پاورپونت تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی

1
تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی

2
1.
1-1. واژه شناسی :
تاریخ
معنای لغوی: تعین وقت
معنای اصطلاحی: علمی است که از حوادث زمان
گذشته بحث می کند.
انواع تاریخ
نقلی: فقط ناقل هستیم
علمی: تجزیه تحلیل می کنیم
∎ تاریخ سومین منبع معرفت انسان است.
نقل
عقل
تاریخ
فصل1

3
فرهنگ
تمدن
2.
3.
معنای لغوی: ادب ، علم
معنای اصطلاحی: مجموعه ای از سنت ها، آداب و رسوم
که پایداری به آنها باعث تمایز از دیگران
می شود.
معنای لغوی: شهرنشینی، زندگی اجتماعی
معنای اصطلاحی: حاصل تعالی فرهنگ و پذیرش نظم
اجتماعی

4
تجدد
4.
تمدن اسلامی
5.
معنای لغوی: نو شدن
معنای اصطلاحی: معادل دنیای صنعتی را تجدد گویند.
معنای اصطلاحی : مجموعه ای از علم، هنر، آداب که
با استفاده از آموزه های دین توسط
مسلمانان ابداع شود.
معنای لغوی: نامی است که به تمدن شرق همزمان
با قرون وسطا اطلاق میشود.

5
2-1. رابطه فرهنگ و تمدن
∎ هر کجا که فرهنگ داریم لازم نیست که تمدن هم داشته باشیم.
∎ امکان دارد بعضی ها به ظاهر دارای تمدن باشند اما بد فرهنگ باشند.
∎ بطور کلی تاریخ و فرهنگ قرابت دارند، ولی این دو لازم و ملزوم هم نیستند.

6
3-1. محدوده جغرافیایی فرهنگ و تمدن اسلامی
تمدن اسلامی از نظر تاریخی
الف) از پیدایش اسلام تا سقوط بغداد توسط مغول
ب) پذیرش اسلام توسط مغول تا قرن 18
اسلام در طول چند قرن قسمت اعظم آسیا افریقا و قسمتی از اروپا را تحت سلطه خود در آورد.
ایالات عربی ↤ عربستان و سوریه
ایالات غیر عربی ↤ ایران آن روز

7
4-1. سیر تاریخی فرهنگ و تمدن اسلامی:
1. دعوت پیامبر (ص)
2. تشکیل حکومت توسط پیامبر
3. گسترش اسلام
4. همجواری با تمدن های دیگر
5. شکوفایی تمدن اسلامی
6. شکوفایی هنر (عصر هنر)
7. شکوفایی ادبیات مخصوصا ادبیات عرفانی
8. عصر رکود ↤ جنگ های صلیبی ، حمله مغولان و …
9. خیزش مجدد تمدن اسلامی
10. هجوم استعمار و آغاز دومین دوره رکود
● انتقال تمدن از طریق ترجمه
● انتقال تمدن از طریق تاسیس کتابخانه
و انتقال کتاب
● انتقال تمدن از طریق انتقال دانشمندان

8
6-1. ویژگی های تمدن اسلامی :
الف) قرآن و سنت
ب) عقل محوری
● عقل پیامبر درونی است.
● عقل زمانی خوب است که موافق حق باشد.
● اثبات خدا بوسیله عقل میباشد، نور عقل محدود
است و بکمک نیاز دارد و از شرع کمک میگیرد.
● اشتباه عقل :
عمدی ↤ گناه است
سهوی ↤ اشکالی ندارد
ج) توجه به علم و عالم
د) زبان مشترک علمی
ه) عدم تمرکز علمی
ی) ویژگی فراقومی
(علمی را منحصر به یک منطقه نکردند بلکه آن را گسترش دادند)

