مبانی نظری گردشگری، طبیعت گردی و بهداشت سایت گردشگری

بهداشت سایت های گردشگری

مقدمه
درآمد صنعت گردشگری در دنیا در سال 2005 میلادی، رقمی معادل 7/682 میلیارد دلار و تعداد گردشگران نیز در همین سال رقمی حدود 8/806 میلیون نفر اعلام شده است. این ارقام نشان می دهد که توجه به صنعت گردشگری و چگونگی مدیریت و بهره برداری موثر از آن باید جزو اولویت های اصلی نظام اقتصادی اجتماعی کشورهای دارای پتانسیل گردشگری قرار گیرد، تا با بهره گرفتن از اثرات بی شمار اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی آن گام موثری در توسعه همه جانبه یک ناحیه، منطقه یا کشور برداشته شود. ایران نیز به عنوان یکی از کشورهای دارای پتانسیل از این امر مستثنی نیست و توسعه گردشگری در کشورمان نیازمند یک نظام مدیریتی قوی و خستگی ناپذیر است (درستی و ایدر، 1385).
طبق آمار منتشر شده توسط سازمان جهانی گردشگری تا سال 2020 میلادی تعداد گردشگران در سرتاسر دنیا به رقمی حدود 1/6 میلیارد نفر خواهد رسید. این امرنشان دهنده گسترش روزافزون صنعت گردشگری است. به طوری که هم اکنون صنعت گردشگری پس از صنعت نفت و خودروسازی سومین صنعت بزرگ دنیا به حساب می آید و پیش بینی می شود تا سال 2010 میلادی با پشت سر گذاشتن این دو به بزرگترین صنعت دنیا بدل گردد. اما اگر به وب سایت سازمان جهانی گردشگری مراجعه کنیم با ارقام جالبی مواجه خواهیم شد (دبیری، 1387).

– گردشگری و اهمیت آن
صنعت مسافرت و جهانگردی به عنوان بزرگترین و متنوع ترین صنعت در دنیا به حساب می آید. بسیاری از کشورها این صنعت پویا را به عنوان منبع اصلی درآمد، اشتغال زایی، رشد بخش خصوصی و توسعه ساختار زیربنایی می دانند. از ابتدای شکل گیری تمدن بشری، مسافرت و جهانگردی وجود داشته است. برای بررسی جهانگردی به لحاظ تاریخی، می توانیم آن را از عهد باستان تا به امروز به چند دوره تقسیم کنیم: عهد باستان، قرون وسطی، رنسانس، انقلاب صنعتی، جهانگردی نوین (گی و فایوسولا، 1388).
در پی انقلاب صنعتی و گسترش شهرنشینی، گذشته از جنبه های مثبت آن، این روند، زندگی انسانها را با پیامدهای منفی بسیاری که حاصل ماشینی شدن بود، مواجه کرد که نتیجه اش دلتنگی برای زندگی بی آلایش روستایی و روی آوردن به گردشگری روستایی بود (اسماعیلی، 1382).
صنعت گردشگری گسترده ترین صنعت خدماتی و مهمترین صنعت اشتغال زا دردنیا محسوب می شود. میزان سرمایه گذاری برای ایجاد یک فرصت شغلی در صنعت گردشگری بسیار پائین تر از دیگر صنایع است و به عبارت دیگر اشتغال زایی دراین صنعت به سرمایه گذاری کمتری نیاز دارد و تردیدی نیست که همه کشورها در رقابتی تنگاتنگ در پی بهره گیری از مزایای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و به ویژه دریافت سهم بیشتری از درآمد جهانی حاصل از گردشگری و همچنین بالابردن سطح اشتغال در کشور متبوع خود هستند. برای ورود هر گردشگر در کشورها مولفه هایی چون امنیت، ارایه خدمات بهینه، میراث غنی فرهنگی و تاریخی، جاذبه های طبیعی، دریا و دریاچه ها، تنوع آب وهوا، ویزای سهل وآسان مورد نیاز است که با فقدان هر یک از این موارد ورود گردشگر با مشکل مواجه می شود (اسماعیلی، 1382).

– وضعیت ایران در صنعت گردشگری
بر اساس گزارش سازمان جهانی گردشگری، ایران رتبه 10 جاذبه های باستانی و تاریخی و رتبه پنجم جاذبه های طبیعی را داراست با این وجود از لحاظ بهره برداری از این منابع در جایگاه مطلوبی قرار نگرفته است. در حالی که سهم ایران با وجود رتبه ممتازش در جاذبه های جهانگردی از درآمد گردشگری جهان حتی به یک درصد هم نمی رس (تقوایی، 1387).
کشور پهناور ایران با ویژگیهای طبیعی و اقلیمی خاص و همچنین آثار تاریخی و هنری برای علاقه مندان به گردشگری مقصد بسیار مستعدی میباشد و همچنین در سطح بین المللی هم به دلایل ویژگیهای جغرافیائی و قرار گرفتن در راه شرق آسیا و اروپا (جاده ابریشم) مورد توجه میباشد. کشور ایران در گروه کشورهای برتر جهان از نظر قابلیت های طبیعی و تاریخی است. تنوع زیستی و وجود چهار فصل کامل و جاذبه های طبیعی بی همتا در کنار فرهنگ اصیل ایرانی بیانگر قابلیت بالای توسعه گردشگری در ایران است.
این ویژگیها فرصت بی نظیری را در اختیار ایران قرار داده است تا با توسعه صنعت گردشگری کشورمان، از دیدگاه فرهنگی ایران را به عنوان یکی از گهواره های تمدن در سطح بین الملل معرفی نماییم.(روزبهانی و همکاران، 1388).
در ده سال گذشته تا به امروز بسیاری از کشورهای اطراف ایران با هدف جذب گردشگر بیشتر با تمام توان پا به میدان این صنعت گذاشته اند و بر درآمدهای ملی خود افزوده اند و از مزایای توریسم و سرمایه گذاری در این زمینه سود هنگفتی را برای کشورشان بوجود آورده اند ولی متاسفانه کشورما ایران با وجود بسیاری از ویژگیهای لازم برای صنعت گردشگری نتوانسته است در این میدان سهم واقعی خود را بدست آورد و از رقیبان تازه به دوران رسیده خود بسیار فاصله دارد. با توجه به اینکه مدیران و مسئولین دولتی با وجود وضع قوانین حمایتی برای این صنعت، نتوانسته اند به اهداف اصلی خود برسند، نیاز به بازنگری و تغییراتی در ساختار ساختمان این صنعت در کشورمان ضروری احساس میشود (علمدار، 1384).

