مبانی نظری فضا سبز شهری،نظزیه های فضا سبز شهری

مبانی نظری فضا سبز شهری،نظزیه های فضا سبز شهری،

مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 17
2-1 ادبیات تحقیق (مفاهیم و تعاریف موضوع) ……………………………………………………………………………………………………. 18
2-1-1 شهر ………………………………………………………………………………………………………………. …………………………………… 19
2-1-2 فضای سبز ……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 20
3-1-3 فضای سبز شهری ………………………………………………………………………………………………………………………………….. 22
2-2 سابقه توجه به کاربری فضای سبز ………………………………………………………………………………………………………………… 24
2-3 دیدگاه هاو نظریه های مرتبط با فضای سبز شهری …………………………………………………………………………………………. 25
2-4 تاریخچه فضای سبز در ایران ………………………………………………………………………………………………………………………. 28
2-5 استانداردهای فضای سبز …………………………………………………………………………………………………………………………….. 29
2-6 استانداردهای و سرانه های فضای سبز در ایران …………………………………………………………………………………………….. 31
2-7 اهداف احداث فضای سبز شهری ………………………………………………………………………………………………………………… 33
2-8 مدیریت فضای سبز شهری …………………………………………………………………………………………………………………………. 37
2-9 نقش و اهمیت فضای سبز در زندگی شهر……………………………………………………………………………………………………….39
2-10 ضرورت فضای سبز ……………………………………………………………………………………………………………………………….. 40
2-11 آثار فضای سبز بر بیوکلیمای شهری……………………………………………………………………………………………………….. 40
2-12 اهمیت و نقش فضای سبز در شهرسازی…………………………………………………………………………………………………. 41
2-13 نحوه تاثیرگذاری فضای سبز بر اقلیم شهری……………………………………………………………………………………………. 41
2-14 عملکردهای فضای سبز………………………………………………………………………………………………………………………… 41
2-15نقش های عموعی فضای سبز………………………………………………………………………………………………………………… 42
2-16 اهمیت و اثرات فضای سبز و پارک………………………………………………………………………………………………………… 43
2-17 فضای سبز و رابطه آن با محیط زیست…………………………………………………………………………………………………… 43
2-18 اثرات توسعه فضای سبز و رابطه آن با محیط شهری………………………………………………………………………………… 44
2-19 نقش فضای سبز در کنترل و کاهش آلودگی هوا از آلاینده ها …………………………………………………………………… 44
2-20 اثرات روحی روانی با توجه به رنگ سبز………………………………………………………………………………………………… 45
2-21 ارتباط فضای سبز در گذراندن اوقات فراغت…………………………………………………………………………………………… 45
2-22 جایگاه فضای سبز در رویکرد توسعه پایدار……………………………………………………………………………………………. 45
2-23 تاریخچه و مفهوم توسعه پایدار…………………………………………………………………………………………………………….. 46
2-24 شهر و توسعه پایدار…………………………………………………………………………………………………………………………….. 51
2-25 شهر پایدار ………………………………………………………………………………………………………………………………………… 52
2-26 شاخصهای توسعه پایدار………………………………………………………………………………………………………………………. 53
2-27 توسعه پایدار شهری ……………………………………………………………………………………………………………………………. 54
2-28 نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………………………………… 55

مقدمه

شهرها در آغاز قرن بیست ویکم ،تقریبا"دو درصد از مساحت کره زمین را اشغال کرده و حدود نیمی از جمعیت جهان را در خود جای داده اند . جمعیت شهری دنیا هر سال 55 میلیون نفر افزایش می یابد و پیش بینی می شود که در سال 2020 ،جمعیت به 75 درصد کل جمعیت برسد .شهرها در حال گسترش اند و به این ترتیب ،دست اندازی شهرها به منابع طبیعی نیز رو به افزایش است . تاثیر تراکم و تمرکز جغرافیایی فعالیت های انسانی و فن آوری ،ورای مرزهای اداری و کالبدی شهرها و تاثیرات آن بر مردم و محیط زیست روبه فزونی است . شهرها مراکز تجارت ،فرهنگ ،اقتدار ،هیجان و در عین حال مکان تنش و مخاطرات اند (ارجمند نیا،1379،ص12 ).
امروزه شهر نشینی در کشورهای پیشرفته ی صنعتی و نیز در ممالک توسعه نیافته ،بارزترین نمود تکامل جوامع انسانی به شمار می رود . با گسترش شهرها ،به ویژه شهرهای بزرگ ،جوامع انسانی با مشکلات متعددی مواجه شده اند که از مشخص ترین آنها ،مشکل مسکن ،کمبود امکانات و ظرفیت های زیست محیطی و آلودگی های مرتبط با آن می باشد . گسترش جامعه شهری کنونی در کشورها با همه مشکلاتش ،حاصل شهرنشینی معاصر و در واقع رشد جمعیت ،تحرک و جابجایی آن است (عزیزی،1380،ص32).
لذا امروزه اهمیت شهر و شهرسازی از دیدگاه سالم سازی محیط زیست درچارچوب یک ((شهر سالم))بیش از هر زمان مورد توجه قرار گرفته و به عنوان یکی از ضروریات توسعه ی پایدار مطرح است.شهرها پیوسته رو به گسترش اند و هر روز بر تعداد ساکنان شهر های بزرگ افزوده میشود.و این گستردگی روز افزون تخریب محیط زیست و افزایش آلودگی های زیست محیطی را برای شهروندان به همراه دارد.این در حالی است که طبق اصل 50 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران حفظ محیط زیست که نسل امروز و نسلهای بعدی بایستی در ان حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند،وظیفه عمومی تلقی می شوند.اینک با توجه به این مهم،یکی از وظایف عمده شهر داریها حل مسائل زیست محیطی و تعدیل محیط شهری و محیطی سالم و قابل زیست برای ساکنان آن است،از این روست که ایجاد و توسعه فضای سبز همواره جزء فعالیتهای اصلی شهرداریهای کشور بوده و می باشد.توجه به فضای سبز شهری یا به عبارت دقیقتر توجه به سطو حی از کاربریهای از شهری با پوشش گیاهی انسان ساخت به منظور تولید اکسیژن،تعدیل دمای محیط،جذب برخی آلا ینده ها،تثبیت برخی سطوح شیب دار،افزایش رطوبت و نهایتا بازدهی اکولوژیک باعث ارتقای کیفیت محیط زیست شهری می شودو برقراری تعاملات اجتماعی و مهمتر از آن نیاز به گذران اوقات فراغت و تفریح و استراحت شهروندان را فراهم می سازد.هر چند قانون حفظ گسترش فضای سبز مصوب 1359 و آیین نامه ی اجرایی آن فعالیتهای مرتبط با توسعه فضای سبز را مشخص ساخته است، اما با نگاهی اجمالی به وضعیت فضای سبز شهری موجود،لزوم توجه بیش از پیش در این زمینه به وضوح مشخص می گردد(سعید نیا،1379،پیشگفتار)
استانداردهای جهانی فضای سبز،چیزی در حدود 25-20 متر مربع برای هر شهروند می باشد،این در حالی است که طبق آمارهای غیر رسمی سرانه ی فضای سبز در کشور ما حدود9-8 متر پیشنهاد شده است(تواهن،1383،یاداشت سردبیر)
واقعیت این است که جامعه ی شهری با سرعتی وصف ناشدنی در حال عبور از شیوه زندگی سنتی به صنعتی است و نیازهای چنین جامعه ای نیز با سرعت متحول می شود . بنابراین شیوه های شهر سازی نیز باید متناسب با نیازهای جدید جامعه متحول گردد . شهرهای موجود به شدت نیازمند تنش زدایی هستند و در شهرهای جدید می باید تا حد امکان از زمینه سازی برای بروز فشارهای روحی و جسمی جلوگیری کرد . در چنین شرایطی ایجاد فضاهای آزاد و سبز در پاسخگویی به بخشی از نیازهای اجتماعی و روانی شهروندان می تواند بسیار موثر باشد .
نقش فضاهای باز و سبز شهری در پاسخگویی به این نیازها از اهمیتی ویژه برخوردار است ،چرا که این فضا های شهری با نیازهای جامعه ی مطرح شده و در زمره ی زیر ساخت های اجتماعی به شمار می آید.فضای سبز شهری به عنوان فضای جاندار ساخت کالبدی شهر موجب ایجاد نوعی تعادل در ساخت کالبدی شهر است و نه تنها باید پاسخگوی خواسته های زیباشناختی شهرنشینان باشد ،بلکه باید در جهت ارضای انتظارات و خواسته های بهداشتی ،زیست محیطی ،روانی و اجتماعی جامعه ی شهری شکل بگیرد (جستارهای شهر سازی،1385،ص23 ).

2-1 ادبیات تحقیق(مفاهیم و تعاریف موضوع)

بی شک هیچ تحقیق علمی که هدفش کشف واقعیت و استفاده از این کشفیات جهت حل مشکلات و معضلات اجتماعی اقتصادی و در کل یاری رساندن به جامعه بشری باشد؛ بدون آگاهی و استفاده از مبانی تئوریکی و نظریات معتبری که راهگشای مسیر تحقیقاند امکان پذیر نیست. درواقع بدون این تئوریها و نظریات انجام کار تحقیقی پیمودن مسیری بیسرانجام است و تیری خواهد بود در تاریکی.
هدف از مبانی تئوریکی ارتباط نظریه ها، الگوها و مدل ها با موضوع مورد بحث است.در همین رابطه مفاهیم زیر را تعریف می کنیم:

2-1-1 شهر1

امروزه تعریف جامعی از شهر که بتواند شامل کلیه شهرهای جهان باشد مشکل ست، چرا که شهرها به سیستم های اقتصادی و اجتماعی همسان وابسته نبوده و نکات مشترکی بین آنها وجود ندارد. بنابراین هر یک از جغرافیدانان بنا به ادراک و برداشت خود تعریفی از شهر کرده اند (فرید، 1382،ص1).
تعریف شهر از یک منطقه یا کشور به منطقه یا کشور دیگر متفاوت است. در کشورهای مختلف برای تعیین نقاط شهری حدی از جمعیت را در نظر میگیرند که این حد معمولا بین دو تا ده هزار نفر (به عنوان حد پایه) در نوسان است (سعیدی، 1386،ص 124). در واقع شهر زیستگاهی است انسان ساخت و در زیر یک قدرت سیاسی مشخص که تمرکز جمعیتی نسبتاً پایداری را در درون خود جای می دهد، فضاهای ویژه بر اساس تخصص های حرفه ای به وجود می آورد؛ تفکیکی کمابیش مشخص میان بافت های مسکونی و کاری ایجاد می کند و فرهنگی خاص را به مثابه حاصلی از روابط درونی خویش پدید می آورد که درون خود خرده فرهنگ های بیشماری را حمل می کند( فکوهی، 1383،ص29).
سادهترین تعریفی که از شهر ارائه شده است؛ شهر را محل دائمی حداقل 10000 نفر جمعیت میداند. در ایران از نظر مرکز آمار ایران نقاطی که جمعیت آن بیش از 10000 نفر باشد شهر محسوب میشود. بسیاری از محققان شهر را مترادف با نوعی جامعه تخصصی و غیر کشاورزی میدانندو فعالیت اقتصادی را مهمترین ضابطه در تمیز شهر از روستا تشخیص دادهاند (مومنی، 1386، ص185). در کشور ایران هنوز هم رقم جمعیتی ملاک تفکیک شهر از روستاست و در حال حاضر این رقم 10000 نفر است (فشارکی، 1384، ص43).
از نظر یک مهندس معمار، شهر عبارت است از مکانی قابل زیست که از تعدادی ساختمان، خیابان، سیستمهای لولهکشی آب و گاز و تسهیلات دیگر تشکیل شده است. به عبارت دیگر جنبههای فیزیکی شهر است که بیشتر مورد توجه وی قرار میگیرد. از سوی دیگر، شهر یک تقسیمبندی سیاسی است، که تعریف و تعیین حدود آن در کشورهای مختلف، متفاوت است. برای مثال در ایران در سرشماری آبان 1335 کلیه مراکز شهرستانها (بدون در نظر گرفتن جمعیت آنها) و نقاطی که جمعیت آنها بیشتر از پنج هزار نفر بود، شهر به حساب آمده است (درکوش، 1385،ص 6).
با اینهمه شهر اجتماعی است با تعداد و تراکم معین و متناسب جمعیت، با بافت و ساختار کالبدی یکپارچه و بهم پیوسته اعم از محلات، کوی ها، و یا مناطق مسکونی، فضاهای فرهنگی، بازرگانی، تولیدی، اداری، ارتباطی، کشاورزی و نظایر آنها که اکثریت ساکنان شاغل دائمی آن در مشاغل غیر کشاورزی بکار اشتغال داشته و بر اثر تمرکز تولید و خدمات فرامحلی، کانون سیاسی-اجتماعی، فرهنگی، اداری، مواصلاتی، و مرکز مبادلات اقتصادی و تامین نیازهای حوزه جذب و نفوذ فضای پیرامون خود نیز می باشد (نظریان، 1383،صص 1-4).
و یا از دیدگاه سازمان ملل متحد، شهر کالبدی است بـرای فعالیتهـای اجتماعی سازمـان یافته که سه اصل مهم کالبدی طـرح، ساختمان، حصار و خیابان فعالیتهای اجتماعی و سازمان فرهنگی و روابط بین این سه را با هم بیان میکند. شهر کانون جمعیتی با اهمیتی است که با هدف یک زندگی، آمایش یافته باشد و این آمایش مبنای گرایش شهرنشینی را تشکیل میدهد و بخش قابل ملاحظه ای از جمعیت آن از طریق فعالیتهای غیر کشاورزی به حیات خود ادامه دهند. فردریک فن ریشتفن شهر را اجتماعی از انسانها در مکان معینی میداند که حیات عادی آنان از فعالیتهای غیر زراعی به ویژه از راه بازرگانی و صنعت تامین میگردد (فرید، 1373، ص1). تعریف دیگر شهر این است که شهر به مثابه بخشی از سلسله مراتب سیستم فضایی و تقسیمات سیاسی جغرافیایی هر کشور است که بر اساس شاخصههای مختلفی مانند نوع حکومت، مدیریت، سطح آگاهی،علاقهمندی اجتماعی و مشارکت مردم در نطام تصمیمگیری و غیره شکل میگیرد (زاهدیفر، 1373،ص 10). و یا اینکه شهر یک سیستم فضایی است که عناصر آن نسبت به همدیگر در ارتباط می باشند و به دلیل ماهیت سیستمی آن، روابط متقابل پیچیده بین ]سیستم های شهری[ و محیط اقتصادی، اجتماعی و کالبدی آن وجود دارد. همچنین شرایط داخلی شهرها متاثر از ارزش های اجتماعی و اقتصادی نظام حاکم در کشورهاست، و اینها به نوبه خود، کیفیت کاربری زمین و سیاست های برنامه ریزی شهری را تعیین می کنند. شهر و تغییرات فضای ساختمان شده با کالبد فیزیکی شهر، از عواملی هستند که شهر و منظر سیمای خود را طی زمان در ارتباط با آنها بدست می آورد (شالین، 1372،ص 9). در آخر میتوان گفت که شهر به جایی اطلاق میشود که اغلب ساکنین آن از طریق فعالیتهای صنعتی و یا خدمات، امرار معاش میکنند (رضوانی، 1383، ص108).

2-1-2. فضای سبز

فضای سبز یکی از مهمترین عوامل موثر برای حفاظت از بافت کالبدی شهرها و فضاهای شهری در برابر عواملی چون:انواع بادها،تابش شدید آفتابآکاهش مصرف آب و سوخت و…. می باشد.همچنین توزیع فضاهای سبز در سطح شهر مخصوصا درون بافت کالبدی شهرها می تواند شرایط مطلوبی را برای ساکنین شهر ایجاد نماید.پس توجه به سرانه فضای سبز شهری می تواند شاخص مهمی جهت نیل به توسعه پایدار باشد.(نصیری نسب،1382: ص51)
فضای سبز از دیدگاه شهر سازی در برگیرنده بخشی از سیمای شهری است که از انواع پوشش گیاهی تشکیل شده است و به عنوان یک عامل زنده و حیاتی در کنار کالبد بی جان شهر تعیین کننده ساخت مورفولوژیک شهر است (مجنونیان،1374،ص53).
توجه به فضای سبز شهری به صورت تفرجگاهها و باغهای عمومی وخصوصی یک ابداع جدید نیست،باغهای زینتی توسط مصریان ویونانیان در دوره های باستان ایجاد و نگهداری می شده است.باغهای معلق بابل در 600 سال قبل از میلاد مسیح ایجاد شده و به عنوان یکی از عجایب هفتگانه عالم مشهور گردیده است.(حسن زاده دلیر،1374،ص12) فضاهای سبز به عنوان تلطیف کننده ی هوا همیشه در طول تاریخ اهمیت داشته اند، نمونه ی آنها باغهای ایرانی اند که همواره به عنوان فضاهای تفرجگاهی مورد توجه قرار داشته اند.با توسعه وگسترش بدون برنامه شهرها ،باغ ها به تدریج مورد هجوم ساخت وسازهای شهری قرار گرفته وتخریب گردیدند. باگسترش شهرنشینی تغییر الگوهای زندگی تخریب باغ ها وتفرجگاهای سنتی،کاهش سطوح وفضای مسکونی،نیاز مردم به فضاهای سبز عمومی وتفرجگاهی احساس گردید.به منظور پاسخ گویی به این نیاز شهری پارکها و فضاهای سبز از قرن19 وارد شهرها شده اند. درایران از دوران پهلوی موضوع پارک وفضای سبز مطرح گردید واولین فضای سبز عمومی به شکل امروزی شهر است که به جای محله ی قدیمی سنگلج طراحی و ساخته شده است.(باروقی،1384،ص17). فضای سبز شهری وپارکهای موجود در شهر نه تنها ارزش تفریحی داشته ومحل مناسبی برای سپری کردن اوقات فراغت مردم به شمار می آید،بلکه این فضاها در موارد بسیاری از توسعه بی قواره ونسنجیده شهرها نیز جلوگیری می کنند.امروزه با توجه به سرطان زایی محیط شهری بر اعتبار واهمیت فضاهای سبز وپارک های شهری افزوده شده است.در رابطه با اهمیت وجود برخی درختان در طبیعت،محققین دریافته اند که درختانی مانند درخت گردو،کاج،بلوط،فندق،افرا وبید از ماده ای به نام فلیونسیلور در هوا پخش می کنند که باعث از بین رفتن بسیاری از باکتریها وقارچهای تک سلولی وبرخی حشرات مضر در هوا می شوند(مهدی نژاد،1372،ص29 ).
فضای سبز عبارتی است تازه و نو که جدیدا" به مدت کمتر از نیم قرن در ادبیات شهرسازی جهان به کار برده می شود . عبارت فضای سبز معانی و مفاهیم متعدد و وسیعی را در بر می گیرد . به طور کلی می توان گفت : فضای سبز شامل آن بخش از مناطقی می شود که گیاهان و هرگونه سبزینگی اعم از درختان ،درختچه ها ،گل ها و چمن ها را داشته باشد . البته فضای سبز وقتی که در کالبد شهری قرار می گیرد مراتب شهری در بین سرزمین های گوناگون و در فرهنگ های مختلف ابعاد متغیری از هنجارها و استانداردها را به دست می دهد (سازمان پارک ها و فضای سبز شهر تهران،1371،ص12).