9
عوامل ایجاد و پیدایش یک تمدن :
1. امنیت ↤ (امنیت،آرامش و کاهش اضطراب ها)
2. اخلاق اجتماعی ↤ (اخلاق سبب جلوگیری از سقوط میشود) – اگر گل نبودیم خار نباشیم
3. همکاری و وحدت ↤ (همکاری گروهی با هدف مشخص) – روح اصلی هر تمدن است
4. دین ↤ (در ایجاد فرهنگ و تمدن نقش بسیار مهمی دارد)
5. اصل تسامح و تحمل افکار و اندیشه هی مختلف
6. حفظ وحدت و یکپارچگی و عدم انفاک
7. رفاه نسبی
8. فشار اقتصادی و اجتماعی
مقام معظم رهبری: منظور ما از فرهنگ، عقاید و اخلاق است.
فصل2

10
2. عوامل پیدایش و شکوفایی فرهنگ و تمدن اسلامی:
1-2. نهضت شکوفایی علمی در فرهنگ و تمدن اسلامی:
1. ارزش علم
2. منبع گسترش علم
قرآن
سنت
نهضت ترجمه
3. تقسیم بندی علوم
علوم اسلامی: قرائت، تفسیر، حدیث، فقه، اصول و …
علوم غیر اسلامی: ریاضیات ، نجوم، فیزیک،طب، فلسفه و ….
∎ قرآن کریم و سیره پیامبر دو منبع اصلی جهت بالا بردن سطح دانش و فرهنگ مسلمانان بودند.
∎ زمان بنی عباس {132-218(مرگ مامون)} (دوره طلایی) اوج علوم بود، زیرا:
– اکثر علوم ترجمه شدند
– رشد علم

11
2-2. نهاد های سیاسی، اجتماعی و علمی:
1. حکومت اسلامی ↤ سیاسی
2. حسبه ↤ اجتماعی
3. مراکز علمی ↤ علمی

12
للوازم حکومت اسلامی
دیوان(وزارتخانه ها)
1.دیوان خراج( استیفا ) ↤ سرپرستی امورمالی
2.دیوان برید( نامه رسان ) ↤ خبرسانی
3. دیوان انشا ( رسائل،توسل ) ↤ مکاتبه با سران قبایل
4. دیوان بیت المال ↤ بالا بردن سطح زندگی
5. جیش ( جند ) ↤ سرشماری جنگ آوران، نیروی نظامی
6. دیوان مظالم ↤ دادگستری امروز، رسیدگی به شکایات مردم
9. دیوان صنایع ↤ املاک خلفا
7. دیوان نفقات
8. دیوان زمام
10. دیوان مواریث

13
حسبه
مراکز علمی
لغوی: طلب اجر، نیکویی در تدبیر امور،خبرگرفتن و خبرجویی
و انکار و خورده گیری کار زشت
اصطلاحی: نظارت بر افراد تا کارهای آنها مطابق با شرع باشد،
بدون قدرت اجرایی، فقط نظارت میکرد
1. مساجد ⇐ نخستین مراکز تعلیم
2. مکتب ⇐ ناصرکبیر ↤ در قرن سوم که با سامانیان جنگید و طبرستان
را گرفت و حکومت علوی ایجاد کرد و مکتب راه انداخت و
در آمل درگذشت.
3. دارلحکمه ⇐ از زمان مامون در بغداد ایجاد شد،محل جمع شدن دانشمندان
و مترجمان
4. دارالعلم ⇐ محل تعلیم و تعلم
5. نظامیه ⇐ در عصر خواجه نظام الملک، ابتدا فقه حنفی را می آموختند
و بعدها گسترش یافت.

14
3-2. عوامل اعتقادی، فرهنگی و اجتماعی پیدایش و شکوفایی فرهنگ و تمدن اسلامی:
1
2
3
4
5
6
توصیف قرآن و سنت
وجوب علم: علم واجب نیست،ایمان واجب است.علم مقدمه دین است. پس به تبع آن واجب میشود.
( مقدمه واجب،واجب است و مقدمه حرام، حرام است)
برتری دانشمندان
شوق و شور و اراده
حکومت های اسلامی
∙گوستاولوون(مستشار فرانسوی): مسلمانان هرجا وارد می شوند، شروع به ساخت
مسجد و مدرسه می کردند.
تاسیس مدارس

