1388 در جدول شماره 2-7 نشان داده شده است.

جدول شماره2-7- تعداد سازمان ها بر حسب تعداد شاغل تا پایان سال 1388
عنوان
واحد سنجش
کارگاه های کمتر از 50نفر
کارگاه های بیشتر از 50 نفر
مجموع
تعداد
فقره
105818
13121
118939
سرمایه گذاری
میلیارد ریال
793647
3505649
4299296
اشتغال
نفر
1804743
202799
3877542
درصد سهم به کل
درصد
89
11
100

2-5-2- مزایای شرکتهای کوچک و متوسط در اقتصاد جهانی
سیاست ها و اهداف کلان، در بسیاری از کشورها به نفع واحدهای بزرگ تولیدی و مرتبط با ساز و کارهای مالکیت مربوط به آنها بوده است. حتی با وجود تحولات گسترده، هنوز هم این اهداف، چه در اقتصادهای مبتنی بر بازار آزاد و چه در اقتصادهای برنامه ای و همچنین در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، پیگیری می شوند.
از اوایل دهه ۱۹۷۰، رفته رفته شکاف هایی در ساختار صنایع تولیدی بعضی کشورهای پیشرفته، از جمله بعضی از بزرگترین کارخانه ها و صنایع ظاهر شد. در همان زمان نشانه هایی دال بر اینکه بعضی شرکتهای کوچک، از نظر عملکرد از رقبای بزرگ خود پیشی گرفته اند آشکار شد. شاید بهترین نمونه، صنعت فولاد ایالات متحده بود که در آن صنایع جدید در این رشته به شکل کارخانه های کوچک ذوب آهن و با اشتغال زایی محدود به بازار وارد می شدند. در حالی که کمپانی های بزرگ، کارخانه های خود را تعطیل می کردند و تعداد کارکنان خود را در چند کشور تقسیم می کردند؛ این موضوع پس از دو شوک نفتی، موجب دوباره قوت گرفتن نقش و اهمیت شرکتهای تولیدی کوچک و تفرق آراء در خصوص مقیاس صنایع شد. برخی از مزایای این صنایع در زیر آمده است:
* با جایگذاری شرکتهای بزرگ به جای شرکتهای کوچک ومتوسط، تمرکز اقتصادی اثرات منفی بر ارزش های کارآفرینی، نوآوری و تغییرات فناوری می گذارد. لذا در تصمیم گیری بین شرکتهای بزرگ و شرکتهای کوچک باید توجه داشت که شرکتهای کوچک و متوسط با توجه به هزینه های ثابت و متغییر پایین خود، به راحتی از عهده ایفای نقش کارآفرینی بر می آیند، شاهد این مدعا اینکه امروزه درصد زیادی از کار آفرینی در دنیا، از آنِ شرکتهای کوچک و متوسط است.
* شرکتهای کوچکتر به سبب مزیت های متعددی که بر شرکت های بزرگ دارند، نقش قابل ملاحظه ای در نوآوری داشته اند. یکی از نقاط قوت ایشان در دیوان سالاری کمتر آنها نهفته است. در شرکتهای بزرگ، لایه های مقاومت مانع ابراز وجود تشکل های جدید و باعث محصور کردن آنها در ساختارهای تشکیلاتی پیچیده می گردند و همچنین در شرکتهای کوچک، کنترل و هدایت احساسات به دلیل وجود ارتباط مستقیم بین چالش ها، کارکنان و تشویق ها راحت تر صورت می پذیرد و بهره وری به صورت تک به تک افزایش می یابد.
* آمارهای مراکز اطلاعاتی ایالات متحده نشان می دهد که 10 درصد اشتغال ، در بین سال های ۱۹۸۰ و ۱۹۸۵ در کل اقتصاد، مربوط به شرکتهای کوچک و متوسط بوده است. شرکتهای کوچک و متوسط در سالهای اخیر سهم قابل ملاحظه ای در ایجاد شغل های جدید داشته اند. به بیان دیگر در دنیای مدرن کنونی، این شرکتها،با مشخصات مخصوص به خود در متغییرهای مختلف و مهمی چون رشد اقتصادی، رقابت و همچنین حل بحرانِ بیکاری همه گیر، اثرات قابل توجهی دارند. (ملکی نژاد امیر، 1386)
2-5-3- بهره گیری از تجارت الکترونیک در شرکتهای کوچک و متوسط

