-گیاهان کود سبز
با توجه به دیدگاه کشاورزی پایدار مبنی بر افزایش سهم نهاده های غیرشیمیایی و کاهش نهاده های شیمیایی، امروزه از تکنیک های مهم و موثری از جمله کود سبز استفاده به عمل می آید. گیاهان کود سبز، گیاهانی هستند که از یک سو تامین کننده مواد آلی و معدنی مورد نیاز گیاهان زراعی و از سوی دیگر حفاظت کننده منابع آب و خاک به شمار می آیند. این گیاهان برای مدت زمان معینی در زمین های زراعی کاشته شده و در مرحله مشخصی از رشد به زمین برگردانده می شوند. در اصل کود سبز بخشی از تناوب زراعی است که برداشت محصولی در آن صورت نمی گیرد و هدف از آن بهبود حاصل خیزی خاک است (قلاوند و همکاران، 2009 ؛ موسوی و همکاران، 2009) .در واقع کود سبز یک روش دیرینه کشاورزی است که استفاده از آن فواید زیادی به همراه دارد. یک هکتار کود سبز معمولاً بین 25 تا 50 تن شاخه، برگ و انساج گیاهی تازه تولید می کند و این بقایا را وارد خاک می کند که خود حدوداً برابر با 10 تا 20 تن کود حیوانی بوده که این مقادیر حدود 1 تا 2 تن مواد آلی به خاک می افزاید که این تناوب بدون محصول برای بهبود باروری خاک استفاده می شود (لامعی هروانی، 1386). اگرچه کمبود مواد غذایی خاک را می توان با کاربرد کودهای شیمیایی جبران نمود، اما این کار مستلزم تحمیل هزینه های مالی و خسارات زیست محیطی خواهد بود. بنابراین راه حل ممکن برای اجتناب از مواجهه با چنین پیامدهایی استفاده از گیاهان خانواده لگومینوز به عنوان گیاه پوششی، یا کود سبز در تمام طول دوره آیش سالانه، یا بخشی از آن است (مک گور1 و همکاران، 1998).
– تاثیر گیاهان مختلف کود سبز بر عملکرد و اجزای عملکرد
در ژاپن با بررسی تاثیر گیاهان کود سبز کنف بنگالی و بادام زمینی بر رشد و جذب نیتروزن در گندم، گزارش نمودند که تیمار گیاهان کود سبز کنف بنگالی و بادام زمینی در مقایسه با آیش (عدم کاربرد کود سبز)، تاثیر مثبت و معنی داری بر برخی خصوصیات محصول اصلی (گندم) مانند عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیکی، محتوای نیتروژن اندام های هوایی، تعداد دانه در سنبله و تعداد سنبله در مترمربع داشت (یانو2 و همکاران، 1994). همچنین پهلوان راد و همکاران (2009) نیز تاثیر کاربرد گیاهان مختلف کود سبز را بر عملکرد گندم و خصوصیات خاک، مورد مطالعه قرار دادند. این پژوهشگران با کاربرد گیاهان کود سبز جو، شبدر، لوبیا و تیمار آیش (عدم کاربرد کود سبز) قبل از کشت محصول اصلی گندم،کود سبز جو را نسبت به سایر گیاهان کود سبز موثرترین گیاه در افزایش درصد کربن آلی خاک، فسفر و روی قابل دسترس برای گندم معرفی نمودند. از طرف دیگر نتایج آنها نشان داد که کاربرد کود سبز تاثیر معنی داری بر عملکرد دانه گندم نداشت. دلیل این امر تاثیر ضعیف گیاهان کود سبز بر وزن ظاهری خاک و رشد ریشه گزارش شده است.
از سوی دیگر آولاخ3 و همکاران (2000) در تحقیقی چهارساله در هندوستان، به مطالعه عملکرد و پویایی نیتروژن در نظام های زراعی برنج-گندم با استفاده از گیاهان کود سبز و کودهای غیرآلی پرداخته و با کاربرد گیاهان کود سبز لوبیا چشم بلبلی و سسبانیا با دو سطح 20 و 40 مگاگرم کود سبز در هکتار و در ترکیب با چهار سطح مختلف نیتروژن (صفر،120،60،20کیلوگرم در هکتار)، گزارش نمودند که با مصرف 60 کیلوگرم نیتروژن در هکتار و کاربرد گیاهان کود سبز لوبیا چشم بلبلی یا سسبانیا به میزان 20 مگاگرم در هکتار، عملکرد دانه برنج دو برابر شد. در این بررسی کاربرد گیاهان کود سبز باعث کاهش 25 درصدی مصرف کود شیمیایی نیتروژن شد.
عبدی و همکاران (1389) نیزدر بررسی تاثیر گیاهان لگوم به عنوان پیش کاشت بر میزان نیتروژن قابل استفاده خاک،گیاه ماش را به دلیل تثبیت بالای نیتروژن و افزایش نیتروژن نیتراتی قابل استفاده برای گیاه بعدی، به عنوان بهترین پیش کاشت در بین گیاهان ماش، گاودانه و اسپرس معرفی کردند.
تجادا4 و همکاران (2008) در اسپانیا، در تحقیقی تحت عنوان کاربرد خالص کود سبز وکاربرد کود سبز به همراه ترکیبات کمپوست شده بر خصوصیات خاک، گزارش نمودند که استفاده از کود سبز به تنهایی یا به صورت مخلوط شده با کمپوست باعث بهبود خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک شد. در این بررسی کود سبز شبدر قرمز باعث بهبود خصوصیات فیزیکی خاک از جمله افزایش پایداری ساختمان خاک به مقدار 9/5 درصد جرم مخصوص ظاهری خاک به مقدار 1/6 درصد در مقایسه با تیمار عدم کاربرد کود سبز گردید. همچنین کویاتی5 و همکاران (2000) با یک بررسی 8 ساله، تاثیر شخم، بقایای گیاهی، تناوب بقولات و گیاهان کود سبز بر عملکرد سورگوم و ارزن در شرایط گرم و نیمه خشک مالی را مورد بررسی قرار دادند. آن ها با مقایسه گیاهان کود سبز سسبانیا، لوبیا چشم بلبلی و لوبیای مصری دریافتند که کاربرد لوبیا چشم بلبلی در مقایسه با سایر گیاهان کود سبز شرایط بهتری برای رشد مطلوب و بهبود عملکرد سورگوم و ارزن ایجاد نمود. به طوری که کاربرد کودسبز لوبیا چشم بلبلی، عملکرد دانه سورگوم و ارزن را به ترتیب 27 تا 37 درصد و عملکرد کاه این گیاهان را به ترتیب 30 تا 49 درصد افزایش داد. شایان ذکر است که در طی 8 سال بررسی، روند افزایش عملکرد دانه و عملکرد کاه سورگوم و ارزن تحت تاثیر هر سه نوع گیاه کود سبز به صورت خطی بود.
– خاک ورزی (شخم)
خاک ورزی، به عملیات به هم زدن مکانیکی خاک به منظور تولید محصولات کشاورزی اطلاق می شود. هدف از خاک ورزی صحیح، فراهم آوردن محیطی مناسب برای جوانه زدن بذر، رشد ریشه، کنترل علف هرز، کنترل فرسایش و رطوبت خاک، جلوگیری از رطوبت بیش از حد و کاهش استرس ناشی از کمبود رطوبت است (باکینگهام و پائولی، 1387). خاک از جمله مواد دیر تجدیدشونده است. حفاظت از خاک بستگی به نحوه استفاده از آن دارد. تخریب و فرسایش خاک سطحی، باعث کاهش توانایی آن برای ذخیره آب، مواد غذایی و رشد ریشه گیاهان می گردد (انصاری و آسودار، 1384). در واقع اهداف اساسی که در خاک ورزی دنبال می شود عبارتند از سبز شدن، ایجاد بستر مناسب برای نفوذ ریشه، زهکشی مناسب خاک و کنترل علف های هرز (برزگر و همکاران، 2004 و مک وردو و ترسا6، 2004). سینگر7 و همکاران (2004) نیز بیان کردند انتخاب نظام مناسب خاک ورزی در نهایت عملکرد محصول را تحت تاثیر قرار می دهد. همچنین عادل زاده و تقی نژاد (1386) برای بررسی و تعیین بهترین نظام خاک ورزی بر روی عملکرد سویا آزمایشی را در منطقه مغان انجام دادند که نتایج نشان داد که روش های خاک ورزی تاثیری بر روی عملکرد سویا نداشت.
امروزه در جهان بیشتر به کم خاک ورزی و بی خاک ورزی روی آورده اند که علت عمده آن کاهش مصرف انرژی و استهلاک ادوات و صرفه جویی در زمان اجرای عملیات می باشد. در کشور ما به علت اینکه خاک غالب نقاط سنگین می باشد به نظر می رسد عملیات بی خاک ورزی نتیجه رضایت بخشی نداشته باشد. همت و اسدیخشویی (1376) نیز در تحقیقات خود به این نتیجه رسیدند که عملیات بی خاک ورزی در مقایسه با سایر روش های خاک ورزی از عملکرد کمتری برخوردار است.
– انواع نظام های خاک ورزی
– نظام خاک ورزی مرسوم
خاک ورزی مرسوم عبارت است از یک سری عملیات خاک ورزی متداول و سنتی که در یک منطقه جغرافیایی مشخص برای ایجاد بستر مناسب بذر و تولید یک محصول معین به کار می روند. عملیات به کار رفته برای محصولات مختلف و از منطقه ای به منطقه دیگر حتی درون یک ناحیه به طور قابل ملاحظه ای تغییر پیدا می کند (باکینگهام و پائولی، 1387). معمولاً خاک ورزی مرسوم در سه نوبت انجام می شود که به ترتیب خاک ورزی اولیه،خاک ورزی ثانویه و خاک ورزی متناوب نام دارد. خاک ورزی اولیه از عملیات اساسی خاک ورزی مرسوم بوده و اکثراً با استفاده از گاوآهن برگرداندار، چیزل و زیرشکن اجرا می شود. در این نظام با زیرورو کردن خاک و قطع چرخه زندگی علف های هرز، حشرات و بیماری ها، سطح خاک عاری از بقایای گیاهی می ماند و بستر مناسبی برای رشد و نمو گیاه ایجاد می شود (گجری و همکاران، 1385). همچنین این نوع خاک ورزی باعث افزایش فشردگی خاک شده و خلل و فرج و ظرفیت آب خاک را کاهش (کاتس وایرو8 و همکاران، 2002) و موجب افزایش 25 درصد در فرسایش آبی و بادی (چن9 ، 2013) و از بین رفتن 10 درصد خاک زراعی سطحی و تخریب ساختمان خاک گردید (آزوز10 و همکاران، 2000). در واقع نظامهای خاکورزی مرسوم نه تنها نیاز به انرژی نهاده ی بیشتری دارند، بلکه در درازمدت خصوصیات مناسب فیزیکی خاک را تخریب و آن را دچار فرسایش میکنند (هلم11،2000).
