تاثیر تمدّن اسلامی بر تمدّن غربی
چهره های ماندگار
فرهنگ و تمدّن اسلام و ایران
تاثیر تمدن اسلام و ایران بر تمدن غربی
تمدن فعلى جهان برآیندى از کوششهاى ملل مختلف جهان در طول تاریخ است.
با آن که تمدن معاصر ویژگى هایى کاملاً متفاوت از تمدنهاى دیگر ملل در درازاى تاریخ دارد، اما در حقیقت ترکیبى از تمدنهاى پیشین است که مسلماً سهم اسلام در به وجود آمدن این تمدن جدید و توسعه آن، کمتر از سهم عوامل دیگر نیست.
تاثیر تمدن اسلام و ایران بر تمدن غربی
به طور کلى جهان روزگار کهن و جهان پیش از اسلام و مقارن ظهور و گسترش آن، به دو بخش شرق و غرب تقسیم مى شد.
مراکز علمى شرقى عبارت بودند از: چین، ژاپن، ایران، هند، بین النهرین و شام
مراکز غربى را یونان، مصر و امپراتورى روم تشکیل مى دادند.
تاثیر تمدن اسلام و ایران بر تمدن غربی
از مراکز مهم علمى که به قلمرو اسلام پیوستند، مى توان مراکز علمى گندى شاپور، اسکندریه، بین النهرین، شام و هندوستان را نام برد که از میان آنها مرکز اسکندریه به علت متاثر بودن از فرهنگ و علوم یونانى در درجه اول اهمیت قرار داشت.
تاثیر تمدن اسلام و ایران بر تمدن غربی
نخستین اقدام عملى مسلمانان در توسعه تمدن و علوم، به وجود آوردن یک زبان بین المللى علمى بود، که در نتیجه آن کتب فراوانى را در زمینه هاى مختلف از زبانهاى گوناگون به وسیله ملیّتها و پیروان مذاهب مختلف به زبان عربى ترجمه کردند.
تاثیر تمدن اسلام و ایران بر تمدن غربی
سهم مسلمانان در انتقال تمدن و علوم از سه راه به بار نشست:
1- ترجمه آثار دیگران به زبان عربی
2- توسعه علوم در جهان اسلام
3- انتقال این علوم و تمدن به اروپا و غرب
تاثیر تمدن اسلام و ایران بر تمدن غربی
آنچه به گسترش فعالیتهای دو دسته اول کمک شایانی کرد، عبارت بود از:
1- آزاد منشی اسلامی
2- تشویق اسلام در کمک به توسعه علوم
3- فراهم ساختن زمینه تبادل نظر بین دانشمندان سرزمین هاى مختلف
4- آماده کردن شرایط مساعد براى فعالیت هاى علمى
تاثیر تمدن اسلام و ایران بر تمدن غربی
5- کوشش در تاسیس مراکز علمى بین المللى
6- تبدیل زبان عربى به یک زبان بین المللى علمى
7- رعایت تساوی در آموزش و آموختن
8- برابر بودن مسلمان و غیرمسلمان در بهر ه مندى از شرایط و امکانات حاصله
تاثیر تمدن اسلام و ایران بر تمدن غربی
انتقال علوم وتمدن از اسلام به غرب از سه راه انجام گرفت:
1- آمیزش مسلمانان با مسیحیان
2- ترجمه کتب عربى به زبانهاى اروپایى
3- تدریس و استفاده از کتب عربى
تاثیر تمدن اسلام و ایران بر تمدن غربی
علاقه به فرهنـگ و تمـدن اســلامى (اسلا مگرایى) در اسپانیا به حدى بود که براى مسیحیانى که به شدت تحت تاثیر فرهنگ و تمدن اسلامى قرار گرفته بودند و ظاهرًا به مسلمانان شبیه شده بودند، اصطلاح « مستعربه » را به کار مى بردند.
زبان عربى زبان علمى طبقه روشنفکر و تحصیل کرده به شمار می آمد.
تاثیر تمدن اسلام و ایران بر تمدن غربی
تماس مسیحیان و مسلمانان به انداز ه اى رونق داشت که به ازدواجهایى میان طبقات مختلف مى انجامید و به فرزندانى که از این گـونه ازدواجـها متـولد مى شدند، اصـطلاحًا «المولدین» مىگفتند.
تاثیر تمدن اسلام و ایران بر تمدن غربی
الیپندوس، اسقف شهر تولدو (طلیطله)، به واسطه تاثیر از عقاید اسلامى، الوهیت عیسى (ع) را انکار کرد و گفت که وى بشر و فرزند خوانده خداست.
این باور به سرعت در اسپانیا و اروپا انتشار یافت و توسط اسقف اُرگیل در ناحیه سیتمانیا – که قسمتى از فرانسه بود – نیز منتشر شد.
اوضاع جهان مقارن ظهور اسلام و تشکیل دولت اسلامى
پس از رحلت حضـرت رسـول اکـرم (ص)، دو امپراتوری، بر بخشهایى از آسیا، اروپا وافریقا حکــومت مى راندند؛ یکى دولت روم با پایتختى قسطنطنیه بود که بر خـــــاور نزدیک، جنوب اروپا و شمال افریقا تسلط داشت و دیگرى دولت ایران که بر بخش بزرگى از آسیا حکومت مىکرد. این دو دولت مقتدر به علت جنگهاى متعدد با یکدیگر، ضعیف و در حال انحطاط قرار داشتند.