2-1-3. فضای سبز شهری

منظور از فضاهای سبز شهری نوعی از سطوح کاربری زمین شهری با پوشش های گیاهی انسان ساخت می باشد که واجد بازدهی اجتماعی و اکولوژیکی هستند.در این میان باغ های میوه در شهر هم می توانند واجد بازدهی اکولوژیکی و اقتصادی باشند،اما به علت عدم امکان بهره برداری عمومی،فضای خصوصی تلقی شده و نمی توانند واجد بازدهی اجتماعی باشند.(بهرام سلطانی،1371،ص 12) مهمترین تاثیر فضای سبز در شهرها و تعدیل دما،افزایش رطوبت نسبی،لطافت هوا و جذب ذرات گرد و غبار می باشد،بنابراین وجود فضاهای سبز شهری و تاثیر آن در شهرها اجتناب ناپذیر است،به طوری که بدون آن ممکن نیست شهرها پایدار بمانند.(سعیدنیا،1379،ص 35)
فضای سبز شهری شامل پارکها و میدان ها و مناطق درختکاری شده کنار خیابانها میباشد. این مناطق به دلیل وجود درختان به آسانی قابل تشخیص هستند. در روی عکسهای هوایی با مقیاس بزرگ میتوان تعداد و نوع درختان را مشخص کرد. در قسمتهای قدیمی شهر فضای سبز کمتر است. اما در بخشهای تازه ساخت علاوه بر پار کها و کنار خیابانها، وسط خیابانها نیز درختکاری شده است و به اصطلاح بلوارها به وجود آوردهاند. فضای سبز برای تبدیل هوای شهر و تصفیه آلودگیهای آن لازم است. در شهرهایی که فضای سبز داخل تکافوی نیازهای حیاتی آن را نمیکند، دور شهر هم منطقهای به نام کمربند سبز زیر کشت درختان رفته است (رضوانی، 1383،ص 116).
از نظر زیست محیطی فضای سبز شهری عبارت است از فضای متشکل از گیاهان با ساخت شبه جنگلی و برخوردار از بازدهی اکولوژیک زیست محیطی معین متناسب با شرایط زیست محیطی حاکم بر محیط زیست شهر(بیژن زاده1369،ص36)
منظور از فضای سبز شهری نوعی از سطوح کاربری زمین شهری با پوشش گیاهی انسان ساخت می باشد که هم واجد بازدهی اجتماعی و هم واجد بازدهی اکولوژیکی هستند . فضاهای سبز شهری ،بخشی از فضاهای باز شهری است که عرصه های طبیعی یا اغلب مصنوعی آن زیر پوشش درختان ،درختچه ها ،بوته های گل ،چمن و سایر گیاهانی است که بر اساس نظارت و مدیریت انسان با در نظر گرفتن ضوابط ،قوانین و تخصص های مرتبط با آن برای بهبود شرایط زیستی و رفاهی شهروندان و مراکز جمعیتی شهری احداث ،حفظ و نگهداری می شوند (اسماعیلی،1381،ص24). این گونه فضای سبز را می توان به صورت زیر تقسیم بندی کرد :

الف ) باغ ها :
شامل شکل هایی از درختان ،درختچه ها و گیاهان مثمر و غیر مثمر و زینتی که با نظم هندسی ویژه ای در مکانی محصور و مجزا احداث شده و دارای باغچه ،راهرو و آب نماست که به دلیل ابعاد محدود آن به صورت پیاده از یک سو به سوی دیگر آن می توان رفت .
ب ) پارک ها :
شامل پارک بین المللی ، ملی (شامل یادبود ،آثار تاریخی نظامی و ذخایر ) ، جنگلی (شامل طبیعی و مصنوعی ) ،گیاه شناسی ،تجاری ،صنعتی ، تفریحی ، ورزشی ( شامل پارک در مقیاس محله ، ناحیه و منطقه ) ،کمربندهای سبز ، معابر (شامل دسترسی کند رو ،تند رو ، خیلی تند رو )، فضای سبز میادین و فضاهای سبزرفوژها .
اصولا" پارک های شهر جزء فضاهای سبز عمومی به شمار می آیند با توجه به این مسئله و جهت تبیین هر چه بیشتر قضیه به تعاریفی در این مورد پرداخته می شود.
فضای سبز عمومی(پارک) ؛ منطقه ای است با درخت زارهای پراکنده با فضای باز و کف پوش که به صورت مصنوعی ایجاد شده و یا به صورت طبیعی وجود داشته و تنها به دستکاری و آرایش آن اکتفا شده است این نوع فضاسازی در شهرها برای تفریح عامه ، جا افتاده ترین مکان برای احداث تفرجگاهها به شمار می آیند(مجنونیان،1374،ص61).
اینگونه فضاها واجد بازدهی اجتماعی می باشند . وجود نیمکت ، روشنایی ، آبخوری ، سرویس های بهداشتی ، کف سازی معابر از مولفه های فضاسازی سبز عمومی به شمار می روند.از اینگونه فضاهای سبز به عنوان پارک نام برده می شود(سعیدنیا،1382،ص43).
فضاهای سبز نیمه عمومی ؛ فضاهای سبز ی که بازدهی اکولوژیکی دارند لیکن استفاده کنندگان آنها نسبت به فضاهای عمومی محدودتر هستند بنابراین واجد بازدهی اجتماعی نمی باشند مانند محوطه های باز بیمارستان ها ، پادگان ها،ادارات دولتی ، کارخانجات و… در این دسته قرار می گیرند(همان کتاب،ص43).
فضاهای سبز خصوصی ؛ فضاهای سبزی که بازدهی اکولوژیکی شهر را افزایش داده اما فاقد بازدهی اجتماعی می باشند مثل فضاهای سبز داخلی واحدهای مسکونی(باغچه منازل)(سعیدنیا،همان کتاب،ص44)

2-2. سابقه توجه به کاربری فضای سبز

قدیمی ترین شواهد باغ سازی از 2200 سال قبل از میلاد مسیح در مصر به دست آمده است . در آن زمان نیز مصریان گیاهان مثمر و گیاهان زینتی را با هم به کار می بردند . انسان در طول تاریخ سعی در شناسایی و ارزیابی محیط خود کرده است بر همین معیار تلاش نموده به نحوی با طبیعت ارتباط صحیح و مناسبی برقرار نماید . یکی از عجایب هنر باغ سازی در جهان کهن ، باغ های معلق به بابل می باشد که در سال 600 ق.م و همزمان با شروع سلسله پادشاهی پارسی احداث شده است . این باغ یکی از عجایب هفتگانه جهان به شمار می رفت و بین سال های 600 ق.م تا شروع دوران مسیحیت ، یونانی ها خدمات ارزنده ای به هنر باغ سازی جهان عرضه نموده اند . اولین پارک عمومی و باغ نیز در یونان قدیم احداث شده بود که اغلب محل تجمع فلاسفه ،متفکرین و دانش آموختگان بوده است .
بوستان سازی مانند بسیاری از هنرها در دوره رنسانس به اوج خود رسیده در این دوره نه تنها سبک های کهن و کلاسیک رومی و یونانی دوباره زنده شد بلکه سبک های خاص پارک سازی که تاثیر بسیاری بر طراحی پارک های مدرن امروزی داشته نیز آشکار شده و تکامل پارک های مدرن جهان از این دوران آغاز گردیده است (روحانی،1385،ص34).
هنر پارک و باغ سازی از اوائل قرن سیزدهم به تدریج رو به تکامل نهاده است و آثار آن به صورت تابلوهای نقاشی در حوزه های انگلستان و فرانسه دیده می شد . در اواخر قرن شانزدهم و اوائل قرن هفدهم که دوران جهش های بزرگ علوم طبیعی و فلسفه است سبک ها و روش های باغ سازی اختصاصی در بعضی از ممالک مشخص گردید و در همین قرن فضای سبز و طرح ایجاد مکان هایی زیبا جهت زیبا سازی محیط برای اقشار مردم مفهوم یافت .
بنابراین ساختن قصرهایی در میان انبوهی از درختان جنگلی که متداول بوده و به مرور زمان منسوخ گشته و تلاش بر آن نموده اند که اطراف ساختمان فضای باز وگسترده ای همراه با گل های گوناگون و دائمی تزئین نمایند.
باغ سازی به سبک جدید و در فرم باغ ها و فضاهای سبز هندسی از حدود دو قرن پیش معمول شده و امروزه به صورت بخشی از فعالیت های برنامه ریزی و طراحی در آمده است (حسین زاده دلیر،1371،ص34).
دو دلیل عمده که باعث توجه به فضای سبز شهری در وضعیت کنونی شهرهای ما شده است:
اول اینکه افزایش بی رویه جمعیت شهری و توسعه شهرهاو سکونت بیش از 68 درصد کل جمعیت کشور در شهرها موجب مکانیابی فضای سبز به منظور گذران اوقات فراغت شهروندان برای برنامه ریزان و کارشناسان شهری به شدت مورد توجه قرار گیرد.دوم اینکه گسترش شهرنشینی باعث ایجاد اثرات مخرب زیست محیطی گوناگونی گردیده که مهمترین آنها آلودگی هوا و صدا می باشد.برای کاهش اثرات منفی زیست محیطی ایجاد شده توسعه فضاهای سبز شهری یکی از بهترین و مهمترین عوامل موثر می باشد(محمدی،اسکندری،1385،ص64)

2-3. دیدگاه ها و نظر یه های مرتبط با فضای سبز شهری

اهمیت و جایگاه فضای سبز در زندگی بشر و نقش آن در تآمین نیازهای روحی وروانی انسان به حدی است که توجه به این مهم را در شهرسازی و برنامه ریزی های شهری ضروری می سازد .با آغاز انقلاب صنعتی و ماشینی شدن زندگی ،انسان ها از طبیعت فاصله گرفته و آگاهانه یا غیر آگاهانه اقدام به تخریب آن نموده اند . از جمله نظریات ارائه شده در باره ی اهمیت فضای سبز وکاربرد آن در زندگی بشر به شرح زیر می باشد :
کامیلوسیته1 و رفرم شهرها ؛ در سال 1889 کامیلو سیته شهر ساز اتریشی در کتاب خود به نام " شهرسازی " چاره کار را در بازگشت به شیوه های هنری قرون وسطی پیشنهاد نمود . رشد طبیعی شهرهای قرون وسطی توجه سیته را به خود جلب نموده بود و آن را وسیله ای برای رهایی شهرهای معاصر از معایب موجود می دانست . برای سیته قوانین شهرسازی در یک جمله خلاصه می شد و آن اینکه"شهرها باید حافظ منافع و ضامن خوشبختی ساکنین خود باشد ." او با آگاهی از نقایص شهر به ارائه پیشنهادات زیر پرداخت :
گشودن مرکز میادین شهرها یا انتقال مجسمه ها و برج های یادگار به یک گوشه میدان ،ایجاد باغچه در حیاط آپارتمان های مسکونی به جای مراکز شلوغ شهر ،بر پا داشتن دیوارهای بلند در اطراف پارک های عمومی برای حفاظت آنها در مقابل سروصدای خیابان (شیعه،1379،ص32).
ابنزرهاوارد2و شهر های باغ مانند؛در اواخر قرن نوزدهم از جمله راه حل هایی که برای بسیاری از مسائل سکونت در شهر پیشنهاد شد ،فکر ایجاد شهرهای باغ مانند بود . این فکر از جانب ابنزر هاوارد انگلیسی پیشنهاد شد. هاوارد نظریه ی خود را در کتاب " فردا راهی مسالمت آمیز برای رفرمی حقیقی " در سال 1898 منتشر کرد . توجه او بیشتر به رهایی از جنبه های مضر انقلاب صنعتی و از میان بردن محلات فقیر نشین و پر جمعیت بود .
شهر پیشنهادی هاوارد دارای وسعتی حدود 2400 هکتار است که 6/1 آن به ساکنین اختصاص می یابد و بقیه آن جهت فضای سبز ،جنگل و کشاورزی کنار گذاشته شده بود . طرح ها وارد در حقیقت پیوندی بین شهر وروستا بود (همان کتاب،ص39).
کلرنس اشتاین3و ناحیه ای برای زندگی؛این طرح در زمینه زندگی جمعیت ساکن در یک محله مسکونی به قرار زیر است :
1- محدوده مدرسه و پارک ها باید حدود نیم مایل از هم فاصله داشته باشند .
2- وجود فضای سبز لازم به تبعیت از واحدهای همسایگی (شیعه،همان کتاب،ص48).
طرح رادبرن 4-سازمانی عمومی ؛ هنری رایت و کلرنس اشتاین در طرحشان برای یکی از از نواحی حومه ای رادبرن در نیوجرسی پیشنهاد یک نظام برنامه ریزی برای نواحی مسکونی را عنوان نمودند .
در طرح رادبرن پارک ها در مرکز بلوک های بزرگ و به عنوان برترین نقطه محله در نظر گرفته می شود . در این طرح خانه ها به صورت گروهی ساخته می شوند و پارک ها و فضای سبز در اطراف آنها قرارمی گیرد .
به طور کلی هدف از طرح رادبرن ایجاد باغ شهرهایی در جوامع متروپلیتن (مادر شهر ) بوده است . در طرح رادبرن سعی شده است که مردم به طبیعت نزدیک تر شوند تا آسایش و آرامش بیشتری به دست بیاورند . در این طرح ،فضای سبز اهمیت زیادی دارد و هدف از آن تشکیل یک جامعه شهری سا لم است (همان کتاب،ص51).
طرح لوکوربوزیه5؛ با توجه به عصر ماشین و در نظر گرفتن نیازهای جوامع شهری در دوران پس از انقلاب صنعتی ، "لوکوربوزیه " طرحی را در رابطه با ساخت شهرها در سال 1922 ارائه داد . در طرح لوکوربوزیه بخش مرکزی شهر پاسخگوی مناسبی جهت تراکم ترافیک شهر به شمار می رود و در آن به فضای سبز و فضای باز اهمیت زیادی داده می شود .
شهر یک مرکز تجاری محسوب می شود و بایستی نقش های خود را در فضای فشرده و متراکم ایفا کند.در این طرح به سبب نیاز فراوان به هوای تازه،فضای باز به میزان کافی تعبیه شده و توسعه ی عمودی شهر نیز در قسمتی از آن دارای اهمیت خاصی است .
در این طرح یک سیستم خط آهن نیز جهت شهر در نظر گرفته شده و همه ی خطوط آهن نیز به ایستگاه مرکزی در قلب شهر منتهی می شود .در اطراف ایستگاه در یک پارک بزرگ ، ساختمان های اداری چند طبقه قرار گرفته است و فروشگاه ها و مغازه ها نیز در همین محل فعالیت دارند . در مجاورت این منطقه ساختمان های عمومی و ادارات دولتی قرار دارند. پس از آن پارک دیگری استقرار می یابد که جهت توسعه های بعدی مرکز شهر در نظر گرفته شده است ، و بیشتر به صورت مساکن چند طبقه است . منطقه ی صنعتی شهر و ایستگاه کالاها به وسیله ی فضاهای سبز و زمین های باز از شهر جدا می شوند .
در طرح لوکوربوزیه ، تراکم جمعیت در قسمت های مسکونی فقط 5/0 از سطح کل زمین ناحیه ای را که در میان فضای باز طراحی شده،اشغال می نماید(شیعه،همان کتاب ،ص54).
اتوواگنر6 و ایجاد فضاهای باز در محلات؛اتو واگنر(1918-1841) به نسلی تعلق داشت که سخت به صنعت خوشبین بود. واگنر عقاید خود را هنگامی ابراز داشت که تاثیرات عقاید سیته به منتهای خود رسیده بود و فکر ایجاد نواحی سرسبز و خرم در قسمت های مسکونی شهر ، یکی از راه های رهایی از زشتی موجود در این قسمت ها به نظر می رسید واگنر از آغاز متوجه شد که این راه حل کافی نیست و مدت ها بعد ،واقعیات صحت نظر اورا ثابت کرد . بصیرت و نیرویفعال واگنر ، که در بسیاری از کارهای معماری او هویدا است ، در عرصه ی شهرسازی انگار به نوعی فلج دچار می شود .
واگنر برای محله ای مسکونی در وین به منظور پیش گیری از رشد آشفته ی این محلات نقشه ای را طرح کرد . در این طرح ، واگنر فضایی باز و نسبتا" وسیع را در مرکز محله پیش بینی نموده بود که خود آن را مرکز "تنفس محله " می نامید .
واگنر از جمله اولین کسانی بود که دریافت شهر مدرن باید بر اساس احتیاجات ساکنین آن طرح شود . احتیاجاتی که بر حسب انواع مختلف مردم تفاوت دارد(شیعه،همان کتاب ،ص33).
کلرنس پری7 و واحدهای خودیار؛در سال 1929 کلرنس پری تئوری واحدهای خودیار خود را مطرح ساخت که دارای ویژگی زیر بود :
– واحدهای خودیار بهتر است که به مرکزیت یک مدرسه ابتدائی که در میان فضای سبز قرار گرفته به وجود آید .
– فضای سبز و زمین های بازی 10/0 وسعت هر واحد خودیار را می پوشانند(شیعه،همان کتاب ،ص45).
نظریه مک هارگ؛در سال 1916 ، طراح معروف چشم انداز ، یان مک هارگ ، با ارائه نظریات خویش ( طراحی با طبیعت) تحولی اساسی در برنامه ریزی تقاضای تفرجگاهی در محیط زیست ایجاد کرد . در همان ایام برای نخستین بار در کانادا بر اساس نظریات وی استفاده از ابزاری متداول شد که اساس آن لایه بندی عوارض تشکیل دهنده محیط و تحلیل آن بر اساس قوانین تعریف شده بود.این ابزار از آنجا که ارتباط مستقیم با داده های زمین مرجع و جغرافیایی داشت و از انجا که نقشه های سیستمی در محیط های رقومی کامپیوتری جزء لاینفک آنها بوده اند معروف به سیستم های اطلاعات جغرافیایی شدند.طبق نظر الکساندر ( 1986) ، حد مطلوب احداث پارک های محلی سکونت بایستی 3 دقیقه باشدو وی معتقد است که زمان 3دقیقه مدت مطلوبی است که هر کدام از ساکنین منزل برای دستیابی به پارک و مرتفع ساختن نیاز تفریحی خویش طی می کنند.
2-4 تاریخچه فضای سبز در ایران

