به نام خدا
فهرست
مقدمه
قرآن
سلامت
بهداشت و روان
بهداشت و روان در قرآن و احادیث
احساس نیاز
انس با قرآن و رابطه با بهداشت روان
انس با قرآن و آثار آن بنابر آیات و روایات
پژوهش ها بر انس با قرآن و ارتباط با سلامت و بهداشت روان
نتیجه گیری
مقدمه
بشر عصر حاضر، با وجود پیشرفتهای حیرت آور در زمینه بهداشت و درمان بیماریها، به دلیل عدم اتکا به معنویت، اخلاق و دیگر تعلیمات پیامبران در بحرانی از بیماریهای جسمی و روحی به سر می برد. در چنین وضعیتی است که در این میان بهترین گزینه برای نجات از این بحران، بازگشت به تعالیم انبیا به خصوص در زمینه روابط انسانی است چرا که اعتقادات و اعمال مذهبی در پیشگیری از ابتلا به اختلالات روانی (افسردگی، اضطراب و…) نقش بسیار مهمی ایفا می کند. یکی از مهمترین اعمال مذهبی مورد تاکید، انس با قرآن میباشد که در ادامه به این موضوع می پردازیم.
قرآن
قرآن کتاب آسمانی و نشانه خدا برای تصدیق نبوت ختمی مرتبت، در آمیخته ای از معجزه حسی و عقلی است. قرآن در وجود لفظی خود، تمام محسنات بلاغی و بیانی و فصاحت و بدیع را جای داده است. قرآن با شیواترین و بی نظیر ترین سبک و رساترین بیان و استوار ترین محتوی، بر اعراب روزگارش که در سخنوری و سخن دانی و نکته سنجی مهارت داشتند و تمام نبوغ عرب در محور زبان و بیان تمرکز یافته بود، نازل شد. مهمترین منبع و ابزار تعلیم و تربیت اسلامی است، و از آغاز نزول بر پیامبر اکرم (ص) تاکنون نقش تربیتی خود را به خوبی ایفا و در طول تاریخ قلب انسان های آماده را نورانی و آنها را به کمال روحی و معنوی هدایت کرده است.
سلامت
در تعریف سازمان بهداشت جهانی گفته شده است: «سلامت عبارت است از حالت بهبود کامل جسمانی، روانی و اجتماعی و نه صرفا فقدان نقص یا بیماری»
بهداشت روان
سازمان جهانی بهداشت، بهداشت و روان را چنین تعریف می کند: بهداشت روانی در درون مفهوم کلی بهداشت جای می گیرد و بهداشت یعنی توانایی کامل برای ایفای نقش های اجتماعی، روانی، جسمی. بهداشت تنها نبود بیماری یا عقب ماندگی نیست. اما در گستره بهداشت و روان عبارت است از آگاهی به عوامل معنوی و مادی و انگیزه هایی که سلامت فکر و وضع مثبت و اعتدال رفتار و کردار را سبب می شود، که بدان وسیله ساز و کار باارزشی در مورد تحرک و پیشرفت معنوی و مادی انسان در همه زمینه ها فراهم آید.
بهداشت روان در قرآن و احادیث
در رویکرد اسلامی نیز بهداشت و سلامت روان عبارت است از بهره مندی فرد از وضعیت مطلوب جسمانی، روانی، اجتماعی و معنوی به گونه ای که برای او امکانی فراهم ساز تا بتواند به زندگی خلاق، رضایت بخش و سعادتمند دست یابد. به عبارت دیگر سلامت آن ظرفیت عظیم آدمی است که با شکوفایی فطرت توحید یا از طریق برقراری روابط مستحکم با خدا، ایجاد نظام ارزشی شخص قدرتمند، داشتن هدف متعالی در زندگی، روابط سالم و سازنده با خود و دیگران و حس عمیق عرفانی به طبیعت و نظام عظیم هستی به دست می آید.
احساس نیاز
امروزه انسان در معرض آماج حملات روحی و روانی قرار دارد و نگرانی های فراوانی او را احاطه کرده، وحشت تنهایی در همه حال انسان را تنها نمی گذارد. او به شدت نیازمند انیس و مونس است که در کنار او آرامش یابد. نگرانی شدید او از تنهایی و بی کسی، در همه حوادث دوران زندگی، روح و روان او را می آزارد. که انس با قرآن مسبب رفع این نیاز است.
