بحث پیرامون
صنعت جهانگردی
1-2- بررسی پیشینه پژوهش :
1-1-2- تاریخچه سفر و جهانگردی در جهان
تاریخچه جهانگردی و تفسیرهای جامعه شناسی در مورد تغییر نیازهای مسافران در دوره های مختلف یکی از مطمئن ترین منابع شناخت انگیزه های مسافرت در اعصار گوناگون است. به منظور درک محیط نوین جهانگردی و درک مسئله ها و چالش هایی که پیش روی دست اندرکاران این صنعت قرار دارد مروری گذار بر روند تاریخی این صنعت از اهمیت خاصی برخوردار است .
عهد باستان :
مردم متعلق به تمدنهای ماقبل تاریخ با این انگیزه مسافرت میکردند که بتوانند غذا به دست آورنده ، از خطر دوری جویند یا به مناطقی که دارای آب و هوای مساعدتری نقل مکان کنند . با افزایش مهارت و کسب فنون ، نیاز انسان به زندگی بدوی و خانه بدوشی کاهش یافت و در دوره های بعد انسان با انگیزه تجارت و تهاتر کالا مسافرت میکرد . درحالیکه امپراتوری های عهدباستان در قاره های آفریقا ، آسیا و خاورمیانه رشد میکردند ، ساختار زیربنایی ایجاب میکرد که جاده سازی شود و راههای آبی بوجود آید و برای ساده تر شدن مسافرت و سایل نقلیه تهیه گردد. آغاز مسافرت های رسمی و دولت خود نتیجه مستقیم اقدامات حکام مناطق مختلف بود که نمایندگان خود را به مکانهای دوردست اعزام مینمودند تا جنگلهای قبیله ای را اداره کنند و از شهروندان مالیات بگیرند .
در دوره های حکومت خانواده های سلطنتی در مصر مسافرت بیشتر با قصد تجارت و تفریح انجام میگرفت و اینگونه مسافرت ها رونق زیادی یافت . در آن زمان دولتها اقدام به جاده سازی کردند و در نقاط مختلف علامتهایی نصب گردید که نشان دهنده فاصله نقاط بود . یونانیان باستان در امر پیشبرد و توسعه مسافرت و جهانگردی در دو زمینه خاص فعالیتهای چشمگیری کردند . نخست با ضرب سکه و جایگزین کردن آن به جای کالا مشکل مسافران را در امر حمل کالا برای انجام معاملات حل کردند و دوم زبان یونانی در سراسر حوزه مدیترانه رواج یافت و ارتباطات به صورت راحت تری برقرار میشود . فردی به نام پوسانیاس که اهل یونان بود درسال 170 میلادی کتابی به نام راهنمای یونان منتشرکرد که این کتاب مشتمل بر 10 جلد بود و مسافران را راهنمایی میکرد .
امپراطور روم زمانی که به اوج خود رسید مقامات دولتی و طبقه حاکم روزهای صلح و آرامش را در تفریح بسر میبردند و کسانی که از امپراطوری روم باستان به خارج میرفتند به خرید کالا علاقه نشان میدادند. مسئله پنهان کردن کالاهای گمرکی در آن زمان رواج یافت زیرا 25% واردات به عنوان عوارض گمرکی ضبط میگردید .
تمدنهای آسیایی هم تاریخ بلند بالایی از سیاحت دارند که نمونه های بارز آن وجود تفریحگاههایی در مناطق خوش آب و هوای چین و ژاپن در مناطق تابستانی میباشد .