در تاریخ و تمدن فرهنگ شهری ایران باغ و فضای سبز جایگاه ویژه ای داشته است.در کتب قدیمی از پردیس های باستانی خوزستان (بهشت های جاودانی)صحبت به میان آمده است و به نظر می رسد که چه قبل از هخامنشیان و چه در زمان آنها هنر باغ سازی در تخت جمشید و شوش به منتهی درجه زیبایی خود رسیده باشد.به طوری که از نوشته های مورخان یونانی برمی آید نزدیک به سه هزار سال پیش ،پیرامون خانه های بیشتر ایرانیان را باغ ها احاطه کرده بوده و واژه پردیس به همان باغ های پیرامون خانه ها گفته می شده است .
از آنجا که ایران کشوری کشاورزی بوده ،غرس نهال و کاشت درختان و نباتات در آن متداول بود.همچنین به علت اقلیم نیمه خشک و هوای گرم و فواصل دور شهرها و روستاها ایجاد باغ و درختان سایه گستر برای گریز از هوای گرم شهرها یا بیابان ها مورد توجه بوده است.سابقه حفر کاریز به قرن ششم قبل از میلاد و سابقه ایجاد باغ به 4500 سال قبل از میلاد می رسد.باغ کوروش در ماد قدیمی ترین باغ شناخته شده ایران بوده.زرتشت نیز بر غرس درختان تاکید بسیار می نمود.از زمان زرتشت نشانه هایی از باغ های بزرگ در نجف آباد و اصفهان بدست آمده و مادها کاخ های خود را نزدیک باغ ها و رودخانه ها ایجاد می کردند.در زمان خشایار شاه ایجاد باغ هایی به نام پردیس مرسوم بوده و درخت کاری سنتی اهورایی به شمار می آمده(رحیم پور،1374،ص 68).
آریایی ها معتقد بودند که دنیا چهار قسمت است که در وسط آن آبگیری است و اطراف آن درخت است و این طرح از زمان ساسانیان به صورت طرح باغهایی به نام چهار باغ در آمد.
در دوره اسلامی ایجاد باغ ها وارد مرحله جدیدی شد ،کلمه پردیس در عربی به صورت فردوس در آمد که به معنای بهشت است.دستورات اسلامی و رویه پیشوایان دین همچون حضرت علی (ع) که شخصا" به احداث نخلستان می پرداختند در توسعه باغ ها سهم مهمی داشت.
در دوران مغول هرچند همه چیز از بین رفت اما با آرامشی که پس از دوران چنگیز در سایه درایت بزرگانی چون خواجه نصیر طوسی وزیر هلاکو خان ایجاد شد،هنر پویای باغ سازی دوباره احیا شد و در این دوره چاه هایی به عمق 70 متر جهت آبیاری حفر شدند.خیابان کشی مشجر و ایجاد معابر عمومی به صورت منظم (که اولین آنها چهار باغ بود)از زمان صفویه شروع شد.
تعدادی از این باغ ها ،امروزه نیز دارای شکوه و جلال بوده و مشتاقان بسیاریرا به خود جلب می نماید.از این میان می توان به باغ های ارم و تخت جمشید در شیراز ،باغ ائل گلی (شاه گلی )در تبریز،باغ فین کاشان و باغ شاهزاده در ماهان کرمان و باغ گلشن در طبس اشاره کرد.(همان کتاب،ص 69)
در دوره قاجار برای اولین بار باغ هایی به سبک اروپاییان در تهران بنا شد و باغ سازی غربی در باغ سازی سنتی تداخل پیدا کرد.در ناحیه ییلاق شمیرانات که تفرجگاه عمومی بود کاخ ها و سفارتخانه ها ساخته شد.نخستین باغ به سبک ایرانی-اروپایی باغی بود که کاخ دوشان تپه در آن بنا گردید.باغ سعد آباد نیز نمونه دیگری است.بعد ها با احداث خیابان های ماشین رو و سنگفرش آنها ،دو طرف خیابان ها را درخت کاری نمودند که این شیوه تا امروز نیز ادامه دارد برنامه توسعه فضای سبز شهری دردستور برنامه دوم توسعه اقتصادی-اجتماعی کشور قرار گرفت و در برنامه سوم توسعه نیز ادامه پیدا کرد به طوری که سیاست های استراتژیک،خط مشی ها و شاخص های کمی در احداث و گسترش فضای سبز تدوین گردید و یکی از مسائل اصلی در این زمینه که استفاده از آب خام و یا جداسازی شبکه آبیاری فضای سبز از شبکه آب آشامیدنی بود مطرح گردید.بنابر آمارهای ارائه شده،میزان سرانه فضای سبز در برخی شهرهای کشور تا کمتر از 5/2 متر هم می رسد.این در حالی است که رقم استاندارد جهانی آن 15 تا 50 می باشد،اما با توجه به آمار و ارقام گرفته شده از شهرهای مختلف کشور می توان گفت فضای سبز شهری در کشور ما در وضعیت مناسبی قرار نداشته و متناسب با جمعیت و سرانه های فضای سبز شهری استاندارد نیست و باید به آن توجه ویژه ای مبذول کرد.(سهمگین،1384،ص 75)همان طور که می دانیم توسعه پایدار،توسعه ای متناسب و سازگار با طبیعت،صرف جویی در منابع،استفاده از مواد و مصالح بوم آورد،ابداع روش های مناسب برای ادامه حیات،استفاده هنرمندانه از آب و گیاه به منظور تلطیف محیط ایجاد مناظر مطبوع،ایجاد باغ و باغچه،حفاظت از منابع آب و فضاهای عمومی درون و پیرامون شهرها می باشد.پس باید برای رسیدن به شهری(سالم)پایدار نسبت به شاخص های فضای سبز شهری دقت بیشتری لحاظ گردد.

2-5.استانداردهای فضای سبز

آن چه از دیدگاه محیط اجتماعی در ارتباط با فضای سبز شهری مطرح است میزان مضای سبز عمومی برای شهروندان است در همین جا بحث نسبتا پیچیده سرانه ها مطرح می شودکه در تعیین آنها عوامل زیادی از جمله وسعت و حجم فضای سبز موجود،فضای سبز مورد نیاز،نباز اکولوژیکی به فضای سبز،نیاز محیط اجتماعی و آلودگی محیط اشاره کرد(شکویی،1385،ص7)
امروزه برنامه ریزی و طراحی فضای سبز شهری به ظن صاحب نظران بدون توجه به مسائل و معیارها و استانداردهای بهینه در بهسازی ،توسعه و طراحی های شهری غیر ممکن است . به عبارت دیگر ، برنامه ریزی و طراحی فضای سبز شهری یکی از موارد مهم دخالت در زندگی و سازمان شهری است که بر اساس شناخت و تجزیه و تحلیل نیازهای جامعه شهری از یک طرف و امکانات ومحدودیت ها و نیاز های محیطی از طرف دیگر ، سازمان داده می شود . بنابراین ، معیارها و ضوابط استانداردهای مربوط از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است .
تا کنون به طور معمول در برنامه ریزی فضاهای باز و سبز ، چه در سطح محله و چه در مقیاس شهری ،از استانداردهای کشورهای دیگر بدون تعدیل و تطبیق استفاده شده است .در برخی از موارد تنها از ضوابط کمی سایر طرح های شهری استفاده گردیده است و در اکثر طرح های شهری ، استاندارد مشخصی درباره فضای سبز ارائه نشده است .
استاندارد ، بیانگر وضعیتی بهینه است که در نظریه ها و سلیقه های گوناگون دخالت دارد . استاندارد فضاهای باز وسبز ، دارای بعد اجتماعی ، رفاهی و تکنیکی است که با توجه به مکان و موقعیت اقلیمی و فرهنگ خاص ساکنان محل مورد نظر ، همچنین نیازها و ارزش های آنان ، فراهم می شود و ابعاد خاص خود را می طلبد (سعیدنیا،1382،ص52).
تعیین استانداردهای قابل قبول و قابل تعمیم به همه کشورها و مناطق وجود ندارد ؛ حتی در گستره یک کشور نیز نمی توان استاندارد یکسانی ارائه داد . لیکن اطلاع از استانداردهای فضای سبز را می توانیم به منظور یک سطح هدایتگر و خط مشی ها به شمار آوریم .
در همین راستا ، "بر اساس مطالعات و بررسی های وزارت مسکن و شهر سازی ، سرانه متعارف و قابل قبول فضاهای سبز شهری در شهرهای ایران 12-7 متر مربع است که در مقایسه با شاخص تعیین شده از سوی محیط زیست سازمان ملل متحد 50-25 متر مربع برای هر نفر رقم کمتری است .
با وجود این ، در شهرهای مختلف کشور نیز این رقم ، با توجه به ویژگی های متفاوت جغرافیایی و اقلیمی آنها ، با اختلافاتی همراه است که میزان آن را طرح های مصوب هر یک از شهرها تعیین می نماید.. "(مهندسین مشاور آمایش محیط،1372 ) .
"مفهوم سرانه فضای سبز تنها می تواند در مورد فضای سبزی به کار رود که برای گذران اوقات فراغت ، بازی و تفریح تدارک شده است "(بهرام سلطانی،1384،ص62 ) .
به تعبیر بهتر ، مفهوم سرانه فضای سبز باید صرفا" مساحت کلیه فضاهای سبز اجتماعی (فضاهای سبز عمومی ) را شامل شود و در صورت ضرورت های مطالعاتی ، مساحت سایر انواع سطوح فضاهای سبز اعم از فضاهای سبز نیمه عمومی و خصوصی به صورت متمایز حساب و اعلام گردد . این امر کمک شایانی به اتخاذ سیاست گذاری های درست و واقع بینانه از سوی مدیران و برنامه ریزان شهری خواهد کرد .

2-6.استاندارد ها و سرانه های فضای سبز در ایران

سرانه عبارت است از مساحت ٬ تقسیم بر جمعیت. در واقع سرانه عبارت است از مقدار زمینی که به طور متوسط از هر کدام از کاربری های شهری به هر نفر جمعیت شهر می رسد. در تعیین سرانه عواملی از قبیل قیمت زمین ٬ نوع درآمد مردم ٬ امکانات گسترش شهر ٬ موقعیت اقلیمی و طبیعی شهر ٬ مسائل اجتماعی ٬ آداب و رسوم ٬ نیازهای جمعیت به تاسیسات رفاهی ٬ تکنولوژی ساختمان و غیره موثر است. معمولا تعیین سرانه ها در ارتباط با نوع تراکم های پیشنهادی قرار دارد. جمعیت مهمترین عامل در تعیین میزان توسعه شهری در آینده است. تعیین سرانه مسکونی از اولویت اساسی برخوردار است(زیاری ٬ 1381 ٬ص 69 ).
سرانه فضای سبز توصیه شده توسط سازمان ملل 25-20 متر می باشد.این شاخص در فرانسه 18 متر در آمریکای لاتین 15متر و در انگلستان 10 متر می باشد.
برای شهرهای ایران با توجه به تنوع عوامل طبیعی و اقلیمی مساحت زیر تا سطح 20000 نفر جمعیت شهری پیشنهاد می گردد:

واحد
سرانه(متر مربع)
پارک و فضای سبز در سطح محله کوچک و محیط بازی کودکان
5
پارکهای محلهای
1/2
پارکهای ناحیهای وشهری
4/5
پارکها و باغهای حاشیه شهری(حداقل)
1/8
جمع
7/19
ماخذ: پورمحمدی، 1382، 34

چنین مساحاتی در نقاط کم آب ،می تواند از انواع مختلف گیاهان بومی به وجود آید.با اینکه در ایران تعاریف به عمل آمده از فضای سبز بسیار گوناگون است لیکن در مجموع می توان گفت تقسیم بندی زیر را جهت تعریف فضاهای سبز به کار گرفت:

* باغ خصوصی،باغ هایی که استفاده خانوادگی دارد
* فضاها و خیابان های درختکاری شده
* میادین درختکاری شده
* خیابان های با حاشیه باغچه
* کناره رودخانه وکانال
* مسیرهای عابرین
* باغچه میان میادین
* میدان عمومی فضای باز
* باغ محله
* باغ و زمین بازی
* پارک با ساختمان
* پارک شهری
* پارک تفریحی
* باغ گیاه شناسی
* باغ وحش
* گورستان شهری
* باغ آموزشی
* تجهیزات ورزشی متنوع
* باغ کارگران
* جنگل های خصوصی قابل استفاده برای عموم
* باغچه و پارک مرتبط با بناهای تاریخی
* فضای روباز و استراحت
* جنگل طبیعی
* کناره رودخانه ها ،کانال ها،استخرهای مصنوعی
با در نظر گرفتن مقدار ضروری فضای سبز برای هر نفر و با توجه به نیاز سنین مختلف،سهم متوسط هر نفر از هریک از گروه های سنی حدود 10مترمربع پیش بینی می گردد.ارقام زیر به این روش به دست آمده و نشانگر میزان مطلوب فضای سبز در اطراف هر محله هستند.
1. باغ کودکان، مخصوص کودکان کمتر از 4 سال: 2 مترمربع برای هر کودک (سرانه0/20 مترمربع)
2. باغ کودکان، مخصوص کودکان 4 تا 10 سال : 8 مترمربع برای هر کودک (سرانه0/8 مترمربع)
3. باغ کودکان، مخصوص کودکان بالای 10 سال و نوجوانان تا 20 سال: 20 مترمربع برای هر یک از استفادهکنندگان (سرانه 4 مترمربع)
4. گردشگاه و استراحتگاه مخصوص مادران: 0/50 مترمربع برای هر استفادهکننده
5. گردشگاه مخصوص بزرگسالان و سالخوردگان: 4مترمربع برای هر استفادهکننده
6. فضاهای ماسه ای برای بازی های آزاد: 0/50مترمربع برای هر استفاده کننده
7. فضاهای ماسه ای برای بازی های آزاد: 0/50مترمربع برای هر استفاده کننده
بنابراین میتوان گفت تنها جهت احداث وآمایش پارکها و باغهای عمومی- به استثنای فضاهایی با درختان ردیفی، زمینهای ورزش، باغهای خصوصی مثل باغ وحش و جنگل های شهری- باید برای هریک از ساکنین تقریبا 10 متر مربع فضا پیشبینی کرد. این عمل فقط در مورد فضاهای سبز شهری و فضا های اطراف بناها صورت میگیرد. در مورد فضاهای تفریحی با در نظر داشتن جنگلهای شهری و فضاهای جنگلی و پر درخت حاشیه شهر فضایی معادل 25 متر مربع پیشنهاد میگردد (پورمحمدی، 1382،ص 37).