– موانع رشد صنعت گردشگری در ایران
علی رقم آنکه ایران یکی از کشورهای مستعد در زمینه گردشگری محسوب میشود اما به دلایل بسیاری رشد این بخش در کشورمان در مقایسه با سایر کشورهای منطقه مطلوب و قابل توجه نبوده است. کارشناسان و صاحبنظران دلایل فراوانی را بعنوان موانع بر سر راه رشد این صنعت بیان نموده اند که مختصراً به هر یک از آنها میپردازیم.
1- ضعف مدیریت کلان در صنعت گردشگری
مدیریت کلان در بحث صنعت گردشگری از مهمترین مولفه های موفقیت در این صنعت نوظهور میباشد. با توجه به اینکه مدیریت کوتاه مدت و سطحی نگر در صنعت گردشگری جوابگو نخواهد بود و این صنعت را به مرحله سود دهی نخواهند رساند لذا مدیریت دولتی و دیگاههای سیستم های دولتی پاسخگوی نیازهای این صنعت نخواهند بود. در صنعت گردشگری ایجاد زیرساختهای لازم به همراه برنامه ریزهای کوتاه مدت و بلند مدت میتواند این صنعت را به شکوفائی برساند، لذا مدیریت دولت به دلیل کوتاه بودن عمر مسئولیت شان و تغییرات مدیریتی در تمام سطوح سازمانی، اجرای برنامه ریزهای بلند مدت امکان پذیر نمی باشد و همچنین تغییرات پی در پی مدیران، اجرای برنامه های کوتاه مدت را هم مختل می کند، و از همه مهمتر نبود احساس رقابت در میان مدیران دولتی باعث می شود تا صنعت گردشگری توسعه نیابد و علاوه بر آثار اقتصادی منفی باعث تخریب آثار تاریخی، هنری و محیط زیست و طبیعت هم گردد. در کشور، صنعت گردشگری بصورت دولتی و نهادی اداره میشود. تصمیم گیری ها و اجرای تصمیمات همه توسط دولت صورت میگیرد، بیشتر هتلها توسط بخش دولتی اداره میشوند، شرکتهای هواپیمائی همه به نوعی وابسته به دولت هستند. لذا برای پویائی و افزایش مزیت نسبی و ایجاد رقابت، باید بخش های خدماتی از قبیل هتلها، شرکتهای حمل ونقل و فرودگاهها به بخش خصوصی واگذار شود تا در محیط رقابت به ارائه خدمات بهتر روی آورند تا شاهد رشد و پویائی در این صنعت باشیم و از آثار مثبت آن بهره مند گردیم (درستی و ایدر، 1385).
2- عدم توجه به توسعه منابع انسانی در صنعت گردشگری
یکی دیگر از مشکلات ما در این صنعت عدم توسعه منابع انسانی میباشد. بیشتر نیروهای بکار گرفته شده در صنعت جهانگردی عموماً از لحاظ علمی غیر مرتبط با صنعت گردشگری میباشند و در این صنعت بدون توجه به ویژگیهای این صنعت و فقط با دید تجاری و درآمد زائی وارد میدان عمل شده اند. که این خود باعث افزایش هزینه ها و آثار منفی و عدم توسعه گردشگری در کشورمان شده است. با تاسیس مدارس فنی و حرفه ای و دانشگاهها و مراکز آموزش عالی مرتبط با صنعت گردشگری باید به تربیت نیروهای متخصص و کارآمد بپردازیم و نیروهای موجود را با برگزاری دورهای کوتاه مدت علمی و آموزشی با تکنولوژی و علم روز در صنعت گردشگری آشنا سازیم و با برگزاری سمینارهای تخصصی برای مدیران از تجربیات سایر کشورها بهره ببریم (زاهدی، 1385).
3- ضعف در اطلاع رسانی و تبلیغات در زمینه جذب گردشگر
یکی دیگر از مهمترین عوامل جذب گردشگر از سایر کشورها اطلاع رسانی و تبلیغات در خصوص کشور ایران و امکانات و جاذبه های گردشگری آن میباشد که متاسفانه سازمانها و نهادهای درگیر با صنعت گردشگری که متوالیان اصلی این صنعت میباشند در این خصوص فعالیتی ندارند و یا بسیار ضعیف عمل کرده اند. لذا گردشگران خارجی بدلیل عدم آشنائی با کشورمان، نام ایران را بعنوان یکی از مقاصد گردشگری در لیست خود قرار نمی دهند در صورتی که کشورهای نوظهوری همچون کشور امارات متحده عربی با تبلیغات گسترده اقدام به جذب گردشگران خارجی می نماید و سالانه درآمد کلانی از این صنعت دارد. لذا باید با تهیه برنامه های تلویزیونی و فیلمهای مستند در خصوص جاذبه های گردشگری ایران و پخش آنها از شبکه های تلویزیونی بین المللی زمینه های آشنائی با ایران را برای گردشگران خارجی فراهم کرد ( زنگی آبادی و همکاران، 1389).
4- ناهنجاری ها و ضعف های فرهنگی جامعه
ناهنجاری های موجود در جامعه که باعث می شود گردشگران کشورهای دیگر قضاوتی منفی در مورد آن کشور داشته باشند شامل ناهنجاری های اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و برخی ناهنجاری های دیگر می باشد. در این میان ناهنجاری های اجتماعی شامل فقر، بیکاری، عدم رعایت دقیق قوانین، نداشتن مسئولیت در برابر محیط زیست و عدم رعایت بهداشت فردی و اجتماعی و حقوق افراد از مهم ترین این ناهنجاری ها می باشد که بر روی توسعه گردشگری بسیار اثر گذار می باشد (ضرابی و پریخانی، 1390).
5- سایر موانع رشد صنعت گردشگری در ایران
با پیروزی انقلاب در کشورمان ، بسیاری از کشورهای غربی با ایجاد جنگ روانی و تبلیغات منفی توسط رسانه های بین المللی و نشان دادن چهره منفی از کشورمان باعث تغییر مسیر بسیاری از گردشگران شدند و بعد از آن با آغاز جنگ تحمیلی و نا امن نشان دادن ایران به مردم جهان باعث کاهش جذب گردشگران خارجی به مقصد ایران شدیم. این دو عامل هم خود نقش مهمی را در عدم رشد صنعت گردشگری در ایران داشتند ولی با مدیریت خاص، میتوانستیم آثار این عوامل را کم رنگ و حتی خنثی کنیم (کارگر، 1386).

