زمینه های شکل گیری تمدن اسلامی
ارائه دهنده:
استاد مربوطه:
نام درس: فرهنگ و تمدن اسلامی
مطالب پیش رو
جایگاه علم در اسلام
انتقال علوم و جذب دانشمندان به جهان اسلامی
نهضت ترجمه
مراکز علمی در تمدن اسلامی
1
2
3
4
اسلام به علم اندوزی سفارش و تاکید بسیاری کرده و اصل کلمه ی علم بیش از هشتاد بار در قرآن کریم به کار رفته وحتی علم و ایمان را در کنار هم قرار داده است.
در حدیث ماثور از اقوال پیامبر(ص) و ائمه اطهار (ع) نیز موارد بسیاری در تجلیل از علم و فضیلت علما یافت می شود.
در زمینه دانش اندوزی آیات بسیاری وجود دارند. از جمله آل عمران آیه 190 ؛ انعام آیه 97 ؛ یونس آیه 5
1- جایگاه علم در اسلام
3
تاکید پیامبر بر دانش اندوزی: دانش آموختن بر هر زن و مرد مسلمان واجب است یا ساعتی اندیشیدن از عبادت یک ساله نیکوتر است.
تشویق امام جعفر صادق(ع) به یاران خویش به دانش اندورزی
جایگاه علم در اسلام
4
گذری بر تاریخ نگارش در فرهنگ و تمدن اسلامی
مجموعه ای از اطلاعات پراکنده در دست است که نشان میدهد عرب جاهلی از امر نگارش اطلاع داشته ولی زندگی بدوی آنان به گونه ای نبوده که امر نگارش را بر قوم عرب محتوم نماید. فرهنگ غالب در آن عهد شفاهی بوده است.
5
گذری بر تاریخ نگارش در فرهنگ و تمدن اسلامی
وجود پاره ای از لغات خاص کتاب در قرآن نشان میدهد که همزمان با ظهور اسلام اعراب تصویری از گونه های کتابت داشته اند از جمله این موارد لفظ کتاب است که البته روشن نیست که مقصود همان چیزی باشد که ما بدان کتاب اطلاق میکنیم ولی به هر حال اشاره ای است به نوشته و اثر مکتوب واژه صحیفه نیز که به صورت جمع یعنی صحف در قرآن به کار رفته یقینا مقصود از آن اثر مکتوب بوده است.
6
گذری بر تاریخ نگارش در فرهنگ و تمدن اسلامی
اصرار بر کتابت قرآن کریم نیز با وجود میلی که اعراب به حفظ و از بر کردن داشتند خود نکته ای سخت جالب و مهم است که نشان می دهد از همان روزهای نخست مسلمانان میدانسته اند که در آیات این کتاب آسمانی نباید کلمه ای تغییر و یا تبدیل یابد.
7
گذری بر تاریخ نگارش در فرهنگ و تمدن اسلامی
تاکید مسلمانان بر مکتوب شدن قرآن
در آن زمان بر روی پوست نگارش می شد.
8
گذری بر تاریخ نگارش در فرهنگ و تمدن اسلامی
صنعت کاغذ سازی در قرن پنجم هجری به عراق رفت.
نقش اساسی مسلمانان در بسط و گسترش یکی از عوامل ارتباط فرهنگی یعنی کاغذ این صنعت از طریق مصر و اندلس به اروپا رسید و نخستین کارخانه های کاغذسازی در ایتالیا در قرن 13 تاسیس شد.
9
2 . انتقال علوم و جذب دانشمندان به جهان اسلامی
منبع اصلی علوم عقلی که به جهان اسلام راه یافت یونان بود.
علوم که مسلمانان از یونان فراگرفتند عبارتند از: ریاضی، نجوم، پزشکی و علوم طبیعی.
10
2 . انتقال علوم و جذب دانشمندان به جهان اسلامی
آثار دانشمندان اسلامی نشان می دهد که مسلمانان تا چه حد از نوشته های بقراط، جالینوس، افلاطون، فیثاغورس و ارسطو بهره گرفتند. این نکته نیز مهم است که اولین برخورد و آشنایی در این زمینه نه از راه ترجمه آثار یونانی، بلکه از طریق پزشکان انجام گرفت.