اوضاع جهان مقارن ظهور اسلام و تشکیل دولت اسلامى
اوضاع اروپا نیز رضایت بخش نبود، بخشى از جنوب غربى آن به نام شبه جزیره ایبرى (اسپانیا) – که بعدها به دست مسلمانان فتح شد – در دست اقوام ُ گت بود که مسیحى بودند و تمدنى نداشتند و اختلافات عمـومى و مذهبــى آنها هم موجبـاتى را حاصـل کرده بـود که به امپراتورى روم پناهنده شده و براى سرکوبى مخالفان خود، از آن کمک بگیرند؛ ولى دیرى نپایید که با این متحدان خود از در جنگ درآمدند.
اوضاع جهان مقارن ظهور اسلام و تشکیل دولت اسلامى
گذشته از فنون جنگى، سیاست و حسن تدبیر مسلمانان براى جلب مردم ستم دیده، که قرنها در زیر بار زور و بیدادگرى حکام، روزگار را سپرى کرده بودند، محبت و رفتار عادلانه و احترام به باورها و رفتار دینى ملت ها و خراج اندکى، که به عنوان جزیه جایگزین مالیاتهاى سنـگین آنان شد، در فتـح بـلامنـازع شـهرها و منـاطق بى تاثیر نبوده است.
اوضاع جهان مقارن ظهور اسلام و تشکیل دولت اسلامى
افزون بر اینها رسم بود که مسلمانان پیش از لشکرکشى و جنگ با شهر یا کشورى، ابتدا سفیرانى را به نزد مردم آنجا می فرستادند که حامل شرایطى براى صلح بودند.
اوضاع جهان مقارن ظهور اسلام و تشکیل دولت اسلامى
در فتوحات اسلام و اعراب حقیقتى نهفته بود، که پس از آنان فاتحانى دیگر، مانند سرداران بربر و ترک و دیگران، گرچه دولتــهاى بزرگــى را تاسیـس کردند، اما نتوانسـتند تمد نى را برقرار کنند . فقط تلاششان این بود که از تمدن ملل مغلوب استفاده نمایند؛ در حالى که مسلـمین واعـراب موفق شدند به سرعت شالوده تمدنى را بریزند که با تمدنهاى پیشین کاملا متفاوت بود.
اوضاع جهان مقارن ظهور اسلام و تشکیل دولت اسلامى
همین طور توانستند ملتهاى زیادى را به دین و زبان خود جلب نمایند تا جایى که اقوام کهنى چون مصریان و هندوان را جذب خود کردند، به گونه اى که آنها دین و اخلاق و عادات و فنون معمارى عرب و اسلام را پذیرفتند و الگوى زندگى خویش قرار دادند.
فتوحات مسلمانان در پهنه جهانی: جهان شمولی اسلام
نفوذ فرهنگى اسلام را در اروپا مى توان به دنبال فتــح اندلس و سیسیل دانست که در سال ٧١٠م/ ٩١ق آغاز شد.
مسـلمانان به سـرعت پادشـاه خانـدان حـکومتى ویزیـگوتـی، (رودریک) را شکست دادند و تا سال ٧١٥ م بر تمام شهرهاى عمده اسپانیا مسلط شدند.
از جمله مناطقى از جنوب فرانسه به نام ناربُِِن نیز که بخشى از حکومت نشین اسپانیا بود به تصرف مسلمین درآمد.
فتوحات مسلمانان در پهنه جهانی: جهان شمولی اسلام
شمـارى بر این باورند که اسپـانیاى مسـلمان در زمــان حکومت عبدالرحمان سوم (61-912م) به اوج قدرت و شکوفایى خود رسید و سلطه این حکومت بر بخش اعظم شبه جزیره ایبرى گسترش یافت و حتى ایـالات مسـیحى اطاعت و تحت الحمایگى وى را پذیرفتند و این وضعیت تا زمان فرزند و نوه او نیز ادامه یافت.
فتوحات مسلمانان در پهنه جهانی: التقاط فرهنگها و تمدنها
فتوحـات اسـلامى و مســلمان شدن مردم منـاطق گـوناگـون، مانند بین النهرین، آسیاى صغیر، قفقاز، ایران، ماوراءالنهر و هند از یک سو، و مصر، شمال افریقا، سیسیل و اسپانیا از سوى دیگر، جامعه بزرگ اسلامى را با تمدنها و فرهنگها، دیانتها، مذاهب و اندیشه هاى گوناگون روبه رو ساخت که نه یگانگى با آنها مقـدور بود و نه بیـگانگى از آنها امـکان داشت.
به همین علت، راه آشنایى و شناخت آنها با تساهل و مدارا انجام پذیرفت.
اهمیت کتاب در انتقال علوم مسلمانان به اروپا
از جمله مهم ترین راههایى که فرهنگ و تمدن اسلامى را به اروپا منتقل کرد، انتقال مجموعه هاى نسخ خطى و یا کتا بهاى اولـیه چاپـى جهان اسـلام بود که بیشـتر آنها در فاصله سده هاى پانزدهم و بیستم میلادى انجام شد.
تاریخ نگارش نسخ خطى این مجموعه ها به نخستین سالهاى تاریخ و فرهنـگ مسـلمانان بر مىگـردد که به خطوط و زبانهایى گوناگون نوشته شده اند.
اهمیت کتاب در انتقال علوم مسلمانان به اروپا
این نسخه هاى خطى موجب شدند که چشم اندازهاى مهمى از تجـارب عـلمى مسـلمانان براى اروپائـیان فـراهم شود و براى دانش پژوهان غرب فرصتى پدید آورد تا درباره اسلام و دستـاوردهاى مسـلمانان در زمـینه هاى مختـلف از جمـله پزشکى، فلسفه، تاریخ نگارى، علوم و ادبیات، ریاضیـات و نجوم شناخت پیدا کنند.