– طبیعت گردی1
در مباحث گردشگری، جذابیتهای منحصر به فردی در صحنه رقابت بین المللی وجود دارد، که برگ برنده کشورهای رقیب محسوب می شود، منظری که از دریچه آن می توان به بخشی از اهداف اقتصادی، فرهنگی و یا حتی سیاسی به آسانی دست یافت. در این راستا، طبیعت گردی، کلید طلایی کشورهایی به حساب می آید که در بازار مدرنیته و عصر کامپیوتر، به جای زندگی مجازی، زندگی طبیعی را در معرض دید همگان قرار می دهند و به ویژه این نوع از توریسم در کشوری همچون ایران که گستره وسیعی از انواع مناطق جغرافیایی گوناگون از کویر تا جنگل را در برگرفته و در کوه و دشت و کویر و جنگل و ساحل روستاهایی مملو از فرهنگ غنی ایرانی دارد می تواند پربارتر و جذابتر از هر نقطه دیگر دنیا باشد" (خورسندی، 1388).
اکوتوریست ها غالبا با گرایش زیست محیطی هستند و می توانند در پالایش وحفاظت از محیط زیست، گسترش فرهنگ زیست محیطی در بین مردم جوامع نقش موثری ایفا کنند. ایران از نظر وجود آثار تاریخی و فرهنگی در میان ده کشور اول جهان قرار دارد و از نظر جاذبه های اکوتوریسمی و تنوع اقلیمی نیز جزو پنج کشور برتردنیا است. با وجود قابلیت ها و پتانسیل های موجود در کشور وجود عواملی همچون عدم زیرساخت های مناسب طبیعت گردی، عدم شناخت نسبت به اکوتوریسم در ایران، کمبود متخصصین در امر اکوتوریسم، فقدان فرهنگ مناسب خاص طبیعت گردی که بعضی مواقع سبب تخریب و از بین رفتن چشم انداز های طبیعی می شود و در نتیجه تبدیل به زباله دانی می شود، عدم اطلاع رسانی در این زمینه توسط رسانه های دیداری و شنیداری و مطبوعات از دلایل عمده عدم جذب اکوتوریسم در ایران است. این در حالی است که کشورهای توریست پذیر با داشتن چشم اندازهای طبیعی می توانند باعث افزایش درآمد سرانه ملی شوند و ایران در صورت سرمایه گذاری و تاکید بر جذب گردشگر طبیعی، می تواند به راحتی به درآمدهای پیش بینی شده دست یابد. ایران با داشتن چشم اندازهای طبیعی و زیبا و بکر و وجود اقلیم های متفاوت آب و هوایی و گونه های متنوع گیاهی و جانوری می تواند تاثیر شگرفی در جذب گردشگران طبیعت گرد ایفا کند و در این حوزه در منطقه خاورمیانه یکی از قطب های اکوتوریسمی قلمداد شود و باعث افزایش درآمد ارزی کشور شود (عباس زادگان و مولوی، 1387).
اکوتوریسم تنها شاخه ای از گردشگری است که به مشارکت جوامع محلی نیاز اساسی دارد چرا که بهترین و توانمندترین راهنمایان تورهای گردشگری طبیعی کسی نیست جز بومیان ساکن این مناطق که به راحتی می توانند هدایت چنین تورهای تخصصی را برعهده گیرند و همین مساله در کاهش مهاجرت های بی رویه روستائیان به کلان شهرها نیز نقش اساسی ایفا می کند و در این راستا چرخ بسیاری از مراکز اقامتی در دورافتاده ترین نقاط کشور به حرکت در خواهد آمد و باعث اشتغالزایی، ارتقای سطح زندگی مردم روستایی خواهد شد.