انس با قرآن و رابطه با بهداشت روان
قرآن کتاب هدایت است و انس با آن سبب ایجاد سلامت و بهداشت روانی در انسان می گردد. بر اساس نتایج پژوهش ها یکی از عوامل بسیار مهم و تاثیر گذار در اضطراب و استرس، مذهب و باور های دینی افراد است؛ زیرا مذهب نگرش شناخت و رفتار افراد را متاثر می کند، مذهب به عنوان یک میانجی بر فرآیند فکری و ارزیابی رویداد های روزمره زندگی فرد تاثیر می گذارد. بسیاری از پژوهشگران بر این باورند که به کمک انس با قرآن برخورد با هیجانات و شرایط دشوار آسان تر می شود و انسان به ارزش های اخلاقی و ثبات شخصیت و بهداشت و سلامت روانی می رسد.
انس با قرآن و رابطه با بهداشت روان
آیات قرآن و انس با آن تاثیر شگرفی بر تمامی جنبه های زندگی دارد. براساس یافته ها موسیقی درمانی یک مداخله موثر و بی خطر بر روی مشکلات بیماران ازجمله کاهش استرس، تحریک پذیری، کاهش احساس تنهایی، بهبود خلق و تسهیل هیجانات می باشد، از آنجایی که آهنگ موزون قرآن کریم و آوای دلنشین آن به عنوان یک موسیقی عرفانی دلپذیر می باشد و اصولا باشکوه ترین بعد از اعجاز بیانی قرآن، همسازی با نغمه های دلنشین و آهنگ های وزین صوتی است به عبارت دیگر قرآن کریم بیانی رسا، سبکی شیوا، آهنگی دلربا دارد که باید این ویژگی به عرصه ظهور برسد و شنوندگان را از هر قبیل که باشند تحت تاثیر قرار داده، جان و هستی آنان را تسخیر کرده و در تبعه تصرف خویش درآورد و آنگاه است که «ان البیان سحرا» آشکارا شاهد می گردد.
انس با قرآن و رابطه با بهداشت روان
اعجاز قرآن فقط موسیقی آن نیست بلکه در سطوح بالاتر آن می تواند بیشتر موثر واقع گردد. قرآن که خود نسخه شفابخش برای همه دردها می باشد، خود را به عنوان عامل تسکین قلب ها و محکم کردن دل و آرامش بخش معرفی می کند، و هرکس با این نسخه الهی انس بیشتری داشته باشد و بر خواند آن مداومت داشته باشد احساس اطمینان و آرامش بیشتری بر وجودش حاکم می شود همانگونه که موجب آرامش و سکون نفس و یا استحکام نفس پیامبر اکرم (ص) گردید.
انس با قرآن در آیات و روایات
امام سجاد علیه السّلام می فرماید:
لو مات من بین المشرق و المغرب لما استوحشت بعد ان یکون القرآن معی؛
وقتی قرآن با من باشد، اگر همه مردم که ما بین مشرق و مغرب هستند بمیرند و هیچ موجودی بر روی زمین زنده نماند و من تنها باشم، هرگز از تنهایی وحشت نمی کنم.
پیامبر (ص) درمان همه مشکلات را در قرآن می داند و فرماید:
اذا التبست علیکم الامور کقطع اللیل المظلم فعلیکم بالقرآن فانه شافع مشفع و شاهد مصدق، من جعله امامه قاده الی الجنه، و من جعله خلفه ساقه الی النار، و هو اوضح دلیل الی خیر سبیل؛
هر گاه کارها چون شب ظلمانی برایتان مشتبه و تاریک گردید به قرآن پناه ببرید؛ چون او شفیعی است که شفاعتش پذیرفته و شاهدی است که تصدیق شده است. هرکس او را رهبر خویش گرداند، وی را به بهشت رهنمون می سازد و هرکس بدان پشت پا زند، به جهنم سوقش می دهد. قرآن روشن ترین راهنما به سوی بهترین راه هاست.