اهمیت کتاب در انتقال علوم مسلمانان به اروپا
در انتقال فرهنگ و تمدن مســلمانان به غــرب، اسپــانیا جایگاه ویژه اى دارد، زیرا مسلمانان براى مدتى طولانى فرهنگ و تمدن خود را در آنجا گسترش دادند.
عبدالخشنى و بقى بن مخّلد ازدانش پژوهان مسلمان اهل قرطبه بودند که از عـراق، سوریه و مصـر کتــابهایى را به اسپا نیا آوردند و قرطبه پایتخت کتاب اسپانیا شد.
اهمیت کتاب در انتقال علوم مسلمانان به اروپا
ابن رشد، که خود اهل قرطبه بود، در این باره چنین نوشته است :
»هنــگامى که عالـمى از اشبیلیه چشـم از جـهان فـرو مى بندد، کتابهایش را به قرطبه مى فرستند وهنگامى که موسیقىدانى از دنیا مى رود، ادوات موسیقى او را به اشبیلیه مىبرند .«
به هنگام خلافت امویان اسپانیا در قرطـبه کتـابخانه ســلطنتى درسـت شد که در دوران خلـیفه حــکم دوم (76-962م) به اوج خود رسید و وى مامورانى را براى پیداکردن و خرید نسخه هایى به سراسر جهان اسلام از جمله عراق، ایران، سوریه و مصر فرستاد که ابن ربّان مصرى و یعقوب کندى از آنان به شمار مى آمدند.
اهمیت کتاب در انتقال علوم مسلمانان به اروپا
مدینه الزهرا در کوردوبا
که به فرمان حکم دوم تکمیل شد.
سرانجام در سال ١4٩٢م با سـقوط غرناطه دوران اقـتدار مسلمانان در اسپانیا پس از ٧٨١ سال به پایان رسید و به تدریج مقامات مسیحى درصدد از میان بردن نشـان ههاى فرهنگ اسلامى برآمدند.
آخرین اثر بر جاى مانده از اسپانیاى مسلمان، تصویرى است که بیسانتا کاردوچو در سال ١6٢٧م کشـیده و در آن کودکان، زنان و مردانى را نشان مى دهد که به زنجیر کشیده شده اند و سربازانى مســلح آنان را وحشـــیانه به سوى کشتى هاى بادبانى بر اى انتقال به افریقا مى رانند.
اهمیت کتاب در انتقال علوم مسلمانان به اروپا
شمار بسیارى از کتا ب هاى خطى اسلامى و عربى نیز عمدًا در آتش سوزى مهیب غرناطه به دست یک کشیش متعصب مسیحى، به نام (Ximenes de Cisneros)
از میان رفت و تبدیل به خاکستر شد.
از آن پس، ورود هـر نوع کتـــاب عـــربى به اسپـــانیا محدود شد و نوشتن به زبان عربى ممنوع گردید و به قـولى گـفته اند این کشـیش، آثــار هشـت قـرن فرهنگ اسلامى را در یک روز نابود کرد.
اهمیت کتاب در انتقال علوم مسلمانان به اروپا
کاردینال
فرانسوا خیمنس دِ سیسنروس
جنگهای صلیبی و تاثیر آن بر انتقال فرهنگ اسلامی به اروپا
جنگهاى صلیبى در امور مذهبى بسیار تاثیر گذاشت و از شان پاپ ها کاست و مردم را نسبت به آنها بدبین ساخت . بازرگانى و پیشه و هنر را ترقى داد و در سیاست به تقسیم نواحى با یک حکومت مرکزى منجر گردید.
در جهان علم و دانش و فلسفه دگرگونى هاى بسیارى را موجب شد و اشخاص بزرگى در میان اعراب ظهور نمودند که غرب در کسب دانش با آنها ارتباط پیدا کرد .
تحصیل زبانهاى کهن رونق یافت و تاریخ و جغرافیا مورد توجه قرار گــرفت، اشــعار بومـى زنده شد، معـمارى گـوتـیک جانشــین معــمارى رومانتیک گردید و مجســمه سازى و نقــاشى از توجـه خاصى برخوردار شد.
پروتز، مورخ آلمانى در کتاب خود،عامل ترقى اروپا را در فاصـله سال هاى ١١٠٠ تا ١٣٠٠ م – که مقارن با دوره تجدد، کشفیات و اصلاحات اروپا است – در نتیجه تاثیر جنگهاى صلیبى مى داند.
در جاى دیگر اهمیت اسپانیا و سیسیل را در انتشار تمدن اسلامى ذکر مى کند که موجب برخورد عقاید و اندیشه هاى شرق و غرب بوده است .
جنگهای صلیبی و تاثیر آن بر انتقال فرهنگ اسلامی به اروپا
گذری بر ترجمه آثار اسلامی به زبانهای اروپایی
در یک بررسى کوتــاه دلایل ترجـمه آثــار دانشــمندان اسلامى از زبا ن عربى به زبانهاى اروپــایى (بیشـتر لاتـیــنى و پــــاره اى نیـز به اســپانیــایى و رومــى) را مى تـــوان به دو دســته بیــرونـــى و درونـــى در حــوزه قلمرو مسیحیان دسته بندى کرد.
گذری بر ترجمه آثار اسلامی به زبانهای اروپایی
دلایل بیرونی :
آشنا شدن مسیحیان با تمـدن اســلامى به ویژه از زمان جنگهاى صلیبى را مى توان به عنوان مهم ترین دلیل بیرونى برشمرد .