– مشکلات طبیعت گردی در ایران
– فقدان مهارتهای مدیریتی
یکی از مشکلات شایع در کشورهای آسیایی ضعف مهارتهای مدیریتی در طرح های اجرا شده توسط مردم است. همچنین این ضعف گریبان گیر دولتهای محلی، مقامات مسئول و کارکنان این نهادها در طرح ریزی دستورالعمل های قانونی گردشگری نیز می باشد. بیشتر افراد در این کشورها آشنایی محدود و تجربه بسیار اندکی در توسعه ی گردشگری دارند.این مساله مشکلات متعددی را در شناسایی و انتخاب طرحهای مناسب گردشگری جهت صدور مجوز اجرا و همچنین تخمین اثرات این طرحها بر مناطق طبیعی به وجود می آورد.
– بازاریابی
اغلب تسهیلات و امکانات طبیعت گردی بسیار محدودند و در گستره سرزمینهای وسیع دچار پراکندگی اند که این مانعی است بر سر راه جذب گردشگران بالقوه از طریق بازاریابی و تبلیغات. بنابراین دو عامل مذکور ارائه خدمات مناسب به گردشگران انبوه را عملا غیر ممکن می سازند.
– زیر ساختها
بسیاری از مناطق روستایی که دارای ویژگیهای طبیعی زیبا و منحصر به فرد هستند، از زیر ساختهای مناسب حمل و نقل مانند جاده و شبکه ریلی راه آهن بی نصیب اند و دسترسی به آنها بسیار مشکل است. در برخی ازکشورهای پر جمعیت، دسترسی به جاده ها به دلیل ازحام بیش از حد مردم غیر ممکن است و در برخی دیگر جاده ها آنقدر نامناسبند که زمان طی مسیر را بسیار طولانی و پر زحمت می کنند. به طور حتم شهر نشینان نمی خواهند اوقات فراغت گرانبهای خود را به جای سیاحت محیط های بکر روستایی درمسیرهای ناهموار برای دسترسی به این مناطق تلف کنند.
– فصول محدود طبیعت گردی
طبیعت در جاهای مختلف نیز مانند شهرها در اوقات خاصی از فصول سال بسیار پر ازدحام و شلوغ هستند. در این ایام محدود به دلیل مراجعه ی بیش از ظرفیت گردشگران به این نواحی تسهیلات رفاهی و دیگر امکانات محدود خدماتی روستاها دچاراستهلاک شدیدی می شوند که این خود عامل کاهش و تنزل برگشت سرمایه به این مناطق است. بازگشت سرمایه ی حاصل از طبیعت گردی با نگاهی منصفانه رو به کاهش است، به طوریکه می توان گفت بازگشت سرمایه در این بخش اغلب بسیار کمتر از سرمایه گذاری در دیگر بخشهای اقتصادی است. بر اساس مطالعاتی که بر عملکرد برخی از کشاورزان صورت گرفته، آنها سرمایه گذاری مناسبی جهت ساخت اقامتگاه های جدید و یا فراهم آوردن امکانات گرانقیمت و لوکس نمی کنند. این طرز عملکرد کشاورزان به دلیل عدم تناسب درآمدشان با قسطهای سنگینی است که از قبل سرمایه گذاری در ایجاد زیرساختهای مورد نیاز گردشگران بر آنها تحمیل می شود. وامهایی با نرخ سود کم و همچنین کمکهای مالی دولتها می تواند تغییراتی بسیار وسیع در سودبخشی سرمایه گذاری کشاورزان در طبیعت گردی ایجاد کند.
آب و هوای مناطق، نقش مهمی در سرمایه گذاری ایفا می کنند. کشورهایی که در مناطق معتدل آب و هوایی قرار دارند و دارای فصول متنوع هستند به سرمایه گذاری وسیعتری در ایجاد تسهیلات رفاهی برای گردشگران محتاجند تا کشورهایی مثل تایلند که در حوزه ی آب و هوای گرمسیری قرار دارند و تقریبا دارای فصول همسان در طی سال می باشند. کشورهای چهار فصل به دلیل تغییرات آب و هوایی که در آنها رخ می دهد، شمار کمتری از گردشگران را پذیرا هستند و نرخ سالیانه ی مراجعه به این مناطق که تنها در روزهای محدودی از سال صورت می گیرد بسیار پایین است.
– اطلاعات محدود محلی ها از خواسته های گردشگران
روستاییانی که تسهیلات رفاهی را برای گردشگران و مخصوصا گردشگران خارجی مهیا می کنند با مراجعینی روبرو هستند که از لحاظ سلائق و ارزشها سبک زندگی متفاوتی در مقایسه با معیارهای زیستی ساکنین روستا دارند. موفقیت در طبیعت گردی بر مبنای بازدید مکرر گردشگران از نواحی طبیعی و روستایی مختلف است که این خود با انتقال تجربیات بازدید کنندگان به صورت توصیف آنچه که به مزاقشان خوش آمده است برای دیگر گردشگرانی که آن محیط را تجربه نکرده اند صورت می گیرد.کشاورزان احتیاج وافری به کسب اطلاعاتی نظیر بازخورد گردشگران از زندگی در روستا، برای وفق دادن خود با خواسته ها و نیازهای آنان دارند (علی زاده و همکاران، 1389).