15
4-2. تاثیر فرهنگ ها و تمدن های پیشین پیدایش فرهنگ و تمدن اسلامی:
1
3
4
2
ایران (تمدن ایران)
مراکز علمی
طب و ریاضی یا نجوم
ترجمه (ابن مقفع ↤ یک ایرانی که بعدا وارد دربار هارون الرشید شد)
مصر (حوزه علمی اسکندریه)
فلسفه (به علت حاکمیت روم بر مصر)
طب
از زمان تصرف یونانیان مرکز علمی شد
سوریه (مرکز علمی سریانی)
سریانی: یکی از لهجه های زبان آرامی است
محل تلاقی ایران و روم بود
معارف هندوان
ورود تمدن هند به اسلام،از طریق ایران بود
طب و نجوم
● از دلایل پیشرفت نجوم: پیشبینی حوادث از طریق ستاره ها، یافتن مسیر از طریق آسمان
● از دلایل پیشرفت طب: توجه شاهان به جسم خود برای حکومت بیشتر

16
5-2. خدمات متقابل اسلام و ایران:
قبل از فتوحات ⇐ بعضی از اهالی ایران اسلام آوردند و اسلام را تقویت کردند.
بعد از فتوحات
خدمات اسلام به ایران
خدمات ایران به اسلام
نیروی خود را با اخلاص درخدمت اسلام گذاشت
از جهت نشر و تحقیق( اسلام)
از جهت نشر علم
از نظر نظامی

17
فصل3
3. پیدایی و شکوفایی علوم در فرهنگ و تمدن اسلامی:
3.1.مقدمه ⇐ فرقی که اسلام و مسیحیت دارد
از جهت علم
تضاد بین علم و دین
3.2. انواع طبقه بندی علوم :
1
ارسطو
علوم نظری
علوم عملی
اعلاء (الهی)
اوسطا (ریاضی)
ادنی (طبیعی)
اخلاق
تدبیر منزل (خانه)
علم سیاست

18
4
2
دقیقه
غیر دقیقه
3
عقلی ⇐ بر اساس اندیشه و خرد فرد
نقلی ⇐ به پشتوانه قرآن و روایات
شرعی
غیر شرعی

19
5
فارابی
علم زبان
منطق
تعالیم
علوم طبیعی و الهی ↤ هردو از وجود بحث میکنند
مدنی،فقه و کلام
علوم
طبیعی ⇐ ممکن الوجود
الهی ⇐ واجب الوجود
6
اسلامی : علومی که پایه گذارشان مسلامانان هستند.
غیر اسلامی : علومی که پایه گذارشان غیر مسلمانان هستند.

20
علوم غیر اسلامی:
1
فلسفه و منطق
1- فلسفه یک واژه یونانی از فیلوسوفیا به معنی دوستدار علم
2- تعاریف مختلفی دارد
3- دانشی از طریق عقل و قیاس پیرامون احوال وجود بحث میکند
4- هدف فلسفه : شناخت موجود حقیقی و علل آن است
5- فرق فلسفه اسلامی و غربی
اسلامی : شرع + عقل
غربی: فقط عقل
چون: شرعشان یا ناقص است یا تخریب شده

21
مکتب های فلسفی (اسلامی)
مشاء ⇐ بوعلی
ارسطو در حال حرکت حرف میزد
توجه افراطی به عقل
اشراق ⇐ سهروردی
عرفانی + استدلالی
حکمت متعالیه ⇐ ملاصدرا
عقل+شرع+وحی+عرفان
● اشراق در لغت به معنی روشن کردن و کشف و شهود است.
● حکمت متعالیه ترکیبی از مشاء و اشراق است.
منطق
● اصل عبارت یونانی است
● هر فلسفه بر پایه ی یک منطق استوار است
● کلید فهم مسئله است
● درست استدلال کردن را منطق گویند

22
2
تاریخ
تاکید قرآن و روایات
سیره نبی (نویسنده : محمد بن سحاق)
مقتل نویسی ( ابن مخنف)
بعد از حمله مغول تاریخ نویسی شرو شد( کتاب جوامع التاریخ)
قالب های تاریخی
تاریخ نویسی عمومی
تاریخ نویسی فردی / موسمی / مقطعی
تاریخ نویسی محلی ⇐ کندوان یک محل تاریخی است.
تاریخ نویسی زمانی ⇐ بترتیب زمان اتفاقات را مینویسند.

