آموزش کتاب مطالعات اجتماعی پایه چهارم ابتدایی
درس پانزدهم : کوه ها و دشت های زیبا
ایران سرزمینی زیبا با کوه های بلند، دشت های وسیع و جلگه های سرسبز است. آیا در اطراف شهر یا روستای محلّ زندگی شما کوه یا دشت وجود دارد؟
می دانید که بعضی از قسمت های زمین بلندتر و بعضی از قسمت ها پست ترند. به پستی و بلندی های زمین، ناهمواری می گویند.
ایران کوه های بلندی دارد. به کوه هایی که مانند زنجیر به یکدیگر متّصل اند، رشته کوه می گوییم.
کوه و کوهپایه
رشته کوه
بالاترین جای کوه، قلّه ی آن است. قلّه ی دماوند ( 5610 متر) بلندترین قلّه ی ایران است.
قلّه ی دماوند
به زمین های پایین کوه کوهپایه می گویند. در بیشتر کوهپایه ها شهرها و روستاهایی به وجود آمده اند.
روستایی در کوهپایه
شهری در کوهپایه
* کشور ما دشت های بزرگی دارد.
دشت ها زمین هایی صاف و هموارند. بعضی از دشت ها حاصلخیزند و کشاورزی در آنها رونق دارد،
دشت و جلگه
دشت حاصلخیز
امّا خاک بعضی دشت ها شور است و برای کشاورزی مناسب نیست. در کنار دشت های حاصلخیز، روستاها و شهرهای پرجمعیتی به وجود آمده اند.
دشت کویری
* در کوهستان ها برف فراوان می بارد. با گرم شدن هوا، برف کوه ها به تدریج آب می شود و از جاری شدن آن در روی زمین، جویبار پدید می آید. جویبارها از کوه ها سرازیر می شوند و از پیوستن آنها به یکدیگر رود تشکیل می شود.
رودها و جویبارها، دامنه ی کوه ها را می شویند و سنگ های بزرگ و کوچک را می غلتانند و با خود می برند.
به شن و ماسه و گل و لایی که رودها همراه خود می برند، آبرفت می گوییم.
وقتی رودها به طرف دریا می روند، آبرفت فراوانی را که با خود آورده اند، در نزدیکی دریا ته نشین می کنند. این آبرفت ها رو ی هم انباشته می شوند و پس از سال ها جلگه را به وجود می آورند.
جلگه
به نقشه ی ایران توجّه کنید. در این نقشه ناهمواری ها (پستی ها و بلندی ها) به رنگ های مختلف نشان داده شده اند. رنگ قهوه ای تیره نشانه ی چیست؟ رنگ های سبز و زرد چطور؟
ناهمواری های ایران
همان طور که می بینید، دو رشته کوه مهم در کشور ایران وجود دارد. البرز رشته کوه بسیار بلندی است که در شمال ایران کشیده شده است.
رشته کوه زاگرس در مغرب و جنوب غربی ایران قرار دارد. البتّه در قسمت های داخلی و شرقی ایران هم کوه های دیگری وجود دارند.
در بین این کوه های بلند، دشت هایی نیز دیده می شود. دشت کویر و دشت لوت وسیع ترین دشت های ایران و جلگه ی خوزستان پهناورترین جلگه ی ایران است.
سئوالات متن درس پانزدهم
1- ناهمواری یعنی چه؟
به پستی وبلندی های زمین،ناهمواری می گویند.
2- رشته کوه چیست؟
به کوه هایی که مانندزنجیربه یکدیگرمتصل باشند رشته کوه می گوییم.
3- قله چیست؟
به بالاترین جای کوه، قله می گوییم.
4- کوهپایه چیست؟
به زمین های پایین کوه کوهپایه می گویند.
5- بلندترین قله ی ایران ورشته کوه البرز چه نام دارد؟
قله ی دماوند
6- دشت چیست؟
به زمین های صاف وهمواروسیع دشت می گویند.