اوایل دوره عباسی این ارتباط علمی برقرار شد و ترجمه هایی از متون در پزشکی و نجوم صورت گرفت.
11
از دیگر مراکزی که علوم گوناگون وارد قلمرو اسلام شد ایران به ویژه شهر گندی شاپور(میان دزفول و شوشتر) بود.
2 . انتقال علوم و جذب دانشمندان به جهان اسلامی
12
2 . انتقال علوم و جذب دانشمندان به جهان اسلامی
13
2 . انتقال علوم و جذب دانشمندان به جهان اسلامی
14
از مهمترین دانشها داروشناسی حوزه علوم طبیعی کتاب دیسقوریدس دانشمند آسیای صغیر به نام حشاش یا الهیولی فی الطب به عربی ترجمه شد.
15
16
پس از آنکه دوران فتوح که قلمرو حکومت اسلامی ثبات یافت سیاستهای تشویقی برخی از خلفای عباسی، با استفاده از ثروتهای کلان بیت المال، توجه جامعه مسلمانان به سوی علوم و صنایعی جلب شد که عمدتاً در اختیار تمدن های غیر مسلمانان قرار داشت.
3- نهضت ترجمه
زمینه های شکل گیری تمدن اسلامی
نهضت ترجمه از عصر بنیامیه آغاز شد و تاثیر اصلی خود را در عصر بنی عباس برجا گذاشت.
مطالب ترجمه عصر بنیامیه، اسناد اداری، دیوانی، سیاسی و بازرگانی بود.
نهضت ترجمه
زمینه های شکل گیری تمدن اسلامی
17
نهضت ترجمه آگاهانهای که آثار تاریخی و اجتماعی و فرهنگی عمیق و دامنه داری از خود برجای گذاشت با ظهور نخستین خلفای عباسی آغاز شد.
اقدامات مهمی در زمان منصور دومین خلیفه عباسی در زمینه ترجمه علوم بیگانگان به دو روش تحت اللفظی و معنایی صورت گرفت.
نهضت ترجمه
زمینه های شکل گیری تمدن اسلامی
18
ترجمه کتاب هایی مانند کلیله و دمنه که اثر عبدالله به مقفع نویسنده ایرانی بود. نخستین کسی که به کار ترجمه نظم بخشید حنین بن اسحاق مشهور به شیخ المترجمین پزشک حاذق نسطوری مذهب تسلط به زبانهای یونانی و سریانی و عربی و پهلوی داشت. شاگردان او اسحاق فرزندش و خواهرزاده اش حبیش بن اعسم بود.
نهضت ترجمه
نخستین ترجمه از فارسی به عربی و مترجمان این آثار زرتشتی زادگان نو مسلمان بودند.
زمینه های شکل گیری تمدن اسلامی
19
نهضت ترجمه در دوره عباسی
زمینه های شکل گیری تمدن اسلامی
20
نهضت ترجمه در دوره عباسی
الف) دوره هارون الرشید
در این دوره تکیهء اصلی بر ترجمه آثاری در علوم بود و یحیی بن خالد برمکی، وزیر هارون، برای بدست آوردن مترجمانی قابل، کوشش بسیاری کرد.
نخستین آثار علوم یونانی، از جمله کتاب های اصول هندسه نوشته اقلیدس و مجسطی، نوشته بطلمیوس و نیز آثاری در پزشکی از زبان هندی در این دوره به عربی ترجمه شد.
زمینه های شکل گیری تمدن اسلامی
21
نهضت ترجمه در دوره عباسی
ب) دوره مامون
هنگام به خلافت رسیدن مامون اوج دوره رواج مباحث کلامی براساس برداشت های متفاوت از آیات قرآن کریم بود.
در این دوره آثار فلسفی متعددی به عربی ترجمه شد.
زمینه های شکل گیری تمدن اسلامی
22
نهضت ترجمه در دوره عباسی
ج) دورهء پس از مامون
پس از مامون و در دوره متوکل عباسی کار ترجمه همچنان ادامه داشت.
حنین بن اسحاق در دوره متوکل به کار ترجمه اشتغال داشت.