– نظام خاک ورزی حفاظتی
خاک ورزی حفاظتی مفهوم گسترده ای داشته و مفهوم وسیعی از عملیات و روش ها را در برمی گیرد. این نوع خاک ورزی از روش هایی متکامل شده که کاهش تردد ماشین آلات در مزرعه و افزایش عملکرد گیاهان، بدون انجام عملیات خاک ورزی های اولیه و ثانویه را توصیه می نمودند (گجری و همکاران، 1385). با نگهداری بیوماس گیاهی و وجود آن در سطح خاک از طریق اجرای روش های خاک ورزی حفاظتی موجب افزایش ضریب تولیدی خاک و حاصلخیزی در اراضی گرمسیری و افزایش 15-10 درصد در تولید شد (هانگ12 و همکاران، 2011). در خاک ورزی حفاظتی تکنیک هایی از قبیل بقایای گیاهی در سطح مزرعه، تناوب زراعی، کاربرد کود سبز و کنترل تردد ماشین های کشاورزی در سطح مزرعه به کار برده می شود (جوادی و رحمتی، 1383). این نظام خاک ورزی در نواحی خشک و نیمه خشک به خاطر بارندگی کم و درجه حرارت بالا مفید می باشد، زیرا نسبت به خاک ورزی مرسوم خاک را کمتر بر می گرداند (ازپینار و کای13، 2006). نتایج 24 ساله اولسن14 و همکاران (2013) در مطالعه خاک ورزی حفاظتی در حدود 10 درصد افزایش عملکرد محصول و ماده آلی خاک، 25 درصد کاهش در هزینه های انجام عملیات خاک ورزی را نشان داد، همچنین خاک ورزی حفاظتی در مقایسه با خاک ورزی مرسوم راندمان مصرف آب را تا 20 درصد بهبود و فرسایش آبی خاک را تا 35 درصد کاهش داد.
– نظام بی خاک ورزی
در روش بی خاک ورزی زمین زراعی از زمان برداشت محصول قبلی تا کشت بعد، مگر برای افزودن عناصر غذایی، دست نخورده باقی می ماند (رائو و دائو15، 1996). در زمان کاشت با استفاده از شیار بازکن ماشین های کارنده، بستر بذر باریک و یا شکافی ایجاد و کشت داخل آن انجام می شود و کشت داخل آن انجام می شود (تسیر16 و همکاران، 2003 و وآمرالی17 و همکاران، 2006). سیو سیو18 و همکاران (2011) گزارش کردند در روش بی خاک ورزی به طور ثابت عملکرد دانه 10 درصد و ذخیره آب 9 تا 15 درصد در مقایسه با خاک ورزی مرسوم بیشتر بود. از مزایای این نظام خاک ورزی می توان به کاهش 17 درصد بر انرژی و نیروی کارگری مورد نیاز، کاهش 25 درصد بر ادوات و هزینه تعمیرات مربوط به آنها و همچنین کاهش سرمایه گذاری اشاره کرد (چن19 و همکاران، 2005 و وامرآلی و همکاران، 2006). تحقیقات صورت گرفته در مناطق مختلف نشان داد که استفاده از روش بی خاک ورزی نسبت به روش در سال اول باعث کاهش و گاهی بدون تغییر در عملکرد بود (آنیانزوا20 و همکاران، 2010). طبق گزارش شارات21 و همکاران (2006) در مناطقی که میانگین دمای سالانه کمتر از صفر درجه سانتی گراد می باشد نظام بی خاک ورزی توصیه نمی شود. در واقع می توان گفت که روش بی خاک ورزی دارای مزیت هایی (افزایش ذخیره رطوبتی، نیاز به نیروی کار کمتر و کاهش مصرف انرژی) در مقایسه با روش های دیگر است که کاربرد آن را توجیه پذیر می کند.
– اثر کودسبز و خاک ورزی بر خصوصیات فیزیکی خاک
خاک ورزی بر بخش مهمی از خصوصیات فیزیکی خاک از قبیل دما، ذخیره و پراکنش رطوبت در خاک (لمپورلنس22 و همکاران، 2001) و نیز تراکم خاک (لپن23 و همکاران، 2004) اثر می گذارد. خواص فیزیکی خاک عامل تعیین کننده اصلی رشد گیاهچه تا زمان سبز شدن میباشد (مالحی24 و همکاران، 2006).
نظام های خاک ورزی می توانند اثرات مثبت یا منفی روی خاک دانه داشته باشند، در کوتاه مدت به خصوص اگر در رطوبت مناسب انجام شوند. شخم باعث باز نمودن خاک و مخلوط نمودن مواد آلی در خاک گشته و بدین ترتیب بسیار مفید خواهد بود. ولی در دراز مدت شخم می تواند اثرات مضر نیز داشته باشد، زیرا اولاً باعث اکسیده شدن سریع مواد آلی خاک و خرد شدن خاک دانه ها می شود، ثانیاً با به کار بردن ماشین آلات سنگین به تدریج منجر به فشردگی خاک گردیده و ضمن افزایش جرم مخصوص ظاهری،سبب کاهش منافذ درشت می گردد (قربانی، 1381 و بهرامی، 1382). فشردگی خاک اثر منفی بر خصوصیات گیاه از قبیل جوانه زنی بذر، رشد ریشه و عملکرد محصول دارد (فونتز25 و همکاران، 2004). از سوی دیگر، عملیات خاک ورزی حداقل، خطر فرسایش پذیری خاک توسط آب را در مقایسه با شخم کامل کاهش داده و سبب بهبود ساختمان و پایداری خاک دانه ها و حفظ رطوبت بیشتر در خاک می گردد (کولتون و پاتر26، 1999). بقایای گیاهی کود سبز به لحاظ دارا بودن عناصری نظیر ازت، فسفر، پتاس و بسیاری از عناصر ریزمغذی و همچنین ظرفیت تبادلی بالا و قابلیت حفظ رطوبت، در تولید محصولات کشاورزی نقش مهمی دارند (لامعی هروانی، 1386). آرمسین27 و همکاران (2005) بیان داشتند کاشت پوششی و وجود کود سبز باعث افزایش مواد آلی خاک شده و همین امر منجر به کاهش میانگین وزنی قطر کلوخهها میگردد.
– درصد رطوبت وزنی خاک
ذخیره و پراکنش رطوبت در خاک یکی از عوامل متاثر از نظام خاک ورزی است. رطوبت به عنوان یک عامل اصلی محدودکننده در تولید محصولات به حساب می آید. نظام خاک ورزی به طور مستقیم بر ذخیره رطوبتی و خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک تاثیر می گذارد (دی ویتا28 و همکاران، 2007). پس با توجه به نقش بسیار مهم رطوبت در تولید عملکرد در زراعت باید از وسایلی برای ایجاد خاک ورزی استفاده نمود که کم ترین تلفات رطوبتی ایجاد گردد. خاک ورزی با تاثیری که بر روی نفوذپذیری، رواناب، تبخیر و رطوبت قابل دسترس گیاه دارد می تواند بیشترین تاثیر را بر روی میزان رطوبت داشته باشد. تاثیر خاک ورزی بر رطوبت خاک و رشد محصول احتمالاً به روش خاک ورزی، اقلیم و خصوصیات خاک بستگی خواهد داشت (قربانی، 1381). همچنین سینگ29 و همکاران (2007) در آزمایش خود نشان دادند که خاک ورزی حداقل منجر به افزایش میزان رطوبت خاک می گردد.
نظام های خاک ورزی حفاظتی عموماً باعث ذخیره بیشتر رطوبت در خاک شده که مصرف آب را کاهش می دهند. این نظام در مقایسه با خاک ورزی مرسوم، به دلیل وجود بقایا در سطح خاک باعث کاهش تبخیر رطوبت از سطح خاک و افزایش نفوذ و کاهش آب بردگی می شود (کارمانوس30 و همکاران، 2004). همچنین نظام های خاک ورزی حفاظتی با اثر روی خلل و فرج و میزان بقایای محصول قبلی در سطح خاک، نقش مهمی در حفظ رطوبت و تولید عملکرد در مناطق خشک و نیمه خشک دارند (هامل31، 1995 و دی ویتا و همکاران، 2007). عظیم زاده و همکاران (2002) گزارش نمودند که استفاده از گاوآهن برگرداندار به افزایش تلفات رطوبت خاک و در نهایت به کاهش عملکرد منجر می گردد. در مقابل نظام های بدون خاک ورزی منجر به کاهش تبخیر و رواناب گردیده اند.
کونیکه32 و همکاران (2007) دریافتند که قابلیت نفوذ آب در خاک در اثر استفاده از گاوآهن برگرداندار افزایش می یابد. همچنین برزگر و آسودار (2004) گزارش نمودند که در نواحی نیمه خشک ایران از آن جا که نظام های بی خاک ورزی و کم خاک ورزی در مقایسه با نظام خاک ورزی مرسوم می توانند اثرات بهتری بر بهبود خصوصیات فیزیکی خاک داشته باشند باید به عنوان نظام های موثر و مفید در کشت گندم زمستانه مورد استفاده قرار گیرند. مهاجر مازندرانی (1385) گزارش کرد که نظام کم خاک ورزی بر محتویات رطوبت خاک اثر معنی داری دارد همچنین طبق تحقیقی که لیون33 و همکاران (1998) در سیدنی روی خاک لومی سیلتی انجام دادند، گزارش کردند یک تناوب کشت-آیش با نظام بیخاکورزی میتواند رطوبت ذخیره شده در خاک را افزایش داده و پتانسیل فرسایش خاک را نیز کاهش دهد. این آزمایش جهت مقایسه اثر گاوآهن برگرداندار و زیرشکن و نظام بیخاکورزی در کشت گندم زمستانه همراه با آیش بر عملکرد دانه، پروتئین دانه، میزان بقایا و ذخیره ی رطوبت در خاک در طول دوره ی آیش انجام شد. میزان ذخیره ی رطوبت در شرایط بیخاکورزی بیشتر از شرایطی بود که به نوعی در آن از گاوآهن استفاده شده بود. شم آبادی و همکاران (1382) گزارش کردند که میانگین درصد رطوبت خاک در عمق 10 الی 20 سانتی متری در تیمار کم خاک ورزی با افزایش 10 درصد نسبت به تیمار خاک ورزی مرسوم حدود 30 درصد بهبود داد.