انس با قرآن در آیات و روایات
در جایی از قرآن کریم خداوند تلاوت این کتاب آسمانی را موجب ترفیع درجات ایمان معرفی می کند:
«انما المومنون الذین اذا ذکرو لله وجلت قلوبهم و اذا تلبت علیهم آیاته زادته ایماناً و علی ربهم یتوکلون»
مومنان تنها کسانی هستند که هرگاه نام خدا برده می شود دل هاشان ترسان می گردد و هنگامی که آیات او بر آنها خوانده می شود ایمانشان افزون تر می گردد و تنها بر پروردگارشان توکل دارند.
همچنین برای اینکه بر ایمان مومنان افزوده شود آرامش را بر آنها نازل می کند:
«هو الذی انزل السکینه فی قلوب المومنین لیزدادوا ایماناً مع ایمانهم»
او (خداوند) کسی است که آرامش را در دل های مومنان نازل کرد تا ایمانی بر ایمانشان بیفزاید.
از این آیات به این نتیجه می رسیم که آرامش و اطمینان قلوب و دلها و نفوس، نصیب تلاوت کنندگان قرآنی می شود که از درجات ایمانی بهره مند باشند و هرچه انس با قرآن بیشتر باشد درجات ایمانشان بالاتر می رود و هرچه درجات ایمان بالاتر باشد آرامش و اطمینان و امنیت بیشتری را احساس می کنند.
پژوهش ها بر انس با قرآن و ارتباط با سلامت و بهداشت روان
در یک مطالعه از نوع توصیفی- تحلیلی بر 351 دانشجوی رشته های مختلف دانشگاه علوم پزشکی بیرجند در سال تحصیلی 1393-1392 انجام شد، نمونه ها به شیوه تصادفی طبقه ای انتخاب شدند و اطلاعات با استفاده از پرسشنامه ای شامل اطلاعات دموگرافیک، پرسشنامه انس با قرآن و پرسشنامه سلامت روان جمع آوری گردید و سپس داده ها بررسی شدند و به این نکات رسیدند که:
بین معدل و مولفه اثرات قرآن رابطه معناداری وجود دارد یعنی هرچه میزان درک اثرات قرآن بیشتر شود پیشرفت تحصیلی نیز افزایش می یابد.
بین انس با قرآن و اختلال در کارکرد اجتماعی رابطه معناداری وجود دارد یعنی هرچه انس با قرآن بیشتر می شود اختلال در کارکرد اجتماعی کاهش می یابد.
پژوهش ها بر انس با قرآن و ارتباط با سلامت و بهداشت روان
در تحقیقی دیگر که با عنوان تاثیر آوای قرآن کریم بر بهداشت دانشجویان پرستاری دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان انجام شد؛ نتایج حاکی از این بود که گوش دادن به آوای دلنشین قرآن کریم به عنوان یک موسیقی عرفانی شناخته شده است، می تواند راه و روش موثری در جهت بهبود وضعیت سلامت عمومی دانشجویان باشد.
در پژوهشی هچنین مشخص گردید که آموزش مهارت های زندگی با رویکرد قرآنی و تمرینات کارگاهی آن سبب کاهش افسردگی می گردد.
در پژوهشی دیگر که به بررسی تاثیر شرکت در کارگاه انس با قرآن بر سلامت روان پرستاران بیمارستان های آموزشی دانشگاه علوم پزشکی اراک پرداخته شد یافته ها نشان داد که شرکت در کارگاه انس با قرآن می تواند باعث بهبود سلامت روان پرستاران گردد.
نتیجه گیری
لزوم توجه به قرآن و مفاهیم آن به عنوان برنامه زندگی، روشن و مبرهن می باشد چرا که انس با قرآن، معرفت اسلامی را در ذهن ما قویتر و عمیقتر می کند و چراغ هدایتی است برای وصول به سعادت دنیوی و اخروی و تمام وجوه و ابعاد زندگی در رسیدن ما به کمال و آرامش روح و جان و به دور از تلاطم زندگی که مسبب آرامش و سلامت روانی و بهداشت در کلیه وجوه به خصوص بهداشت روانی است . بنابراین هرچه انس ما با قرآن بیشتر باشد ازایمان بیشتری برخوردار خواهیم گشت و به نوبه خود به آرامش روانی و بهداشت روانی و آرامش خاطر بیشتری برخوردار هستمیم بنابراین پیشنهاد می گردد با اجرای برنامه های فرهنگی و قرآنی، زمینه انس بیشتر با قرآن فراهم شود.
پایان