2-7.اهداف احداث فضای سبز شهری

فضای سبز به علت دارا بودن آثار روحی _ روانی و اجتماعی در جامعه در ایجاد آن اهدافی چند به شرح زیر وجود دارد:
حفظ ارتباط انسان با محیط طبیعی؛ هدف اصلی در طراحی فضای سبز(پارک های شهری، جزیره های سبزمحلی و مانند آن ها)،دستیابی به آثار اجتماعی وروانی آن در هر چه نزدیک تر کردن انسان و طبیعت به یکدیگر است.هر چند از کار کرد زیست محیطی آن نیز می توان انتظار بازدهی اجتماعی و روانی داشت.
انسان در هر شرایطی،روزانه به چند ساعت سکوت و آرامش نیاز دارد.این نیاز با فشردگی جمعیت در محل مسکونی و زندگی آپارتمان نشینی در آینده بیشتر هم خواهد شد؛بنابراین، از این دیدگاه نیز ایجاد و توسعه ی فضاهای سبز شهری که انسان بتواند دست کم روزانه ساعتی را در آرامش ودور از هیاهو بگذراند،به ضرورت واقعی خود نمایی می کند.
امروزه جامعه شناسان، روانشناسان وپزشکان بر این باورند که فضای سبز افزون بر تامین بهداشت جو و محیط مکان- های مسکونی،نقش مثبتی در سلامتی شهروندان به عهده دارند. افرادی که به طور افزون باید در فضاهای مکانیزه و محدود (از قبیل خانه، محل کار و رفت وآمد وسایل حمل و نقل )زندگی می کنند، بیش از پیش به استراحت در محیطی طبیعی نیاز دارند.این مساله به ویژه در جوانان و افراد سالخورده صدق می کند.فضا های سبز در آن واحد، محیطی است برای استراحت،آشنایی با طبیعت،انجام فعالیت هایی که در شهر امکان پذیر است و همچنین تاثیر زیادی در بهداشت و سلامت محیط دارد. از آن جمله می توان به اهمیت آن ها در جذب پرتوهای خورشیدی و همچنین در تولید اکسیژن و جذب گاز کربنیک هوا اشاره کرد.آرامشی که انسان در سایه یک درخت احساس می کند تا حدی به جذب پرتوهای مادون قرمز خورشید توسط درخت و مقداری نیز به جذب پرتوهای ماوراء بنفش مربوط می شود.
از دیگر عملکردهای اجتماعی -روانی فضای سبز می توان به تولید "فیتو نسید " اشاره کرد. دزختانی مانند گردو ،کاج ،بلوط ،فندق ،بید ،اکالیپتوس و زبان گنجشک از خود ماده ای به نام "فیتونسید" در فضا رها می کنند که این مواد روی انسان اثر فرح بخشی دارد؛به گونه ای که این ماده می تواند تعادل بین دو نیمکره مغزرا به خوبی برقرار سازد و حالت طبیعی و آرامش بخشی را به انسان ارزانی کند . بنابراین نقش آرام بخشی درختان و فضای سبز به خوبی نمایان می گردد.
تقلیل صدا توسط گیاهان در به وجود آوردن محیطی آرام تر می تواند موثر باشد؛ به این ترتیب که، ارتعاش امواج صوتی به وسیله برگ ها و شاخه های درختان جذب می شود . عواملی نظیر نور ،دیواره جدا از هم و انعطاف پذیری در جذب صدا موثرند، به همین دلیل است که درختانی در جذب صداهای ناخوشایند با داشتن ویژگی های بالا تاثیر می گذارند. انبوهی درختان ،چرمی بودن برگ ها و خمش پذیری شاخه ها اجازه می دهد که صداهای ناهنجار و تراکم و عرض درخت کاری در تقلیل صدا موثر هستند.
منظرسازی و ارتقاء کیفیت محیط شهری؛بیش از هر اقدامی درطراحی و معماری فضای سبز باید معیارهای عمل را به درستی مشخص کرد و ارایه داد."… گیاهان به خاطر اندازه ،رنگ و تغییرات فصلی از مهم ترین عوامل مرئی زنده و طبیعی بافت شهرها به شمار می آیند که نقش حیاتی آنها در فضا سازی و معماری شهرها غیر قابل تردید است …"(روحانی،1385،ص68).
منظر سازی8:یا به عبارت بهتر "زمین آرایی" عبارت است از کاربرد گیاهان در طراحی به نحو وصورتی که موجبات ارتقای جلوه های دیداری محیط گردد. از این دیدگاه برخی از مهمترین معیارهای زمین آرایی در عرصه های شهری را به شرح زیر معرفی می نماییم :
انسجام فضایی : ساماندهی موزون محیط ،از راه زمین آرایی با پوشش های گیاهی ،یکی از مناسب ترین شیوه های ایجاد "انسجام فضایی" تعبیر می شود.
"… آشفتگی دیداری گیج کننده در اغلب شهرها …به صورت بخش های جدا افتاده ، شامل فضاهای باز تکه تکه شده ، نیاز به ساماندهی دوباره دارد . ردیف های درختان خزان پذیر سایه وار می تواند این انسجام را از راه برقراری نظم مداوم با فضاسازی تنه ها و بافت شاخه ها به وجود آورند . درختان ،شاخص ترین عنصر طراحی هستند که قادرند تمام بخش های یک شهر را به هم پیوسته سازند"(همان کتاب،1385،ص68) .
فضاسازی؛وقتی ما در طراحی منظر از فضا صحبت می کنیم ، منظورمان دو گونه مختلف فضاهای باز و بسته است. کاربرد درست این دو نوع فضا در منظرسازی اهمیت دارد؛چرا که ،"…این دو نوع مختلف فضا از نظر طرح منظر وظایف متفاوتی دارند : فضای باز نشاط بخش است ، به ویژه اگر بلافاصله از میان یک زمین باریک باز بشود … (روحانی،همان کتاب،ص68) .فضای بسته برای روحیه های مختلف است . خلوتگاهی است برای پناه بردن در تنهایی، برای این که [شخص] در آن جا رهایی پیدا کند و یا معمولی تر آن که به راحتی از باد فرار کند. در چنین فضاهای بسته ای ، هیجاناتی مثل کمی گیاهان ،ترکیب و کمی حرکت برگ ها در درختان تشدید می شود . گرچه این مساله مهم است که مشخص کنیم، چه نوع فضاهایی مورد نظر ماست و همچنین (بدون هیچ منظوری و ساده تر از آنکه به نظر بیاید) طرح ما از جه نوعی تولید می شود.
نظم و تنوع ؛نظم و تنوع (شباهت ها و بی شباهتی ها ) هر دو کنار هم ،معرف یک تعادل ظریف و ترکیب متناسب در طراحی محسوب می شوند. درطراحی منظر نیز لازم است که به منظور تجلی زیبایی بصری آن ، توجه به نظم و تنوع در حالت تعادل خود معطوف گردد.
تکرار؛تکرار در طراحی ، به عنصر "نظم و تنوع " معنی و مقصود می بخشد و بین المان ها و فضاهای مختلف ایجاد وحدت می کند . در طرح پارک ها نیز تکرار برخی از المان های طبیعی یا مصنوعی و فضاها ، می تواند به ایجاد چنین وحدتی منجر شود واز نظر جنبه های بصری ، زیبایی طرح را فزونی بخشد .
سازگاری؛منظر سازی در مکانی که انجام می گیرد ، باید با شرایط اقلیمی و جغرافیایی آن نقطه سازگاری داشته باشد همچنین سازگاری با کاربری های مجاور نیز موجبات افزایش کیفیت های دیداری می گردد.
مردم داری ؛منظور ، پرهیز از منظر سازی های وسیع دکوراتیو و کاربردی کردن و تلفیق کارکردهای عمومی در طراحی هاست . به عنوان نمونه ، پاسخگویی به نیازهای مثبت انسانی برای گروه های مختلف استفاده کننده در طراحی پارک ، یکی از اهداف و اصول بنیادی است. هر چند این هدف به طور کلی در مضمون هر طرحی وجود دارد،لیکن به موارد حساس آن باید توجه داشت .
حداقل دخالت و تجاوز به شرایط طبیعی ؛ هر نوع فعالیت طراحان باید "… با شرایط توپوگرافی ، هیدور گرافی ، پوشش گیاهی و اقلیم محل در انطباق کامل بوده و با آن هماهنگ باشد …" (روحانی،1385،ص69).
راحتی دسترسی و حرکت؛ضمن این که طراحی فضاهای سبز عمومی باید به شیوه ای عملی گردد که دسترسی به آن به راحتی صورت گیرد، در داخل محوطه هانیز"… حرکت آزاد ، رفتار راحت ، نشستن و برخاستن آزاد ، انتخاب آزاد فضاها و مسیرها ، نیازمند فضاهایی است که با طراحی آزاد برآورده می شود . طرح های هندسی و سیمتریکمغایر با حس آزادی است . پیروی از خطوط زمین و جریان طبیعی آب این حس را ارضا می کنند … (همان کتاب،1385،ص69).
اصول زیباشناسی؛به رغم آنکه به زحمت می توان زیبایی را تعریف کرد ، ولی قطعاً ترکیب هنرمندانه عناصر طراحی ( خط ، فرم، بافت و رنگ )برای نیل به زیبایی در منظر ، نقش غیر قابل انکاری دارد .
تلطیف هوا؛در طی روز،برگ درختان ودرختچه ها ،موجب تبخیر بخار آب هوای مجاور خودمی شود.این امر سبب افزایش رطوبت نسبی هوا شده و از سوی دیگر ،باعث خنک شدن هوای اطراف فضای سبز می شود.برای تبدیل آب به بخار آب بین 600-580 کالری حرارت نیاز است،که از انرژی خورشیدی کسب می گردد.به همین دلیل به هنگام تابش آفتاب،هوای اطراف فضای درخت کاری شده، خنک تر از فضای بدون درخت است.از مقداری انرژیی که جذب وتبدیل به گرما می شود،60 تا 75 درصد صرف عمل تراسپیراسیون می گردد. بدین ترتیب، می توان مطمئن بود، در منطقه ای که فاقد پوشش گیاهی است و سطح خاک پوشیده از انواع ساختمان هاست، بخش وسیعی از انرژی تابشی خورشید انعکاس می یابد و به طرق مختلف موجبات گرمای محیط را فراهم می آورد.
تفریحی و گذران اوقات فراغت؛محیط زیست عمد تاً به موضوع گذران اوقا ت فراغت درفضا هایآزاد وچگونگی برنا مه ریزی وسازماندهی فضای مناسب برای گذران اوقات فراغت به نحوی سازنده ، می پردازد.در محیط های شهری این فضاها عبارتند از پارک ها ، ورزشگاه های عمومی، باغ های گیاه شناسی و جانورشناسی و مانند آن.گذران اوقات فراغت در فضاهای آزاد و سبز، افزون بر جنبه های مثبت روانی که ممکن است نزد افراد مختلف متفاوت باشد، آثارمثبت فیزیولوژیک نیز دارد؛بهره گیری از اشعه ماوراء بنفش خورشید، جذب اکسیژن هوا و افزایش مقاومت بدن در برابر شرایط اقلیمی از این جمله اند. مضاف بر آن، انسان در فضاهای آزاد و سبز- بر خلاف محیط های ساخته -با آسودگی و آرامش حرکت می کند،عضلات خود را منبسط و به این وسیله بهبود عملکرد دستگاه گردش خون خود را ممکن می سازد. همین امر می تواند انسان را در مقابل ابتلاء به بیماری های قلبی و گردش خون حفاظت کند. دقیقا" در همین جاست که اهمیت عملکردهای اجتماعی -روانی فضای سبز (اعم از دورن شهری یا برون شهری) آشکار می شود.

2-8.مدیریت فضای سبز شهری

قبل از شروع تعریف و مفهوم مدیریت فضای سبز شهری به تعریف مدیریت شهری می پردازیم. مدیریت شهری یک مفهوم فراگیر است و هدف از آن تقویت سازمان های دولتی و غیردولتی برای شناسایی برنامه ها و سیاست های گوناگون و پیاده سازی آنها با نتایج بهینه است. بنابراین واکنش کارآمد در برابر با مشکلات و موضوعات شهرها به منظور فعال کردن، چالشی است که مدیریت شهری با آن مواجه است. ایجاد ساختار مالی و مدیریت مالی،ارائه سرپناه، خدمات شهری اصلی و امکانات اصلی، ایجاد سیستم های شهری، تقویت نقش بخش غیررسمی در شهرها، و تقویت توان نهادی شهرها شامل کارکرد شهرداری ها رایج ترین موضوعات در شهرها است (شابیر چیما ، 1379 ،ص11).
امروزه ساز و کار مدیریت فضاهای سبز شهری امری بسیار ظریف ، مهم و حیاتی است . لازمه حفظ و توسعه ی مطلوب فضاهای سبز شهری ، داشتن برنامه ها و خط مشی های صحیح است .
فرایند حفظ و نگهداری درختان در شهر باید به گونه ای مستمر باشد و مشارکت همه شهروندان را می طلبد . استمرار این مهم حتی در طول زمستان نیز گسسته نمی شود ؛ زیرا، "… فصل زمستان مشکلات گوناگونی برای درختان ودرختچه ها به وجود می آورد . اغلب تصور می کنند که گیاهان در فصل زمستان به رسیدگی نیاز ندارند ، در صورتی که پیشگیری و مبارزه با آسیب های زمستانی کاری دقیق و دشوار است…" (روحانی ،1385،ص73) . لزوم استمرار حفاظت و اهمیت آن ، سبب می گردد که تاکید شود ،"… ایجاد فضای سبز در شهرها را نباید در چارچوب مسئولیت های شهرداری و یا مدیریت های شهری محدود کرد. مشارکت مردم و اقدامات انفرادی و جمعی آنها ، ضرروی و لازم است . مردم هر شهر در این زمینه سهم بزرگی بر عهده دارند . آثاری که در نتیجه مشارکت مردم در زمینه ی ایجاد فضای سبز به وجود می آید ، به مراتب می تواند گسترده تر از اقدامات رسمی و دولتی باشد…" (همان کتاب،1385،ص70).
درختان به عنوان بخش جاندار ساخت کالبدی شهر ، همواره نیاز به مراقبت دائم دارند. عدم توجه ومراقبت موجب زیان هایی خواهد شد که جبران آنها مستلزم صرف هزینه و زمان خواهد بود.
به طور کلی موفقیت سازو کار مدیریت فضا های سبز شهری مستلزم رعایت اصول معیارهای زیر است:
– ارتقای نقش مردم
– ارتقای بهره وری اکولوژیکی فضای سبز شهری
– ارتقای بهره وری اجتماعی فضاهای سبز
ارتقای نقش مردم ؛ مردم هر شهر،کاربران9 فضاهای سبز عمومی آن شهر هستند.اساسا" هدف ازایجاد فضاهای سبز عمومی،ارتقای شرایط سلامت جسمی و روحی مردم است.بنا به اظهار نظر یکی از صاحب نظران و دست اندکاران مدیریت زیست محیطی سازمان"یونپ،"10…رشد و گسترش فضای سبزبه طور مطلوب زمانی به نحو چشم گیری ارتقا پیدا کند".
بنابراین،مدیران شهری باید به منظور حفظ دستاوردها از دو طریق نقش مردم را ارتقا دهد:
الف-ارائه آموزش های غیر رسمی به کاربران فضای سبز بر حسب شرایط خاص هر یک از گروه های جنسی و سنی در خصوص اهمیت فضای سبز و توقعات مسئولین از مردم.
ب- تقویت احساس مسئولیت در مردم، با مشارکت دادن گروه های مختلف مردم نظیر:بازنشستگان،زنان خانه دار،دانش آموزان و…در حفظ و نگهدای فضای سبز.
ارتقای بهره وری اکولوژیکی فضای سبز شهری؛قبل از تبیین بهره وری اکولوژیکی فضای سبز،ضروری است توضیحی پیرامون مفهوم بهره وری، در یک مفهوم ساده عبارت است از:نسبت ستاده به داده (ستاده به داده)،در واقع بهره وری،نوعی نگرش و فرهنگ برنامه ریزی ،سیاست گذاری و اجراست که در آن حد اکثر استفاده از حداقل امکانات به عمل آید.
بنابراین، مدیران و دست اندرکاران فضای سبزشهری باید به گونه ای برنامه ریزی کنند که با حداقل ستفاده از نیروی انسانی، هزینه و…(داده)،حداکثر استفاده را در ایجاد بازدهی اکولوژیکی (ستاده)به وجودآورند.
ارتقای بهره وری اجتماعی فضاهای سبز شهری ؛همان گونه که پیش از این مطرح شد،اساساً"…آنچه که از دیدگاه محیط اجتماعی در ارتباط با فضای سبز شهری اهمیت دارد،میزان فضای سبز عمومی (فضای سبز اجتماعی)است؛یعنی فضای سبزی که رفت و آمد عموم در آنها بدون مانع باشد…." (روحانی ،1385،ص71).
بنابراین ، هر چه فضای سبز عموی در جذب جمعیت و خدمات رسانی به مردم موفق تر باشد، بهره وری اجتماعی فضاهای سبز نیز ارتقاء بیشتری خواهد یافتودر صوتی که مدیران و فضاهای سبز شهری،بتوانند از طریق اتخاذ تمهیدات مختلف، اطمینان مردم را برای گذراندن اوقات فراغت در پارک ها جلب نمایند ومردم را در ساعات مختلف روز برای فعالیت های مختلف اجتماعی،نظیر ورزش،مصاحبت و معاشرت دوستان و خانواده،امور فرهنگی و… به محوطه فضاهای سبز عمومی جذب نمایند، بهره وری اجتماعی فضاهای سبز شهری ارتقا می یابد. برای این منظور ضروری است این مکان ها،واجد شرایط و معیارهای مدیریت پارک ها باشند.