– جرم مخصوص ظاهری خاک
فشردگی به دلیل تردد ماشین آلات و ادوات خاک ورزی ایجاد می شود. تردد ادوات منافذ را تخریب کرده و مقاومت به نفوذ را افزایش می دهد و در نتیجه جرم مخصوص ظاهری بالاتر می رود. فشردگی خاک اثر منفی بر روی خصوصیات خاک از قبیل پایداری خاک دانه ها، قابلیت فرسایش، نفوذپذیری آب و زهکشی اثر دارد (فونتز34 و همکاران، 2004).
جرم مخصوص ظاهری بالای خاک، تهویه خاک را کاهش داده و مقاومت به نفوذ را افزایش می دهد و محدودیت رشد ریشه را به همراه دارد. در بررسی اثر روشهای خاک ورزی در کاشت کنجد نشان داده شد که خاک ورزی رایج با mg/m332/1و بیخاک ورزی با mg/m3 37/1کم ترین و بیش ترین چگالی ظاهری را به خود اختصاص دادند این در حالیست که در حداقل خاک ورزی mg/m336/1 برای چگالی ظاهری بدست آمد (مومنی و شریفی، 1389). همچنین در بررسی اثر سه روشخاک ورزی بر خاک گزارش شد که جرم مخصوص ظاهری خاک در عمق 10 سانتیمتر در روش بیخاک ورزی 10% بیشتر از خاک ورزی مرسوم بود (دام35 و همکاران، 2004). عباسی و همکاران (1387) به این نتیجه رسیدند که خاک ورزی مرسوم، کمخاک ورزی و خاک ورزی حفاظتی بر جرم مخصوص ظاهری خاک اثر معنیداری از نظر آماری ندارند. مک وایا36 و همکاران (2006) نیز گزارش کردند که جرم مخصوص ظاهری در اثر استفاده از گاوآهن برگرداندار به طور معنی داری کاهش می یابد. همچنین چن37 و همکاران (2004) گزارش کردند جرم مخصوص ظاهری خاک به خصوصیات طبیعی خاک مانند بافت، مواد آلی، ساختمانخاک، مقدار شن و تغییراتی که در اثر فعالیت ریشه به وجود میآید بستگی دارد. اسانبیتان38 و همکاران (2005) نشان دادند جرم مخصوص ظاهری خاک از طریق افزایش شدت عملیات در طول خاک ورزیهای مختلف کاهش مییابد، بیش ترین میزان در بی خاک ورزی 28/1 گرم بر سانتی متر مکعب اندازهگیری شد. جرم مخصوص ظاهری خاک در نظام بی خاک ورزی در مقایسه با نظام خاک ورزی مرسوم افزایش می یابد (لال39 و همکاران، 1994 و برزگر و همکاران، 2004) اگر چه برخی گزارش ها نیز حاکی از کاهش جرم مخصوص ظاهری خاک در مزارع ذرت می باشد.
بور و خورگامی (1387) طبق آزمایشی که بر روی گیاه گلرنگ انجام دادند به این نتیجه رسیدند که عملیات خاک ورزی بوسیله گاوآهن قلمی موجب افزایش نفوذ و ذخیره سازی رطوبت خاک، کاهش جرم مخصوص ظاهری خاک و افزایش عملکرد شد. همچنین اندازه گیری جرم مخصوص ظاهری خاک در هر یک از مراحل مختلف نمونه برداری بین تیمارهای مختلف خاک ورزی اختلاف معنی داری نشان داد. بنابراین با انتخاب و اجرای صحیح یک نظام خاک ورزی و تاثیر مناسب بر شرایط فیزیکی خاک می توان بستر بذر مناسبی را جهت سبز شدن گیاه، رشد و توسعه آن و در نهایت به دست آوردن عملکرد بالاتر فراهم کرد (برزگر و همکاران، 2004 و لیچت و الکیسی40، 2005).
– تاثیر خاک ورزی بر سبزشدن گیاه
شیوه های مختلف خاک ورزی و کاشت از طریق تغییر در شرایط فیزیکی بستر بذر، یعنی مشخصه حرارتی، رطوبتی، تهویه ای و مقاومتی خاک باعث 10 تا 25 درصد بر سبز شدن بذر شد (آسودار و یوسفی، 2010). مدیریت خاک و نوع عملیات خاکورزی باعث تغییر در روش آمادهسازی و شرایط خاک شده و مستقیماً بر درصد و سرعت سبز شدن گیاه اثر میگذارد (مکمستر41 و همکاران، 2002 و برزگر و همکاران، 2004)، رطوبت خاک و دما، دو فاکتور اساسی از خصوصیات فیزیکی خاک هستند که تحت تاثیر نظام خاکورزی قرار میگیرند و بر سبز شدن گیاه اثر مستقیم دارند (استودرت 42و همکاران، 1994 و ویلهلم43 و همکاران، 1993).
مهاجر مازندرانی و همکاران (1387) گزارش کردند عوامل زیادی بر جوانه زدن و سبزشدن بذر دخالت دارند که تحت تاثیر ماشین نیز هستند، از جمله قوه نامیه، حرارت خاک در زمان جوانه زنی، وجود رطوبت و هوای کافی در خاک، مقاومت مکانیکی خاک اطراف و روی بذر و عمق کاشت را می توان نام برد. معمولاً درشتی و وضعیت قرارگیری کلوخه ها مسیر گیاهچه به سطح خاک را تعیین می کند. بنابراین عملیات خاک ورزی ضمن تاثیر در خرد کردن پس مانده ها و توزیع آن باید تماس بذر را فراهم کرده و باعث سبز شدن سریع و یکنواخت گیاه زراعی گردد (صادق نژاد، 1384). همچنین مکمستر و همکاران (2002) اثرات متقابل خاکورزی (بیخاکورزی و کمخاکورزی) و مقدار بقایای گیاهی را بر درصد سبز شدن و متعاقب آن رشد پائیزی محصول در نظام دیم آیش-گندم زمستانه در خاک لومی رسی مورد بررسی قرار دادند، نتایج آنها نشان داد افزایش بقایا روی سبز شدن، رشد و توسعه پائیزه گندم موثر بوده است.
لیچت و الکیسی (2005) نشان دادند در خاکورزی نواری و چیزل دمای خاک بیشتر از شرایط بیخاکورزی است و این افزایش دما در خاک باعث بهبود درصد و سرعت سبز شدن گیاه میشود. کریپس و ماتوچا44 (2004) اثر نظام های خاکورزی را بر بقایا، شرایط فیزیکی خاک و سرعت سبز شدن گندم مورد بررسی قرار داده و گزارش دادند کمخاکورزی شامل گاوآهن بشقابی همراه با هارودیسکی نسبت به سیستم بیخاکورزی 35 درصد و چیزل با دیسک بقایا را 15 درصد بیشتر با خاک مخلوط کرده و با افزایش دما و رطوبت خاک اثر بهتری بر سرعت و درصد سبز شدن گندم میگذارد.
شیوههای مختلف خاک ورزی و کاشت از طریق تغییر در شرایط فیزیکی بستر بذر، یعنی مشخصههای حرارتی، رطوبتی، تهویهای و مقاومتی خاک، میتوانند بر نحوه سبز شدن بذر اثر گذارند، جوانهزنی و سبز شدن سریع و کامل بذر گندم احتمال دستیابی به عملکرد بیشتر و بهتر را بهبود میبخشد. گیاهانی که زودتر سبز میشوند نسبت به گیاهانی که دیرتر در سطح خاک ظاهر میشوند، سهم بیشتری در عملکرد محصول دارند (نور محمدی و زارعیان، 1382؛ عادل زاده، 1384 و مک مستر و همکاران، 2002).
در مورد تیمار بیخاک ورزی سرعت پایین سبز شدن را میتوان به وجود بقایا بر سطح خاک و رطوبت بالای خاک و کاهش دمای سطح خاک در هنگام سبز شدن نسبت داد (چن و همکاران 2004 و لال، 1995). البته سرعت پایین سبزشدن در تیمار بیخاک ورزی را می توان به کاهش عمق اختلاط و میزان خرد شدن بقایای گیاهی را در این شرایط کاشت نسبت داد. در این حالت تجمع حجم زیادی از بقایای گیاهی در لایه سطحی سبب ناهمواری سطح خاک و نایکنواختی عمق کاشت و در نتیجه استقرار نامطلوب بذر در این تیمار میگردد (زارعی و آسودار، 1391).
عملیات خاک ورزی و شیوه مدیریت خاک باعث تغییر در روش آمادهسازی و شرایط خاک میشود و مستقیماً بر درصد و سرعت سبز شدن گیاه اثر میگذارد (مک مستر و همکاران، 2002). در همین زمینه فینلی45 و همکاران (2003) بیان کردند هر نوع خاک ورزی که باعث کاهش مقاومت خاک تا 2 مگاپاسکال شود افزایش سرعت سبز شدن گندم را به دنبال دارد.