-اهمیت بهداشت سایت های گردشگری
انسان در جهان معاصر در لحظات بسیار حساسی از حیات خود قرار دارد. با گذشت قرنها از زندگی بشر بر روی کره زمین و ظهور و مبارزه انسانهای فرهیخته بسیاری در طول تاریخ برای برقراری مساوات، عدالت و توسعه، هنوز نابرابری در میان کشورها و در درون کشورها نه تنها از میان نرفته که روزبه روز عمیق تر شده و می شود. فقر و گرسنگی، عدم برخورداری از آموزش و بهداشت و آزادی های مشروع در همه کشورها، در مقیاسهای متفاوت، پدیده های شناخته شده و ملموسی هستند. ازدیاد نامعقول جمعیت همراه با عوامل فوق، زیست بومهایی را که حیات بشر بدانها وابسته است، به شدت در معرض نابودی قرار داده است.
حال برای احتراز از نابودی مطلق محیط زیست، همه انسانها- هم تصمیم گیران و هم مردم دیگر- در ابعاد جهانی یا ملی و بویژه در سطح محلی باید این واقعیت مهم را دریابند که پیشرفت و توسعه باید روندی پایدار داشته باشد و از ثمرات آن نه تنها نسل های حاضر که نسلهای آینده نیز بهره مند شوند. توسعه مردم معاصر نباید به قیمت نابودی و اضمحلال زندگی آیندگان که برای دفاع از حقوق خود فعلا حضور ندارند، تمام شود. همچنین باید بیاموزیم که توسعه حق همه مردم اعم از مرد، زن، پیر و جوان و کودک است و نه تنها همه باید از ثمرات آن بهره مند شوند که باید در روند توسعه نیز مشارکت داشته باشند (رایان2، 2002).
کشوری که مردمش از نظر مسائل زیست محیطی و بهداشت اجتماعی آگاه باشند بیش از دیگر کشورها از بخت توسعه برخوردار است. امروزه بحث توسعه و گسترش گردشگری در تمامی نقاط دنیا بحثی در خور توجه است و توسعه و گسترش آن نیازمند امکانات و تسهیلاتی است که از طرف موسسات دولتی و خصوصی به آن تعلق می گیرد. این امکانات و تسهیلات به راحتی به دست نمی آید زیرا پیشرفت گردشگری مستلزم همکاری و تعاون دیگر ارگان هااست. گردشگری را می توان با استفاده از رشته های علمی گوناگون از قبیل بازرگانی، اقتصاد، تاریخ، جغرافیا و جامعه شناسی مورد تجزیه و تحلیل قرار داد، صنعت گردشگری اثرات مثبت و منفی زیادی بر این رشته ها داشته و در فعالیت ها و سازمان های جهانی نقش عمده ای بر عهده دارد. در این بین چالش ها وآسیب هایی وجود دارد که پیکره ی گردشگری را خدشه دار کرده است و نیازمند همکاری ارگان های متعدد برای رفع این مشکلات است (نوحه گرا و همکاران، 1388).
از عوامل بازدارنده در جذب گردشگر، بهداشت وسلامت ومحیط زیست می باشد. امروزه مسئله ای که برای کشور های توسعه یافته و گردشگران بسیار حائز اهمیت است مسئله ی بهداشت عمومی و سلامت موجود در هر کشوری است زیرا به علت شیوع بیماری هایی مانند وبا، مالاریا ، گسترش ویروس ایدزو… در کشور های در حال توسعه و جهان سومی باعث می شود این مسئله بسیار پررنگ جلوه دهد زیرا مسئله ی بهداشت برای گردشگران ورودی با مسئله ی امنیت موجود در هر کشوری برابر می باشد زیرا 66 درصد از گردشگران تفریحی به هنگام انتخاب مقصد مورد نظر مسئله ی امنیت برایشان در اولویت قرار دارد و 62 درصد گردشگرانی که به سفر های دریایی می روند مسئله ی بهداشت برایشان بسیار مهم است زیرا گردشگران به مسائل بهداشتی غذا، آب نوشیدنی، محل اقامت و امکانات پزشکی بیش از جاذبه های موجود در هر کشوری اهمیت می دهند (محلاتی، 1387).
مطالعه وتحقیق درباره بهداشت فردی و اجتماعی و اهمیت استاندارد بودن مکان های گردشگری از نظر بهداشت و مسائل زیست محیطی، اطلاعاتی به دست می دهد که برای اشخاص بسیار مفید و موثر می باشد. وقوف به مسائل بهداشت در گردشگری، انسان را در استفاده کامل از زندگی سراسر آمیخته با نشاط و شادابی، چه به صورت یک فرد در سفر و چه به عنوان یک فرد در جامعه ، کمک و یاری می کند. در این هنگام است که انسان به وسعت و ارزش سلامت گردشگری و بهداشت پی برده و به نیازمندی های بهداشت در سفر خود و نیز به اهمیت سلامت خانواده و جامعه با دیده بیناتر می نگرد.
هر کس با مراعات بهداشت قادر است از لحاظ جسمانی روانی و اجتماعی در وضع مناسبی قرار گرفته و وظیفه ای را که نسبت به خود و افراد خانواده و جامعه خود دارد به خوبی ادا کند. سلامت هرگز به عنوان هدیه به دست انسان نمی رسد مگر آنکه برای تحصیل آن کوشش کند تا بتواند تغییرات مثبتی در رفتار خود ایجاد کند. ما معمولا بهداشت فردی در سفر را از بهداشت اجتماعی جدا می کنیم حال آنکه سرحد واضحی بین این دو وجود ندارد زیرا افرادند که جامعه را می سازند و همواره بین افراد و جامعه و بین جامعه و واحدهای مختلف سیاسی، فرهنگی و غیره که هر یک قسمتی از جامعه را تشکیل می دهند ارتباط و تاثیر متقابلی برقرار می کنند (مهدوی، 1383).
محتوای بهداشت پیوسته در حال تغییر و تحول بوده است و عواملی نظیر رشد اقتصادی، پیشرفت های علوم پزشکی و اجتماعی، تحولات فرهنگی و غیره در آن دخالت اساسی داشته اند. عده کثیری از مردم، بهداشت را عدم ابتلا به بیماری توصیف می نمایند. تجربیات نشان می دهد که استفاده از شاخص های یک جانبه و محدود برای ارزیابی سطح بهداشت اعضای یک جامعه نتیجه معقولی به دست نمی دهد و باید در جستجوی شاخص های جامع و چند بعدی که از ترکیب چند شاخص حاصل می گردد، بود و سطح سلامت و بهداشت افراد جامعه را نسبت به آنها سنجید. در تعریف دیگر بهداشت از عدم ابتلا به بیماری بالاتر و برتر است و برای تندرست ماندن، تنها سلامت شخص کافی نیست، زیرا عوامل موروثی، شخصی و محیطی از فاکتورهای موثر در سلامتی افراد بوده و زندگی یک فرد سالم در محیط های نامناسب خود باعث بیماری می گردد.
در تعریف سازمان جهانی بهداشت3 بهداشت یک حالت کامل سلامتی جسمی -روانی و اجتماعی است وتنها عدم ابتلا به بیماری ها ناتوانی و نقص عضو دلیل بر سلامت و بهداشت نمی تواند باشد. همچنین در تعریف دیگری بهداشت عبارت است از هنر و دانش تامین سلامتی مردم، حمایت و بهتر گردانیدن آن از طریق فعالیت های سازمان داده شده اجتماعی (انجمن پزشکی آمریکا، 2002).
هم چنین مسئله ی بهداشت مرتبط با جسم و روان انسان می باشد و این در بالا بردن اثرات مثبت سفر بسیار حائز اهمیت است. به عنوان مثال کشور سنگاپوردر زمره ی مدرن ترین کشور های جهان می باشد و از بهداشت عمومی بسیار بالایی برخوردار است که این مسئله خود می تواند مبلغ خوبی برای جذب گردشگر باشد (لی، 1389).

انواع اثرات زیست محیطی گردشگری
گردشگری هم می تواند اثرات مثبت بر محیط زیست بگذارد و هم اثرات منفی و یا اینکه هیچ اثر قابل توجهی نداشته باشد؛ البته این موضوع بستگی دارد به اینکه گردشگری چگونه توسعه یافته و چگونه برنامه ریزی و مدیریت شده است. همانند سایر گروههای گردشگری، توریسم ساحلی نیز پیامدهای مثبت و منفی به همراه دارد. پیامدهای مثبت در ایجاد و افزایش امکانات رفاهی، زمینه های اشتغال، شکستن سدهای فرهنگی، آشنایی با ناشناخته ها و بهبود پایه های اقتصادی تحقق می یابد (خسروی نژاد، 2008).