انتقال مرکز حکومت اسلامی از بغداد به سامرا در دوره معتصم باعث تغییراتی در چگونگی ترجمه آثار مختلف به عربی شد.
مهم ترین علت این تغییر کاسته شدن اهمیت بیت الحکمه، مهم ترین نهاد علمی این دوره، بود.
زمینه های شکل گیری تمدن اسلامی
23
نهضت ترجمه در دوره عباسی
د) پایان نهضت ترجمه
نهضت ترجمه در بغداد پس از دو قرن کار جدی رو به افول نهاد و در آستانه هزاره جدید میلادی به پایان کار خود رسید.
علت اصلی خاموشی نهضت ترجمه را فقط میتوان عدم ارائه مطالب تازه دانست.
زمینه های شکل گیری تمدن اسلامی
24
4- مراکز علمی در تمدن اسلامی
بیت الحکمه
دارالعلم
نظامیه
مساجد و مدارس
بیمارستان
رصدخانه
25
مراکز علمی در تمدن اسلامی
بیت الحکمه
در بغداد
نخستین مرکز مهمی که نقش برجسته ای در پرورش و گسترش فنون داشت.
با هزینه دولتی یا بیت المال اداره می شد.
محل اجتماع دانشمندان و پژوهشگران و به ویژه مترجمان شایسته ای بود که کتاب های علمی و فلسفی یونانی را به عربی ترجمه می کردند.
اساس بیت الحکمه را هارون الرشید پایه ریزی کرد و در زمان مامون توسعه یافت.
26
مراکز علمی در تمدن اسلامی
دارالعلم
یکی دیگر از مراکز علمی دارالعلم ها بودند که کتابخانه های عمومی به حساب می آمدند.
از جمله این مراکز، دارالعلم فاطمیون در مصر است. به دستور خلیفه فاطمی مصر در قاهره تاسیس شد. یک میلیون جلد کتاب در آن وجود داشت.
دارالعلم موصل _ جعفربن محمد حمدان موصلی _ نخستین مرکزی بود که در آن کتاب هایی از همهء رشته علمی گردآوری شده بود.
27
مراکز علمی در تمدن اسلامی
نظامیه
در نیمه دوم سده پنجم هجری، خواجه نظام الملک با ساخت مدارسی به نام نظامیه در بغداد و نیشابور و شهرهای دیگر بنای این نظامیه ها را پدید آورد.
ابواسحاق شیرازی در نظامیه بغداد تدریس می کرد.
28
مراکز علمی در تمدن اسلامی
نظامیه
پس از آن بزگترین مقام تدریس در این مدرسه به امام محمد غزالی رسید و از آن پس تآسیس مدارس در جهان اسلام گسترش یافت.
نظامیه نیشابور، نظامیه بلخ و اصفهان نیز از دیگر نظامیه هایی بودند که استادان ناموری داشتند.
29
مراکز علمی در تمدن اسلامی
مساجد
نخستین مراکز اجتماعی دینی برای مسلمانان
برخی از آنها عبارتند از: جامع بصره، جامع فسطاط، جامع کبیر قیروان و جامع الخصیب اصفهان بودند.
30
مراکز علمی در تمدن اسلامی
بیمارستان
بیمارستان های جهان اسلام "مارستان" خوانده می شدند.
علاوه بر درمان بیماران مراکز تحقیق و مطالعه پزشکان به شمار می آمدند و کتابخانه های تخصصی داشتند.
برخی از این کتابخانه ها: مارستان فسطاط،
مارستان الکبیر منصوری قاهره و بیمارستان ری.
31
مراکز علمی در تمدن اسلامی
رصد خانه ها
در قلمرو جهان اسلام رصدخانه های بزرگ و متعددی ساخته شد و پیشرفته ترین پژوهش های ریاضی در آنها صورت می گرفت.
از جمله این رصدخانه ها رصدخانه مراغه و سمرقند را میتوان نام برد.
32
مراکز علمی در تمدن اسلامی
از دیگر مراکز آموزشی اسلامی:
شنب غازانی، که در دوره ایلخانان تاسیس شد.
ربع رشیدی، محل آمد و شد علما و دانشمندان متعدد
33