– اثر نظام های خاک ورزی بر عملکرد و اجزای عملکرد محصول
توجه به مدیریت های نوین خاک از جمله خاک ورزی حفاظتی با هدف حفاظت از منابع خاک و آب یک استراتژی مناسب جهت برون رفت از این تنگنا به حساب می آید (برزگر و همکاران، 2004). طبق گزارش شکیل46 و همکاران (2013) به دنبال خاک ورزی فعالیت میکروبی 15 درصد افزایش یافت و باعث تخریب خاکدانه ها، بهبود 20 درصد در تهویه و در معرض قرار گرفتن سطح مواد قابل تجزیه می باشد. مک مستر و همکاران (2002) اثر مدیریت خاک (کم خاک ورزی و بی خاک ورزی) را بر عملکرد گندم در سیستم دیم آیش- گندم زمستانه مورد بررسی قرار داده و نشان دادند که ماده خشک اندام های هوایی، تعداد پنجه و تعداد برگ در سیستم بی خاک ورزی بیشتر بوده است و عملکرد دانه نیز در این سیستم معادل و یا بیشتر از کم خاک ورزی بوده است. نتایج بررسی سالک زمانی و همکاران (1386) نشان داد که روش های خاک ورزی تاثیر معنی داری بر تعداد سنبله در متر مربع گندم داشته است و در روش خاک ورزی مرسوم کم ترین تعداد سنبله در متر مربع بدست آمده است. همچنین آلوارز و استین باخ47 (2009) اظهار داشتند عملکرد سویا در روش متداول و روش های حفاظتی تفاوتی نشان نداده ولی عملکرد گندم و ذرت در روش های حفاظتی کمتر از روش متداول بود. امیدی و همکاران (1384) با مطالعه اثر نظام های خاک ورزی و فواصل ردیف بر عملکرد دانه و درصد روغن دو رقم کلزا گزارش دادند که بین عملکرد دانه در نظام خاک ورزی معمول (مرسوم) و نظام بدون خاک ورزی تفاوت معنی داری دیده نشد. به طور کلی نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که سیستم های خاک ورزی حداقل و بدون خاک ورزی دارای مزیت هایی در مقایسه با نظام خاک ورزی معمول هستند که کاربرد آن ها را توجیه می کند. فری بایرن48 و همکاران (2003) گزارش دادند میانگین عملکرد تحت نظام کم خاک ورزی و بی خاک ورزی 12% بیشتر از روش مرسوم استفاده از آیش و خاک ورزی متداول بوده است. ارشدی خمسه و همکاران (1391) خاک ورزی مرسوم را به علت افزایش عملکرد دانه توصیه نمودند. همت و اسکندری (2004) نیز پس از بررسی تاثیر نظام های خاک ورزی بر عملکرد دانه گندم گزارش دادند، عملکرد گندم به صورت معنی داری تحت تاثیر خاک ورزی است، به نحوی که در نظام کم خاک ورزی عملکرد دانه 35% بیشتر از عملکرد تحت خاک ورزی مرسوم بوده است. همچنین آن ها گزارش دادند که بیش ترین عملکرد مربوط به تیمار بی خاک ورزی با کل بقایا 4/1 تن در هکتار و بعد از آن به ترتیب کم خاک ورزی 3/1 تن در هکتار، بی خاک ورزی با بقایای ایستاده 2/1 تن در هکتار، کم خاک ورزی 1/1 تن در هکتار و در نهایت خاک ورزی مرسوم 0/1 تن در هکتار به دست آمد. میانگین عملکرد دانه برای کم خاک ورزی و بی خاک ورزی 25 تا 42 درصد بیشتر از عملکرد دانه در نظام خاک ورزی مرسوم بوده است. تعداد سنبله در مترمربع به صورت معنی داری در کم خاک ورزی و بی خاک ورزی افزایش یافت. به طور کلی حاصل از این تحقیق نشان داد، در زراعت دیم گندم زمستانه در منطقه شمال غرب ایران و مناطق مشابه، سیستم بی خاک ورزی با حفظ کل بقایا در سطح مزرعه با عملکرد حدود 420 کیلوگرم در هکتار بیشتر از سیستم خاک ورزی مرسوم، می تواند یک جایگزین مناسب به حساب بیاید. در دیم زارها و مناطق کم آب که خاک دارای محدودیت آب است، بی خاک ورزی و دیگر عملیات حفظ آب، رشد و عملکرد گیاهان را در مقایسه با خاک ورزی متداول افزایش می دهد. در مطالعه ای 4 ساله در شرایط نیمه خشک استرالیا (میلتون49 و همکاران، 1999)، سیستم بی خاک ورزی عملکردهای بالاتری از کم خاک ورزی و خاک ورزی مرسوم همراه با آیش داشت.
کجباف و همکاران (1376) نیز گزارش کردند که عملکرد در تیمارهای مختلف خاک ورزی اختلاف معنیداری وجود نداشت. امّا تفاوت عملکرد خاک ورزی مرسوم و حداقل خاک ورزی نسبت به بدونخاک ورزی را ناشی از افزایش درصد سبز آنها دانسته که باعث ایجاد سنبله بیشتر شده است. از طرفی افزایش سنبله در واحد سطح، رقابت بین آنها بر سر مواد غذایی را افزایش داده و نهایتاً وزن دانه در سنبلهها کاهش پیدا کرده است. موسوی بوگر و همکاران (1391) در پژوهشی بیان کردند که میانگین عملکرد دانه تحت تاثیر اثرات متقابل روش های مختلف خاک ورزی و ارقام گندم قرار گرفت.
– اثر تراکم بر عملکرد و اجزای عملکرد محصول
استفاده بهینه از نهاده های کشاورزی از جمله بذر از عمده ترین عوامل تاثیرگذار در تولید محصولات زراعی محسوب می گردد که به کار بردن میزان بذر مناسب ،از طریق تاثیر بر اجزای عملکرد سبب حصول حداکثر دانه کاسته می شود زیرا کلیه اجزای عملکرد مانند تعداد ساقه بارور در واحد سطح، تعداد دانه و سنبلچه در سنبله و وزن هزار دانه کاهش می یابند. لذا پنجه زیاد در گندم صفت نامطلوبی محسوب می شود و بهترین تراکم در گندم زمانی حاصل می شود که تعداد ساقه اصلی در واحد سطح بیش ترین باشد.
تراکم بذر یکی از فاکتورهای مهم در بازده محصول می باشد، که اگر از میزان بهینه کم تر باشد کاهش محصول را به دنبال داشته و بر عکس اگر از مقدار بهینه بیش تر باشد به علت افزایش، سنبله ها ضعیف تر شده و در نتیجه محصول کمتری به دست می آید (شمس آبادی و رفیعی، 1385). تراکم محصول به عوامل مختلفی همچون خصوصیات گیاه و طول دوره رویش آنها، زمان و روش کاشت، وضعیت حاصلخیزی خاک، هدف کاشت، عملیات مدیریتی در مزرعه و روشهای برداشت بستگی دارد (مظاهری و مجنونحسینی، 1387). در گندم همانند دیگر غلات، تراکم بوته در واحد سطح به هنگام رسیدن، بوسیله تعداد سنبلهها در یک مترمربع مشخص میگردد. افزایش عملکرد بستگی زیادی به تراکم سنبله به هنگام برداشت دارد. تراکم بسیار بالا نیز مطلوب نمیباشد، زیرا موجب افزایش شاخص سطح برگ میگردد و در نتیجه از حد اپتیمم تجاوز مینماید و همچنین موجب افزایش حساسیت نسبت به بیماریها و خوابیدگی میگردد. در شرایط محیطی مناسب، دانههای سبز شده در یک متر مربع میبایست 700 – 600 سنبله قابل برداشت را تولید نماید. برای اینکه بتوان چنین تراکمی را تولید نمود میبایست 600 – 400 دانه جوانه زده در یک مترمربع داشته باشیم. همچنین برای تامین تراکم مناسب باید شرایط رطوبتی خاک، بستر بذر، تاریخ کاشت و خصوصیات واریته را در نظر داشت (نورمحمدی و همکاران، 1389).
هدف از تعیین تراکم میان بوتهها آن است که ترکیب مناسبی از عوامل محیطی برای حصول حداکثر عملکرد کمی با کیفیت مطلوب تامین گردد. تراکم مطلوب بوته یعنی تراکمی که در آن تمامی عوامل محیطی مورد استفاده کامل گیاه قرار گرفته و رقابتهای درونبوتهای و برونبوتهای به حداقل برسد و میزان بذر بر حسب (وزن دانه، درصد خلوص، قوه نامیه، زمان کاشت و کیفیت تهیه زمین) تفاوت میکند (روزبه، 1376). معمولاً مقدار رطوبت قابل استفاده خاک، مقدار بذر مصرفی را در مناطق خشک و نیمه خشک تعیین می کند، از این جهت هر چه شرایط و فصل رشد خشک تر باشد، بذر را کمتر می کارند (نورمحمدی و همکاران، 1376) و در صورتی که تراکم درست نباشد بذور کاشته قادر به استفاده بهینه از شرایط موجود طبیعی به ویژه درجه حرارت و بارش نبوده و در نتیجه عملکرد در واحد سطح افت پیدا می کند. تعیین میزان بذر مورد توجه محققین قرار داشته است و میزان آن را بین 350-200 دانه در مترمربع گزارش کرده اند (بی نام، 1382). نتایج سه ساله تحقیق سالک زمانی و توکلی (1383) نشان داد که عملکرد دانه با وزن هزار دانه و تعداد سنبله در واحد سطح همبستگی مثبت دارد. تراکم بوته بر تعداد دانه در سنبله، تعداد سنبله در واحد سطح و طول سنبله اثر بسیار معنی داری داشت. در شرایطی که رطوبت، مواد غذایی و سایر عوامل رشد محدود باشند، تعداد اندکی پنجه توسعه می یابد اما در شرایط مناسب با تولید پنجه های زیاد، پتانسیل عملکرد نیز افزایش می یابد.
همچنین تاکی و همت (1376)، نتیجه گرفتند که با کاهش مقدار بذر و کم شدن تعداد بوته در واحد سطح، تعداد پنجههای بارور، تعداد سنبلچه در هر خوشه، طول خوشه و تعداد دانه در خوشه افزایش مییابد، بطوریکه عملکرد محصول در تیمارهای مقادیر مختلف بذر اختلافی نشان نمیدهد. با افزایش تراکم کاشت بر وزن دانه و تعداد دانه در سنبله کاسته می گردد ولی عملکرد دانه به خاطر افزایش تعداد دانه و سنبله در مترمربع افزوده می گردد و بهترین تراکم برای گندم های زمستانه 140 بوته در مترمربع را گزارش کردند.