2-9.نقش و اهمیت فضای سبز در زندگی شهری

رشد صنعت و افزایش جمعیت در شهرها ، به ساخت و سازهای سوداگرایا نه منجر شده است . این ساخت و سازها به مسائل بهداشتی و تامین حداقل نور و هوا در مناطق متراکم شهری توجهی نداشته است . از سوی دیگر ،ضرورت ایجاد کاربری های جدید شهری ، برای پاسخگویی به نیازهای روز افزون و اسکان جمعیت به تدریج باعث کاهش سهم فضاهای سبز و باغ های شهری گردیده است و در نتیجه موجب آلودگی محیط زیست شده است . شایان ذکر است که با افزایش روند انهدام طبیعت ،توجه انسان به منابع طبیعی نیز فزونی یافته ، بهره وری از آن جایگزین احترام به طبیعت گردیده است وتخریب طبیعت تا آنجا گسترش یافت که حجم فضای ساخته شده در مقایسه با فضای آزاد در شهرهای این دوره افزایش چشمگیری داشته است(بهبهانی،1379،ص46 ). آنچه که در این باره می تواند مطرح شود ،همان مفهوم فضای سبز یعنی ، رعایت تراکم های ساختمانی در قطعات مختلف زمین های شهری است . تشویق مردم به درختکاری -هر چند در محوطه های کوچک فضای خانه ها -کاشتن نهال در کناره ی خیابان ها ، استفاده از فضاهای آزاد برای توسعه پارک های کوچک از جمله اقدامات موثر در توسعه فضاهای سبز است .
"در اهمیت فضای سبز شهری می توان گفت که امروزه اقلیم شهری تحت تاثیر فرایندهای تراکم و تمرکز فعالیت ها در شهرها ، آنچنان دگرگون شده است که در مطالعات ناحیه ای شهرها ، به صورت مشخص و جدای از اقلیم ناحیه ای بررسی می شود . آثاری که از طریق کاهش فضای سبز شهری بر اکولوژی به ویژه در اقلیم ، هوا ، خاک ، آب های زیرزمینی و جامعه ی حیوانی گذاشته می شود ، آنچنان شدید است که عناصر سارنده آن را در محیط شهری به کلی دگرگون می کند(روحانی،1385،ص54).
در برسی روند تاریخی ضرورت یافتن فضای سبز در شهرها ، به طور قطع قرن نوزدهم -که با آشکار شدن آثار سوء انقلاب صنعتی ، ضرورت تلاش برای شهرها را محسوس ساخت -نقطه عطفی به شمار می رود ، به طور کلی ، " استفاده از گیاهان در فضاهای شهری که نتیجه مستقیم بازسازی های شهری بود در نیمه قرن نوزدهم افزایش یافت . در قرن بیستم بر خلاف باغ های تفریحی هجدهم و نوزدهم ، "باغ های کاربردی " یا فضاهای سبز ایجاد شدند این باغ ها تا حدی به احتیاجات جدید شهروندان ، ناشی از کثرت شهرنشینی ، پاسخ می دادند(مجموعه مقالات علمی تخصصی فضای سبز،1381 ).

2-10-. ضرورت فضای سبز

مهم ترین اثر فضای سبز در شهرها ، کارکردهای زیست محیطی آن هاست که شهرها را به عنوان محیط زیست جامعه انسانی معنی دار کرده است و با آثار سوء گسترش صنعت و کاربردی نادرست تکنولوژی مقابله نموده ، سبب افزایش کیفیت زیستی شهرها می شوند .
مولفه های آثار توسعه ی شهری می توانند نظام زیستی شهرها را به شیوه های گوناگون مختل کنند . فضای سبز مناسب در شهرها یکی از عوامل موثر در کاهش این اثرها هستند و به ویژه در ارتباط با گردو غبار و آلودگی های هوا ، فضای سبز در شهرها تعدیل دما ، افزایش رطوبت نسبی ، لطافت هوا و جذب گردو غبار است . دیگر تاثیرات فضای سبز در شهرها نقش نسبی دارند . به طور کلی وجود فضاهای سبز و تاثیر آنها در شهرها اجتناب ناپذیر است ؛که بدون آن ممکن نیست شهرها پایدار باقی بمانند.
بنابراین ، اگر فضای سبز به عنوان جزئی از بافت شهر ها و نیز بخشی از خدمات شهری ضرورت یافته باشد ، نمی تواند جدا از نیازهای جامعه شهری باشد ؛ از این رو ، فضای سبز باید از نظر کمی و کیفی متناسب با حجم فیزیکی شهر (ساختمان ها ، خیابان ها و جاده ها ) و نیازهای جامعه ( از لحاظ روانی ، گذران اوقات فراغت و نیاز های بهداشتی ) با توجه به شرایط اکولوژیکی شهر و روند گسترش آتی آن ساخته شود ، تا بتواند به عنوان فضای سبز فعال ، بازدهی زیست محیطی مستمری داشته باشد(مجنونیان،1374،ص37).

2-11. آثار فضای سبز بربیوکلیمای و میکروکلیمای شهری

این آثار را به دو گروه کلی می توان تقسیم کرد :
الف ) اثراتی که صرفا" ناشی از وجود گیاه است ؛ مانند غبارگیری و پالایش هوا .
ب ) اثراتی که ناشی از فعالیت های حیاتی گیاه است و محیط از حاصل این فعالیت ها منتفع می شود . گیاهان -در این مورد خاص درختان و درختچه ها -از دو طریق یکی کاهش آلودگی هوا و دیگری لطافت هوای شهر موجبات بهبود بیوکلیمای شهر را فراهم می آورند (بهرام سلطانی،1384،ص56).

2-12 . اهمیت و نقش فضای سبز در شهرسازی

کیفیت محیط زیست شهری با امکانات و تاسیسات فضای سبز ارتباط مستقیم دارد . امروزه فضای سبز و اصولا" معماری و طراحی فضای سبز ،به عنوان بخشی از شهرسازی مطرح است . از همین دیدگاه ، این گونه فضاها جای خود را در طراحی بزرگراه ها و تفکیک کاربری ها و سایر موارد طراحی شهری باز کرده است .
شهر ، سیستم زنده ی پویایی است که پارک ها جزئی از آن هستند و به جهت نقش موثر آنها در کاهش تراکم شهری ، ایجاد مسیر های هدایتی ، تکمیل و بهبود کارکرد تاسیسات آموزشی ، فرهنگی ، مسکونی و ذخیره زمین برای گسترش آینده ی شهر با ارزش هستند(لقایی،محمد زاده،1378،ص15).

2-13.نحوه ی تاثیر گذاری فضای سبز بر اقلیم شهری

در طی روز ، برگ درختان و درختچه ها ، موجب تبخیر بخار آب هوای مجاور خود می شود . این امر سبب افزایش رطوبت نسبی هوا شده واز سوی دیگر ، باعث خنک شدن هوای اطراف فضای سبز می شود . برای تبدیل آب به بخار بین 600 – 580 کالری حرارت نیاز است ، که از انرژی خورشید کسب می گردد . به همین دلیل به هنگام تابش آفتاب ، هوای اطراف فضای درختکاری شده ، خنک تر از فضای بدون درخت است .
از مقدار انرژیی که جذب و تبدیل به گرما می شود ، 60 تا 75 درصد صرف عمل تراسپیراسیون می گردد . بدین ترتیب ، می توان مطمئن بود ، در منطقه ای که فاقد پوشش گیاهی است و سطح خاک پوشیده از انواع ساختمان هاست ، بخش وسیعی از انرژی تابشی خورشید انعکاس می یابد و به طرق مختلف موجبات گرمای محیط را فراهم می آورد (بهرام سلطانی،1384،ص52).

2-14.عملکردهای فضای سبز

فضاهای سبز شهری ،افزون بر عملکردهای زیبا شناختی و اجتماعی ، دارای عملکردهای اساسی تری به شرح زیر هستند (مجموعه مباحث وروش های شهرسازی)
عملکردهای فضای سبز در ساخت کالبدی شهر: از این دیدگاه ، فضای سبز شهری به عنوان بخش جاندار ساختکالبدی شهری تلقی می شود و در هماهنگی با بخش بی جان کالبد شهر ، ساختار یا بافت و سیمای شهر را تشکیل می دهد .در این حالت فضای سبز می تواند نقش لبه ی شهر تفکیک فضاهای شهری و آرایش شبکه ی راه ها را به عهده گیرد .
عملکردهای زیست محیطی :این نوع عملکردها عمدتا" به بهبود شرایط اکولوژیکی و کاهش میزان بار آلودگی آن کمک می کنند . " به طوری که می توان گفت ایجاد فضای سبز یکی از راه هایی است که به شکلی موثر آلودگی های محیط زیست ، اعم از آلودگی های گازی ، ذره ای ، صوتی ، تشعشی ، بوهای نامطبوع و دیگر آلاینده های موجود در هوا و آب و هوا وخاک را کنترل کرده ، محیط سالم تری برای انسان فراهم می کند " (ایمانی،1373). و از این روست که پوشش های گیاهی محسوب می شوند .افزون بر این عملکردهای زیست محیطی فضای سبز ، دامنه ی متنوع دارد و محدود به مقابله آلودگی های زیست محیطی نمی گردد . به طور کلی "از دیدگاه زیست محیطی ، فضای سبز شهری ، باید ارائه دهنده ی بازده های اکولوژیک زیست محیط زیر باشد :
1- بهبود شرایط بیوکلیماتیک در شهر
2- کاهش آلودگی هوا
3- تاثیر مثبت بر چرخه ی آب در محیط زیست شهری و افزایش کیفیت آب های زیرزمینی
4- افزایش نفوذ پذیری خاک ، کاهش سطح ایستایی
5- کاهش آلودگی صوتی "(بهرام سلطانی،1384،ص68).
از آنچه گفته شد ، به نقش و اهمیت گیاهان در فضای شهر می توان پی برد . به عنوان نمونه ، فضاهای سبز داخل شهر می تواند درجه حرارت را کاهش دهند . این پدیده حتی برای فضاهای سبز کوچک قابل اندازه گیری است ؛ بنابراین در محیط شهری هر یک از فضاهای سبز نمایان گر یک فضای خنک و بهترین شیوه برخورد با جزایر حرارتی در شهرها هستند . این فضاها خود نشانگر وجود جریان هوا در سطح زمین است که با خنک شدن محیط توسط برگ درختان پدید می آید و میان جریان نزولی و صعودی هوای مناطق مسکونی نوعی تعادل به وجود می آورد . همچنین اگر تعداد فضاهای سبز زیاد باشد از سرعت تشکیل کلاهک آلودگی بر روی شهر کاسته خواهد شد . این امر یکی از کاربردهای مهم فضای سبز شهری است (رضایی،1374،ص32)

2-15.نقش های عمومی فضای سبز

افزایش رطوبت نسبی؛ فضای سبز در شکل درختی به علت گسترش سطح برگی خود نسبت به سایر اشکال گیاهی ، می تواند از طریق تعریق ، سبب افزایش رطوبت و لطافت هوا شود . عمل تعریق درختان با جذب کالری همراه است . بدین سان نواری از گیاهان به پهنای 50 تا 100 متر گرما را 3 تا 4 درجه نسبت به مرکز شهر کاهش می دهد . در عین حال 50 درصد بر رطوبت هوا می افزاید . تفاوت دمایی که از این راه حاصل می شود ، موجب کاهش اندکی در فشار هوا می شود . کاهش در فشار هوا ، با دهایی به سرعت 12 کیلومتردر ساعت را پدید می آورد و همین بادها کافی است تا هوای یک شهر بزرگ را در ظرف یک ساعت به طور کامل عوض و پاکیزه سازند(مجنونیان،1374،ص46).
مقابله با جزایر گرما؛ هم اکنون پژوهشگران ، نواحی شهری را جزایر گرما به شمار می آورند ؛ زیرا سطوح تیره زمین در شهرها 3 تا 5 درجه سانتی گراد بیش از زمین های مجاور ، گرما ی خورشید را روزانه جذب می کنند و از این راه در 30 درصداز آلودگی های هوا سهیم می باشند.( همان کتاب،ص48)

2-16-اهمیت و اثرات فضای سبز و پارک

انسان محور اصلی توسعه پایدار و شایسته برخورداری از زندگی سالم،پربار و هماهنگ با طبیعت است،اهمیت و حفظ و احیاء منابع طبیعی، توسعه وگسترش فضای سبز کشور باید به عنوان یک ضرورت حیاتی و انکار نشدنی در قالب اخلاق محیط زیست انجام شود.
فضای سبز در داخل یک شهر نه تنها ارزش تفریحی و روحی و روانی دارد بلکه محل شایسته ای برای گذراندن اوقات فراغت مردم به شمار می آید. فضاهای سبز از بهترین عوامل اکسیژن سازی هستند،که با عمل کربن گیری یا فتوسنتز خود به وسیله کلروفیل در هر هکتار فضای سبز از بهترین عوامل اکسیژن سازی هستند،تنها راه جبران اکسیژن و مواد مورد لزوم تنفس بشر،حیوانات گیاهان و اشتغال مواد سوختی و جلوگیری از آلودگی هوا،ایجاد فضای سبز وپارک ها و جنگل ها و درختکاری می باشد.(سازمان پارکهاو فضای سبز شهر تهران،1371،ص14)

2-17-فضای سبز و رابطه آن با محیط زیست

امروزه فضای سبز شهری به عنوان ابزاری توانمند در جهت بهسازی محیط زیست مطرح است.پیشرفت روزافزون تکنولوژی و صنایع بشری و رشد سریع و بی رویه شهرها و توسعه حاشیه نشینی و حومه سازی موجب از بین رفتن و تخریب فضای سبز گردیده،اکنون بیشتر جمعیت کشور ما در داخل شهرها زندگی می کنند که این امر باعث از بین رفتن فضاهای سبز گردیده است.هر اندازه که انسان بر آگاهی حیاتی او افزوده شد و زندگی اجتماعی را درک نمود و از دامن طبیعت دور افتاد برای جبران کمبودهای خویش به دامن طبیعت دست اندازی نمود این تهاجم و تجاوز موجب گردید که طبیعت و تعادل آن به هم ریخته شود و این اولین گام در به هم زدن اکوسیستم با فضای سبز شروع شد و پتانسیل طبیعت در طی قرون کاهش و با افزایش جمعیت درصد این تخریب به شدت فزونی یافت و حاصل آن بروز بیابان های لم یزرع و طبیعت مرده ای است که بر پیکره این هرم، همانند زخمی خودنمایی می کند.از این رو می توان به نقش اساسی و مهم فضای سبز در رابطه با محیط زیست انسان ها پی برد که گیاهان سبز نقش کلیدی در فیلتر کردن هوا از آلاینده ها دارند.(رحیم پور،1374،ص68)

2-18-اثرات توسعه فضای سبز و رابطه آن با محیط شهری

دگرگونی هایی که انسان در محیط شهرها بوجود می آورد باعث می گردد که بتدریج فضاهای سبز اطراف شهر بلعیده شده و بر عکس کارخانجات،ساختمان هاو فضاهای پرتراکم جمعیتی و مسکونی جانشین درختان گردد که این روند تاثیر بسزایی به طور مستقیم در آب و هوای شهرها دارد.افزایش منابع گرمازایی تراکم ابنیه،کاهش رطوبت هوا،تراکم منابع بیش از حد،اکسیژن و غیره از جمله ویژگی های آب و هوایی بشمار می رود.نقش فضای سبز بویژه درختان در تعدیل این شرایط نامناسب و همچنین در کاهش آلودگیها بسیار موثر است و فقدان آن به معنی عدم سلامت و تندرستی در شهرها محسوب می شود.ولی بایستی اذعان داشت که کلیه آلودگی ها شیمیایی هوا در اغلب شهرهای صنعتی به دلیل کمبود فضای سبز آن می باشد(سازمان پارک ها وفضای سبز شهر تهران،1371،ص16)

2-19-نقش فضای سبز در کنترل و کاهش آلودگی هوا از آلاینده ها

آمارهای متعدد در سطح جهانی،نشانگر این واقعیت هستند که وجود فضای سبز بیشتر در کنترل آلودگی هوا از آلاینده ها موثر می باشند.فضای سبز با کاربردهای گوناگون خود،نقش آن در کنترل آلودگی هوا و پاکیزه سازی و رفع آلودگی هوا از طریق جذب کربنیک آلوده کننده هوا و مضر بحال انسان و آزادسازی اکسیژن ضروری برای حیات انسان بمثابه یک دستگاه اکسیژن ساز باعث اکسیژنه کردن و رقیق نمودن هوا و کنترل آلودگی آن می شود و با تزریق هوای تمیز به داخل هوای آلوده از سنگینی آن می کاهد و اهمیت و نقش فضای سبز را بیشتر اذعان می
نماید.فضای سبز در شهرها می تواند از جهت گرد و غبار دودخاکستر مثل صافی عمل کنند.در این رابطه عده ای از محقین دست به آزمایشاتی زده اند که ثابت شده یک جنگل متراکم سرو و کاج قادر است تراکم گرد و آلودگی را تا 80% کاهش دهد،در نتیجه احداث فضای سبز از جمله کمربند سبز،پارک ها و بوستان و پارک های جنگلی هر چه بیشتر توسعه پیدا کند می تواند در کنترل مواد آلوده کننده رشد چشمگیری داشته باشد و به عنوان اهرمی متناسب برای مقابله با این بحران آلودگی قرن بیستم مبارزه نماید(برکاتی،1379،ص17).