الف ـ اثرات مثبت
ـ نگهداری نواحی طبیعی مهم: همانند پارکهای ملی و حفاظت شده. بدون وجود گردشگری امکان دارد این نواحی به کاربرد دیگری اختصاص داده شوند.
ـ نگهداری مکانهای باستانی و تاریخی و ویژگیهای معماری: این مکانها بعنوان جاذبه های گردشگری برای کشورها و مناطق مختلف مطرح می شوند و در برخی مناطق عایدات و درآمدهایی که مستقیماً از گردشگران در این مکانها بدست می آید، کمک بزرگی هم به اقتصاد هم به نگهداری این مکانها می نماید.
ـ بهبود کیفیت محیط زیست: گردشگری محرکی است برای کنترل زیبایی های طبیعت از طریق چشم اندازها، طراحی ساختمانهای مناسب، کنترل علائم و ایجاد ساختمانهای بهتر.
ـ بهبود محیط زیست و توسعه زیر ساختها، همانند توسعه ذخایر آبی و مدیریت مناسب آب، زیرا گردشگری ذخایر آبی بیشتری را می طلبد (اینسکیپ4، 1991).
ـ تاسیسات زیر بنایی که برای توسعه توریسم ایجاد می شوند، برای افراد آن مناطق نیز مفید است. همانند خطوط هوایی، فرودگاهها، آزاد راهها که برای بخش حمل و نقل و اقتصاد نیز مفید است (باترا و چاولا5، 1995).