کوثری (1373) به منظور یافتن مناسبترین میزان بذر برای 5 رقم گندم دیم (زردک، سفید، آذر، بیستون و تی آر اس) آزمایشی را با میزانهای بذر 90، 120، 150 و 180 کیلوگرم در هکتار در ایستگاه تحقیقات دیم سرا رود کرمانشاه، طی سه سال انجام داد. نتایج نشان داد در کلیه ارقام با اضافه شدن میزان بذر میزان محصول نیز بالا میرود و بالاترین عملکرد را رقم سفید با میزان 180 کیلوگرم در هکتار داشته است. امامی و همکاران (1391)، به منظور بررسی اثر رقم و تراکم گیاهی بر عملکرد و اجزای عملکرد سه رقم گندم نان (چمران، وریناک و دز)، آزمایشی را به صورت کرتهای خرد شده در قالب بلوکهای کامل تصادفی با چهار تراکم (250، 300، 350 و 400 بوته در مترمربع)، در سه تکرار در شهرستان شیروان – چرداول استان ایلام انجام دادند، نتایج نشان داد تراکم 350 بوته در مترمربع نسبت به سایر تراکمهای گیاهی از عملکرد دانه (4527 کیلوگرم در هکتار)، تعداد سنبله در مترمربع (370.7)، تعداد دانه در سنبله (36.6) و شاخص برداشت (49.4) بالاتری برخوردار بود. صفایی و حکیمی (1373) نیز طی سه سال آزمایش اثرات میزانهای مختلف بذر (350، 400، 450، 500 بذر در متر مربع) را روی عملکرد دو رقم گندم قدس و کراس امید در مرکز تحقیقات اصلاح و تهیه نهال بذر ورامین بررسی نمودند. نتایج حاصله نشان داد که مقادیر مختلف بذر در عملکرد محصول موثر بوده و بیش ترین میانگین عملکرد دانه برای ارقام قدس و کراس امید در میزان 400 بذر در مترمربع بدست آمده است.
همچنین بخشنده و راهنما (1378) طی آزمایشاتی دریافتند که تراکم 400 بوته در متر مربع برای گندم بهترین تراکم به لحاظ افزایش در صفات کمّی عملکرد بود. فارِس50 (1997) نیز طی آزمایشاتی گزارش نمودند که با بالا رفتن تعداد بذر در مترمربع تا 500 بذر، تعداد سنبله در مترمربع افزایش ولی تعداد دانه در سنبله و وزن هزاردانه کاهش یافتند و بدین ترتیب افزایش عملکرد حاصل نشد، ضمن آنکه افزایش میزان بذر در مترمربع تاثیر منفی بر درصد پروتئین داشت.
همچنین آقارخ (1370) نتیجه گرفت که تراکمهای 450، 500 و 550 بذر در متر مربع اختلاف معنیداری از نظر عملکرد با تراکمهای 350 بذر در مترمربع داشتند، این محققان تراکم 450 بوته در مترمربع را از نظر اقتصادی توصیه نمودند. توحیدی و همکاران (1375)، نتیجه گرفتند که تاثیر تراکم بر روی عملکرد بیولوژیکی و وزن هزاردانه از لحاظ آماری اختلاف معنیداری مشاهده نگردید. تاثیر تراکم بر روی شاخص برداشت در سطح آماری 5% معنیدار و در تراکمهای پائینتر شاخص برداشت بالاتری بدست آمده است. تاثیر تراکم بر روی تعداد سنبله در واحد سطح در سطح آماری 1% معنیدار و با افزایش تراکم، تعداد سنبله نیز افزایش یافته است. تاثیر تراکم بر روی تعداد سنبلچه در سنبله، تعداد دانه در سنبله و وزن دانه در سنبله در جامعه گیاهی و در ساقه اصلی در سطح آماری 1% معنیدار بوده و با افزایش تراکم در واحد سطح روند کاهش در این تیمار بدست آمده است.
قرینه (1373)، طی آزمایشی بر روی گندم آبی اظهار داشت که تفاوت عملکرد دانه در تراکمهای مختلف با وجودی که در حد 95% معنیدار نبود، ولی با اغماض در حد 94% معنیدار بودند که با در نظر گرفتن اینکه اثر متقابل عامل رقم و تراکم با احتمالی بیش از 99% معنیدار بود، نشان میدهد واکنش ارقام نسبت به تراکم متفاوت است و میتوان امیدوار بود که افزایش تراکم در بعضی ارقام باعث افزایش عملکرد شود، یا اینکه میتوان ارقامی بدست آورد که با تراکمهای بالاتر عملکرد بیشتری داشته باشند. در میان اجزاء عملکرد تعداد سنبله در واحد سطح و تعداد دانه در سنبله اصلی تحت تاثیر بسیار معنیدار تراکم، رقم و اثر متقابل این دو عامل بودند ولی وزن هزاردانه فقط تحت تاثیر عامل رقم بود.
منابع
1. اخوان، م.، سام دلیری، م.، مبصر، ح.، دستان، س. و روستائی، خ. 1388. اثرات عدم مصرف نیتروژن و تراکم کاشت بر صفات زراعی برنج رقم طارم لنگرودی پژوهش در علوم زراعی. 2:35-45.
2. ارشدی خمسه، آ.، الماسی، م.، راشد صدقی، ع. و احمدی عدلی، ر. 1391. تاثیر خاک ورزی بر روی برنامه ریزی آبیاری و عملکرد کلزا. نشریه دانش کشاورزی و تولید پایدار. جلد 22. شماره 1. ص 115-105.
3. افضلی، س. م. ج.، بهرامی، ه. و شیخ داوودی. م. ج. 1384. ارزیابی عمقی خاک سطحی در عملیات مختلف خاک ورزی. چهارمین کنگره ملی ماشین های کشاورزی و مکانیزاسیون تبریز.کد مقاله: 27.
4. امامی، ط. کاظمی، ا. ناصری، ر. مرادی، م. میرزایی، ا. پاکدل، م. و جمالی، ج. 1391. عملکرد ارقام گندم نان تحت تاثیر تراکم های گیاهی در شرایط آب و هوایی منطقه شیروان چرداول، ایلام. دوازدهمین کنگره علوم زراعت و اصلاح نباتات ایران. دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج. ص 6-7.
5. امیدی، ح.، طهماسبی، ز.، قلاوند، ا. و محمد مدرس، س. ع. 1384. ارزیابی سیستم های خاک ورزی و فواصل ردیف بر عملکرد دانه و درصد روغن کلزا (Brassica napus L.) مجله علوم زراعی ایران. جلد 7. شماره 2. ص 111-97.
6. انصاری، م. ر. و آسودار، م. ا. 1384. تاثیر ماشین های مختلف خاک ورزی در توزیع خاکدانه و فشردگی خاک. مجموعه مقالات چهارمین کنگره ملی ماشین های کشاورزی و مکانیزاسیون، تبریز.
7. آزاد شهرکی، ف.، قاسمی نژاد، م.، کوهی، ن. و افضلی، ه. 1389. بررسی برخی خصوصیات و محتوی رطوبتی خاک و عملکرد درت دانه ای تحت روش های خاک ورزی و مدیریت بقایای گندم در کرمان. ششمین کنگره ملی مهندسی ماشین های کشاورزی و مکانیزاسیون پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران، کرج. کد مقاله 202.
8. آزادشهرکی، ف. نقوی، ه. نجفی نژاد، ح. 1388. تاثیر روش های خاک ورزی و مدیریت بقایای گندم بر برخی خصوصیات خاک و عملکرد ذرت دانه ای در کرمان. مجله دانش نوین کشاورزی. سال ششم، شماره 19، تابستان 1389.
9. آقارخ، ع.، 1370. بررسی اثر میزان های مختلف بذر روی عملکرد گندم گزارش پژوهشی بخش تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر. مرکز تحقیقات کشاورزی اصفهان. ص 105-103.
10. باکینگهام، ف. و پائولی، آ، د. 1387. سیستم های خاک ورزی حفاظتی. ترجمه آسودار، م. ا، و سبزه زار، ه. نشر آموزش کشاورزی. 343 صفحه.
11. بحرانی، ع.، حسینی، م.، معمار، س. و طهماسبی سروستانی، ز. 1386. بررسی تاثیر باکتری های آزوسپیریلوم و ازتوباکتر همراه با مصرف ریز مغذی ها به صورت محلول پاشی و کاربرد در خاک بر خصوصیات کمی و کیفی 5 رقم گندم بعد از کشت ذرت در استان فارس. مجله علوم کشاورزی. 2: 376-367.
12. بختیاری، م. 1382. تعیین مناسب ترین روش خاک ورزی جهت کاشت گندم در تناوب با سیب زمینی، مجموعه مقالات همایش بررسی مسائل خاک ورزی غلات، کرج. کد مقاله 102.
13. بخشنده، ع.، و راهنما، ع. 1378. بررسی اثر مقدار بذر در تاریخ کاشت بر تعداد، عملکرد شش رقم گندم،مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی، سال یازدهم، شماره سوم، 1384.
14. بستانی، ج. 1392. تاثیر تراکم بوته و کود نیتروژن بر عملکرد و اجزاء عملکرد جو. پایان نامه کارشناسی ارشد زراعت، دانشگاه آزاد اسلامی واحد دزفول.
15. بور، ق. خورگامی، ع. 1387. بررسی اثر روش های مختلف خاک ورزی بر عملکرد و اجزای عملکرد گلرنگ دیم در منطقه خرم آباد. پژوهش نامه کشاورزی. جلد 1، پیش شماره 1.
16. بهامین، ص. 1390. تاثیر کود های بیولوژیک، دامی و شیمیایی بر عملکرد کمی و کیفی آفتابگردان. پایان نامه کارشناسی ارشد آگرواکولوژی. دانشکده کشاورزی دانشگاه بیرجند. 68 ص.
17. بهرامی، م، ح. 1382. بررسی اثر روش های مختلف خاک ورزی بر علف های هرز و نخود دیم در لرستان. پایان نامه کارشناسی ارشد زراعت دانشکده کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی دزفول.
18. بی نام. 1390. نتایج طرح آمارگیری نمونه ای گندم و جو سال زراعی 90-1389. انتشارات تهران، وزرات جهاد کشاورزی، دفتر آمار و فناوری اطلاعات. ص 50.
19. تاکی، ا. همت، ع. 1376. تاثیر روش های مختلف تهیه بستر کاشت و مقادیر مختلف بذر بر عملکرد و اجزای عملکرد گندم آبی. پنجمین کنگره زراعت و اصلاح نباتات ایران. کرج. 1377، ص 460.
20. توحیدی، م. سیادت، س. ع. و هاشمی دزفولی، ا. 1375. بررسی و مقایسه روند پنجه زنی و عملکرد در سه رقم گندم نان در میزان های مختلف بذر در شرایط آب و هوایی دزفول. پنجمین کنگره زراعت و اصلاح نباتات ایران. کرج. 1377. ص 424.
21. جوادی، ا. و رحمتی، م. ه. 1383. مدیریت بقایای گیاهی با تکیه به روش های خاک ورزی حفاظتی در برخی محصولات کشاورزی. اولین همایش علمی کاربردی مدیریت بقایای گیاهی.
