تاثیر فرهنگ تمدن اسلامی بر علوم بیگانه
فهرست
مقدمه
تاثیراسلام براروپاوغرب
قرون وسطی
وضعیت فرهنگی اجتماعی اروپا در قرون وسطی
شرایط فرهنگی سیاسی اروپا
نحوه تاثیر
جنگهای صلیبی
سیسیل
اسپانیا(اندلس)
ترجمه
جلوه های تاثیر
نتیجه گیری
ظهور و رشد سریع فرهنگ و تمدن اسلامی یکی از حوادث بسیار مهم تاریخ بشری است که ذهن مورخان و تمدن شناسان بزرگی را به خود جلب کرده است شاهکار مسلمانان و بخصوص نخبگان مسلمان ایرانی در این است که جنبشی و تحولی در جهان پدید آوردند و تمدن عظیم و با شکوهی را بنا نهادند که قرن ها بشر از فیض وجود آن، بهره مند شدو تاریخ تمدن به وجود آن افتخار می کند
مقدمه
مسلمانان علوم و فنون را از غرب اقتباس کردند، بر آنچه گرفته بودند، توقف ننمودند، بلکه به گونه اى حیرت انگیز و غرورآفرین، علوم و فنون دریافتى را گسترش و تعمیق دادند و حتى در مواردى، رشته هایى تاسیس کردند. سپس جهان غیرمتمدّن و قرون وسطایى فرو رفته در ظلمت را از انوار پر تلالو دانشمندان و فرهنگ و تمدّن اسلامى خود روشن ساختند.
تاثیر اسلام بر اروپا و غرب
فاصله ی زمانی قرن پنجم میلادی تا حدود قرن چهاردهم و پانزدهم میلادی در اروپا را (سدههای میانه) می نامند. بین مورّخان در تعیین زمان آغاز عهد قرون وسطی به لحاظ تقویمی اختلاف است اما اغلب مورّخان،سال 476 میلادی و ویرانی شهر روم باستان به دست بربرها و اقوام ژرمن ساکن اروپای مرکزی را پایان عصر باستان و آغاز قرون وسطی فرض می کنند. در خصوص تعیین تاریخ پایان قرون وسطی نیز اختلاف های بسیاری وجود دارد اما غالباً مورّخان قرن پانزدهم و یا دهه های آخر قرن چهاردهم میلادی را زمان پایان سده های میانه می دانند. بسیاری از مورّخان سال فتح قسطنطنیه توسط سلطان محمد فاتح یعنی 1453 میلادی را پایان قرون وسطی می دانند
قرون وسطی
در قرن نهم و دهم میلادى، همزمان با درخشش تمدّن اسلامى در اندلس، مراکز علمى اروپا به شکل قلعه هایى بود که صاحبان آن ها در حالت نیم وحشى به سر مى برند و از این که داراى خط و سواد نبودند احساس غرور مى کردندوعالم تر ازهمه آن ها راهب نادانى بوده است که با صرف تمامى اوقات خود، کتب قدیمى یونان و روم را از میان کتاب خانه هاى کلیسا بیرون مى کشید و عبارات و کلمات آن را روى اوراق پوستى حک مى کرد.
اروپا در قرن نهم و دهم میلادى نه تنها خود در جهل و بربریت فرو رفته بود، بلکه از برخورد با تمدّن اسلامى نیز واهمه داشت. سردمداران آن جا مردم را از قدرت سیاسى اسلام برحذر مى داشتند; پژوهشگران متعددى مانند ژربرت اوریلاى را که به مدارس مسلمانان در اسپانیا راه یافته بودند، متهم مى کردند به این که روح خود را به شیطان فروخته اند.
اهمیت تاثیر تمدّن اسلامى وقتى بیش تر مى گردد که وضعیت فرهنگى اجتماعى اروپاى آن عصر را مورد بررسی قرار دهیم
وضعیت فرهنگی اجتماعی اروپا در قرون وسطی
. دوره ی آغازین تاریخ قرون وسطی،بیشتر تحت تاثیر میراث مسیحیت ممسوخ بود،اما هر چه به پایان قرون وسطی نزدیک می شویم و به ویژه از حدود قرن سیزدهم میلادی به بعد،میراث عقل گرایی یونانی بر توجهات اشراقیِ متاثر از مسیحیت غلبه می کند و همین امر زمینه های زوال تفکر سده های میانه و ظهور عقل گرایی خودبنیاد در قرون چهارده و پانزدهم را فراهم می کند. اگر (سنت اگوستین) را نماینده ی دوره ی اول تفکر قرون وسطایی بدانیم، (سنت اکوئیناس) و (ویلیام اوکامی) را می توان نمایندگان تفکر واپسین قرون وسطای مسیحی دانست. تفکر و فرهنگ قرون وسطی به ظاهر صورت دینی داشته،اما در واقع تنها صورتی ظاهرگرایانه و یونانی زده و مسخ شده به نام مسیحیت حاکم بود که ماهیتاً با تفکر و فرهنگ دینی اصیل که ذاتاً توحیدی و شهودی است تفاوت زیادی داشت.