بسیاری از پژوهشگران حوزه فناوری اطلاعات بر این عقیده اند که با وجود رشد چشمگیر تجارت الکترونیک، توسعه آن در بین شرکت های کوچک و متوسط به کندی صورت می گیرد ) کارتیوی و مک گریگور24،2007).اما شایان ذکر است که فشارهای محیط رقابتی در سطح ملی و بین المللی موسسات را بدون در نظر گرفتن اندازه آنها وادار به بکارگیری تجارت الکترونیک در کسب و کارهایشان می کند. بنابراین، شرکت های کوچک و متوسط، مجبور به پذیرش تجارت الکترونیک خواهند شد ولی به دلیل وجود محدودیت های ساختاری و مالی آنها روند این پذیرش نسبت به سازمان های بزرگ و دولتی آهسته تر خواهد بود.
روتول و دادسون دلایل بکارگیری فناوری اطلاعات و تجارت الکترونیک در سازمان های کوچک و متوسط را در چهار حیطه کاهش هزینه، آفرینش فرصت های کسب و کار، کاربرد فناوری اطلاعات در جریان تولید و بهبود همبستگی با شرکا خلاصه کرده اند (روتول و داگسون 25،1993).
نیرگارد نیز به بررسی علل پذیرش تجارت الکترونیک در کشورهای دانمارک، ایرلند و یونان پرداخت. یافته های او در چهار عامل زیر دسته بندی شده اند: (نرگارد 26، 1992)
1- افزایش خروجی
2- بهبود خدمت رسانی به مشتریان
3- تسهیل جریان کسب و کار
4- نگهداری مدارک و رکوردها

2-5-4- مزایا و معایب بکارگیری تجارت الکترونیک در شرکتهای کوچک و متوسط
مطالعات زیادی در زمینه معایب و مزایای بکارگیری تجارت الکترونیکی درشرکتهای کوچک و متوسط انجام شده است، که هر یک از آنها نوع نگاه مختص به خود را در این زمینه داشته اند. دکتر صنایعی و رجبیون) مزایای تجارت الکترونیکی را به شرح زیر برشمرده اند: (که مشروح آن را در جدول شماره 2-8، مشاهده می کنید.)
1- توسعه بازار
2- افزایش راندمان فروش و تبلیغات
3- تسهیل در دسترسی
4- کاهش هزینه ها (صنایعی و رجبیون، 2009).

جدول شماره 2-8 – مزایای بکارگیری از تجارت الکترونیکی در سازمان های کوچک و متوسط
ردیف
مزایا
فاکتورها
1
توسعه بازار
خلق فرصت های جدید کسب و کار

کسب سرویس های کارآمدتر از تامین کنندگان

جمع آوری اطلاعات در حیطه بازار های بالقوه

همه گیرشدن تصویر ذهنی (برند) سازمان

خلق یک برند جهانی

بهبود هرچه بیشتر ارائه خدمات به مشتریان
2
افزایش راندمان راندمان فروش و تبلیغات
انجام فروش و دیگر عملیات به صورت آنلاین

نظارت بر عملکرد رقبا

کاهش هزینه تبلیغات

افزایش فروش

افزایش کارایی و اثربخشی تبلیغات
3
تسهیل دسترسی
کاهش هزینه ارتباطات

دسترسی 24 ساعته

دسترسی آسان به مشتریان بالقوه

تسهیل در دسترسی به بازارهای بین المللی
4
کاهش هزینه ها
کاهش زمان و هزینه رفت و آمد کارمندان بخش فروش

پس انداز صورت حساب های تلفن

جدول شماره 2-9-، معایب بکارگیری تجارت الکترونیک در شرکتهای کوچک و متوسط را طبق مطالعات دکتر صنایعی نشان می دهد.