2-20-اثرات روحی روانی با توجه به رنگ سبز

فضای سبز یکی از بهترین عواملی است که بر تمرکزهای روحی و روانی بصورت غیر مستقیم در تولید و افزایش عملکرد هر موجود زنده تاثیر بسزایی خواهد داشت،فضای سبز یک مجموعه ای است از نباتات که سعی می شود در بستر مورد نظر قرار بگیرد و اثرات مثبت و مفید خود را از نظر بهداشتی و روحی و روانی بر انسان غالب نماید.رنگ سبز بر انسان اثری آرام بخش دارد(مجنونیان،1374،ص48)زمانی که انسان به درختان نگاه می کند احساسات معنوی خود جزء زیادی از وجود انسان را غرق در تفکرات عالم می نماید و احساس آرامش روحی و روانی به او دست می دهد.وقتی که انسان خود را به دامان طبیعت می سپرد خود به خود مسائل روحی و روانی او حل خواهد شد و این رابطه بین انسان و محیط زیست او یعنی احترام به طبیعت.(روزنامه جام جم،1379،ص12)

2-21-ارتباط فضای سبز در گذراندن اوقات فراغت

اوقات فراغت مطلوب ترین بخش از زندگی انسان است که هر کس فارغ از رنج و کار و فعالیت های روزمره می تواند وقت خود را آن طور که خود می خواهد سپری سازد اوقات فراغت اگر بدرستی مورد استفاده قرار گیرد خواهد توانست از ضایع شدن لحظه های دلپذیر عمر آدمی جلوگیری و آن را به سودمندترین لحظات تبدیل نماید.پارک ها برای بسیاری از مردم که در شهر زندگی می کنند یا روزانه وارد شهر می شوند مکانی برای گردش،تفرج و هواخوری و در نتیجه تجدید انرژی و روحیه است.بسیاری از خانواده های ایرانی درآمد محدودی دارند و قادر نیستند که وسایل و امکانات تفریحی لازم را فراهم نمایند.و بسیاری دیگر علاقه مند هستند که اوقات فراغت خود را در داخل شهر بگذرانند نه در بیرون شهر.آیا توزیع جغرافیایی پارک ها در سطح شهر بطوری است که بتوانند اکثریت مردم با صرف وقت کم و هزینه ای اندک به مناطق تفریحی دسترسی داشته باشد(عطاریان،آذرنیا،1379،ص118)

2-22.جایگاه فضای سبز در رویکرد توسعه پایدار

توسعه پایدار دارای سه بعد اصلی اقتصادی ، اجتماعی و اکولوژیکی است که در حال حاضر حفاظت از محیط زیست به عنوان هدف بنیادی توسعه پایدار مورد توجه قرار دارد.
فضای سبز جهت دستیابی به توسعه پایدار دارای کارکردهای حفظ ارتباط انسان با محیط طبیعی ، منظر سازی و ارتقاء کیفیت محیط شهری و تلطیف هوا ، تفریح و گذران اوقات فراغت می باشد .هدف اصلی در طراحی فضای سبز دستیابی به آثار اجتماعی آن در هرچه نزدیک تر کردن انسان و طبیعت به یکدیگر است.شاخص های فضای سبز در توسعه پایدار به صورت تراکم و سرانه می باشد.

2-23 .تاریخچه و مفهوم توسعه پایدار

واژه توسعه پایدار برای اولین بار به طور رسمی توسط "برانت لند" در سال 1987 در گزارش "آینده مشترک ما" مطرح شد (زیاری، 1382،ص 16). به سخن دیگر، در گزارش براتلند در مفهوم توسعه پایدار آمده است: این نوع از توسعه، نیازهای نسل فعلی را بدون آسیب رساندن به ظرفیت های آینده که به نسل آتی متعلق است پاسخگو است. این نوع تعریف شامل سه عنصر کلیدی توسعه، نیازها و نسل آینده است (حسین زاده دلیر، 1380،ص 93).
توسعه پایدار بخشی از مطالعات توسعه است که با علوم اقتصادی، سیاسی و جامعه شناسی ارتباط دارد. در مباحث تئوری و عملی باید سیاست های اقتصادی، توسعه پایدار از جنبه های مختلف اقتصادی، سیاسی و زیست محیطی باید مورد تلفیق و توازن قرار گیرد. در مبانی تاریخی و سیاسی اقتصاد باز (تجارت آزاد) که بعد از 1987 شکل گرفته است خط مشی های زیست محیطی غالباً به شکل چارچوب هایی ارائه می شود که در آن شرایط قانونی، اقتصادی و مدنی برای دستیابی و حفظ زمینه های مختلف پایداری ذکر شده است.. از بین اهداف مختلف اجتماعی – سیاسی مانند کاهش فقر و دستیابی به رشد اقتصادی، آزادسازی اقتصادی تحت تاثیر اصلاحات زیست محیطی و مسائل مربوط به آن قرار می گیرد. یعنی بر خلاف سال های اول دهه 1980 که روابط دولت – تجارت تحت الشعاع طرفداران آزادی بی قید و شرط تجارت (و تفکراتی مانند نئولیبرالیسم) قرار می گرفت، در اواسط دهه 1990 آزادسازی تجارت شکل منطقی تری به خود گرفت و سعی بر این بود که نقش و رابطه دولت، تجارت، جامعه و خانواده مورد نظر قرار گیرد. در این شرایط بود که بعضی خط مشی های مربوط به محیط زیست شهری (مانند اصلاح شرایط زندگی حاشیه نشینان) توسط نهادهای دولتی، موسسات بازرگانی، بخش های فعال داوطلب و تشکیلات اجتماعی کوچک به صورت هماهنگ به اجرا درآمد. به تناسب موقعیت های خاص هر شهر، هر یک از این اجزای ذکر شده تشریح شده و به صورت دقیق بررسی می شود و گاهی روابط بسیار پیچیده مدنی را شکل می دهد. در تعریفی که سازمان ملل از توسعه پایدار ارائه داد نیز چنین آمده است: توسعه پایدار آن گونه توسعه ای است که از نظر اقتصادی پویا و پربازده، از نظر زیست محیطی غیر مخرب، از نظر اجتماعی عادلانه و قابل قبول و از نظر فن آوری متناسب و مطلوب باشد. این نظریه فرا نسل و مدافع محیط زیست است، این دیدگاه نه تنها به حفاظت محیط، بلکه به مشارکت مردم در این امر نیز بها می دهد، طرفدار عدالت اجتماعی است و رشد اقتصادی را لازمه رشد پایدار می داند (امین زاده، 1378،ص 93).
اندیشه توسعه پایدار در اواسط دهه 1990 بدین ترتیب شکل گرفت که رشد اقتصادی و توسعه اجتماعی به گونه ای صورت گرفت که سرمایه های زیست محیطی و نیازهای توسعه را برای نسل های بعد دچار نقصان نسازد. تا اواخر دهه 1990 مشخص شد که برای شناسایی بهتر توسعه پایدار لازم است مباحث اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و زیست محیطی به طور همزمان مورد توجه قرار گیرد. اگر از بعد تاریخی به این مسئله نگاه کنیم توسعه پایدار جریان ثابتی است که منجر به چالش همیشگی بین مباحث اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و زیست محیطی بوده است. شاید بررسی سیر تکاملی و تاریخی توسعه پایدار ضرورتی نداشته باشد و تغییرات اجتماعی – سیاسی منجر به ایجاد ساختار تئوری و عملی این بحث می گردد. البته مباحث عقلی نیز کاربرد زیادی در متقاعد کردن افکار عمومی و تدوین خط مشی ها دارد. بدیهی است در تدوین و اجرای خط مشی های توسعه حتماً باید بین مسائل اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و زیست محیطی تعادل مناسبی برقرار شود. اما استفاده از مباحث عقلی و منطقی تعاریف مربوط به توسعه پایدار را اصلاح کرده و تحت تاثیر قرار می دهد. همیشه سوالاتی درباره شرایطی که منجر به موفقیت یا شکست در تحقیقات یا مطالعات موردی می شود وجود دارد. وقتی شکست در تحقیقات خیلی بزرگ و اساسی باشد سئوال این است که آیا باید یک تئوری نو ایجاد کرد؟ در توسعه پایدار مسئله این نیست که تنها به حفاظت از محیط زیست اهمیت داده شود بلکه تلاش بر این است که محیط زیست حفظ شود در عین اینکه مانعی در برابر رشد و توسعه ایجاد نشود یا به عبارت دیگر اجازه دهیم فرایندهای رشد اقتصادی روال خود را داشته باشند و در عین حال به دقت و با استفاده از روش های تخصصی مراقب باشیم تا از تخریب سرمایه های زیست محیطی تا حد ممکن جلوگیری شود. با توجه به تعاریف مذکور اگر بخواهیم یک تعریف کامل و جامع از توسعه پایدار ارائه دهیم باید گفت: توسعه پایدار یعنی ایجاد فضای اقتصادی، اجتماعی و سیاسی که تضمین کننده کیفیت مطلوب زیستی باشد و بتواند مسائلی مانند محیط زیست، منابع طبیعی، توسعه اقتصادی و رفاه انسانی را به صورت پایدار و ماندگار حفظ کند(حسین زاده دلیر، 1380،ص 93).
بر همین اساس اصطلاح کاربری زمین از دیدگاه توسعه پایدار شامل تمام فعالیت های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است که انسان بر روی زمین انجام می دهد. در واقع توسعه و عمران زمین وقتی می تواند پایدار باشد که بتواند هم به نیازهای اقتصادی و هم به نیازهای اجتماعی، فرهنگی و روانی مردم در حال و آینده پاسخ گوید (شراینی، 1382، 86). از نقطه نظر این دیدگاه زمین دارای خواص و ویژگی هایی است که نقشی عمیق تر و گسترده تر از یک کالای اقتصادی درحیات عمومی شهرو زندگی شهروندان به عهده دارد (مهدیزاده، 1379،ص 77).
توسعه پایدار یعنی این که مصرف منابع در حال حاضر نباید فرصت استفاده از منابع را از نسل آینده بگیرد و شرایط زندگی آنها را نیز ارج نهد. البته اهمیت سرمایه های زیست محیطی تنها در فرایندهای اجتماعی – اقتصادی نیست، این عوامل با هم تعامل داشته و بعضی اوقات تحت تاثیر سرمایه هایی از نوع دیگر نیز قرار می گیرند. البته، فرایندهای اقتصادی و اجتماعی در تخریب محیط زیست و کاهش کیفیت زندگی اجتماعی نیز تاثیر دارند. منابع انسانی یکی از سرمایه های دیگری است که با سرمایه های زیست محیطی در تعامل است: دانش، اطلاعات و مدیریت بشر به شکل حمایت از محیط زیست بروز پیدا می کند. همچنین با توجه به اینکه توسعه پایدار از ابعاد اجتماعی- سیاسی نیز برخوردار است دو سرمایه دیگر نیز وجود دارد که می تواند دارای اهمیت باشد. سرمایه اجتماعی که بر فرایندهای اجتماعی، کیفیت فرایندهای سیاسی و مشخصات بخش خصوصی تاثیر می گذارد. تاثیر مثبت سرمایه اجتماعی این است که عموم را به سمت پایداری هدایت می کند. اما می تواند تاثیر منفی نیز داشته باشد و آن در صورتی است که این سرمایه به شکلی توزیع شود که باعث کاهش فرصت های اجتماعی – اقتصادی شده و سرمایه اقتصادی و اجتماعی محیط زیست را تهدید کند. اگر توسعه پایدارراحرکت به جلو برای رسیدن به شرایط بهتر زندگی تعریف کنیم و پایداری را توانایی دوام یا تنها، انجام کاری به طور دایم بدانیم، می توانیم در یک جمله پایدار را حرکت به جلوی مداوم و مستمر برای رسیدن به شرایط ایده آل تعریف کنیم (عزیزی ، 1381 ،ص19).
مفهوم پایداری در توسعه یعنی مداومت و استمرار بخشیدن به تجدید و تولید منابع و چیزهای مصرف شدنی برای نسل فعلی و نسل های آتی، بدون وارد آوردن خسارت به محیط زیست.
اینکه چنین وضعیتی می تواند در مورد هر سکونتگاهی صدق کند یا نه، بستگی به مقدار زمین و تعداد جمعیت ساکن در آن و نیز سایر منابعی دارد که برای تامین شهروندان و جذب مواد زائد آنها مورد نیاز است؛ که این مورد نیز به نوبه خود به شیوه زیست و مصرف ساکنان بستگی می یابد.
در تعریف توسعه پایدار بسیار نوشته اند لیکن شاید جامع ترین و علمی ترین آنها تعریف کمیسیون برنت لند است؛ در این کمیسیون جهانی بیش از هشتاد تعریف متفاوت از توسعه پایدار ارائه گردید که شکل نهای آنها قطعنامه بدین قرار است:
"توسعه ای که در جهت رفع نیازهای نسل کنونی باشد بدون اینکه توانایی های نسل آینده را در رفع نیازهای شان کاهش دهد"(رحیمی مقدم،1385،ص74).
از این تعریف، گزینش راهبردهایی از توسعه به دست می آید که مستلزم حفاظت از کارکردهای محیط زیست و همچنین جوامع سنتی و کوچک است. بنابراین، توسعه پایدار در بردارنده تغییر روابط بین انسان ها، و بین انسان و طبیعت، در زمان کنونی و در طول زمان است.
برای توسعه پایدار تعاریف متعددی آورده است و معمولاً تعاریف ارائه شده با یکدیگر متفاوتند، زیرا ایدئولوژی ها و آراء گوناگون زیست محیطی مرتبط هستند. از دیدگاه اقتصاد محوری اکولوژیست های بسیار متعصب با سیاست های توسعه که براساس استفاده ناپایدار از مواهب طبیعت باشد مخالفند، از دید آنها تنها استراتژیی که با حداقل همراه باشد از لحاظ اخلاقی قابل حمایت است" (همان کتاب،ص76).
از دیدگاه جهانی، حفظ استراتژی های رشد پایدار اقتصادی در درازمدمت فقط بستگی به صرف هزینه کافی دارد. سرمایه گذاری بر روی منابع طبیعی، امر نامربوطی نیست، منتها از اهمیت فوق العاده ای نیز برخوردار نمی باشد. "فرضیه ی عمده ای که در این مورد مطرح است، آن است که درجه ی بسیار بالایی از پایداری بین تمامی شکل های سرمایه (فیزیکی، انسانی و طبیعی) همچنان وجود خواهد داشت".
بر مبنای تعاریف توسعه پایدار و کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه11 توسعه ای پایدار است که هر جامعه بتواند به آن برسد. عدالت بین نسل ها و درون نسل ها تامین شده باشد.
توسعه اقتصادی – اجتماعی باید به گونه ای تحقق پذیرد که در هر زمان که بر نسلهای آینده هزینه های تحمیل شود، اثرات اقتصادی را (بر ذخایر منابع و ظرفیت جذب ضایعات) به حداقل برساند. زمانی که فعالیت های حیاتی و ضروری فعلی هزینه هایی را بر آیندگان تحمیل نمایند، خسارات وارده به طور کامل باید جبران گردد. در توسعه پایدار تاکید خاص بر روی رفاه افراد فقیر باید باشد و امکان بهبود استانداردهای زندگی مردم فراهم باشد در عین حال از وارد آمدن خسارات غیرقابل جبران بر آیندگان ممانعت به عمل آید. در مقابل این دیدگاه، دیدگاه دیگری وجود دارد که برای توسعه پایدار در مباحث توسعه امروزی جایی کم قائل است "در دیدگاه فن محوری، سایر تحلیل گران معتقدند که مفهوم توسعه پایدار سهم اندکی در تئوری و خط مشی اقتصاد فعلی دارد"(رحیمی مقدم، همان کتاب ،ص81 ).
توسعه پایدار در یک دید کلان یا مقیاس جهانی مورد نظر می باشد اما این مقیاس بزرگ خود متشکل از مقیاس ها و سطحی کوچکتری در سطح کشور، مناطق و نواحی می باشد.
"از اواسط دهه 1980 میلادی و به موازات واکنشهای مخالفی که در برابر تعبیر و راهبردهای متداول توسعه اوج می گرفت، به تدریج فلسفه توسعه نوینی تحت عنوان زیست منطقه گرای12 عمدتاً در آمریکای شمالی شکل گرفت که مفهوم توسعه در محدوده منطقه، نقشی محوری در آن داشت (شکویی،1385،ص40) . توسعه با مردم و نه با تولید، شروع می شود، محتوای آن نه در استیلای انسان بر طبیعت بلکه در هماهنگی، آنست. توسعه می بایست حق انتخاب انسان ها را افزایش دهد و فرصتهای برابر، کارآیی بیشتر، عدالت فراگیر و محیطی پایدار بوجود آورد(رحیمی مقدم،1385،ص41).
پانایوتو استاد دانشگاه هاوارد از توسعه پایدار به عنوان یک مفهوم بانکی یاد می کند،توسعه ای که مثل پس انداز می ماند و ارزش خالص آن مثبت است و موجب کامیابی در آینده می شود(میرآب زاده،1374،ص40)همچنین اصل یک اعلامیه ریو حاکی از این است که انسان محور توجه توسعه پایدار است و انسان ها مستحق و سزاوار یک زندگی سالم و مولد درهمسازی با طبیعت می باشند( Guidance،4،2001)
توسعه پایدار یک دستور کار بسیار وسیع و همه جانبه نیاز دارد به طوری که تمام موارد، از جمله صدمات زیست محیطی، بهبود شرایط بهداشتی و افزایش قدرت مسئولین محلی که معمولاً در تمام سطوح دولت، مردم، استان، شهرستان و منطقه متبوع خود درگیر هستند را پوشش دهد. برای ارزیابی مقایسه شهر یا منطقه مورد نظر و سنجش میزان کاهش صدمات زیست محیطی باید مسائل فیزیکی، اجتماعی و اقتصادی و اثرات متقابل این امور مورد بررس دقیق قرار گیرد. تمام این موارد باعث پیچیده تر شدن وضعیت می شود و در نیتجه رهیافت های عملی پایداری معمولاً به یک موضوع اختصاص ندارد و باعث می شود برآوردی مقایسه ای بین موضوعات مختلف مانند بهداشت صورت گیرد یا تدوین شاخص های عمومی با توجه به فاکتورهایی مانند کیفیت هوا، دسترسی به خدمات زیرساختی و از این قبیل انجام شود.
توسعه پایدار در پنج بعد نمود می یابد:
1) پایداری اقتصادی، که به مفهوم برایند تخصیص بهتر و مدیریت کارآمدتر منابع و جریان مستمر سرمایه گذاری خصوصی و دولتی است.
2 ) پایداری اجتماعی، یا ایجاد فرایند توسعه ای که تداوم آن منوط به رشدی دیگر است و در اینجا هدف؛ خلق تمدنی انسانی با توزیع عادلانه دارایی ها و درآمدها به منظور کاهش فاصله بین اغنیا و فقراست.
3) پایداری بوم شناختی، که می توان آن را با استفاده از اهرم های زیر تقویت کرد:
– محدود کردن مصرف انواع سوخت و منابع سوختی تمام شدنی؛
– کاهش حجم ضایعات و آلودگی ها و بازیافت منابع؛
– ترویج امساک در مصرف منابع؛
– تلاش برای یافتن فن آوری هایی که ضایعات کمتری به بار می آورند؛
– تعیین قوانین و دستگاه و نظام قانونی مناسب.
4) توسعه مکانی پایدار، که با هدف نیل به تشکل روستایی – شهری متعادل تر و توزیع بهتر زمین ها از نظر اسکان انسانی، به مواردی از این دست تاکید دارد,
– کاهش تمرکز بیش از حد در مناطق اقماری:
– ممانعت از تخریب اکوسیستم های آسیب پذیر ناشی از فرایندهای مهاجرت و کوچ نشینی بی رویه؛
– ترویج روش های کشاورزی و جنگل داری جدید بین کشاورزان کوچک؛
– کشف و بهره برداری از توان (بالقوه) محیطی برای صنعتی شدن متمرکز همراه با فن آوری های جدید و با تاکید خاص بر صنایع زیست توده13و نقش آنها در ایجاد اشتغال روستایی غیر کشاورزی؛
– ایجاد شبکه ای از قرق های طبیعی برای حفظ تنوع زیستی.
5) تداوم فرهنگی، شامل یافتن ریشه های دورن زای الگوهای نوسازی و نظام های زراعی و فرایندهایی که در روند تداوم فرهنگی تغییراتی به وجود می آورند.