نحوه تاثیر
داستان انتقال دانش مسلمانان به مغرب زمین و تاثیرى که این دانشها بر نوزایى و شکوفایى علوم غربى نهاده، پیش از هر چیز به چند رویداد سیاسى- نظامى بازمىگردد. عمده این رویدادها، لشکرکشیهاى مسلمانان به اسپانیا و سیسیل و در مقابل، تهاجم اروپائیان براى تصرف سرزمین فلسطین در جنگهاى موسوم به صلیبى است. این تهاجمات متقابل، موجبات همجوارى و اختلاط مسلمانان با مسیحیان و یهودیان را فراهم ساخت و زمینهاى را فراهم آورد تا دانشمندان نیز در کنار نظامیان، به تعقیب هدفهاى علمى خاص خود بپردازند.البته مهمترین عامل تاثیر،ترجمه کتب عربی و اسلام به زبان لاتین بود.
اتشار علوم اسلامی در اروپا به شیوه های گوناگون انجام گرفت, از جمله:
1 ـ دربار سیسیلى, امپراتور مغرب اسلامى, فردریک دوم (1250 ـ 1194 م)
2 ـ روی آوردن افراد سرشناس, شاهان و حتى پاپ ها به پزشکان مسلمان که حاذق تر از اروپاییها بودند;
3 ـ آشنایى اروپاییهایی که در خط تماس قرار داشتند با پرتوهایی از علوم اسلامى که در پى این علم آموزی, راهى مراکز علمى مغرب اسلامى گشتند و با ترجمه گسترده کتب علمى به لاتین, بهترین زمینه را براى جهت گیرى به سوی دوره سوم تاریخ خود (رنسانس) فراهم کردند;
4 ـ جنگ هاى صلیبى
5 ـ ترجمه کتب علمى به زبان لاتین.
جنگهای صلیبی
1. نقش جنگهاى صلیبى
جنگهاى صلیبى به یک دوره دویست ساله برخورد میان مسلمانان و مسیحیان اطلاق مىگردد که طى آن شمار بسیارى از اروپائیان با انگیزه آزادسازى بیتالمقدس از چنگ مسلمانان، عازم سرزمین فلسطین گشتند. اروپائیان در این سرزمین، با تمدنى بسیار فراتراز تمدن خودشان روبهرو گشتند؛ و آن دسته از ایشان که از هوش بیشترى برخوردار بودند، در دوران حضورشان در فلسطین، با بخشى از ادبیات عرب آشنا گشتند و پس از احاطه بر آنها، مبادرت به شناساندنشان به کشورهاى خود کردند.
از جمله این افراد مىتوان به چهره سرشناسى چون آدلارد دوبث اشاره کرد « که در پى سفرى به مشرق زمین و در دورهاى که در این سرزمین اقامت داشت (510- 537 ه)، تحت تاثیر علوم اسلامى قرار گرفت. این تاثیر را مىتوان هم در آثار اصلى خود او، که به گونهاى چشمگیر متحول شده است، دید و هم در متونى که او از نوشتههاى عربى به زبان لاتینى ترجمه کرده است. بنابراین آدلارد از نخستین مترجمانى بوده که با آسیا تماس مستقیم داشته است.[15]
گفتنى است که تاثیر صلیبیان از جهت ارتباط بخش بزرگى از رویدادهاى تاریخى حایز اهمیت است، لکن از دیدگاه انتقال اندیشهها و تئوریهاى علمى به طور اخص، در مقایسه با سهم دیگران- که باید به بررسى آن بپردازیم- در ردیف عقبتر قرار دارد.
طارق بن زیاد و فتح ااند لس
سیسیل
نقش سیسیل و تا حدودى جنوب ایتالیا در انتقال علوم اسلامى با وجود محدودیتهاى مکانى بسیار عمیق بوده است. مسلمانان آفریقا در سال 213/ 827 در سیسیل پیاده شدند. در 216/ 831 بر پالرمو تسلط یافتند و در 228/ 842 مسینا را به تصرف درآوردند. سرانجام در سال 265/ 878 با تصرف سرقسطه بر تمام جزیره چیره گشتند و تا سال 452/ 1060 در آنجا اقامت داشتند.