جدول شماره 2-9- معایب بکارگیری تجارت الکترونیک در شرکتهای کوچک و متوسط
ردیف
معایب
فاکتورها
1
هزینه ها
هزینه های بالای نصب و راه اندازی برنامه های کاربردی تجارت الکترونیک

عدم آشنایی با استفاده کاربردی از اینترنت

عدم کاهش هزینه های عملیاتی

پیچیدگی اصول فنی در کاربرد تجارت الکترونیک
2
کاربران محدود
عدم آنلاین بودن دائمی مشتریان و تامین کنندگان

کمبود کاربران تجاری اینترنت

فقدان قوانین حقوقی و قضایی
3
امنیت بنگاه تجاری
احتمال خطر پخش دانش مخصوص سازمان

عدم اطمینان در باب تحویل پیام

طبق تحقیقات متعدد، ویژگی های مدیران شرکتهای کوچک و متوسط، به عنوان مرجع تصمیم گیری نسبت به پذیرش فناوری ها، یکی از مهمترین عوامل تاثیرگذار در پذیرش یا عدم پذیرش تجارت الکترونیک می باشد. در پژوهش ایاکوا، عدم آگاهی و برداشت از مزایای فناوری های جدید توسط مدیران، از اصلی ترین موانع پذیرش فناوری است (کاپور و لاسون27،2006).
فقدان دانش چگونگی بکارگیری فناوری و سطح پایین سواد کامپیوتری، از عوامل عدم پذیرش تجارت الکترونیک در تحقیقات کنول و استروکن (کنول و استروکن28 ،2001)و بدگمانی نسبت به صنعت فناوری اطلاعات و نبود زمان کافی از دیگر عوامل مقاومت در برابر اتخاذ تجارت الکترونیک در پژوهش آکرن و کاوایی شناخته شدند (آکرن و کاوایی29 ،1999).
به دلیل منابع (مالی، عوامل انسانی، زمان) محدود شرکتهای کوچک و متوسط، مدیران و مالکان این سازمان ها نسبت به بازگشت سرمایه گذاری شان خوشبین نبوده و تمایلی به سرمایه گذاری های کلان به خصوص هنگامیکه بازده آن در کوتاه مدت تضمین شده نیست، ندارند. نظر به اینکه مالکان از عهده تجربه ی فناوری های جدید با وجود اشتباهات پرخرج بر نمی آیند، این فقر منابع بر روی پذیرش تجارت الکترونیک توسط مدیران سازمان موثر می باشد.
نتایج مطالعات کلوته نشان می دهد که استفاده کم از تجارت الکترونیکی توسط مشتریان و تامین کنندگان، نگرانی در مورد مسئله امنیت، جنبه های قانونی، هزینه های بالای کامپیوتر و فناوری های شبکه به جهت توسعه تجارت الکترونیک، کمبود دانش درباره مدل ها و متدولوژی ها و مزایای تجارت الکترونیک در سازمان ها برخی دیگر از موانع پذیرش تجارت الکترونیک توسط شرکتهای کوچک و متوسط هستند (کلوت 30، 2003).
در کشورهای در حال توسعه عدم زیر ساخت های مخابراتی(شامل ضعف اتصال به اینترنت و عدم توسعه سرویس دهنده های اینترنت، عدم حضور کارشناسان متخصص برای توسعه و پشتیبانی سایت های تجارت الکترونیک، کمبود مهارت مشتریان برای سفارش با استفاده از اینترنت، عدم سیستم های قابل اطمینان به منظور تحویل به موقع کالا، ضریب نفوذ پایین حساب بانکی و کارت اعتباری و نفوذ پایین کامپیوتر و اینترنت از جمله موانع پذیرش تجارت الکترونیک معرفی شده اند (آنیگان و مارشال 31،2000).
طبق پژوهش های به عمل آمده توسط بینگی و همکاران فاکتور فرهنگ و جنبه های قانونی و حقوقی نیز در پذیرش تجارت الکترونیک در کشورهای درحال توسعه نفوذ زیادی را داراست (بینگی و کمالاه 32، 2000).
کلوته و همکاران طی تحقیقی در کشور در حال توسعه آفریقای جنوبی حول عوامل سازمانی پذیرش تجارت الکترونیک، عدم دسترسی به رایانه ها، نرم افزار، سخت افزار و ارتباطات مخابراتی، عدم استفاده رقبا و شرکای تجاری از تجارت الکترونیک، مسائل امنیتی و حقوقی بنگاه اقتصادی، سطح پایین دانش مدیران و کارمندان و غیرملموس بودن مزایای تجارت الکترونیک را از جمله عوامل پذیرش یافت کردند (کلوته و فیندز33 ،2002).