22. حسینی، ک. 1371. بررسی اثرات مقادیر مختلف بذر بر عملکرد گندم واریته آزادی در شرایط دیم گچساران، نهال و بذر، جلد 8 (3 و 4): 56-45.
23. خردمند، س. 1390. بررسی اثر تراکم و نسبت های کاشت بر عملکرد کمی و کیفی دانه و علوفه در کشت مخلوط جو و خلر. پایان نامه کارشناسی ارشد زراعت. دانشگاه بیرجند.
24. خزایی پرند، ر. 1391. بررسی اثرات تراکم بوته بر عملکرد و اجزاء عملکرد در ارقام عدس در شرایط دیم شهرستان نهاوند. پایان نامه کارشناسی ارشد زراعت.دانشگاه آزاد اسلامی واحد بروجرد.
25. راشد محصل، م، ح. رحیمیان، ح. و بنانیان، م. 1385. علف های هرز و کنترل آن ها (ترجمه). چاپ ششم. اتنشارات جهاد دانشگاهی مشهد. ص 55-45.
26. رمرودی، م.، مظاهری، د.، مجنون حسینس، ن.، حسین زاده، ع.، و حسینی، س.م.ح. 1389. تاثیر گیاهان پوششی، نظام های خاک ورزی و کود نیتروژن بر عملکرد سورگوم علوفه ای (Sorghum bicolor L.). مجله علوم گیاهان زراعی ایران، 41 (3): 763-769.
27. روزبه، س، ن. 1376. بررسی اثر تاریخ کاشت و تراکم بذر روی روند رشد، عملکرد و اجزا عملکرد رقم دنا در شرایط آب و هوایی یاسوج. پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته زراعت. دانشگاه آزاد اسلامی درفول.147 صفحه.
28. روزبه، م، و شیروانیان، ع، ر. 1384. بررسی اثرات روش های مختلف کوددهی تحت دو سیستم خاک ورزی نواری و مرسوم بر کارایی کود فسفره در تولید ذرت دانه ای. چهارمین کنگره ملی ماشین های کشاورزی و مکانیزاسیون تبریز.
29. زارعی، ح.، آسودار، م. ا. و رهنما، م. 1391. افزایش کارایی مصرف آب تحت تاثیر الگوی کاشت و خاک ورزی حفاظتی در کاشت گندم. اولین کنفرانس ملی راهکارهای دستیابی به توسعه پایدار در بخش های کشاورزی، منابع طبیعی و محیط زیست. دانشگاه تهران، تهران.
30. سالک زمانی، ع. توکلی، ع. 1383. اثر مقادیر مختلف بذر بر عملکرد و اجزای عملکرد ژنوتیپ های جدید گندم دیم. مجله علوم زراعی ایران. جلد ششم، شماره 3، پاییز 1383.
31. سالک زمانی، ع.، عنابی میلانی، ا. و زابلستانی، م. 1386. اثر روش های مختلف خاک ورزی بر عملکرد و اجزا عملکرد دانه گندم رقم الوند در شرایط آذربایجان شرقی. "مجله علوم زراعی ایران"، 9 (1): 90-99.
32. سرمدنیا، غ و کوچکی،ع. 1371. جنبه های فیزیولوژیکی زراعت دیم. انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد صفحات 1 تا 3.
33. سرمدنیا، غ. و کوچکی، ع. 1368. جنبه های فیزیولوژی زراعت دیم (ترجمه). انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد. ص 4.
34. سعادت زاده، م.، نبوی کلات، س.م. و بهاری کاشانی، ر. 1389. اثر تراکم گیاهی و کود نیتروژن بر عملکرد کمی و کیفی ذرت علوفه ای در منطقه ی درگز. ص 16-29.
35. شم آبادی، ز. و محمدی، ع. ر. 1389. مطالعه اثر خاک ورزی حفاظتی بر عملکرد گندم آبی در شهرستان شاهرود. مجموعه مقالات ششمین کنگره ملی مهندسی ماشین های کشاورزی و مکانیزاسیون کرج.
36. شمس آبادی، ح. رفیعی، ش. 1385. بررسی اثر عملیات خاک ورزی اولیه و تراکم مختلف بذر روی عملکرد محصول گندم دیم در منطقه گنبد کاووس. مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی. جلد سیزدهم، ویژه نامه زراعت و اصلاح نباتات،1385.
37. صادق نژاد، ح، ر. 1384. مقایسه بعضی از روش های خاک ورزی حفاظتی با خاک ورزی مرسوم در اراضی زارعین استان گلستان. مجموعه مقالات چهارمین کنگره ملی ماشین های کشاورزی و مکانیزاسیون. تبریز.
38. صفایی، ح. و حکیمی، ع. 1373. بررسی اثرات میزان های مختلف بذر بر عملکرد ارقام گندم. سومین کنگره زراعت و اصلاح نباتات ایران. تبریز. ص 5-3.
39. صفری، ا.، آسودار، م. ا. و واحد، ز. 1389. تعیین درصد پوشش بقایای گیاهی ماش در روش های مختلف خاک ورزی و کاشت. اولین همایش ملی مکانیزاسیون و فناوری های نوین در کشاورزی. دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی رامین خوزستان.
40. عادل زاده، ر. 1384. بررسی اثرات کم خاک ورزی بر عملکرد سویا. چهارمین کنگره ملی ماشین های کشاورزی و مکانیزاسیون. تبریز.
عادل زاده، ر. تقی نژاد، ج.1386. تاثیر روش های مختلف خاک ورزی بر عملکرد سه رقم سویا، چکیده مقالات سومین کنفرانس دانشجویی مهندسی ماشین های کشاورزی و مکانیزاسیون.
41. عباسی، ف. آسودار، م، ا. سعادت فرد، م. و عالمی سعید، خ. 1387. اثر خاک ورزی حفاظتی بر خصوصیات فیزیکی، پنجمین کنگره مهندسی ماشین های کشاورزی و مکانیزاسیون، دانشگاه فردوسی مشهد. ص 46.
42. عبدی، س.، تاجبخش، م.، عبدالهی مندولکانی، ب.، رسولی صدیقانی، م، ح. و متاعی، س. 1389. بررسی تاثیر گیاهان لگوم به عنوان کود سبز بر میزان نیتروژن قابل استفاده خاک. مجموعه مقالات اولین همایش ملی کشاورزی پایدار و تولید محصول سالم.
43. عظیم زاده، س، م. کوچکی، ع. و بالا، م. 1381. بررسی اثر روش های مختلف شخم بر وزن مخصوص ظاهری، تخلل، رطوبت خاک و عملکرد گندم در شرایط دیم. مجله علوم زراعی ایران، جلد چهارم، شماره 3، ص 7.
44. علیجانی، خ.، بحرانی، م.، و کاظمینی، س. ع. 1390. تاثیر روش های خاک ورزی و مقادیر بقایای ذرت بر رشد، عملکرد و اجزای عملکرد گندم. نشریه پژوهش های زراعی ایران، 9 (3): 493-486.
45. غلامحسینی، م.، قلاوند، ا. و جمشیدی، ا. 1388. تاثیر رژیم های آبیاری و تیمارهای کودی بر عملکرد دانه و غلظت عناصر در برگ و دانه آفتابگردان. مجله پژوهش و سازندگی در زراعت و باغبانی. 79: 100-91.
46. فتحی، ع، تیرماه، 1390. تاثیر تنش خشکی بر عملکرد و اجزای عملکرد ارقام مختلف گندم در منطقه اقلید فارس. پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته زراعت. دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی رامین خوزستان. ص 2.
47. قربانی، ف. 1381. مقایسه روش های خاک ورزی مرسوم وانتخاب مناسبترین روش برای کاشت نخود دیم. پایان نامه کارشناسی ارشد مکانیزاسیون کشاورزی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات تهران.
48. قرینه، م. ح.، و نادیان، ح. 1390. کشاورزی پایدار و راهکارهای آن.
49. قرینه، م، ح. 1373. مقایسه اثر تراکم بوته و ارقام مختلف روی عملکرد دانه گندم آبی در استان خوزستان. پنجمین کنگره زراعت و اصلاح نباتات ایران. کرج. 1377. ص 361.
50. قنبری، ا.، لی، ه. و شهریاری، ع. 1384. اثر بقایای مختلف کود نیتروژن و سیستم های مختلف کاشت بر روی عملکرد و کیفیت گندم در سال زراعی دوم. مجله علمی کشاورزی. جلد 28. شماره 2. ص 51-41.
51. کوثری، ع. 1373. بررسی اثر میزان بذر بر روی عملکرد 5 رقم گندم در شرایط دیم. سومین کنگره زراعت و اصلاح نباتات ایران. تبریز.ص 3-2.
52. گجری، پی. آر. آروا، سی. و ک. و پری هار، اس، اس. 1385. نظام های خاک ورزی در کشاورزی پایدار. ترجمه: ذاکری، م. و کاظمی، ن. انتشارات دانشگاه ایلام. ص 203.
53. لامعی هروانی، ج. 1386. نقش بقایای کشت تابستانی خلر و ماشک به عنوان کود سبز در تامین عناصر غذایی گیاهان. مجموعه مقالات دهمین کنگره علوم خاک ایران. کرج. ص 426- 423.
54. محمدی، خ.، نبی اللهی، ک.، آقا علیخانی، م .و خرمالی، ف. 1388. بررسی تاثیر روش های مختلف خاک ورزی بر خصوصیات فیزیکی و عملکرد. اجزای عملکرد گندم دیم. مجله پژوهش های تولید گیاهی، جلد 16، شماره 4.
55. مدحج، ع. و فتحی، ق. ا. 1387. فیزیولوژی گندم. انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی (شوشتر). صفحه. 317-55.
56. مسگرباشی، م.، بخشنده، ع.، نبی پور، م. و کاشانی، ع. 1383. بررسی اثر بقایای گیاهی و کود شیمیایی بر جذب نیتروژن، عملکرد گندم و مواد آلی خاک در شرایط اهواز. "مجله علوم زراعی ایران"، 6 (3): 249-258.
57. مظاهری، د. مجنون حسینی، ن. 1387. زراعت عمومی. چاپ ششم. انتشارات دانشگاه تهران. ص 80-1.