از دیگر عوامل بیرونى، روبه رو شدن مسیحیان با مجموعه عظـیمى از مـیراث گرانقدر اســلامى، یعنى کتابهاى مسلمانان است.
گذری بر ترجمه آثار اسلامی به زبانهای اروپایی
دلایل درونی :
در میان عوامل درونى نیز، مهم ترین عامل براى ایجاد نهضت تر جمه از عربى به لاتینى را باید در چگونگى برخورد دانشمندان مسیحى با آثار دانشمندان یونانى و به ویژه در آثار افرادى چون ارسطو، سقراط، بطلمیوس و جالینوس جستجو نمود.
دلایل متعددى وجود داشت که باعث مىشد دانشمندان و فلاسفه مسیحى قادر به استفاده از متن اصلى و یونانى این آثار نباشند.
گذری بر ترجمه آثار اسلامی به زبانهای اروپایی
دلایل درونی :
دور شدن زبان، معیـار یونــانى از زبان کتــابت این آثــار کلاسیک تا سده هاى میانه تاریخ اروپا، یعنى چیزى بیـش از دوازده قرن، باعث شده بود حتى بهترین زبان شناسان حوزه زبان لاتین نیز از درک کامل و جامع این آثار ناتوان باشند.
این در حالى بود که بسیارى از آثار کلاســیک یونـــانى در طول زمان از دست رفته و تنها راه بازیابى آنها، استفاده از ترجمه هاى عربى آنان بود.
گذری بر ترجمه آثار اسلامی به زبانهای اروپایی
دلایل درونی :
بر ایـن اســاس، کوششــهای پـاره اى از متــرجمان و دانشـمندان مسـیحى چـون بوئتیوس (524-480م) و ژان اسکات ارثیرن (77-810م) تا پیش از سده پنجم هجرى براى ترجمه مستقیم آثار یونانى به لاتین عقیم مانده بود و آشنایى اصلى دانشمندان غربى با این آثار کلاسیک تنها از راه ترجمه عربى آنها امکا ن پذیر گشت.
گذری بر ترجمه آثار اسلامی به زبانهای اروپایی
به نظر مى رسد یکى از کسانى که باید او را یا نخستین کسى دانست که دست به ترجمه از عــربى به لاتـین زد، یا یکــى از نخســتین این افــراد به شــمار آورد، اســقف ژربر اوورنى ( 1003-938م) باشد که بعدها با عنوان سیلوستر دوم به مقام پاپى (1003-998م) رسید.
گذری بر ترجمه آثار اسلامی به زبانهای اروپایی
سیلوستر خود، عـــربى مى دانـست و آن را در قرطـــبه آموخته بود. به دستور او، سه مدرسه براى ترجمه آثار عربى به لاتین در ایتالیا و فرانسه برپا شد.
اگر چه از ذکر این نکته نیز نباید غافل بود که دست کم یک نمونه از ترجمه به لاتین مربوط به سده دهم میلادى وجود دارد، اما این موضـوع از اهمـیت کار سیلوســـتر نمى کاهد؛ زیرا این کار او بود که ترجمه از عـــربى به لاتین را به فرایندى نظا م مند و کلاسیک تبدیل ساخت.
گذری بر ترجمه آثار اسلامی به زبانهای اروپایی
رابــرت چســـترى، ریاضــى دان، متــــرجم و اخترشناس انگلیسى طی سالهای 3-1141م براى نخستین بار قـرآن را به لاتیــن ترجــمه کرد.
گذری بر ترجمه آثار اسلامی به زبانهای اروپایی
کنستانتین افریقایى ( 87-1020م) را باید نخستین مترجم بزرگ متون عربى به لاتین به شمار آورد.
ترجمه هاى او باعث شد براى نخستین بار دنیاى غرب با پزشکى اسلامى روبه رو شود.
از این پس، روند ترجمه آثارگوناگون گسترش یافت و به زودى انبوهى از آثار عربى در زمینه های مختلف چون ریـاضى، نجــوم، کیــمیا، هنـدسه، اختربینى و مانند آن و نیز نوشـته هاى دانشـــمندان یونانى، آثـار افــرادى چون سقراط، افلاطون و ارسطو به لاتین ترجمه شد.
گذری بر ترجمه آثار اسلامى به زبانهاى اروپایى
براى نمونه تنها از یکی از کتابهای بسیار مشهور رازى درپزشکى، یعنى کتــاب المنصـورى، در قـــرون وســــطا شــانزده ترجـمه همـراه با تفســیر را مى شنــاســیم کــه نویسنده آنها شناخته شده (سیزده فقره به چاپ رسـیده) و چهارده تفسـیر را نیـز مى شـناسـیم که به لاتـین بوده، اما نویسنده (مفسر یا مترجم) آنها شناسایى نشده است (در مجموع30 ترجمه).
نسخه کتاب المنصوری
گذری بر ترجمه آثار اسلامى به زبانهاى اروپایى
بنا به گزارش اشتاین اشنایدر، که مهم ترین و جالب ترین گزارش را تاکنون درباره نهضت ترجمه از عربى به لاتین تهیه کرده است، ١٣٤ مترجم در طى قرون کار ترجمه این آثار را به عهده داشتند.
ترجمه عبرى کتاب بسیار مشهور سید اسماعیل جرجانى در پزشکى، یعنى ذخیره خوارزمشاهى بسیار مهم است و توسط مترجم نامى، کالونیموس بن کالونیموس به عبرى ترجمه شد.
این ترجمه مستقیماً از روى متن فارسى این اثر و نه ترجمه عربى آن – که آن هم امروزه وجود دارد – انجام شده است.