2-5-6- تجارت الکترونیکی و چالش های فرا روی شرکتهای کوچک و متوسط
کلیندل بیان نمود که اینترنت چالش های را برای شرکتهای کوچک فراهم میآورد.کسب و کارهای بزرگ با تکنولوژی های پیشرفته قادر هستند به نواحی که زمانی تنها توسط شرکت های کوچک اداره می شد، نفوذ کنند.از آنجا که اینترنت هزینه های مبادله را کاهش می دهد،از نظر اقتصادی برای شرکت های بزرگ نیز مقرون به صرفه خواهد بود تا بازارهای کوچک که به طور سنتی برای این شرکت ها مزایایی داشت، وارد شوند. بیشتر شرکتهای کوچک، درسازگار شدن با وب، کند عمل کرده و با رقابت مستقیم از سوی رقبای آنلاین با مزیت رقابتی بیشتر مواجه خواهند شد)جوفکت 34،2002).
گالاگر و گیلمور در مطالعه خود از شرکت های کوچک نشان داد که علیرغم فرصت ها و مزایای بسیاری که اینترنت و استراتژی های بازاریابی الکترونیکی فرا روی این شرکت ها قرار می دهد،این شرکت در پاسخگویی به تغییرات بوجود آمده است اینترنت و استفاده اثر بخش از آن بسیار عمل می کنند.نتایج مطالعات آن ها حاکی از این است که این شرکت ها به جای تلفیق و یکپارچه نمودن اینترنت در کل سازمان و توسعه استراتژی ها و برنامه های جهت در استفاده از آن،اینترنت را به عنوان یک ماهیت و موجودیت مجزا و مستقل و فاقد کاربرد خاص در نظر گرفته اند. بنابراین،در استفاده از اینترنت جهت ایجاد مزیت رقابتی واقعی و تسهیل امور بازاریابی ناتوان بوده و با شکست مواجه می شوند (گالاگر35،2008).

ابراین، جیمز(1387). سیستم های اطلاعات مدیریت، ترجمه امیر مانیان،مهدی فتاحی،بهاره واثق،چاپ دوم،انتشارات نگاه دانش،تهران.
احمدی،علی (1383).چالشها و راهکارهایی برای توسعه تجارت الکترونیکی در بنگاه های کوچک و متوسط ایران، فصلنامه اطلاع رسانی آموزشی و پژوهشی، مدیریت فردا،شماره 5و6.
حاج کریمی،عباسعلی(1388).طراحی الگوی عوامل موثر بر بکارگیری تجارت الکترونیکی در شرکتهای کوچک و متوسط،مجله دانش و توسعه(علمی-پژوهشی)، سال شانزدهم،شماره 27 .
حسینی حسن،محمد ترکمنی،(1388)،بررسی نقش فناوری اطلاعات و بازاریابی الکترونیک بر بازاریابی بین المللی،نشریه صنعت لاستیک ایران،شماره55.
سرمد زهره و عباس بازرگان و الهه حجازی ،(1381).روشهای تحقیق در علوم رفتاری، ناشر: آگاه.
عزیزی شهریار،سید حمید خداد حسینی،شعبان الهی(1384)،شناسایی موانع بکارگیری تجارت الکترونیک مورد مطالعه شرکت ایران خودرو،پژوهشنامه بازرگانی،شماره10،ص90-63.
غفاری آشیانی، پیمان، پیرمحمدی، فاطمه (2008). "نوآوری سازمانی در شرکت های کوچک و متوسط"، ماهنامه تدبیر، سال نوزدهم، شماره 199.
فرخزاد و همکاران(1384).ارائه مدل بلوغ تجارت الکترونیکی شرکت های صادرکننده ایران، موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی
متقی طلب مجید، بلالایی فاطمه، (2005). "خوشه های SMEs، زیرساخت اساسی در تحقق توسعه ی اقتصادی پویا، پایدار و درون زا"، دومین همایش پارکها و مراکز رشد علم و فناوری ایران.
ملکی نژاد امیر، (1386). "تحلیلی بر نقش صنایع کوچک و متوسط در توسعه اقتصادی"، فصلنامه راهبرد یاس، شماره 8.
موسوی محسن، فرهادی روح اله ، هنرکار حمیدرضا، (14/12/1389). "روش های تامین مالی بنگاه های کوچک و متوسط"، روزنامه دنیای اقتصاد، شماره 2312، صفحه 28.