58. موسوی بوگر، ا.، جهانسوز، م.، مهرور، م.، حسینی پور، ر.، و مددی، ر. 1391. بررسی ویژگی های فیزیکی خاک و عملکرد ارقام گندم آبی تحت تاثیر نظام های مختلف خاک ورزی. مجله زارعت و اصلاح نباتات. 8 (2): 11-20.
59. مومنی، د. و شریفی، ا. 1389. اثر روش های خاک ورزی حفاظتی و کاشت بر عملکرد و اجزای عملکرد کنجد در منطقه جیرفت کهنوج. مجموعه مقالت ششمین کنگره ملی مهندسی ماشین های کشاورزی و مکانیزاسیون کرج.
60. مومنی، د.، دهقان، ا. و شریفی، ا. 1389. اثر روش های خاک ورزی حفاظتی و مرسوم بر عملکرد و اجزای عملکرد گندم در منطقه جیرفت و کهنوج. مجموعه مقالات ششمین کنگره ملی مهندسی کشاورزی و مکانیزاسیون. کرج.
61. مهاجرمازندرانی، ف.، آسودار، م و شافعی نیا، ع. 1387. اثر ماشین های خاک ورزی و کاشت بر سرعت سبز شدن و عملکرد گندم دیم. پنجمین کنگره ملی مهندسی ماشین های کشاورزی و مکانیزاسیون. دانشگاه فردوسی. مشهد.
62. میرهاشمی، س. م.، کوچکی، ع.، پارسا، م.، و نصیری محلاتی، م. 1388. بررسی مزیت کشت مخلوط زنیان و شنبلیله در سطوح مختلف کود دامی و آرایش کاشت. مجله پژوهش های زراعی ایران. 1: 279-269.
63. نورمحمدی، د. و زارعیان، س. 1382. اثر روش های مختلف تهیه زمین و کاشت روی سبز شدن گندم آبی. مجله علوم کشاورزی ایران. جلد 34. شماره 2. ص 332-321.
64. نورمحمدی، ق. سیادت، ع. و کاشانی، ع. 1389. زراعت غلات، چاپ نهم، انتشارات دانشگاه شهید چمران. صص 48و 446.
65. همت، ع. و اسدی خشوئی. ا. 1376. اثرات سیستم های مستقیم کاشت، بی برگردان ورزی و خاک ورزی مرسوم بر عملکرد دانه گندم پاییزه آبی. مجله علوم کشاورزی ایران. جلد 28. شماره 1. صفحه: 33-19.
66. همت، ع.، ا. اسدی خشوئی، 1376. اثرات سیستم های مستقیم کاشت، بی برگردان ورزی و خاک ورزی مرسوم بر عملکرد دانه گندم پائیزه آبی. مجله علوم کشاورزی ایران،شماره 1: 33-19.
67. Alvarez, R., and H. S. Steinbach.2009. A review of the effects of tillage systems on some soil physical properties, water content, nitrate availability and crops yield in the Argentine Pampas. Soil Till. Res. 104: 1-15.
68. Armecine, R.B., Seco, M.H., caintic, P.S., and Milleza, E.J. 2005.Effect of leguminous cover crops on the growth and yield of obaca. Industrial crops and products. 21:317-323.
69. Asoodar, M. A. and Yousefi, Z. 2013. Effects of sowing techniques and seed rates on oilseed rape seeding emergence, crop establishment and grain yield. Proceedings of international Agricultural Engineering.China.
70. Asoodar, M. A., Bkhshandeh, A. M., Afraseabi, H. and shafeinia. A. 2006. Effects of press wheel weight and soil moisture at sowing on grain yield. Journal of Agronomy. 5(2): 278-283.
71. Aulakh, M. S., Khera, T. S., Doran, J. W., Kuldip-singh, and Bijay-singh. 2000. Yeilds and nitrogen dynamics in a rice-wheat system using green manure and inorganic Fertilizer. Soil science society of amerce jrounal, 64(5):1867-1876.
72. Azim Zadeh, Kuchaki, A., and Pala, M. 2002. Study on the effect of plow different methods on bulk density, porosity, soil moisture and wheat yield. Iranian J. Crop Science, 4: 218-233.
73. Azooz, R. H. and Arshad, M. A. 2000. Soil water drying and recharge rates as affected by tillage under continuous barley-canola cropping systems in northwestern Canada. Canadian journal of soil science. 81: 45-62.
74. Azooz, R. H., M. A. Arsbad and A. J. Fransluebbers. 1996. pore size distribution and Hydraulic conductivity affected by tillage in north western. Soil science of America. (V60-C4) P:1197-1201.
75. Barzegar, A. R., Asoodar, M. A., Eftekhar, A. R. and Herbert, S. J. 2004. Tillage effects on soil properties and performance of irrigated wheat and clover in semi-arid region. Journal of Agronomy. 3(4): 237-242.
76. Barzegar, A. R., Hashemi, A. M., Herbert, S. J., Asoodar, M. A. 2004. Interactive effects of tillage system and soil water content on aggregate size distribution for seedbed preparation in fluvisols in southwest Iran. Soil and tillage Res. 78: 45-52.
77. Barzegar, A. R., Hashemi, A. M., Herbert, S. J., Asoodar, M. A. 2004. Tillage effects on soil properties and performance of irrigated wheat and clover in semi arid region. Journal of Agronomy. 3(4):237- 242.
78. Blackshaw, R. E., Moyer, J. R., Doram, R. C., Boswall, A. L., and E. G. 2001. Suitability of undersown sweet clover as a fallow replacement in semiarid cropping systems. Agron. J. 93: 863-868.
79. Chaudhary, M. R., Gajri, S. S., Prihar, A., Romesh, K. 1985. Effect of deep tillage on soil physical properties and maize yields on coarse textured soils. Soil and tillage res. 6:31-44.
80. Chen, H. 2013. Traffic and tillage effects on soil water conservation and winter wheat yield in the loess plateau, china. Ecological Chemistry and Engineering Sinica. 20 (3): 507- 517.
81. Chen, Y., Cavers, C. Tessier, S., Monerco, F. and Lobb, D. 2005. Short- term tillage effects on soil cone index and plant development in a poorly drained, heavy clay soil. Soil and Tillage Research. 82: 161- 171.
82. Chen, Y., Tessier, S, and Irvin. B. 2004. Drilland crop performances as effected by different drill configuration for No-till seeding. Soil and Tillage Research, 77(2): 147- 155.
83. Ciha, A. J. 1982. Yeild and component of four sowing wheat cultivars grown under three tillage systems. Agron. J. 74: P 317-320.
84. Cripps, R. and Matocha, J. E. 2004 diffre.Effect of dieffrent tillage practice on surface residue, soil physical properties and wheat emergence. Soil and tillage research. 48:416-427.
85. Cui- Cui, W., Ai- W., C., Ji- Jun, W., Dong-Xiao, Z., Song, T., Guang-Sheng, Z., Li-Yong, H., Jiang-Sheng, T. 2011. Growth and yield formation of direct-seeding rapeseed rapeseed under no-tillage cultivation in double rice cropping area in hubei provience. Acta Agronomica Sinica. 37 (4):694- 702.
86. Dao, T. H., and Nguen, H. T. McVerdu, A. and Teresa, M. 2004. Comparison of (polygonum aviculare) seeding survival under different tillage systems in Mediterranean dry land agroecosystems. Acta Ecologica. PP:25,119,127.
87. Darmora, D. P., Pandy, K. P. 1995. Evaluation of performance of furrow openers of combined seed and fertilizer drills. Soil and tillage Res. 34:127-139.
88. Di vita, P., Di Paolo, E., Fecondo, G., Fonzo, N., and Pisante, M. 2007. No-tillage and convetional tillage effects on durum wheat in southern Italy. Soil and Tillage Research, 92:69-78.
89. Dinesh, R., Sryanarayana, M.A., Ghoshal chaudhuri, S. and Sheeja. T.E. 2004. Long- term influence of leguminous cover crops on the biochemical properties of a sandy clay loam fluventic sulfaquent in a humid tropical region of India. Soil and Tillage Research. 77:69-77.
90. Dom R.F., Mehdi B. B., Burgress M. S., Madramootoo C. A., Mehuys G. R., Callum I. R., 2004. Soil bulk density and crop yield under eleven consecutive years of corn with different tillage and residue practices in a sandy loam soil in central Canada. Soil and Tillage Research. 84:41-53.
91. Emam, Y. (2007) Cerals production. Shiraz Univ. press. 190 PP.(In farsi).
92. Evans, J., Scott, G., Lemerle, D., Kaiser, A., or Chard, B., Murray, G. M., and Amestrong, E. L. 2003. Impact of legume break crops on yield and grain quality of wheat and relationship with soil mineral N and crop N content Austration journal agricultural research, 54:777-788.
93. Finlay, M. J., Tisdall, J. M. and Mckenzie, B. M. 2003. Effect of tillage below the on. Emergence of wheat segs in a hardsetting soiledlin. Soil and Tillage Research. 3-4:213- 225.
94. Funtes, J. P., Flury, M. and Bezdicek, D. F. 2004. Hydraulic properties in a silt loam soil under natural prairie, conventional till, and no-till. Soil science society American journal. 68: 1679-1688.
95. Ghalavand, A., Jamshidi, E., Salhi, A., Samara, S. M. and Javad zarea, M. 2009. Effects of different green manures and mycorriza on soil biological properties, grain yield and seed quality of sun flower (Helianthus annus L.). American Eurasian journal of sustainable agriculture,3(4):836-844.
96. Gill, K. and B. Aulakh. 1990. Wheat yield and soil bulk density response to some soil tillage systems on anoxi soil. Soil and Tillage Res. 18(1): 37-45.
97. Golchin , A., and Askari, H. 2004. Change of some of soil physical properties due to effect tillage operation, P 145-146. In: Proceeding of gth soil science congress of Iran. Soil conservation and watershed Research Institute.
98. Habib zade, Y., Mamaghani, R. & Kashani, A. (2007). Effect of different row spacing on seed yield yield components & protein content of three mungbean cultivars (Vigna radiata (L.) Wilczek) in Ahvaz region. Agricultural Science Journal, 30(3), 1-13. (In Farsi).
99. Halvorson, A. D., Black, A. L., Krupinsky, J. M., Merrill, S. D., Wienhold, B. G., and Tanaka, D. L. 2000. Spring wheat response to tillage and nitrogen fertilization in rotation with sunflower and winter wheat. Agronomy Journal, 92:136-144.