7- آیا همه جای زمین های هموار(یعنی دشت ها وجلگه ها) حاصل خیزهستند؟ چرا؟
خیر- خاک بعضی از دشت ها وخاک قسمتی ازجلگه ها شوربوده وبرای کشاورزی مناسب نیستند.
8- جویبارچگونه پدید می آید؟
درکوهستان برف زیادمی بارد،باگرم شدن هوا برف کوه ها به تدریج ذوب می شود وازجاری شدن آب آن ها در روی زمین جویبار پدید می آید.
9- رود چگونه تشکیل می شود؟
ازبه هم پیوستن جویبارها رود تشکیل می شود.
10 – آبرفت چیست؟
به شن وماسه وگل ولایی که رودها همراه خود می برند آبرفت می گویند.
11 – جلگه چیست؟
وقتی رودها به طرف دریا می روند آبرفت فراوانی را که با خود آورده اند درنزدیکی دریا ته نشین می کنند؛این آبرفت ها روی هم انباشته می شوند وپس از گذشته سال ها زمین های حاصل خیزی پدید می آورند که جلگه نامیده می شود.
12 – دامنه ی کوه چیست؟
به سرازیری های تند کوه دامنه ی کوه می گویند.
13 -رنگ قهوه ای درنقشه نشانه ی چیست؟
نشانه ی کوه ها
14 -رنگ زرد درنقشه نشانه ی چیست؟
نشانه ی دشت ها وبیابان ها
15 -رنگ سبز درنقشه نشانه ی چیست؟
نشانه ی زمین های پست وحاصل خیز کنار رودها ودریاها
16 – دورشته کوه مهم ایران کدام ها هستند؟
رشته کوه زاگرس- رشته کوه البرز
17 – رشته کوه البرزدرکجای ایران قراردارد؟
درشمال ایران
18 – رشته کوه البرزدرکدام جهت کشیده شده است؟
ازشمال غرب ایران به شمال شرق ایران
19 – رشته کوه زاگرس درکجای ایران قراردارد؟
درغرب وجنوب غرب ایران
20 – رشته کوه زاگرس ازکدام جهت به کدام جهت کشیده شده است؟
ازشمال غرب ایران به جنوب غرب ایران
21 – وسیع ترین دشت ها وبیابان های ایران چه نام دارند؟
دشت کویر- دشت لوت
22 – پهناورترین جلگه ی ایران چه نام دارد؟
جلگه ی خوزستان
23 – بلندترین کوه های رشته کوه زاگرس چه نام دارد؟
زردکوه- دنا
24 – چهارکوه بلندرشته کوه البرزکدامند؟
دماوند- سبلان- علم کوه- سهند
25 – چندجلگه ی ایران رانام ببرید.
جلگه ی خوزستان – جلگه ی گرگان – جلگه ی گیلان – جلگه ی مازندران
26 – کدام رشته کوه درشرق ایران قراردارد؟
رشته کوه سلیمان
27 – یک کوه درجنوب شرق ایران نام ببرید.
کوه تفتان
28 – ارتفاع کوه دماوند چه قدراست؟
5610 متر – جواب
29 – به چه زمین هایی پست می گویند؟
به زمین هایی که ارتفاع کمی از سطح دریا داشته ویا ارتفاع پایین تری ازسطح دریا دارند؛زمین های پست می گویند.
30 – سرزمین ایران ازنظرجغرافیایی چگونه مکانی است؟
ایران سرزمینی زیبا،با آب وهوایی متنوع،کوه های بلند،دشت های وسیع وجلگه های سرسبزاست.
31 – شباهت وتفاوت دشت وجلگه چیست؟
هردو سرزمین هموارند. معمولا دشت ها بین کوه ها محاصره شده اند اما یک طرف جلگه ها کوه وطرف دیگرآن ها دریاست.