2-24.شهر و توسعه پایدار

شهرها در آغاز قرن بیست و یکم، تقریباً 2 درصد از مساحت کره زمین را اشغال کرده و حدود نیمی از جمعیت جهان را در خود جای داده اند. جمعیت شهری دنیا در هر سال 55 میلیون نفر افزایش می یابد و پیش بینی می شود که در سال 2020، جمعیت شهری دنیا به 75 درصد کل جمعیت برسد. نرخ رشد سالانه جمعیت شهری کشورهای در حال توسعه، با حدود 5 درصد، همچنان رو به افزایش است(ارجمندنیا،1374،ص64).
شهرها در حال گسترش اند و به این ترتیب، دست اندازی شهرها به منابع طبیعی نیز رو به افزایش است. تاثیر تراکم و تمرکز جغرافیایی فعالیت های انسانی وفن آوری، ورای مرزهای اداری و کالبدی شهرها، و تاثیرات آن بر مردم و محیط زیست رو به فزونی است. شهرها مراکز تجارت، فرهنگ، اقتدار، هیجان، و در عین حال، مکان تنش ها و مخاطرات اند. بر همین اساس، نگرش های ضد شهری، با ارائه تصویری منفی، شهرها را تهدیدی جدی به طبیعت و توازن محیط زیست قلمداد کرده اند. شهرها، مصرف کنندگان اصلی منابع طبیعی (حدود سه چهارم منابع جهان)، و تولیدکندگان و پخش کنندگان عمده آلودگی ها هستند و از این رو نوعی بحران اجتماعی و زیست محیطی به شمار می روند(همان کتاب،ص64).
در حالی که به شهرها به عنوان مکان مخاطرات بوم شناختی (اکولوژیک) نگاه می شود، شهرها خود نیز در معرض مخاطرات و آسیب پذیری قرار دارند. شهرها نه تنها حکم آلوده کننده را دارند، بلکه خود نیز آلوده می شوند. شهرها نه تنها الگوهای نابرابری به وجود می آورند، بلکه خود به عنوان مکان های نابرابری مشخص می گردند.
فکر اینکه شهرها می توانند در شرایط معینی پایدار بمانند، جدید نیست. اگر چه توسعه پایدار مفهومی است که از اندیشه های قرن بیستم الهام گرفته است اما ایده های اساسی آن را می توان در زمینه توسعه شهرهای صنعتی قرن قبل جستجو کرد.

2-25.شهر پایدار

شهری است که از نظر رشد وتوسعه اقتصادی ،در آمدزایی و اشتغال بتواند نیازهای شهروندان را برآورده سازد و از لحاظ زیست محیطی به وضعیت بهداشتی وسلامت شهرنشینان توجه نموده و مسایل ومشکلاتی از نظر آلودگی هوا،آب و فضاهای سبز و تفریحی و گذران اوقات فراغت و… نداشته باشد از سوی دیگر شهر پایدار شهری است که به جنبه های کالبدی شهر یعنی توسعه بهینه آینده شهر به ویژه در بخش مسکن توجه داشته و از نظر کاربری های شهری هماهنگ و منسجم عمل نموده و مشارکت شهروندان را در حل تمامی مشکلات شهری دارا باشد و توسعه ای پایدار از پایین به بالا جهت امر برنامه ریزی و مدیریت شهری در سطح نواحی و مناطق شهری داشته باشد و فرهنگ شهرنشینی و شهرگرایی (تولید ،توزیع و مصرف ) درسطح شهر به وضوح دیده می شد ودر نهایت شهر پایدار باید "شهری باشد برای همه شهروندان "که به موازات توجه به مسایل زیست محیطی ،مسایل اجتماعی و انسانی نظیر مسکن مناسب و زندگی حداقل نیز توجه می شود (بحرینی،1379،ص37). در عمل هدف از حرکت به سوی شهرپایدار بیشتر نیازمند قرار گرفتن در متن جامعه پایدار و سهمی که آن شهر در توسعه پایدار جهانی دارد (Leff،2001،23 ) .
شهر پایدار فقط شهر تمیز نیست ،بلکه همچنین شهری است که انسان می تواند در آن درآمدی عادلانه به دست آورد ،سر پناه مناسب تهیه کند ،احساس راحتی کند و تلاش و وقت خود را وقف حفاظت از تصویر شهر نماید. ساخت یک اقتصاد شهری قوی و شهری قابل زندگی از نظرزیست محیطی ،باید با تلاش هایی با هدف حفظ گروه های اجتماعی موجود وارائه اشکال نوین اداره شهر و کنترل آن همگام شود و انسجام اجتماعی محفوظ بماند(olofsson،2000،25 ).
در شهر پایدار، توجه عمدتاً معطوف به استفاده از زمین هایی است که تحت پوشش توسعه شهری درآمده اند. بخش اعظم رشد آینده جمعیت و نیاز به مسکن در منطقه یا شهر را می توان از طریق پرکردن بافت موجود شهر، افزایش متعادل تراکم، نوسازی و بازسازی مناطق متروک و فرسوده، و احیاء و تغییر کاربردی بناهای قدیمی موجود برآورده ساخت. اهداف شهر پایدار با اقداماتی که باید در جهت بازسازی و نوسازی بافت های کهن و مناطق مرکزی شهر صورت گیرد، کاملاً هماهنگ است و در حقیقت اینها مکمل و حامی یکدیگرند. زیرا در شهر پایدار نیز هدف این است که قبل از مصرف و یا تخریب اراضی مهم طبیعی و یا اراضی بایر در اطراف شهر، از زمین های موجود در داخل شهر استفاده به عمل آید. تاکید بر ایجاد فضاهایی بادوام و احیاء و استفاده مجدد از بناها و دیگر عناصر موجود شهر – خصوصاً در کشور ما – وجه مشترک مفیدی را بین دو هدف پایداری و حفظ آثار تاریخی پدید می آورد. از طرفی رعایت اصول توسعه پایدار نیازمند ابزاری فراتر از تهیه برنامه های توسعه و اجرای آن به وسیله نظام برنامه ریزی کشور است. این امر مستلزم شناخت و درک صحیح ا زمکانیسم های طبیعی، استفاده کارا وموثر از تمامی منابع محلی و در عین حال ظرفیت سازی برای آینده، انعطاف پذیری و حل مشکلات اجرایی در عمل از طریق اتخاذ سیاست های مناسب و هماهنگ، همراه با مذاکره با گروه های ذی نفع و جلب مشارکت آنهاست، که بیشتر جنبه مدیریتی دارد، تا صرفاً برنامه ریزی. به عبارت دیگر جوهره مدیریت شهری احساس مسئولیت در پاسخگویی به نیازهای حال و آینده و تحقق اهداف تعیین شده آن است که تنها در پرتو توازن و هماهنگی در تحولات ساختاری جامعه محقق می گردد. و اینها همان فاکتورهایی هستند که توسعه پایدار، محورهای اصلی ان را تشکیل می دهند (اردشیری ، 1379 ،ص 7).

2-26. شاخص های توسعه پایدار

به طور کلی، مفهوم توسعه ی پایدار که در دهه 1980 میلادی مطرح شد، افزون بر ریشه های زیست محیطی آن، بر پایه ی تجارب دها سال تلاش بی وقفه در زمینه ی توسعه نیز شکل گرفته بود. در خلال دو دهه ی 1950 و 1960 میلادی، پیشرفت اقتصادی، بر رشد و افزایش آن تاکید داشت که بیشتر بر اساس مفاهیم کارایی اقتصادی استوار بود. تا اوایل دهه 1970 میلادی توده ی وسیع و فزاینده ی فقرا در کشورهای رو به رشد و عدم کفایت منافعی که قطره قطره در اختیارشان قرار می گرفت باعث شد تا تلاش های گسترده تری برای بهبود توزیع درآمد به عمل آید. بدین ترتیب، الگوی توسعه، به سوی "توسعه ی برابر" گرایش یافت و اهداف توزیع اجتماعی، به گونه ای متمایز اما با همان اهمیت کارایی اقتصادی مورد توجه قرار گرفت.
اجرای توسعه پایدار نیازمند چهار رکن زیر می باشد:
1) توان اکولوژیکی
2) تکنولوژی
3) منابع مالی
4) نیروی انسانی.
در خلاصه مباحث مربوط به توسعه پایدار می توان گفت که اگر چه تعریف متعدد و گاهی متناقضی از مفهوم توسعه پایدار ذکر شده است، اما در هر حال این تعاریف معنی دار و دارای مفهوم هستند. "اشکال قوی و ضعیف توسعه پایدار قابل تشخیص بوده و می توان معیارهای ابتدایی را برای پایداری، مطرح و تنظیم نمود" (رحیمی مقدم،1384،ص43) این که اصول پایدار را تا چه می توان با دقت و به طور دقیق و صحیح به مرحله اجرا درآورد، همچنان نامعلوم و نامشخص است.

2-27 . توسعه پایدار شهری

فرآیندی است که طی آن گردش انرژی در شهر در حداقل شرایط عملکردی ، حداکثر کارایی را داشته و توضیح یکسانی را در به حرکت درآوردن عناصر به عنوان یک مجموعه یکپارچه و مستقل ایجاد نماید این فضا ضمن اینکه خود به عنوان یک موتور محرک درونی در جهت به فعلیت در آوردن قابلیت های موجود در اجزا عمل می کند به موازات آن به صورت یک محرک رشد بیرونی نیز عمل کرده و جریانات نهفته و یا منزوی با اتصال به جریانات درونی خود به حرکت در می آورد. به علاوه حداقل اثرات زیانبار محیطی را در پیرامون خود دارد.
یک شهر پایدار فضایی است که اکثر قریب به اتفاق ساکنینش از سکونت در آن فضا احساس رضایت داشته باشند. شهر اکولوژیک پایدار شهری است که از منابع منطقه طبیعی خود بهره برداری کرده و خودکفا باشد و شهری که به زندگی ساکنینش معنی می بخشد.

2-28نتیجه گیری

شهر به عنوان یکی از پیچیده ترین زیستگاه های انسانی که در آن گستره ای از روابط شهروندان با محیط شکل می گیرد ،ناگریز به پاسخگویی نیازهای مادی و معنوی شهرنشینان است . نقش فضاهای باز و سبز شهری در پاسخگویی به این نیازها از اهمیتی ویژه برخوردار است . فضای سبز شهری نوعی از سطوح کاربری زمین شهری با پوشش گیاهی انسان ساخت است که هم واجد بازدهی اجتماعی و هم واجد بازدهی اکولوژیکی هستند .
به طور کلی فضاهای سبز شهری واجد بازدهی اجتماعی می باشند که برای عموم مردم در گذراندن اوقات فراغت ، تفریح و مصاحبت با دوستان و گردهمایی های اجتماعی و فرهنگی استفاده می گردد.
قدیمی ترین شواهد باغ سازی مربوط به 2200 سال ق.م در مصر به دست آمده اما باغ سازی به سبک جدید و در فرم باغ ها و فضاهای سبز هندسی از حدود دو قرن پیش معمول شده است .
از جمله نظریه پردازان معروف در این زمینه :کامیلوسیته و رفرم شهرها ، ابنزرهاوارد و شهرهای باغ مانند ، کلرنس اشتاین و ناحیه ای برای زندگی ، طرح رادبرن و سازمانی عمومی ، طرح لوکوربوزیه و …
قدمت باغ سازی در ایران بنا بر نوشته های مورخان یونانی نزدیک به سه هزار سال پیش می رسد. با ورود اسلام به ایران و مطابق دستورات اسلامی و رویه پیشوایان دین همچون حضرت علی (ع ) باغ سازی وارد مرحله جدیدی می شود .
در دوران مغول هر چند همه چیز از بین رفت اما با آرامشی که پس از دوران چنگیز در سایه درایت بزرگانی چون خواجه نصیر طوسی وزیر هلاکوخان ایجاد شد،هنرپویای باغ سازی دوباره احداث شد .از جمله باغ های باقیمانده از دوران صفویه که امروزه نیز دارای شکوه و جلال یوده می توان به باغ ارم و تخت جمشید در شیراز ، باغ ائل گلی ( شاه گلی ) در تبریز ، باغ فین کاشان ، باغ شاهزاده در ماهان کرمان و باغ گلشن در طبس اشاره کرد .
فضای سبز جهت دستیابی به توسعه پایدار دارای کارکردهای حفظ ارتباط انسان با محیط طبیعی ، منظر سازی و ارتقاء کیفیت محیط شهری و تلطیف هوا می باشد.شاخص های فضای سبز در توسعه پایدار به صورت تراکم و سرانه می باشد.
در حال حاضر سرانه فضای سبز شهری در ایران 12-7 متر مربع به ازاء هر نفر می باشد و استاندارد جهانی آن 50-25 برای هر نفر می باشد .
اندیشه توسعه پایدار که در اواسط دهه 1990 شکل گرفت تنها به حفاظت از محیط زیست اهمیت داده نمی شود بلکه تلاش بر این است که محیط زیست حفظ شود در عین اینکه مانعی در برابر رشد و توسعه ایجاد نشود .
در شهر پایدار،توجه عمدتا" به استفاده از زمین هایی است که تحت پوشش توسعه شهری درآمده اند. شهر پایدار فضایی است که اکثر قریب به اتفاق ساکنینش از سکونت در آن فضا احساس رضایت داشته باشند