100. Hammel, J. E. 1995. Long term tillage and crop rotation effects on winter production in northern Idaho, Agronomy Journal, 97:16-22.
101. Helm, V. 2005. Conservation tillage: corn, grain sorghum, and wheat in dallas country, Texas. Soil and tillage Research. 23(5):356-360.
102. Hemat, A., Eskandari, I. 2004. Conservation tillage for winter wheat fallow farming in the temperate continental climate of northwestern Iran. Field crop Research. 89:123-133.
103 Huang, M., Zou, y., Feng, y., Cheng, Z., Mo, Y., Ibrahim, M., Xia, B. and Jiang, P. 2011. No- tillage and direct seeding for super hybrid rice production in rice-oilseed rape cropping system. European Journal of Agronomy. 34: 278- 286.
104. Ito, M., Matsumoto, T and Quinones, M. A. 2007. Conservation tillage practice in sub-saharan Africa: The experience of sasakawa global 2000. Crop protection 26:417-423.
105. Jin, H., Li. Hongwena, G. Rabi, A. B. Rasaily, W. Qingjiea, C. Guohuaa, S. Yanboa, Q. Xiaodonga and L. Lnijic. 2011. Soil properties and crop yields after 11 years of no tillage farming in wheat-maize cropping system in North China Plain. Soil & Tillage Research 113: 48-54.
106. Karamanos, A. J., Bilalis and Sidiras, N. 2004. Effect of reduced tillage and fertilization practices on soil characteristics , plant water status. Growth and yield of upland cotton. Agronomy crop science. 190:262-276.
107. Katsvairo, T., Cox, W. J. and Vanes. H. 2002. Tillage and rotation effects on soil physical. Characteristics. Agronomy journal. 94: 299-304.
108. Kouyate,z., Franzluebbers, K., Juo, A. S. R. and Hossner, L. R. 2000. Tillage , crop residuce, legume rotation, and green manure effects on sorghum and millet yields in the semi arid tropics of mali. Plant and soil, 225(1-2):141-151.
109. Lal, R., Mahboubi, A. A., Fausey, N. R. 1994. Long-term tillage and rotation effects on properties of a central ohio soil. Sci. Soc. Am. J. 58:517-522.
110. Lampurlanes, J. Angas, P., Marlines, C. 2001. Root grouth, soil water content and yield of barely under different tillage systems on two soil semiarid conditions field crop Res. 27-40.
111. Lapen, D. R., Topp, G. G, Edwards, M. E., Gregorich, E. G., Curnol, W. E. 2004. Combination cone penetration resistancel water content instrumentation to evaluated cone penetration- water content relationships in tillage research. Soil and Tillage Research. 79: 51- 62.
112. Licht, M. A. and AL-kaisi, M. 2005. Strip tillage effects on seedbed soil temperature and other soil physical properties. Soil and Tillage Research. 80: 233- 249.
113. Lyon, D., Stroup, W., Brown, R. 1998. Crop production and soil water storage in long- term winter wheat-fallow tillage expriments. Soil and tillage Res. 49:19-27.
114. Malhi, S. S., Lemke. R., Wang, Z. H., Balder, S. and Chhabra. S. 2006. Tillage nitrogen and crop residue effects on crop yield, nutrient uptake, soil quality, and greenhouse gas emission. Soil and Tillage Research. 80: 171-183.
115. McGuire, AM., Bryant, DC. and Denison RF. 1998. Wheat yields, nitrogen uptake, and soil mouisture following winter legume cover crop VS. Fallow. Agron. J. Vol: 90, Issue 3, 404-410.
116. Mcmaster, G. S., Palic, D. B. And Dunn, G,H. 2002. Soil management alters seeding emergence and subsequent atumn grouth and yield in dry land winter wheat. Fallow systems in the central great plainson a clay loam soil. Soil and Tillage Research. 65: 183- 206.
117. MC-Vaya , K. A., Budea, J. A., Fabrizia, K., Mikhab, M., Ricea, C. W., Schlegelc, A. J., Petersona, D. E., Sweeneyd, D.W., and Thompson, C. 2006. Management effects on soil physical properties in long-term tillage studies in Kansas. Soil Science, 70: 434-438.
118. Mirlohi, A., Bozorgvar, N. andBassiri, M. (2000). Effect of nitrogen rate on growth, forage yield and silage quality of three sorghum hybrids. J Sci Tech Agric and Nat Resour, 4(2), 105-116. (In Farsi).
119. Mosavi, S. B., Jafarzadeh, A. A., Neishabouri, M. R., Ostan, and Feiziash, V. 2009. Rye green manure along with nitrogen Fertilizer application increases wheat (Triticum aestivum L.) production under dry condition. International journal of agriculture research, 4(6):204-212.
120. Oba, G., Stenseth, N. C., Weladje, R. B. 2002. Impacts of shifting agriculture on floodplain regeneration dry land, Kenya. Agriculture Ecosystems environment. 90: 211- 216.
121. Olson, K. R., Ebelhar, S. A. and Lang, J. M. 2013. Effects of 24 years of conservation tillage systems on soil organic carbon and soil productivity. Applied and Environmental Soil Science. 1-10.
122. Osunbitan, J. A., Oydele, D. J. and Adekalu, K. O. 2005. Tillage effects on bulk densithy, hydraulic conductivity and strength of a loamy sand soil in southwestern Nigeria. Soil and Tillage Research. 82:57-64.
123. Ozpinar, S., Cay, A. 2006. Effect of different tillage systems on the quality and crop productivity of a clay-loam soil in semi-arid north- western Turkey. Soil and Tillage Research. 88: 95- 106.
124. Pahlavan Rad, M. R., Dahmardeh, K. and Narouirad, M. R. 2009. Effects of application of different green manure sources in rotation with wheat on wheat yield and soil properties. The proceedings of the international plant nutition fertilizaers of some wheat varieties the 11th conference of agronomy PP: 26-29.
125. Quincke, J. A., Wortman, C. S., Mamo, M. Franti T., Drijbillaer, R. A., and Garcia, J. P. 2007. Effect of one- term tillage of no- till systems on soil physical propertie, phosphorus run off, and crop yield. Agronomy Journal, 99:1104-1110.
126. Rao, S. C. and Dao, T. L. 1996. Nitrogen placement and tillage effects on dry matter and nitrogen accumulation and redistribution in winter wheat. Journal of Agronomy. 88: 365- 371.
127. Sanford, D. and A. H. Utomo. 1995. Inheritance of tillering in winter wheat population Crop Sci., 35(6): 1566-1569.
128. Shakeel Khan, E., Qamar, R., Ghaffar, A. AND Mustafa, G. 2013. Impact of tillage and mulch on water conservation in wheat (triticum aestivum L.) under rice-wheat cropping system. Journal Agricultural Research. 51 (3): 225- 265.
129. Sharratt, B., Zhang, m. and Sparrow, S. 2006. Twenty years of tillage research in subarctic Alaska. Soil and Tillage Research. 91: 75- 81.
130. Singer, J. W., Kohler, K. A., Liebman, M. T., Richard, L., Cambardella, C. A., Buhler, D. D., 2004. Influence of tillage and crop residue on soil physical properties and yields of rice and wheat undershaloow water table conditions. Soil and tillage research, 92: 221-227.
131. Singh, B. R., and Haile, M. 2007. Impact of tillage and nitrogen fertilization on yield, nitrogen use efficiency of tef (Eragrostis tef(ZUCC) Trotter) and soil properties soil and tillage Research,94:55-63.
132. Singh, Y., V. P. Singh, G. Singh, D.S. Yadav, R. K. P. Sinha, D. E. Johnson and A. M. Mortime. 2011. The implications of land preparation, crop establishment method and weed management on rice yield variation in the rice-wheat system in the Indo-Gangetic plains. Field Crops research 121: 64-74.
133. Studert, G. A., Wilhelm, W. W., Power, J. F. 1994. Imbibitions response of winter wheat to water- filled pore space. Agron. J. 86:995-1000.
134. Tejada, M., gonzalez, J. L., Garcia- Martinئ.ez, A. M. and Parrado, J. 2008. Application of a green manure composted with beet vinasse on soil restoration: Eeffects on soil properlies, bioresource technology, 99(11): 4949-4957.
135. Tessier, S., Saxton, K. E., AND Popeandick, R. I. 2003. Furrow opener and peress wheel effects on seed environment and wheat emergence. Soil and Tillage Research. 39(7):547-559.
136. Vamerali, T. Bertocco, M. and Sartori, L. 2006. Effects of new wide sweep opener for no-till planter on seed zone properties and root establishment in maize: A comparison with double-disk opener. Soil and tillage research. 89:196-209.
137. Wilhelm, W. W., Mcmaster, G. S., Richman. R. W., Klepper, B. 1993. Aboveround vegetative development and growth of winter wheat as influenced by nitrogen and water. Ecol. Model. 68:183-203.
138. Yano, K., Dimon, H. and Mimoto, H. 1994. Effect of sunn hemp and pea nut incorporated as green manure on growth nitrogen of the succeeding wheat. Japanese journal of crop science, 63(1): 137-143.
1 McGuire et al.
2 Yano et al.
3 Aulakh et al.
4 Tejada et al.
5 Kouyate et al.
6 Mc verdu & Tressa
7 Singer et al.
8 Katsvairo et al.
9 Chen
10 Azooz et al.
11 Helm
12 Huang et al.
13 Ozpinar & Cay
14 Olson et al.
15 Rao & Dao
16 Tessier et al.
17 Vamerali et al.
18 Cui- Cui et al.
19 Chen et al.
20 Anyanzova et al.
21 Sharratt et al.
22 Lampurlanes et al.
23 Lapen et al.
24 Malhi et al.
25 Funtes et al.
26 Coltoon & Patter
27 Armecine et al.
28 De vita et al.
29 Singh et al.
30 Karmanos et al.
31 Hammel et al.
32 Quincke et al.
33 Lyon et al.
34 Funtes et al.
35 Dom et al.
36 Mc vaya et al.
37 Chen et al.
38 Osunbitan et al.
39 Lal et al.
40 Licht & AL-kaisi
41 Mcmaster et al.
42 Studert et al.
43 Wilhelm et al.
44 Matocha
45 Finlay et al.
46 Shakeel Khan et al.
47 Alvarez & Steinbach
48 Ferry biron et al.
49 Milton et al.
50 Fares
—————
————————————————————
—————
————————————————————