گرچه پس از تصرف جزیره به دست روجرو سلطه مسلمانان به پایان رسید، ولى با وجود نوعى حس مسالمتجویى در روزگار سلاطین نورمان و نیز پادشاهان دانشدوست این خاندان، بسیارى از مردم همچنان مسلمان باقى ماندند. از جمله این پادشاهان روجروى دوم بود که نام وى در کنار ادریسى در اثر مشهور او دیده مىشود.فدریگوى دوم معروف به هوهنستافن- که مادرش دختر روجروى دوم بود- خود یک نویسنده و شاعر بود. وى علاقهمند بود که نه تنها دانشمندان و سربازان ایتالیایى و یا از کشورهاى مسیحى، بلکه افراد مسلمان را نیز در کنار خود نگه دارد. پس از وى نیز با وجود مخالفتهاى پاپها این شرایط ادامه یافت.
به این ترتیب سیسیل به صورت کانونى درآمد که زبانهاى زنده علمى یعنى لاتین، نئولاتین- برگرفته شده از لاتین-، یونانى و عربى در آن رواج تام یافت. نخستین اقدام براى ترجمه علوم از زبانى به زبان دیگر در این جزیره انجام شد و در همین جا بود که آثار عربى به لاتین ترجمه گردید. [18]
اسپانیا(آندلس)
3. اسپانیا و نقش آن در انتقال علوم اسلامى
به عنوان مقدمه لازم است به یک نکته مهم اشاره گردد، و آن اینکه حضور مسلمانان در اندلس و ظهور دانشمندان بزرگ اسلامى در این سرزمین موجب گردید تا یک بار دیگر «عصر زرّین» تمدن اسلامى در آنجا تکرار گردد و انتقال علوم اسلامى به غرب راه خود را هموار سازد. اندلس در عصر زرین خود دانشمندان فراوانى را به جهان علوم تقدیم کرد. دانشمندانى که آثارشان چهره علمى آن سرزمین را دگرگون و آوازه تمدن اسلامى را در غرب طنینانداز ساخت.
در اینجا، براى نمونه، از چند دانشمند بزرگ که نسبت به دیگران مرتبه بلندترى داشتهاند نام مىبریم:( ابوبکر محمد بن یحیى بن صائغ مشهور به ابن باجه) ( ابن طفیل) (ابن رشد) (ابو محمد جابر بن افلح) (ابواسحاق بطروجى اشبیلى(
ترجمه
ترجمه آثار اسلامى
شمار آثارى که در دوران انتقال علوم اسلامى به مغرب زمین، از عربى به لاتین ترجمه شده، فراوان و به مراتب بیش از آن چیزى است که در دوران انتقال علوم بیگانه به تمدن اسلامى، از دیگر زبانها به عربى ترجمه شده است. در اینجا به ویژه باید این نکته را یادآور شد که علوم انتقال یافته از جهان اسلام به دنیاى مسیحیت داراى چنان قوت و ارزشى بوده که برخى آثار آن مدتها در باختر زمین عنوان کتاب درسى داشته و در دوران رنسانس نیز چندین بار به چاپ رسیده است.
پیداست که شرح این رویداد بزرگ را باید در آثار مفصل و مختص به این موضوع جستوجو کرد
جلوه های تاثیر
تاثیرات ارزشمند علمى دانشمندان مسلمان بر اروپا و بخصوص بر تجدید حیات علمى آنان (رنسانس) محدود به یک یا دو رشته علمى نمى گردد, بلکه آنان در رشته هاى گوناگون علمى همچون ریاضیات (حساب, جبر و مثلثات),هیئت, فیزیک و نور شناسی , شیمى, طب, جغرافیا, فلسفه, ادبیات و فنون توانایی هاى خود را بر اروپاییان عرضه کردند
نتیجهگیرى
در تبادل علمىِ میان تمدنى، تلاشى بود از نوع علمى، سخت و پیگیر، آمیخته به احترام و بزرگداشتى دوسویه، بىهیچ نشانى از تعصب قومى و کوچکترین توجهى به رنگ و نژاد.
روزگارى پرچم دانش به دست یونانیان، هندیان، مصریان، بابلیان و ایرانیان بود. سپس این رسالت به تمدن درخشان اسلامى سپرده شد و آنگاه نوبت به اروپاییان رسید. گرچه اینان به جاى آنکه دانش را در خدمت رفاه انسان و ارتقاى سطح اخلاق و معنویتش به کار گیرند، چنان جهتى به آن بخشیدهاند که نوع بشر در معرض نابودى قرار گرفته و هر روز بر ویرانى محیط زیست، آلام ناشى از ستم و تجاوزگرى و فشارهاى ناشى از تبعیض و بىعدالتى افزوده مىشود. بنابراین گاه آن رسیده است که بار دیگر ما مسلمانان، شرقیان و به ویژه ایرانیان رسالت علمى جهانى را به عهده گیریم و آن را با معنویت اسلامى و شرقى بیامیزیم و از جهان چهرهاى زیبا، آرام و مهربان بنگاریم.