23
3
جغرافیا
کتاب بطلمیوسی
از لحاظ دینی و شرعی اهمیت داشت ⇐ مقعیت یابی:
قبله یابی، اول ماه،آخر ماه، موقع حج ، موقع نماز
پیدایش سفرنامه ها
ناصرخسرو 7 سال سفر کرد
ابن فضلان ⇐ از بغداد 11 ماه در سفر بود تا دریای خزر(ولگا)
ابوریحان بیرونی ⇐ سفرنامه ای پیرامون هند
ابن ادریس کتاب الروجاری (روجه: حاکم سیسیل)
● سفرنامه ها بهترین منبع برای معرفت ما به گذشته اند.
جغرافی و نجوم

24
نجوم
استفاده از تجربیات ایران ،روم و هند
نظام کیهانی تحت تاثیر بطلمیوسی بود(قرن 2 میلادی) ↤ تا کپرنیک ادامه داشت.
تحول بزرگ توسط کوپرنیک (لهستانی بود 1475 میلادی متولد شده بود)
گالیله(ایتالیایی بود) ↤ تحت تاثیر کپرنیک این نظریات را بسط داد.
نظریه پیش کپرنیکی
∎ نظریه پیش کپرنیکی : از زمان بطلمیوسی تا تحول بزرگ توسط کپرنیک ( 13 قرن فاصله).
مسلمانان( مانند ابن حیثم همزمان بوعلی) این نظریات را گفته بودند.

25
∎ تهیه زیج(زیگ) ⇐ یک مجموعه کتابهایی که در آنجا می آورند پیرامون احوال ستارگان و
اجرام آسمانی جدول تهیه میکردند. تقریبا 220 تا زیج داریم.
آخرین آنها: زیج ایلخانی که توسط خواجه نصیر نوشته شده است.
● کاربرد: از زیج ها برای تهیه تقویم استفاده می کردند، سالنامه درست میکردند،
جهت یابی ، تعیین طول شب و روز
∎ رصدخانه ⇐ مرکز آموزشی پژوهشی ، رصدخانه مراغه و سمرقند

26
4
علوم ریاضی
فیثاغورث ↤ 4 قبل از میلاد
دانشمندان مسلمان: خوارزمی (algebra – liber algorismi)،
طوسی، عمر خیام(تقویم جلالی)، بوزجانی
پیشتازان: ایران، هند و روم
● بوزجانی(قرن 4) ↤ (1100 سال قبل)، اعداد منفی را وارد ریاضی کرد، (اصطلاح دِین)
اولین کسی که لفظ مهندس به او دادند، به او حاسب میگفتند.

27
5
فیزیک و مکانیک
علم الحیل (علم حیله،شگرف)، بخاطر اینکه دستگاهایی
که ساختند باعث شگرف مردم شد.
ابن هیثم صدتا دستگاه مختلف را در کتابش توضیح داده
است(430 ه.ق از دنیا رفته است)
کتاب الحیل بنی موسی

28
6
علم کیمیا (شیمی)
کیمیاگری یک حالت سری بود ولی شیمی نیست
می خواستند موادی بسازند که مواد غیر قیمتی را به مواد قیمتی
تبدیل کنند. اکسیر
می خواستند ماده ای بسازند که انسان را جاودانه کند
مهمترین کیمیاگران
جابر : شاگرد امام جعفر صادق(ع)
رازی: 243 ه.ش. بدنیا آمد(در شهر ری)
کتاب سر اسرار
الکل