گذری بر ترجمه آثار اسلامى به زبانهاى اروپایى
در فهرست آثار مترجمان این برهه نام کسانی وجود دارد که تا هفتاد اثر را از عربی به لاتین ترجمه کرده اند.
بنابراین اگر هر یک از 134مترجم به طور متوسط، 35 اثر را ترجمه کرده باشد، قریب 5000 اثر اسلامی به زبان لاتین ترجمه شده است.
گذری بر ترجمه آثار اسلامى به زبانهاى اروپایى
«پلاتوى تیولیایى» آثار متعددى را در زمینه هاى گوناگون چون نجوم، ریاضى، هندسه و فلسفه به لاتین ترجمه کرد.
اما مهمترین اثر ترجمه شده به وسیله پلاتو که اثر بسیار مهـمى در تـاریــخ علــوم بر جـاى گذارد – ترجمــه او از زیــج صابى ، نوشته بتّانى است.
با ترجمه این اثر به وسیله پلاتو، عالمان مسیحى نیـز با مهمترین اثر درباره نجوم در دنیای اسلام آشنا شدند.
گذری بر ترجمه آثار اسلامى به زبانهاى اروپایى
ابوعبداﷲ محمدبن جابرالبتّانی
منجم و ریاضیدان
بزرگ مسلمان
جایگاه بتّانی
لالاند، یکى از اختــرشـناسـان نامـدار ســده هیـجدهم فرانـسه، بّتـانى را یکـى از بیـست اختـرشنـاس نـامى جهان به شمار آورده است.
بتّـانی در حـدود ششـصد سـال قبـل از کوپرنیـک به حرکت وضعی زمین پی برده بود.
تاثیر علوم عقلی، فلسفه اسلامی و علوم الهی بر تمدن غرب
کارادو وو: مسلمانان استفاده از رموز حسابی را به جهان آموختند، اگر چه خود آن را اختراع نکردند و بدین ترتیب به کار برنده ریاضیات در زندگى روزانه شدند.
آنان جبر را به صورت علمى مستقل و دقیق در آوردند و آن را در حد چشمگیرى کامل کردند.
بدون تردید مسلمانان واضع مثلثات ساده و فضایى هستند که در بین یونانیان سابقه نداشت و همچنین اساس هندسه تحلیلى توسط آنان وضع شد.
تاثیر علوم عقلی، فلسفه اسلامی و علوم الهی بر تمدن غرب
مسلمانان با پی ریزی اساس هندســه تحلیــلى، منحنى را در علم مثلثات سطحى و کروى وارد کردند که تا آن زمان در یونان هم وجود نداشت.
جیب را به جاى وتراستعمال کردند.
علم جبر را بر هندسه تطبیق داده و معادلات درجه چهارم را حل نمودند.
درعلم مخروطات تحقیقات عمیقى را آغاز کردند.
محمدبن موسی الخوارزمی
ریاضیدان بزرگ مسلمان
کتاب الجبر و المقابله
محمدبن موسی الخوارزمی
«گوشون» درباره مقام علمى ابن سینا در غرب مى نویسد: «ما رساله اى درباره فلسفه قرون وسطا پیدا نمى کنیم که در آن نسبت به ابن سینا تعریف و تمجید و اظهار ارادت نشده باشد و هر چه بیشتر در این باره بررسى مى شود، این حقیقت معلوم مى گردد که نه تنها فلاسفه اروپایى از آراء و افکار وى بهره مند شده اند؛ بلکه محقق مى شود که او یکى از بنیان گذاران فکرى اروپائیان به شمار مى آید».
تاثیر علوم عقلی، فلسفه اسلامی و علوم الهی بر تمدن غرب
حجّه الحق
شیخ الرئیس
حسین ابن عبداﷲ ابن سینا
ویل دورانت درباره جلوه های فلسفی ابن سینا چنین می نویسد:
«فلسفه ماوراء الطبیعه او خلاصه مطالبى است که متفکران مسیحى دو قرن پس از وى، بدانها دست یافتند و توانستند مذاهب مختلف فلسفى را در فلسفه مدرسى (شبیه کلام در میان مسلمین) هماهنگ کنند.
تاثیر علوم عقلی، فلسفه اسلامی و علوم الهی بر تمدن غرب
… نفوذ این فلسفه بسیار گسترده بود، چنان که گذشته از مشرق به اندلس رسید و در فلسفه ابن رشد و ابن میمون نیز اثر گذاشت و به دنیاى مسیحى لاتینى و فیلسوفان مدرسى نیز رسید. فراوانى افکار ابن سینا در فلسفه البرتوس ماگنوس و توماس آکوئیناس حیرت انگیز است. راجر بیکن، او را بزرگترین استاد فلسفه پس از ارسطو مى شناسد و با مرگ ابن سینا تقریباً دوران فلسفه در مشرق زمین نیز به سر آمد.»
تاثیر علوم عقلی، فلسفه اسلامی و علوم الهی بر تمدن غرب
از عقایدى که ابن سینا به مغرب زمین منتقل کرد، موضوع معقولات بود، به معنى آنچه به وسیله عقل قابل درک است.
تاثیر علوم عقلی، فلسفه اسلامی و علوم الهی بر تمدن غرب
شمارى از دانشمندان مغرب زمین، مانند راجر بیکن معتقد بودند فلسفه ارسطو در مغرب زمین تاثیر نداشت و آن به دلیل کمیابى و پنهان بودن کتب و رسالات خطى بوده و یا به دلیل مشکل درک رسالات، تا آن که پس از حضرت محمد (ص)، فلاسـفه اى مانند ابن ســـینا و ابن رشد فلسفه ارسطو را در معرض درک و معرفت قرار دادند.