Ajdari B. (2007). "Impact of ecommerce on Internationalization of Iranian SMEs", Master Thesis, Lolea University of technology.
Akkeren, J. and Cavaye, A. (1999). Factors affecting the Adoption of E-commerce-Technologies by Small Business in Australia – An Empirical Study.
Anigan, G. (2000). "Views on electronic commerce", International Trade Forum, Issue 2, 23-27.
Arshadi V. (2006). 'The Plan to Study and Identify the Barriers of Investment in Production (with approach of reforming laws in small and medium size industries sector)", Research Centre of Islamic Legislative Assembly, Tehran, Iran.
Bingi, P., A. Mir, & J. Khamalah. (2000). "The challenges facing global e-eommerce.", Information systems Management ,17(4), 26-35.
Canoun, D. and Exterpen, A. (2001)."The Stages Theory of SME Internationalization: A Northern Ireland Case Study", International Journal of Management Cases, Vol. ٧ No. ١, pp. 13-23.

Chaffey D. (2002). "E-Business and E-commerce Management: Strategy, Implementation and Practice.", Prentice-Hall, London.
Chan Caroline and Swatman M.C Paula. )2001(. "From EDI to internet Commerce: the BHP steel experience," internet Research: Electronic Networking Applications and policy, Vol.10;No.1.
Cloete, E., Courtney S., Fintz J. (2003). "Small Businesses' Acceptance and Adoption of E-Commerce in the Western-Cape Province of South-Africa." Electronic Journal on Information Systems in Developing Countries, No:10(4),pp: 1-13.
Cooper, J.,&L.Burgess,2010:A Model of Internet Adoption (MICA),Chapter in:Electronic Commerce:Opportunities and Challenges, 189-201.

Cooper, Schindler.(2006)."methods of research".springer Economist Intelligence Unit "The 2003 e-readiness rankings". A white paper from the Economist Intelligence Unit.
Delvit ,R,and Tach, R .(2008)."E-commerce marketing: fad or fanction? Management competency in mastering emerging technology.An international case analysis in the UAE", Logistics Information Management Volume 16. Number 2.pp.106-113
Emissary,(2000).Internet Maturity Model, Acces at :(http://www.emissary-consulting.co.uk/internet-maturity-model-php).
Gallagher, D. and Gilmore, A. (2008)."The Stages Theory of SME Internationalization: A Northern Ireland Case Study", International Journal of Management Cases, Vol. ٧ No. ١, pp. 13-23.

Gartner Group 2009, BPO at crossroads-market trends ,viewed 27 June.
Ghasemzadeh F., Safari H., (2003), Transition to E-Government: A Plan for Iran, Management Knowledge, No. 55, PP.252-278.
Ghorishi M.,(2009). "e-commerce adoption model in Iranian smes", master thesis, Lulea university of technology.
Grandon Elizabeth, J., Michael Pearson.,(2007). "Electronic Commerce Adoption: An Empirical Study of Small and Medium US Businesses", Information & Management , PP. 197-216 .
Guba, E. G., & Lincoln, Y. S. (1994). "Competing paradigms in qualitative research". Handbook of qualitative research pp. 105-117.
Gunasekarana A., Marri H.B., McGaughey R.E., Nebhwani M.D., (2002), " E-commerce and its impact on operations management" Int. J. Production Economics, no: 75, pp:185-197.
Hong Kong Productivity Council(HKPC).(2007). e-Commerce Adaption Campaign(ECAC),project Report.
Jeffcoate, J., Chappell, C. and Feindt, S.(2002). "Best Practice in SME Adoption of E-Commerce", Benchmarking : An International Journal, Vol. 9, No. 2.
Kalakota R, Whinston A. (1997). "Electronic Commerce". A Manager's Guide, Addison Wesley.
Kapurubandara, M. and Lawson, R. (2006). "Barriers to adopting ICT and e-commerce with SMEs in developing countries: an exploratory study in Sri Lanka", CollECTeR, Adelaide.