29
7
علم طب
علم ابدان در کنار علم ادیان است
اولین بار بقراط و جالینوس ↤ 129 میلادی
460 قبل میلاد متولد شد (2450 سال پیش)
پدر علم پزشکی در اروپا شناخته شد.
طب اسلامی: ترکیبی از علم بقراط و اضافات مسلمانان
مثل رازی و بوعلی، تا قرن 17 کتاب قانون بوعلی،
کتاب مرجع اروپا بود
ابن نفیس: اولین بار گردش خون را ثابت کرد

30
علوم اسلامی:
1
علم قرآنی (قرائت)
تولدش در زمان پیامبر بود
برای اینکه در قرائت مشکلی پیش نیاید، علم قرائت ابداء شد
در کنار علم قرائت بحث هایی پیش آمد
وحی چیست؟
نزول قرآن
اعراب قرآن ↤ زمان نزول قرآن نه نقطه داشت و نه
اعراب، اعراب گذاری کردند که در آینده اختلاف پیش نیاید
آیات مکی و مدنی
آیات محکم و متشابه
مکی:اصول دین↤ بگو خدا یکتاست
مدنی: فروع دین ↤ نماز،حج

31
2
علم تفسیر
از زمان حضرت محمد (ص)
ظاهر قرآن / معنا معجزه
انواع تفسیر
قرآن به …
قرآن به روایت
عقلی
عرفانی

32
3
علم حدیث
● حدیث بعد از قرآن مهمترین منبع است
● انواع حدیث
قول معصوم
فعل معصوم
تقریر معصوم ⇐ اگر ما کاری کردیم و معصوم حرفی نزد
یعنی کار مارا تایید کرده است
● احادیث
شیعه ↤ 4 کتاب معتبر دارند (کتاب اربعه)
سنّی ↤ 6کتاب (صحاح سته)
● روایات شیعه نسبت به اهل سنت غنی تر است
اهل سنت فقط از پیامبر (ص) روایت دارند
شیعه علاوه بر پیامبر از ائمه هم روایت دارند
بعد از رحلت پیلمبر نوشتن احادیث تا 100 سال ممنوع بود و خیلی از
احادیث از بین رفتند اما شیعیان احادیث را می نوشتند

33
4
علم فقه و اصول فقه
رابطه منطق و فلسفه است. ( منطق پایه و اساسد فلسفه است)
فقه از جهت لغت به معنای فهم عمیق است.
(در قرآن فهم عمیق داشته باشیم)
استنباط احکام شرعی از روی ادله
ادله
شیعه: قرآن،سنت،اجماع،عقل
اهل سنت: قرآن، سنت، اجماع،قیاس
تعالیم دین 3 تاست
عقاید ↤ در علم کلام بحث میشود
احکام ↤ در علم فقه
اخلاق ↤ در علم اخلاق

34
∎ فقه همان باید نباید است. اول باید هست و نیست باشد بعد باید و نباید مطرح شود. هست و نیست
مربوط به عقل استو باید و نباید مربوط به فقه است.
احکام فقهی
واجب ↤ در هر واجبی ضفعتی هست
حرام ↤ در هر حرامی ضرورتی است
مستحب
مکروه
مباح
تهمت = غیبت + دروغ

35
5
تعریف : علمی است که از طریق عقل و شرع به تبیین مسائل می پردازد.(عقل و نقل)
علم کلام
وظیفه متکلم
شناخت
تبیین
ردّ شبهات
2نوع سوال داریم
سوال میپرسد که بفهمد(شبهه)
سوال نمیپرسد، فرض دارد
مکاتب
قَدَریّه: خداوند مارا خلق کرده و دیگر کاری به ما نداشته و ما مختاریم
جبریّه : هر کاری که انجام میدهیم مجبوریم
شائره: عقل تعطیل است،هرچه شرع بفرماید درست است
مُرجئه: کسی که هرکاری میکند تو حق نداری بگویی گناه است.
خودش میداند و خدایش
خوارج: هرکسی گناهی انجام داد، از زمره دین خارج شده است
و باید توجه کند