قرون وسطی :
سده پنجم تا چهاردهم میلادی را قرون وسطی مینامند . در این دوره مسافرت و تجارت رونق خود را از دست داد زیرا جاده ها تقریبا از بین رفته و شرایط مسافرت بسیار مشکل و حتی خطرناک شده بودم . در سده چهاردهم مسافرت به قصد زیارت به صورت یک پدیده انبوه درآمده بود و مسیحیان به بیت المقدس و روم مسافرت میکردند. مسئول کاروان در ازای مبلغ مشخصی که دریافت میکرد همه هزینه های مربطو به رفت و برگشت را میپرداخت : کارت عبور ، غذا ، خوابگاه و استراحتگاه حیوان . برای حمل مسافران و رهایی از دیوان سالاری این اشخاص رشوه پرداخت میکردند . از مشهورترین جهانگردان میتوان به مارکوپولو و سرجان مندویل اشاره کرد.(1)
رنسانس :
از سده چهارده تا هفده بیشتر مسافرتها با هدف کسب دانش و تجربه آموزی انجام میشد . اروپاییان در قرن 15 و 16 میلادی به اکتشاف دریایی مهمی دست یافتند و پس از عبور از مغرب و جنوب آفریقا سرانجام به جنوب شرقی آسیا راه یافتند . در انگلستان ملکه الیزابت اول برای تربیت نمایندگان خارجی برای گروهی از اشراف گذرنامه صادر میگرد و این افراد برای کسب دانش و تجربه های جدید معمولا به چین مسافرت میکردند . نجبا و اشراف زادگان فرانسوی نیز برای تکمیل تحصیلات و کسب تجربه اقدم به مسافرت میکردند و آنها را توریست میخواندند .(2)
انقلاب صنعتی :
انقلاب صنعتی که از سال 1750 تا 1850 ادامه یافت پایه و اساس گردش های دسته جمعی را بوجود آورد . در این دوره کارگران ساده کشاورزی که در مناطق روستایی وجود داشتند رهسپار شهرها و کارخانه های تولیدی شدند وهمین مسئله باعث تغییرات ژرف اقتصادی و اجتماعی شد . بروز انقلاب در امرحمل ونقل ابتدا در راههای آهن و کشتی های نجار اتفاق افتاد وسپس با ساخت اتومبیل ادامه یافت و در نهایت باعث استفاده جهانگردان از هواپیما و مسافرت بقاط دوردست دنیا شد . این تحولات منجر به پیدایش اولین تشکیلات سازمان یافته جهانگردی شد . تدوین قوانین و مقررات در زمینه حق مرخصی برای کارمندان و از طرف دیگر بالارفتن سطح زندگی مردم وعلاقه مندی به بهبود وضع زندگی و کنجکاوی نسبت به وضع زندگی و پیشرفت سایر ملل کممک شایانی به توسعه جهانگردی نمود1.
جهانگردی انبوه پیامد منطقی تغییرات کلیدی اجتماعی ، اقتصادی ، سیاسی و تکنولوژیکی پس از جنگ جهانی دوم بود . مسافرت باجت در سال 1958 نقطه عطف سفرهای انبوه به شمار میرود . جهانگردی انبوه تا اواسط سالهای 1970 موضوع روز بود و از آن پس به تدریج جهانگردی نوین جایگزین آن شد . باید اذعان کرد که جهانگردی انبوه یکباره ناپدید نمیشود و یا جهانگردی نوین کاملا جایگزین نمیشود ، معهذا نرخ رشد جهانگردی نوین از این زمان از جهانگردی قدیم پیشی میگیرد .2
2-1-2- تاریخچه سفر و جهانگردی در ایران :
سفر و جهانگردی در ایران باستان :
هرچند که گذشت زمان و هجوم اقوام بیگانه به ایران موجب از بین رفتن منابع غنی تمدن کهن پارسی گردیده لیکن از لابلای اوراق به جا مانده و گفته های اقوام همسایه اینطور استنباط میشود که ایرانیان مردمانی بوده اند شادزیست ، آزاده ، متمدن و اهل دانش اندوزی و تبادل فرهنگی در دوران ایران باستان اندیشه های ایرانی در سراسرگیتی پراکنده بود و این عامل خود نشانی از سیروسفر دارد . در اوستا کتاب دینی ایرانیان باستان ، ننواختن و موجبات آسایش فراهم نکردن برای مسافران جزو گناهان کبیره به شمار می آمده است . آیینها و آدابی که از ایرانیان باستان به جا مانده نیز نمایشگر آن است که این قوم مردمانی اهل سیروسفر و گشت و گذار بوده اند که آیین سیزده نوروز از آن جمله است .3
سفر وجهانگردی در دوران هخامنشی :
پس از انقراض دولت ما دو برقراری حکومت هخامنشی تشکیلاتی برای امر سفر فراهم شد که میتوان به موارد زیر اشاره کرد :
1- ایجاد پل برروی رودخانه ها برای اولین بار به دستور کوروش .
2-ساختن بناهای عال المنفعه مانند کاروانسرا ، راهنمایی ، آب انبار و …
3- احداث شاه راهها توسط داریوش .
4- تاسیس "دیوان برید" که وظیفه آن نگهداری شاه راهها و چاپارخانه درمیان راهها و گماردن ماموران ویژه در مسیر راهها بود.