Kartiwi M., Robert C. MacGregor,(2007). "Electronic commerce Adoption barriers in small to Medium-sized Enterprises (sMEs) in Developed and Developing countries: A cross-country comparison", Journal of Electronic Commerce in Organizations, Volume 5, Issue 3, pp:35-51.

Kendall, Jon.(2010). "Receptivity of Singapore's SMEs to Information System" , PP. 223-242.
Khalfan, M.M.A.(2001). Benchmarking and Readiness Assessment for Concurrent
Engineering in Construction (BEACON), Ph.D. Thesis, Loughborough University, UK..

KMPG,.(2000).Electroni Commerce:The Future is Here,IDC Australia Consulting,Commissioed by the National Eiectronic Authentication Council, Unpublished Survey:e-Commerce Awareness and Authentications Issues.

Knol, WHC & Stroeken, JHM (2001), "The diffusion and adoption of information technolo gy in small- and medium -sized enterprises through IT Scenarios", Technology Analysis & Strategic Management, vol.13, no.2, pp. 227-246.

Levy Margi . Powell ,Philip . (2003) . "Exploring SME Internet Adoption Towards a Contingent Model Internet adoption, in both large and small firms (SMEs), is promoted as a means to" Electronic Markets,vol13, no2, pp173-181.
Martin,M.,&H. Maltay,(2001):Blanket Approches to Promoting ICT in Small Firms:Some Lessons From the DTI Ladder Adoption Model in the UK,Internet Research,11:5,399-410.

Merriam, S. B., & Courtenay, B. C.(1999)." Adaptation to HIV infection: The development of coping strategies over time". Qualitative Health Research 3, 344-361.
Mitchell.(1996)."Guillotine Subdivisions Approximate Polygonal Subdivisions: A Simple New Method for the Geometric k-MST Problem".7th Annual ACM-SIAM Symp.
Molla A., Licker P. (2001). "E-Commerce systems success: an attempt to extend and respecify the delone and maclean model of IS success " , Journal of Electronic Commerce Research, VOL. 2, NO. 4, pp 131-141.
Neergaard,P.,(1992). "Microcomputers in small and medium size companies: benefits achieved and problems encountered", In: Proceedings of the Third Australian Conference on Information Systems ,Wollongong, pp.579-604.
Peters.(2001)."comparisson of e-readiness model". Information Technology for Development, Volume 10.

Rothwell R, Dodgson M. (1993). "Technology-Based SMEs: Their Role in Industrial and Economic Change". Int. J. Technol. Manage., Special Publication on Small Firms and Innovation, pp. 8-22.
Sanayei, A. Rajabion,L. (2009). "Critical Successful Factors Contributing to E- Commerce Adoption among Iranian SMEs", International Journal of Information Science and Management, Volume 7, Number 2, pp. 57-65 .

Sullivan.(2001)."method of social research".harcourt callege publisher.

Texas States Auditor.(1996)."methodology manual Data Analysis: Describing Data – Descriptive Statistics". European Journal of Operational Research.
.
Turban,E,etal.(2002)."Electronic Commerce:a Managerial Perspective,Prentic Hall,PP.254-268.
Zita K., Skorynina L.(2001). E-Readiness Assessment of Uzbekistan Network Dynamics Associates LLC, UNDP ICT Development Expert.

Automatic Teller Machines(ATM)9

2 Licker & Molla
3 Schneider
4 Gunasekarana
5 Chaffey
6 Kalakota
7 B2B
8 B2C
9 C2C
10 ebay
11 G2B
12 Skorynina & Zita
13 Skorynina & Zita
14 Khalfan
15 KMPG
16 Emissary
17 Powell & Levy
18 HKPC
19 Martin& Maltay
20 Cooper& Burgess
21 Kendall
22 Gartner Group
23 Swatman & Chan
24 MacGregor &Kartwi
25 Dodgson & Rothwell
26 Neergaard
27 Lawson&Kapurubandar
28 Knol & Stroeken
29 Cavaye & Akkeren
30 Cloete
31 Anigan
32 Bingi & Khamalah
33 Fintz & Cloete
34 Jeffcoate
35 Gallagher
—————

————————————————————

—————

————————————————————