ب ـ اثرات منفی
امروزه مسائل زیست محیطی در مرکز برنامه ریزی ها قرار دارد؛ اما پروژه های بسیار زیادی بدون توجه به اثرات زیست محیطی آن انجام می شود. در حوزه جهانی کیفیت محیط زیست عمده ترین مسئله بوده و بسیار حائز اهمیت است خصوصاً اینکه گردشگری به این مسئله وابستگی بسیار شدید دارد. زیانهای زیست محیطی زیادی بدلیل برنامه ریزی ضعیف، مکان یا مقیاس پروژه ها بوجود آمده و توسعه گردشگری تنها عامل آن نبوده است(اینسکیپ6، 1991). اگر توسعه توریسم و برنامه ریزی آن با دقت صورت نگیرد اثرات منفی و نامطلوب آن شامل موارد ذیل می شود:
ـ آلودگی آب: اگر سیستم مناسب فاضلاب برای هتلها و مکانهای گردشگری در نظر گرفته نشود، آلودگی آبهای زیرزمینی را از طریق فاضلاب نزدیک رودخانه، دریاچه و یا ساحل در بر خواهد داشت و این وضعیت در سواحل یعنی جائی که هتلها قرار دارند و گردشگران نیز برای شنا به آن مناطق می روند، غیر عادی نیست. البته آلودگی آبهای سطحی، دریاچه ها و دریا تنها از این طریق صورت نمی گیرد بلکه خود فعالیتهای گردشگری همانند حمل و نقل قایقهای موتوری گردشگران و ریخته شدن سوخت قایقها به دریا و یا تمیز کردن قایقها و ریختن آب کثیف آن به دریا، بویژه در بنادر بسته که سیستم چرخش آب کند است موجبات آلودگی را فراهم می آورد.
ـ آلودگی هوا: گردشگری عموم‍اً یک صنعت تمیز قلمداد میشود. اما آلودگی هوا از جانب توسعه گردشگری از استفاده مفرط وسایل نقلیه احتراق داخلی(ماشینها, اتوبوسها و موتور سیکلت ها) منتج می شود که این وسایل برای یا بواسطه گردشگران در نواحی ویژه خصوصاً نواحی جاذب گردشگر که تنها یک جاده دارد استفاده می شود . البته آلودگی هوا شامل گرد و غبار برخاسته از زمینهای بدون پوشش گیاهی نیز می شود.
ـ آلودگی صوتی: سر و صدای ناشی از موتورها، ماشینها، هواپیماها، مسابقات جذاب گردشگری (رالی و غیره) ماشینهای شن سواری یا ماشینهای برف نوردی مثل سورتمه های موتوری و قایقهای موتوری می تواند برای گوش مضر بوده و فشارهای فیزیکی ایجاد نماید.
آلودگی بصری1: این آلودگی می تواند از چندین منبع ناشی شود:
– هتلهایی که دارای ساختمانهای ضعیف و بر خلاف قواعد ساختمانهای محلی هستند.
– استفاده از مصالح ساختمانی نامناسب بر روی سطوح خارجی
– طرحهای تسهیلات گردشگری که برنامه ریزی خوبی ندارند.
– چشم اندازهای نامناسب
– استفاده از علائم تبلیغاتی بسیار بزرگ و حجیم
– تسهیلات خطوط تلفن و برق و …
– مانع شدن تاسیسات بر روی مناظر طبیعی
– تسهیلات ضعیف ساختمانی و چشم اندازها.
ـ مشکلات دفع مواد زائد: ریختن زباله در نواحی گردشگری مشکلی رایج است که بدلیل تعداد زیاد افراد استفاده کننده از ناحیه و انواع مختلف فعالیتهایی مثل پیک نیک رفتن بوجود می آید و نیز زباله های جامد هتلها و مکانهایی که هم زباله تولید می کنند و هم مشکلات سلامت محیطی را از نظر جانوران موذی، بیماریها و آلودگی و ایجاد مناظر ناخوشایند بوجود می آورند.
ـ زیانهای اکولوژیکی: انواع مختلف مشکلات ناشی از استفاده و توسعه کنترل نشده گردشگری و استفاده بیش از حد محیط زیست طبیعی حساس و آسیب پذیر توسط گردشگران، می تواند خسارت اکولوژیکی به بار آورد. (برای مثال از بین بردن رشد گیاهان در پارکها و نواحی حفاظت شده توسط برخی از گردشگران که از میان آنها گذر می کنند و خاک اطراف پوشش گیاهی را فشرده می سازند، قطع درختان توسط گردشگران برای استفاده سوخت آتش چادرها و فرسایش ناشی از استفاده بیش از حد از محیط برای گردش کردن و درست کردن جاده و ردپا در نواحی پرشیب دامنه ها).
محیط زیست ساحلی ودریایی در برابر استفاده شدید و نامناسب، بسیار آسیب پذیرند. از بین رفتن حیات دریایی توسط گردشگران یا توسط اهالی بومی برای فروش به گردشگران، از بین رفتن صخره ها و تپه های مرجانی و… این مناطق را تهی می نماید. شکسته شدن مرجانها توسط قایقها و کشتیها می تواند مشکلات بزرگی را بوجود بیاورد و نیز از بین رفتن مرجانها توسط رسوبات و آلوده کننده هایی که از یک توسعه نا مطمئن ناشی شده اند، چه به صنعت گردشگری مربوط باشد چه نباشد، می تواند مشکلاتی را در این مناطق ایجاد نماید. طراحی و مکانیابی نامناسب اسکله ها، موج شکن ها و ساختارهایی مشابه در آبهای ساحلی، مراحل تشکیل سواحل محلی را دستخوش تغییر قرار داده و بسوی فرسایش و عقب نشینی هدایت می کند.
ـ حوادث زیست محیطی: طرح های ضعیف کاربری اراضی و طراحی های مهندسی تسهیلات گردشگری همانند انواع دیگر توسعه می تواند موجب فرسایش، زمین لغزش، سیلاب وسایر مشکلات گردد. در جزایر اقیانوس آرام نمونه های چندی از هتلهایی وجود دارد که نزدیک به خط ساحلی ساخته شده اند و با فرسایش از بین رفته و یا توسط امواج بزرگ طوفان خسارت دیده اند. در غالب موارد، طراحی خوب از خسارتهای ناشی از حوادث محیطی جلوگیری نمی کند؛ اما گستره آن را تا حد زیادی کاهش می دهد.
ـ خسارت به مکانهای تاریخی و باستانی: استفاده بیش از حد و نامطلوب موجب فرسایش و نهایتاً تخریب این مکانها می گردد. بازدید مکرر گردشگران از آثار و ابنیه تاریخی و آلودگی ناشی از دود خودروها در اطراف این بناها، موجب کثیف شدن و تخریب آن ها می شود. در بعضی موارد تماس دستها با اشیای بناهای تاریخی و بالا رفتن جمعیت انبوه از پله ها به آن ها آسیب می رساند (کارگر، 1386).
ـ مشکلات کاربری اراضی: اگر توسعه مطلوب با توجه به اصول بر نامه ریزی درست کاربری اراضی صورت نگیرد، توسعه گردشگری می تواند موجبات بروز مشکل در کاربری اراضی گردد. تسهیلات توریستی ممکن است زمینی را به خود اختصاص دهد که برای سایر کاربری ها مثل کشاورزی، پارکها و…مناسب تر باشد یا اینکه تحت کنترل حفاظتی دقیق قرار گیرد. تسهیلات و امکانات ممکن است شکلی نواری یا توسعه ای تجاری ـ خطی داشته باشد که برای نگهداری زیر ساختها کافی نیست و شرایط ازدحام خطرناکی را ایجاد کرده و منظره ای ناخوشایند پدید می آورد. توسعه خانه ها به منظور گذراندن تعطیلات، مشکلات گسترش عرضی شهر را بوجود می آورد. هتلهایی که احیاناً نزدیک به ساحل یا سایر جاذبه ها ساخته شده اند در معرض خطر بیشتری قرار دارند. بدون کاربری اراضی یکپارچه و طراحی زیر بنایی، ممکن است تاسیسات بیش از حد ایجاد بار نموده و بسوی تراکم و ازدحام و ذخایر آبی و سیستمهای دفع فاضلاب نا کافی رهنمون شوند.
از دیگر اثرات منفی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
– فرسایش خاک، رانش زمین، تغییرات خط ساحلی
– آسیب به آبسنگ های مرجانی، نابودی زیستگاههای ساحلی، خشک شدگی یا آلودگی آبهای زیرزمینی
– فشار بر روی منابع آب و انرژی، معابر عمومی ساحلی و دسترسی به کنار دریا و کاربری
– به خطر افتادن بهداشت و سلامتی ناشی از شبکه های ناکافی دفع زباله و فاضلاب.
توسعه پایدار گردشگری
راهکار کاهش یا حذف اثرات منفی گردشگری، توسعه پایدار آن و اصل برنامه ریزی برای گردشگری است. برای رسیدن به هدف توسعه پایدار، برنامه ریزی گردشگری باید به اندازه کافی متمرکز باشد. نه اینکه تحت عناوین سیستم های اکولوژیکی و سیاسی باشد و برای اینکار لازم است تا گردشگری قطعه قطعه موجود، جایگزین یک گردشگری با مقیاس بزرگتر و یکپارچه تر و با آگاهی بسیار بیشتر به وابستگی گردشگری به منابع فرهنگی و طبیعی شده و سیاستها از کمیت بسوی کیفیت هدایت شود (گون7، 1994).
گردشگری طبیعت را شکل می دهد و بر آن اثر می گذارد. مشکل بسیار بزرگی که امروزه شناخته شده، تصور غلط و توسعه بدون برنامه گردشگری است که می تواند بخش های زیادی از کیفیت محیط طبیعی و انسانی جاذب گردشگر را فرسوده کند. لازم است تشخیص این مشکلات در سطوح ملی و محلی صورت گیرد و بویژه باید به سطح محلی یعنی جائی که اثرات و ارتباطات آشکارترند توجه شود.
مفهوم توسعه پایدار از یک سو وابستگی درونی موجود بین جریانات اقتصادی و زیست محیطی و از سوی دیگر سیاستها را بیان می دارد. توسعه پایدار در حفاظت و نگهداری محیط زیست، رو به رویی با احتیاجات اساسی انسان، گسترش عدالت بین نسل کنونی و نسلهای آینده و بهبود کیفیت زندگی همه مردم بکار گرفته شده است.
اهداف توسعه پایدار عبارتند از:
– توسعه بیشتر آگاهی و فهم مشارکت مهمی که گردشگری می تواند برای محیط زیست و اقتصاد ایجاد کند.
– افزایش عدالت و مساوات در توسعه
– بهبود کیفیت زندگی جوامع میزبان
– فراهم کردن کیفیت برتر تجربیات و آگاهی ها برای بازدید کنندگان و
– بوجود آوردن کیفیت برتر محیط زیست که اهداف فوق الذکر بر روی آن تاثیرگذار هستند.