36
6
عرفان و تصوف
دوری از دنیا منحصر به اسلام ندارد
تعریف عرفان
لغوی: شناختن
اصطلاحی: شناخت شهودی از طریق تذهیب
از کلمه صوفی(لباس پشمی که خشن باشد)
هر چیز را مظهر حق بداند
اتحاد عبد و عابد و معبود
اتحاد عقل و عاقل و معقول
اتحاد عشق و عاشق و معشوق
رابطه عرفان و تصوف
عرفان: یک چیز نظری است
تصوف: عملی است
● صوفی: کسی که بهد خودش ضرر میرساند
● اسلام شدیدا با عزلت نشینی مخالف است.
● ابعد از کشته شدن منصور روش تصوف در شهرها پخش شد.
● مرکز تصوف بغداد بود.

37
آسیب های عرفان:
1
2
3
4
5
شریعت گریزی ⇐ تقلید کار میمون است نه انسان !!!
عقل گریزی(عقل ستیزی) ⇐ عقل تا یک حدی کارایی داردو محدود است
در دین ها خلاف عقل نداریم، بلکه فرا عقل داریم.
گرایش به مسائل خرافی
ریاضت های باطل
سودجویی

38
فصل4
4. تاثیر فرهنگ و تمدن اسلامی بر تمدن غرب و پیدایش رنسانس:
راههای انتقال تمدن به غرب:
2
1
3
4
راه بازرگانی(تجارت)
طرق فرهنگی (معاشرت)
ترجمه کتابهای مسلمانان⇐ دلایل رواج ترجمه کتاب توسط مسلمانان
دلایل داخلی:
با زبان علمی خود آشنا نبودند
دلایل خارجی
جنگهای صلیبی
مفید: از جهت اینکه باعث انتقال فرهنگ اسلامیبه غرب شد.
مضر: به اسلام ضرر زد.

39
تاثیر علوم:
1
3
2
4
5
فلسفه: همه ی علوم بر اساس فلسفه ای بنا نهاده شده است.
یکی از اصلی ترین علل پیشرفت غرب، پیشرفت فلسفه است.
پزشکی: ترجمه کتاب بوعلی سینا ⇐ مهمترینکتاب پزشکی در آن زمان
نگاه به بیمار ⇐ بیمار روانی را جن زده می دانستند
و اینکه بیمار مورد عذاب الهی قرار گرفته است
ریاضیات
نجوم اسلامی و ستاره شناسی
انتقال هنر

40
فصل5
5. عوامل رکود و انحطاط فرهنگ و تمدن اسلامی:
نشانه های رکود
ضعف پایتخت و تجزیه آن
ضعف صنعت
انحطاط دانش و خط و هنر
قحطی و گرسنگی

41
عوامل رکود:
1
2
عوامل داخلی
تجمل گرایی
حجاب بین مردم و سلطان(حاکم)
تکیه بر بیگانگان
ظلم و ستم
عوامل خاجی
انواع تهاجم:
1. اقتصادی: سخت است ولی شکننده نیست
2. نظامی
3. فرهنگی: در زمان پیامبر هم بود

42
3
عوامل دیگر:
1
2
3
4
5
6
7
10
9
8
تحجر ⇐ باعث میشود که تمدن سقوط
دنیا گرایی
تقابل تمدن اسلامی با تمدن غرب
تقابل بین دین و غرب
تقابل بین دین وعلم
اختلاف و تفرقه
اشرافی گری افراد
انزوا طلبی ⇐ انسان اجتماعی الطبع است ↤ صله ارحام
فاصله طبقاتی
تولیدات تصنعی

43
فصل6
6. عوامل انحطاط معنوی و بحرانها درونی دنیای مدرن:
انحطاط و بحرانهای دنیای مدرن:
انحطاط اخلاقی و معنوی:
انحطاط روانی
انحطاط معرفتی
بحران فناوری(تکنولوژی)

44
مبانی انحطاط معنوی و اخلاقی انسان مدرن:
اومانیسم (انسان محوری):
هرچه انسان بخواهد خوب است و
هرچه انسان نخواهد بد است
علم گرایی
انحطاط معرفتی
∎ در تمدن اسلام: خدا محوری ↤ هرچه خدا بخواهد حق است