تاثیر علوم عقلی، فلسفه اسلامی و علوم الهی بر تمدن غرب
علم شیمی
در کتابهاى شیمی جابربن حیان نامها بیشتر به فارسى است.
وى در همه جاى دنیا به نام پدر شیمی عرب معروف است.
هنوز در حدود صد جلد کتاب شیمى از جابر در دست بوده، که نفوذ آنها در تاریخ شیمى اروپا به روشنى معلوم است.
او در آثار خود به تقطیر، تصفیه، تبخیر، ذوب، تبلور و چگونگى و طرز تهیه برخى مواد شیمیایى مانند : سولفور، جیوه و اکسید ارسنیک، زا ج ها و گوگرد اشاره کرده و اکسید جیوه و تیزاب سلطانى را خود به دست آورده است.
جابربن حیّان طرطوسی،
که در ترجمه یکی از آثارش به زبان لاتین به تصویر کشیده شده
است.
علم پزشکی
کاستیلیونى، استاد تاریخ طب پادوا (ایتالیا) در کتاب خود، تاریخ طب، درباره کتاب الجدری و الحصبه چنین نوشته است:
«از نظر تاریخ طب مهم ترین اثر رازى کتاب وى درباره آبله و سرخک است … این کتاب تحقیقاً بر اساس تجارب بسیار عالمانه و ملاحظات شخصى طبیبى عملى است که بیمار را به دقّت معاینه کرده است. این کتاب نخستین اثر پژوهشى و دقیقى است که ما درباره بیماریهاى عفونى مى شناسیم.»
این کتاب نزدیک به چهل بار در شهرهاى بال سویس و گوتینگن آلمان و لندن و پاریس چاپ شده است.
به نظر مى رسد که تعداد ترجمه ها و چاپهاى کتاب « الجدری و الحصبه» بیش از بسیارى از دیگر کتب طبى در تمدن اسلامى است و این مطلب نشان دهنده اهمیت کتاب رازى است.
علم پزشکی
کتاب الحاوی
دائره المعارف بزرگ طب بالینی
تالیف محمّدبن زکریای رازی
علم پزشکی
على بن عباس اهوازی، پس از رازى برجسته ترین پزشک است و تالیفات او اهمیت بسیارى در طب داشته است.
از معروف ترین کتابهاى او کتاب الطب الملکى، جامع طب نظرى و عملى است و استدلال وى در این کتاب بر پایه تجارب و دیده هاى خود او است، نه کتابهاى پزشکان.
وى در این کتاب خطاهاى بقراط، جالینوس، اوریباسیوس، بولس اجانیطى و دیگران را در طب ثابت کرده و در بسیارى از موارد برخلاف طب آنان رفتار کرده است.
استفان انطاکى این کتاب را در سال ١١٢٧م به زبان لاتین ترجمه کرد و در سال ١٥٢٣م در شهر لیون به چاپ رسید.
کتاب الطب الملکى
پس از رازى و علـى بن عبـــاس، دیـرى نپایــید کــه ابوعلى سینا در جهان دانش درخشید .
با وجـودى که او را در مغـرب به نام یک فیلــسوف و فـیزیـکدان مى شنــاسـند، اما نفوذ طـب او در اروپـــا حیرت انگیز است.
ابن سینا بیش از ١٨٠ کتاب و رساله در علوم و فنون گوناگون نوشته که نزدیک به 15 کتاب وى در علم طب معروف بوده و مهمترین آنها کتاب «قانون» است.
علم پزشکی
ترجمه کتاب قانون
به زبان لاتین که
در قرن 14 میلادی
صورت گرفته است.
ماکس مایرهوف در این باره مى گوید: «در اواخر سده پانزدهم، این کتاب شانزده بار در اروپا چاپ و منتشر شده است که پانزده مرتبه به لاتین و یک بار به عبرى بوده است و در سده شانزدهم، بیش از بیست بار چاپ و منتشر شد و از همین جا اهمیت کتاب به خوبى روشن مى شود. تفسیرهایى که بر این کتاب به لاتین و عبرى نوشته شده، بى شمار است. این کتاب تا نیمه دوم سده هفدهم بارها به چاپ رسیده و مدتها از کتابهاى درسى به شمار مى آمد. شاید هیچ کتابى در علم طب تا کنون به اندازه آن رواج نداشته، چنانچه هنوز هم مورد استفاده پزشکان و دانشمندان است».
علم پزشکی
گوستاولوبون درباره کتابهاى ابن سینا چنین نوشته است: «کتابهای ابن سینا به بیشتر زبانها ترجمه شده و تا شش قرن کتابهاى او مرجع علم پزشکی بوده است و در تمام دانشگاههاى فرانسه و ایتالیا تنها کتاب درسى، همان کتابهاى ابن سینا بود، و در دانشگاه شهر مون پلیه تا پنجاه سال پیش نیز تدریس می شد».
ویل دورانت نیز در این باره مى نویسد: «در دانشکده پزشکی دانشگاه پاریس، دو تصویر رنگى از دو پزشک مسلمان آویخته اند که یکى رازى است و دیگرى ابن سینا».
علم پزشکی
سرانجام بزرگترین چهره پزشکى در علم جراحى در اوایل سده پنجم هجرى ابوالقاسـم زهـراوى ((Albucasis است که کتابى به نام التصریف لمن عجز عن التالیف نوشت.