منابع و مآخذ

1-آرایش، نصرالله،1384، روایت هجده ماه تلاش شهرداری مرودشت از اول فروردین تا آخر شهریور 1383، موسسه انتشاراتی پژوهان.
2-ارجمند نیا ، اصغر ، زمستان 1379، بوم شهر تبلورپایداری شهری ، فصلنامه پژوهشی – تحلیلی – آموزشی ، مدیریت وبر نامه ریزی شهری ، شماره 4 ، سال اول.
3-امین زاده، بهناز، نقش زمین در توسعه پایدار شهری، مجموعه مقالات همایش زمین و توسعه شهری، مرکز تحقیقات و مطالعات شهرسازی و معماری ایران، 1378.
4-ا،سولیوان، 1387، مباحثی در اقتصاد شهری، ترجمه دکتر جعفر قادری و علی قادری، دانشگاه تربیت مدرس، پژوهشکده اقتصاد، انتشارات نور علم، چاپ دوم، جلد اول.
5-اسماعیلی ، اکبر ،1381،بررسی کاربری فضای سبز از دیدگاه برنامه ریزی شهری ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس ،
6-اذانی، مهری، 1387،جزوه درس کارگاه برنامهریزی کاربری اراضی شهری،دانشگاه آزاد اسلامی، واحد نجف آباد،
7-ارجمندنیا ، اصغر، زمستان 1379، بوم شهر تبلور پایداری شهری ، فصلنامه پژوهشی-تحلیلی-آموزشی، مدیریت وبر نامهریزی شهری، شماره 4، سال اول.
8-ایمانی جرجامی،حسین،شهردار یا مدیر شهرداری:تناقض در مدیریت شهرداری ایرانی،فصلنامه شهر،سال چهارم،شماره 25،سال 1382.
9-اردشیری،مهیار،توسعه پایدار و مدیریت شهری،فصلنامه مدیریت شهری،شماره 3،سال اول،1379،
10-استانداری کهگیلویه و بویراحمد : عملکرد استان کهگیلویه در زمینه آمار، یاسوج، بهمن ماه 1375.
11-اداره کل آب و هوا شناسی استان کهگیلویه و بویراحمد- 1385 .
12-اداره کل حفاظت محیط زیست استان استان کهگیلویه و بویراحمد ، 1387- 1388.
13-بدریچ،مولدان – سوزان بیلهارز،ترجمه نشاط حداد تهرانی و دکتر ناصر محرم نژاد،1381،شاخص های توسعه پایدار،چاپ اول،انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست.
14-برنادرز،ژان باستیه،1377،شهر،مترجم علی اشرافی،انتشارات دانشگاه هنر تهران.
15-بهرام سلطانی ، کامبیز ، 1384، مبانی معماری فضای سبز شهری ، وزارت مسکن و شهر سازی ، معاونت شهر سازی و معماری.
16-برکاتی،عبدالکریم،وضعیت اجتماعی و اقتصادی شهر مشهد نشریه شماره 40،آذرماه 1379
17-بحرینی ، سید حسین ، شهر ، 1376 ،شهرسازی و محیط زیست ، مجله محیط شناسی ، سال 23 ، شماره 19.
18-بحرینی ، سید حسین ،1378 ، تجدد و فرا تجدد و پس از آن در شهرسازی ، چاپ اول ،انتشارات دانشگاه تهران.
19-باروقی، فریده، 1383، کاربری فضای سبز شهری از برنامه تا واقعیت، مجله شهرداریها، سال پنجم. شماره 20
20-بیژن زاده، محمد رضا، 1369، بررسی فضای سبز شهر تهران. دفتر مرکزی جهاد دانشگاهی.
21-بهبهانی ، هما ، 1379، سیر تغییر تفسیر مفهوم پارک های شهری از قرن 15 تا امروز در غرب ، فصلنامه علمی فضای سبز ، شماره 5 و 6.
22-پور محمدی ، محمد رضا ،1382، برنامه ریزی کاربری اراضی شهری، انتشارات سمت .
23-تبرکی، ابراهیم، 1371، مبانی طراحی در فضای سبز، مجموعه مقالات سمینار سبز، سازمان پارکها و فضای سبز شهر تهران،چاپ اول.
24-تقوی نعمت الله، مبانی جمعیت شناسی، نشر دانیال، تبریز، 1378
25-تواهن،احمد،شهرداری ها و حکومت داری خوب،ماهنامه پژوهش،شماره 69،بهمن 1383.
26-جهانگیر،منصور،مجموعه قوانین و مقررات شهر و شهرداری،انتشارات شهرداری های کشور،چاپ اول،1381.
27-جستارهای شهرسازی ، پاییز 1385 ، فصلنامه تحلیلی – پژوهشی علوم اجتماعی ، سال پنجم ، شماره 17 و 18.
28-جغرافیای استان سازمان تالیف کتب درسی ،1387.
29-چکیده مقالات همایش توسعه ی محله ای چشم انداز توسعه پایدار شهر تهران،تهران، 1383.
30- حسین زاده دلیر ، کریم ،1371 ،کاربری فضای سبز شهری در طرح جامع و اصول طراحی پارک ها ، مجله رشد جغرافیا.
31-حسین زاده دلیر ، کریم ، فضای سبز شهری – منطقه ای ، نشریه دانشکده ادبیات و علو م انسانی دانشگاه تبریز ، شماره 159-158.
32-حافظ نیا، محمدرضا، 1382،مقدمهای بر روش تحقیق در علوم انسانی، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی، انتشارات سمت.
33-حسامیان، فرخ، اعتماد، کیتی، حائری، محمدرضا، 1363، شهرنشینی در ایران، آگاه
34-حکمتی،جمشید،1381،طراحی باغ و پارک،انتشارات فرهنگ جامع،چاپ پنجم
35-حکمت نیا،حسن و میر نجف موسوی،1385،کاربرد مدل در جغرافیا با تاکید بر برنامه ریزی شهری و ناحیه ای،علم نوین
36-خالدی،شهریار،1384 اسفندماه،جغرافیای زیستی،تهران ،انتشارات دانشگاه پیام نور، چاپ اول آزمایشی.
37-خاکپور،علی،ولایتی،سعدالله،کیانژاد،قاسم،الگوی تغییر کاربری اراضی شهر باب طی سالهای 1378-1362، فصلنامه جغرافیا و توسعه ناحیه ای دانشگاه زاهدان، جلد 65-64، 1386.
38-خلیلی،جهانگیر،نظری،خدیجه،محمدیان،خدامراد،جغرافیای استان کهگیلویه وبویر احمد،کتاب درسی،وزارت آموزش وپرورش،1388
39-رحیمی مقدم،جواد،1385،توسعه پایدار شهر ایلام،رساله دکتری ،دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات.
40-رحیم پور،حبیبه،پایان نامه دوره کارشناسی ارشد-توزیع و تحلیل فضای سبز شهر مشهد 1374
40-رضوانی،علی اصغر، 1383، کاربرد عکسهای هوایی و ماهوارهای، انتشارات دانشگاه پیام نور، چاپ ششم.
42-رضوانی، علی اصغر، تیر ماه 1385، روابط متقابل شهر و روستا با تاکید بر ایران، تهران، انتشارات دانشگاه پیام نور، چاپ ششم.
43- روحانی ، غزاله ،1371، طراحی باغ و احداث فضای سبز ، فرهنگ جامع.
44-رهنمایی ، محمد تقی ،1371، توان های محیطی ایران ، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران .
45-رهنمایی،محمد تقی.مجموعه مقالات در مورد برنامه ریزی شهری،انتشارات شهرداری ،
46-رهنمایی، شاه حسینی، ۱٣۸۶، فرایند برنامهریزی شهری در ایران، انتشارات سمت،
47-روزنامه جام جم،شماره 220،چهارشنبه 5 شهریور 1379.
48-زاهدیفر، محمد حسین، 1373، تحلیل نظام تصمیمگیری در شهر تهران، بررسی امکانپذیری تمرکزگرایی در تصمیمگیری، پایان نامه کارشناسی ارشد برنامهریزی شهری و منطقه ای، دانشگاه شهید بهشتی.
49-زنجانی،حبیب الله،مجموعه مباحث وروشهای شهرسازی،1369
50-زیاری، کرامت الله، 1382، برنامه ریزی شهرهای جدید، تهران، انتشارات سمت، چاپ سوم،
51-زیاری، کرامت الله، 1383، اصول و روشهای برنامهریزی منطقهای، یزد، انتشارات دانشگاه یزد، چاپ سوم.
52-زیاری، کرامت الله، برنامه ریزی کاربری اراضی شهری، یزد، انتشارات دانشگاه یزد، چاپ دوم، پائیز 1384.
53-زیاری،کرامت الله، 1385، برنامهریزی شهرهای جدید، انتشارات سمت، چاپ هفتم
54-سعید نیا ، احمد ،1382، فضای سبز شهری،انتشارات شهرداری های کشور،جلد نهم.
55-سعیدی، عباس، 1386، مبانی جغرافیای روستایی، تهران، انتشارات سمت، چاپ هشتم.
56-سهمگین،سید حسین،1384،امکان سنجی توسعه توریسم در استان کهگیلویه و بویراحمد،پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری،دانشگاه شهید بهشتی تهران.
57-سازمان برنامه وبودجه استان کهگیلویه وبویراحمد : سیمای استان کهگیلویه وبویراحمد ، یاسوج سازمان برنامه وبودجه استان کهگیلویه وبویراحمد ، شهریور 1385.
58-سازمان برنامه وبودجه استان کهگیلویه وبویراحمد : گزارش عملکرد اعتبارات عمرانی نظارت پروژه های عمرانی سال 1375 ، پاییز 1377 ، شماره 18/16/76.
59-سازمان پارک ها و فضای سبز شهر تهران،فصلنامه آموزشی فضای سبز شماره 8 زمستان 1371.
60-سازمان حفاظت محیط زیست ، همایش شهر سبز تهران ، 1378 .
61-سازمان هواشناسی استان کهگیلویه و بویراحمد، خلاصه آمارهای هواشناسی سالهای مختلف تا سال 1389.
62-شابیر چپما،جی،(با همکاری ساندرا آی.وارد)،مدیریت شهر:خط مشی ها و نوآوری ها در کشورهای در حال توسعه،ترجمه پرویز زاهدی،تهران،انتشارات شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری،1379.
63-شالین،کلود،1373،دینامیک شهری یا پویایی شهرها،ترجمه اصغر نظریان،انتشارات آستان قدس رضوی،مشهد.
64-شکویی ، حسین ،1373 ، دیدگاه های نو در جغرافیای شهری ، جلد اول،سمت.
65-شکویی، حسین، 1384، فلسفههای محیطی و مکتبهای جغرافیایی، انتشارات موسسه جغرافیایی وکارتوگرافی گیتاشناسی، جلد دوم.
66-شکویی، حسین، 1386، جغرافیای کاربردی و مکتبهای جغرافیایی، انتشارات آستان قدس رضوی.
67-شیعه ، اسماعیل ،1379 ، مقدمه ای بر برنامه ریزی شهری ، تهران ، دانشگاه علم و صنعت.
68-شیعه، اسماعیل، 1382، کارگاه برنامهریزی شهری، انتشارات دانشگاه پیام نور، چاپ سوم.
69-شیعه، اسماعیل، 1383، مقدمهای بر مبانی برنامه ریزی شهری، انتشارات دانشگاه علم و صنعت، چاپ چهاردهم.
70-شهرداری یاسوج- واحد فضای سبز-1389
71-طراحی فضای سبز ، مجله شهرداری ها ، شماره 9.
72-عابدین درکوش، سعید، 1385، درآمدی بر اقتصاد شهری، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
73-عزیزی، علیرضا، تحلیل و ارزیابی توسعهی پایدار شهری با استفاده از GIS (مطالعهی موردی شاهرود)، 1381، پایاننامهی دورهی کارشناسی ارشد، استاد راهنما: دکتر حسین نگارش.
74-عزیزی ، محمد مهدی ، 1380 ،توسعه شهری پایدار ، برداشت و تحلیلی از دیذگاه های جهانی ، مجله صفه ، سال 11 ، شماره 33.
75-عسکری، علی و همکاران، 1381، برنامهریزی کاربری اراضی شهری (مدلها و سیستمها). نشر علم نور. تهران.
76-عطاریان،نسرین،آذرنیا،راضیه،بررسی اوقات فراغت شهروندان شهر مشهد و راههای غنی سازی آن،جهاد دانشگاهی مشهد اسفند1379.
77-علیجانی، بهلول وکاویانی، محمدرضا (1380): مبانی اقلیمشناسی، انتشارات سمت، تهران.
78-غفاری یعقوب: تاریخ اجتماعی کهگیلویه وبویراحمد اصفهان، انتشارات گلها، چاپ اول 1378
79-فشارکی، پریدخت، 1384، جغرافیای روستایی (عمومی)، انتشارات دانشگاه پیامنور، چاپ چهارم.
80-فرید،یدالله، 1375،جغرافیا و شهرشناسی،انتشارات دانشگاه تبریز.دانشگاه تربیت مدرس،(رساله دورهی دکتری جغرافیای انسانی).
81-فرجی ،عبدالرضا .جغرافیای کامل ایران انتشارات شرکت چاپ و نشر ایران 1366
82-فنی،زهره،1382،شهرهای کوچک رویکردی دیگر در توسعه منطقه ای، تهران،انتشارات سازمان شهرداری های کشور.
83-فرمانداری شهریاسوج، 1389، واحد آمار
84-فکوهی، ناصر، 1383، انسانشناسی شهری، تهران، نشر نی
85-شرکت آب و فاضلاب استان کهگیلویه و بویراحمد، 1387
86-گیلبرت ، آلن و گاگلر ژوزف ،1375، شهرها،فقر و توسعه شهرنشینی در جهان سوم ، ترجمه پرویز کریمی ناصری ، انتشارات شهرداری تهران.
87-لقایی ، حسنعلی و حمیده محمدزاده تیتکانلو ،1378، مقدمه ای بر مفهوم توسعه شهری پایدار و نقش برنامه ریزی شهری ، مجله هنرهای زیبا ، دانشگاه تهران ، شماره 6.
88-مجنونیان ، هنریک ،1374، مباحثی پیرامون پارک ها ، فضای سبز و تفرج گاه ها ، انتشارات سازمان پارک ها و فضای سبز شهر تهران.
89-مجنونیان، هنریک(1369): درختان و محیط زیست. دفتر آموزش زیست محیطی. اول.
90-محمودیان، جمعیت وجمعیت شناسی ،دانش خانواده،سمت،1384
91-مرادی،صغری،جغرافیای ناحیه ای ممسنی،دانشگاه تربیت معلم،(پایان نامه دوره کارشناسی)1374.
92-مرادی، آیت الله (1374): تحلیل فضایی کاربری اراضی در شهر یاسوج، پایان نامه کارشناسی ارشد به راهنمایی دکتر اصغر ضرابی، دانشگاه اصفهان، اصفهان.
93-مرکز آمار ایران، سالنامههای استان کهگیلویه و بویراحمد، سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهریاسوج، 1385-1365
94-مرکز آمار ایران (1385-1345): سرشماری نفوس مسکن. سالهای 1345، 1355، 1365، 1375، 1385. تهران.
95-مرکز آماری ایران: سرشماری عمومی صنعت و معدن مرحله اول سال 1373، مشخصات پایه ای و چارچوبی کارگاههای کشور استان کهگیلویه و بویراحمد ، شهرستان بویراحمد، خرداد 1374
96-مجله شهرداری ها ، ماهنامه پژوهشی ، آموزشی ، اطلاع رسانی ، برنامه ریزی و مدیریت شهری ، سال پنجم ، شماره 5 ، 1382 .
97-میرآب زاده،پ،"شاخص های پایایی"،مجله محیط زیست،جلد 7،شماره 2،تابستان 1374.
98-مهرمند ، شهرزاد ،1383 ، چکیده مقالات همایش توسعه ی محله ای ، تهران.
99-مهدیزاده،جواد، 1379، برنامهریزی کاربری زمین تحول دردیدگاه ها و روشها، تهران، فصلنامه مدیریت شهری، شماره 4.
100-مهدیزاده، جواد، برنامه ریزی کاربری زمین از دیدگاه توسعه پایدار، مهندسین مشاور فرنهاد، نشریه جستارهای برنامه ریزی و طراحی شهری، تهران، 1379.
101-محمدی نژاد ،ماریا،1372، فضای سبز و اثرات آن بر آلودگی هوا و تحلیلی بر وضعیت فضای سبز شهر اصفهان ، مجله رشد آموزش جغرافیا ، شماره 25 .
102-مهدنژاد، محمود، 1372، فضای سبز و اثرات آن بر آلودگی هوا و تحلیلی بر وضعیت فضای سبز در شهر اصفهان، مجله رشد آموزش جغرافیا، بیتا.
103-موسی کاظمی،سیّد مهدی،تابستان 1386،ارزیابی پایداری توسعه شهر ی؛ مفاهیم،روش ها و شاخص ها،پیک نور،فصلنامه ی دانشگاه پیام نور، سال پنجم ، شماره دوم.
104-مومنی، مهدی، 1386، جغرافیای انسانی ایران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد، چاپ اول.
105-مرکز آمار ایران ، سالنامه آماری کشور ، 1385 .
106-مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران: پنبه بندی خطر زمین لرزه در ایران و مجموعه مطالعات طرح کالبدی ملی ایران، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات شهر سازی و معماری ایران،1376
107-مهندسین مشاور امکو، 1375،طرح توسعه و عمران (جامع).
108-مهندسین مشاور آمایش محیط " اصول وضوابط طراحی پارک های شهر " ، سازمان پارک ها و فضای سبز شهر تهران،سال 1372 .
109-مهندسین مشاور پاراکومه: طرح جامع آوری آبهای سطحی و سیلاب شهر یاسوج در سال 1373.
110-مجموعه مقالات همایش های آموزشی و پژوهشی فضای سبز شهر تهران ، حوزه معاونت و خدمات شهری ،سازمان پارک ها و فضای سبز شهر تهران ، تهران ، جلد اول ، 1375 و 1377 .
111-مجموعه مقالات سمینار فضای سبز ، سازمان پارک ها و فضای سبز شهر تهران ، تهران ، 1371 .
112-مجموعه مباحث وروش های شهرسازی ، مرکز مطالعات و تحقیقات معماری و شهرسازی .
113-مجموعه مقالات علمی و تخصصی فضای سبز ، حوزه معاونت خدمات شهری سازمان پارک ها وفضای سبز شهر تهران ، تهران ، جلد چهارم ، 1381.
114-نبوی، بهروز،1377، روش تحقیق در علوم انسانی، انتشارات فروردین، چاپ اول.
115-نصیری،حسین،1379،توسعه پایدار،چشم انداز جهان سوم،انتشارات فرهنگ ونظریان،اصغر ، 1383 ،جغرافیای شهری ایران،تهران،دانشگاه پیام نور.

Jakson , J , (1980) migration London long man ,Routledge ,London , P 5-117
118 -Kulls ,B ,(1980) Geographic teubner stutgart der Geographic shtutgart ,macmilan press ltd , P 258.
119- Leff -E . 2001 . the global context of the greening of cities in Gordon – D . (Ed ) green cities :Ecologically sound approaches to urban space – Black Rose Book TMomtreal – Canada .
120- Ofsson – j. & sandow – E .2003 . Towards amore sustainable city planning – Acase study of Dar es salam – Tenzania – MFS .umea University .
Schacfer, R , ( 1983 ) soeiology, newyork, mc Graw hill , P 470. -121
122-Tadjoeddin,M.Z,2003,Spiration to Ineqaulity;Reyional Deyional Disparity iRASia,united Nations unier sity centre,Tokyo,28-29March 2003
123-UN,Guidance in preparing national sustainable development strateyies,2001,Revised Draft,New york,oct,2001.

City 1
1-Camillo sitte
1- Ebenzer Howard
2-Clarence stine
3-.Rodburn
4-LEcorbusier
6- Wagnner
7-Celerense

1- Iand Scape

1.Users
2.UNEP

1-World Commission on Environment and Development

1-Bioregionalism

1- Biomass
—————

————————————————————

—————

————————————————————