منابع
اسماعیلی، تریفه.(1382). "گردشگری روستایی". در کتاب ماه تاریخ و جغرافیا. ش 74. آذر. صص 99 تا 102.
پاپلی یزدی، م و سقایی، م. 1385. گردشگری: ماهیت و مفاهیم، چاپ اول، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران: 185 صفحه.
پیروز، پ. 1370. مقدمه ای بر برنامه ریزی جهانگردی، ماهنامه اطلاعات سیاسی اقتصادی، شماره های 45 و 46، ص 53.
تاج بخش، س. 1385. "ژئوپارک ها، چشم انداز چهار بیلیون ساله زمین از فراز فرداها"، ماهنامه علوم زمین و معادن، شماره ۴، سال ۱۳۸۵، ص ۱۶.
تقوایی، م. 1387. مقدمه ای بر برنامه ریزی و مدیریت گردشگری شهری، انتشارات پیام علوی، اصفهان.
خورسندی، منیر (1388). "ماخذشناسی توریسم روستایی". ماهنامه گردشگری پایدار، دوره دوم، شماره 1، صص 32-39.
درستی، ا و ایدر، ن. 1385. عوامل بازدارنده و شتاب دهنده صنعت توریسم در شهرستان شوشتر. فصلنامه دانشگاه آزاد اسلامی شوشتر، سال اول، پیش شماره اول، صص 42-51.
روزبهانی، م.، ف، فرجیان و صادقی، ر. (1388). بررسی عوامل موثر بر رشد گردشگری از مناطق تاریخی و دیدنی ایران. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور، تهران.
زاهدی، ش. 1385. مبانی توریسم و اکوتوریسم پایدار (با تکیه بر محیط زیست. چاپ اول، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، تهران. 211 صفحه.
زنگی آبادی، ع.، موسوی، ع و خلقی پور، خ. 1389. تحلیلی بر نقش طبیعت گردی در جذب گردشگران (مطالعه موردی: منطقه سی سخت استان کهگیلویه و بویراحمد. نشریه علمی پژوهشی جغرافیا و برنامه ریزی، سال 15، شماره 34، صص 67-97.
شاهنده، ب. 1380. اکوتوریسم تنها طبیعت گردی نیست. مجله موج سبز، شماره 7، صص 24-29.
ضرابی، ا و پریخانی، ص. 1390. سنجش تاثیرات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و زیست محیطی توسعه گردشگری (مطالعه موردی: شهرستان مشکین شهر. پژوهش جغرافیای انسانی، شماره 75، صص 37-52.
طوسی، م. 1383. ایمنی و بهداشت در هتل ها و توسعه صنعت گردشگری. ایمنی و صنعت، شماره 79، صص 12-19.
عباس زادگان، م.، مولوی، ف. 1387. نقش گردشگری در توسعه پایدار جزیره قشم، تهران: ماهنامه شهرداری ها، سال هشتم، شماره 87، صص 31-38.
علی زاده، د.، رهنمایی، م و اکبری، ا. 1389. بررسی آسیب های اجتماعی گردشگری در منطقه ثامن کلانشهر مشهد ( با تاکید بر امنیت گردشگری). پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور مرکز تهران.
کارگر، ب. 1386. توسعه شهرنشینی و صنعت گردشگری در ایران، تهران: انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
گی، چاک وای و فایوسولا، ادواردو (1388)، جهانگردی در چشم اندازی جامع، ترجمه علی پارسائیان و محمد اعرابی، تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی. ویراست دوم، چاپ هفتم.
لی، جان. 1389. گردشگری و توسعه در جهان سوم. مترجمان عبدالرضا رکن الدین افتخاری و معصومه السادات صالحی امین، چاپ اول، تهران: شرکت چاپ و نشر بازرگانی.
مهدوی، د. 1383. راهکارهای توسعه گردشگری روستایی با استفاده از مدل swot، دهستان لواسان کوچک، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی.
محسنی، ر. 1388. گردشگری پایدار در ایران: کارکردها، چالش ها و راهکارها. مجله علمی پژوهشی فضای جغرافیایی، سال نهم، شماره 28، صص 149-171.
محلاتی، ص. 1387. گردشگری، مهجور و پرامید، ماهنامه شهرداری ها، سال هشتم، شماره 87، صص 12-21.
معصومی، م. 1388.
نوحه گر، ا.، حسین زاده، م و پیراسته، ا. 1388. ارزیابی قابلیت های طبیعت گردی جزیره قشم با بهره گیری از مدل مدیریت استراتژی SWOT.
Alizadeh, K., 2004, The Effects of Tourism on Environmental Resources (Case: Part Torghabe in Mashhad Township), Journal of Geographical Research, Number 44.
Altinay M., Hussain K., 2005, Sustainable Tourism Development: A Case Study of North Cyprus, International Journal of Contemporary Hospitality Management, Volume:17, Issue:3. pp: 272 – 280.
Argandona, A. 2010. Corporate social responsibility in the tourism industry. Some lessons from the Spanish experience. IESE business school of Navara. Working paper, WP-844.
Batra G.S & A.S. Chawla; Tourism Management, A Global Perspective; Department Of Business Management, Deep & Deep Publication, New Dehli, 1995, PP:95-96.
Caneen, J. M. (2003). Cultural Determinants of Tourism Intention to Return. Tourism Analysis, 8:237-42.
Gunn, Clare A. ; Tourism Planning, Basics, Concepts, Cases; Third edition, Toylor & Francis, 1994, PP: 85-101.
Inskeep, Edward; Tourism Planning, An Integrated And Sustainable Development Approach; VNR Tourism And Commercial Recreation Series, New York, 1991, P:144,PP:339-342, P:351& 460.
Khosravi Nejad, M., 2008, Rural Recond House Tourism and its Effects on Rural Communities, University of Isfahan, Periodical: Atlas, Number 9.
Lawson, S.R. 2003. Proactive monitoring and adaptive management of social carrying capacity in Arches National Park: an application of computer simulation modeling. Journal of Environmental Management. 68 (3): 305-315..
Peak, D. 2007. Tourism Fiji : A Social, Political and Environmental Case Study. e-Review of Tourism Research (eRTR), Vol. 5, No.3:64-73.
Ryan, Chris. 2002. Tourism and cultural proximity: examples from New Zealand. Annals of Tourism Research, v. 29, p. 952-971, 2002.

1 – Ecotourism
2 – Ryan
3 – World Health Organization (WHO)
4 – Inscip
5 – Batra and Chawla
6 – Inscip
7 – Gunn
—————

————————————————————

—————

————————————————————