گرارد کرمونایی این کتاب را به لاتین ترجمه کرد و مدت چند قــرن ترجــمه هاى لاتیــن و عــبرى این کتـاب مـورد اســتفاده غربیان بوده است.
علم پزشکی
وسایل جراحی ابداع شده
توسط زهراوی
علم پزشکی
در میان طبیبان اندلسى چند پزشـک – فیلـسوف نیز وجــود داشــتند که ابن طفیل، نویســنده داســتان فلســفى حـىّ بن یقظان و ابن رشــد از بزرگــان آنـــان به شمار مى آیند.
فلسفه ابن رشد در اروپا به «اروئیسم» مشهور است.
علم پزشکی
ابن بیـطار اندلـسی، جامعترین کتاب دارویـی زمـان خود را با معرفی و شرح حدود 1400 قلم دارو در کتاب جامع لمفردات الادویه و الاغذیه آورده است.
این کتاب نقش به سزایی در بسط داروشـناسی در اروپای قرن سیزدهم داشته است.
نسـخه کتـاب جـــامع
لمفردات الادویه و الاغذیه
اثر ابن بیطار اندلسی
علم مکانیک
بنا بر تحقیقات انجام شده، اولین رساله در علم مکانیک یعنی کتاب الحیل را یکى از بنو موسى شاکر، در سال 860م نوشته شده است.
دکتر ا. برنارد آکسفوردی، معتقد است که کاربرد رقاصک ساعت از اختراعات مسلمانان و عربها است، و ساعت دقیقى را که هارون الرشید براى شارلمان فرستاد، یک ساعت آبى بوده است که زمـان ساعتـهای مختلف را با صدا اعـلام مى کرده است.
علم فیزیک
از چهـره های بـی بدیل مسـلمان در فیــزیک و مکانیک حسن ابن هیثم ( 430-354ق) است.
وى بیش از پنجاه کتاب و رساله در ریاضیات، فیـزیک و مکـانیک و طـب نوشـته و تنها کــتاب المنــاظر وى که به زبان لاتین ترجمه شد، به خوبى شخصیت علمى او را مشخص مى سازد.
حسن ابن هیثم بصری
یکی از بزرگترین
علمای فیزیک
در تاریخ علم
علم فیزیک
ماکس مایرهوف در این باره مى نویسد: «راجر بیکن و تمام دانشمندانى که در قرون وسطا در مبحث نور کار مى کردند، از روی کتاب ابن هیثم دست به آزمایش می زدند».
لئـوناردو داوینـچى و یوهان کپـلر نیز تحت تاثیر کتابهاى او قرار گرفته اند.
او در تعیین زاویه انکسار و انعکاس نور (مشهور به «قضیه الهزن») نوشته است که چگونه در آینه هاى محدب و مقعر و یا استوانه اى و مخروطى، نقطه تصویر شىء مفروض را که در فاصله معین، در چشم منعکس مى شود، پیدا کنیم.
این قضیه را ابن هیثم از طریق معادله درجه چهارم و از راه یک معادله هذلولى حل کرده است.
او همچنین چگونگى انکسار نور را در کلیه اجسام و مایعات اندازه گرفته و به طور نظرى عدسى را پیشنهاد مى کند.
در حالى که عدسى سه قرن بعد در ایتالیا ساخته شده و قانون سینوسى را شش قرن بعد، سنل و دکارت وضع کردند.
این دانشمند فرضیه اقلیدس را درعمل رویت چشم که آن را نتیجه پرتو نورى که از چشم بیرون مى آید و به جسم مرئى مى رسد، رد کرد و گفت: تصویر جسم مرئى به چشم مى رسد و به وسیله پرده اى شفاف به نام عدسى منتقل مى شود.
علم فیزیک
چاسل، یکى از فیزیکدانان معروف اروپایى می نویسد:
«ماخذ معلوماتی که اروپا در علم مناظر و مرایا (اُپتیک) بدان دست یافته، کتاب ابن هیثم بوده است».
پى یر روسو درباره ابن هیثم در تاریخ علوم خود می نویسد: «کتاب او براى اولین بار درباره نور، توصیف صحیحى از ساختمان چشم انسان مى کند و قسمت هاى مختلف مخاط خارجى قرنیه، شبکیه و عنبیه و افزون بر این، اصول اتاقک تاریک را شرح مى دهد.
این شخص هنگام مطالعه در انعکاس نور، بدون آن که مستقیماً به مسئله انکسار توجهى کند، چنین اظهار مى دارد که بین زاویه تابش و زاویه انکسار، نسبت ثابتى وجود دارد.»
علم فیزیک
ابوریحان بیرونی
رساله نجوم اثر ابوریحان بیرونی: منازل ماه
علم نجوم
از ابوریحان بیرونی چنین نقل شده است که:
«ابوسـعید سـجزی معـتقد است که زمین به دور خورشید می چرخد، نه خورشید به دور زمین و من هنوز در حیرت هستم که آیا او در این رای برحق است یا بطلمیوس؟»
بیرونی 700 سال قبل از نیوتون اندازه محیط زمین را محاسبه کرده بود.
علم نجوم
ابوسـعید سـجزی (414-340ق) از اهالی سیسـتان اختـرشناس و ریاضى دان بزرگ سـده چهارم هجـرى و معاصـر ابوریـحان بیـرونى و عضـدالدوله دیلـمى و ابوجعفر احمدبن محمد صفارى بوده است.
اهمیت او در اختراع اصطرلاب زورقى است که پایه آن براساس حرکـت زمین به دور محـور خود طراحی شده و فلک با آنچه در آن اسـت، به اسـتثناى کواکـــب سـیاره هفتگانه ثابت است.
علم نجوم
گذشــته از شهرتى که در علـم نجوم و برپایی رصدخانه مراغه داشت، هندسه دان معروفى بود.
او بیشتر آثـار ریاضـى قـدیم را درشانزده رساله و کتاب به رشـته نگارش درآورد، از جمــله کتــابى دربــاره مثلثات کـروى که از کتب درجه اول این علم به شمار مى آید.
خواجه نصیر الدین طوسی
(672-597ق)
علم نجوم
قاعد ه اى که وى آن را قانون «عدد متـمم» مىنامد و با اجراى قضیه بطلمیوس عملى مى شود، درباره این مســئله است که سینوس زوایا متناسب با اضلاعشان است.
در این کتـاب مثـلثـات سـطحى و کـــروى به گــونه جالب توجهى تفسیر و تشریح شده و خواجه نصیرالدین در جایى از آن کتــاب از دانشــمندان اســـلامى که وى را در کشـــف رابطه هاى ریاضى یارى کرده اند، نام مىبرد.
علم نجوم
مهم ترین آثار خواجه در زمینه ریاضی عبارتند از : الاصول و الفروع، کتـاب تسـطیح الارض، رساله فــى البدیهیه الخامسه، تربیع الدائره، کتاب جبر و المقابله، کتاب جامع فى الحساب و کتاب الشکل القطاع، که این کتاب به زبانهاى لاتینى و فرانسوى و انگلیسى ترجمه شده و قرنها مورد استفاده اروپائیان بوده است.
از کتابهاى دیگر خواجه در ریاضیات، تحریر اقلیدس و الرساله الشافیه فى الخطوط المتوازیه است.
علم نجوم
غیاث الدین جمشید کاشانى از بزرگترین دانشمندان علم حساب در تاریخ اسلام به شمار مى آید؛ زیرا در محاسبه و نظریه اعداد، کاشف حقیقى کسر اعشارى بوده و اندازه صحیح عدد « پى » را به دست داده است.
وی در کتاب المحیطیه، رابطه بین محیط دایره و قطر آن را براى اولین بار بیان مى کند.
علم نجوم
غیاث الدین جمشید کاشانى (م ٨٤٠ ق ) به دعوت الغ بیک به سمرقند رفت و با همکارى قاضىزاده رومى (م. ٨٤٠ ق ) و ملاعلى قوشچى (م ٨٧٩ ق )، الغ بیک را در بناى رصدخانه سمرقند یارى دادند.
کاشـانى در فاصله سالهاى ٨٠٩ تا ٨١١ ق کسـو فهایى را که اتفاق افتاده، رصد کرده است.
در کـتاب زیــج الـخاقــانى و تـکـمیل ایلـخانى، زیــج ایلخانى خواجه نصیرالدین را تصحیح کرده است.
رصدخانه
سمرقند
علم نجوم
بخـشی از زیـج الـغ بیـک، کـه در غـرب مورد تحسـین قرار گرفته بود، در سـده هیجـدهم توسط ج . گریوز و ت . هاید در لنـدن منتشر شد.
این کتاب در سالهاى 65-1650م در لندن به فارسی و لاتین منتشر شد.
سدیو مقدمه کتاب را در ١٨٤٦م در پاریس به فرانسه ترجمه کرد.
ابوالوفا بوزجانی
ریاضیات
ابوالــوفا بوزجـــانی، از دیــگر ریاضـى دانـان بـزرگ و اخترشناسان مسلمان است .
وى شارح کتاب جـبر خـوارزمى است که معادلات درجـه چهارم 9= 3+ px4x را از راه تقاطع سهمى و هذلولى حل کرده است .
او کتاب ذیوفانطُس را در حساب و جبر نیز شرح کرده، ولى متاسفانه از این شروح چیزى در دست نیست .
ریاضیات
خدمات ابوالـوفا در علـم مثلثات شایان تقـدیر است .
او مثلثات را به صورت کاملترى در آورد و فرمولى براى جمع قوسها به دست آورد که عبارت است از:
sin(a+b) = sinacosb+sinbcosa R
این در حالى بوده است که ؛ اروپائیان از این فرمول اطلاع نداشتند و کوپرنیک نیز آن را نمى دانسته است.
علم جغرافی
هنگامى که اروپائیان از کشور چین بى خـبر بودند، اعــراب با این کشور روابـط تجــارتى داشـتند و گمان قــو ى تر آن است کــه آنـها قطب نما را در کشــتیرانى به کار برد ه اند و مسـلم است که اروپاییـان این اختراع مهم را
از مسلمانان آموختند.
علم جغرافی
اروپائیـان پیش از سـده سـیزدهم میـلادى هنـوز از قطب نما استفاده نکرده بودند، در حالى که ادریسى، جغـرافىدان و مورخ بزرگ اسـلامى، در نیمه ســده دوازدهم میلادى از آن سخن گفته و کاربرد آن را در میان مسلمانان رایج دانسته است و انتقال آن را به اروپا به وسیله مسلمانان مى داند.
نقشه جهان:
الشریف الادریسی
علم جغرافی
سده ها پیش از آن که واسکودوگاما بتواند از طریق راههاى دریایى به مشرق زمین برسد، مسلمانان این سرزمین ها را مى شناختند.
وى با راهنـمایى دریانوردى مسـلمان به نام احمدبن ماجد، توانست از دماغه امید نیک گام به سواحل آسیا بگذارد .
علم جغرافی
در حقیقت، راه در یایى هند و چین پنج سده پیـش از مارکوپولو توسـط سـلیمان سـیرافى شناخته شده بود.