سفر وجهانگردی در دوران اسکندر :
غلبه اسکندر درسال 331 پیش از میلاد بر ایران به کلی احوال فرهنگ و تمدن ایران را دگرگون ساخت و تمدن و زبان یونانی در ایران وسعت گرفت و به دنبال آن ورود خارجیان به ایران سرعت بیشتری یافت . از کارهای اسکندر در این دوره میتوان احداث هفتاد شهر در سرزمینهای مفتوح ایران و افزایش سرعت ارتباطات و حمل و نقل از طریق وسیع تر کردن جاده ها نام برد .
سفر و جهانگردی در دوره اشکانی و ساسانی :
250 سال پیش از میلاد دولت اشکانی بنیان گذاشته شد . پادشاهان اشکانی به تناسب تغییر فصل در شهرهای مختلف ایران گردش میکردند وبرای بهبود وضع راهها اهتمام فراوان داشتند از جمله تسهیلات سفر در این دوره میتوان به موارد زیر اشاره کرد :
1- احداث راه ابریشم که از مهمترین شاهراههای بازرگانی دنیای قدیم است .
2- اخذ عوارض از کالاهای مختلف .
3- امنیت جاده ها و تامین آسایش کاروانهای تجاری و نظارت در کارهای تجاری و اقتصادی .
4- تدوین و نثبیت جزئیات مربوط به مسیرهای مسافرتی ازنظر جغرافیایی ، اقتصادی و …
سفر و جهانگردی در دوران اسلامی :
بعد از غلبه اعراب ، تجارت رونق خود را از دست داد و به دلیل اغتشاشات داخلی فرصت آبادانی و راهسازی نبود ولی بعدز از طی بحرانها آل بویه ، آل زیاد و غزنویان به مرمت جاده ها و احداث و تعمیرکاروانسراهه همت گماشتند بطوریکه در آن زمان سیروسیاحت در سرزمینهای اسلامی و به خصوص ایران بسیار آسان بود و نظیر آن در آن زمان درهیچ جای دیگر دنیا مسیر نبود .
سفر و جهانگردی در دوران مغول :
درسال 616 هجری قمری قوم مغول به ایران یورش آورد و شهرهای آباد ایران از بین رفت . مغولها در حملات و تعقیب فتوحات خود به اروپای شرقی هم یورش بردند . این دوره را باید نقطه عطقی در روابط شرق و غرب به حساب آورد که باعث شد قطب تمدن دنیا پس از دوران طولانی به غرب متصل شود .
سفر و جهانگردی در دوران صفوی :
عصر صفوی دوران طلایی جهانگردی در ایران بود . در این دوره انگلیسیها درصدد برآمدند که با ایران روابط تجاری برقرارکنند . امنیت راههای ارتباطی و تاسیسات اقامتی متعدد و مناسب از جمله دلایلی بود ه باعث شد شمار زیادی از افراد به ایران سفر کنند .4
سفر و جهانگردی پس از صفویه :
در دوره قاجار روابط سیاسی گسترش یافت و از طرفی راهها و جاده های بسیاری احداث شد و عصر اتومبیل آغاز گشت که با ورود آن به ایران سیروسیاحت افزایش یافت . به دنبال آن خطوط راه آهن و هوایی در ایران احداث شد که در بهبود وپیشرفت اقتصادی و جهانگردی کشور موثر شد . تا قبل از جنگ جهانی دوم جهانگردی در ایران به صورت رسمی و برنامه ریزی شده نبود ولی با ایجاد راههای ارتباطی بویژه راههای زمینی ایران به صورت یکی از ممالک پذیرایی جهانگردان خارجی درآمد . از اینرو در وزارت کشور شورایی به نام شورای عالی جهانگردی بوجود آمد که تا سال 1342 به امور جهانگردی میپرداخت و به دنبال آن سازمان جلب سیاحان وابسته به نخست وزیری تاسیس شد . سازمان جلب سیاحان از همان ابتدای تاسیس یک واحد آماری به منظور مطالعه خصوصیات جامعه جهانگردان خارجی و بازارهای جهانگردی تشکیل داد و این واحد با اجرای چند طرح آماری توانست بسیاری از خصوصیات آنها را مورد سنجش قرار دهد و آمارهای لازم را تحصیل نماید . در سال 1353 سازمان جلب سیاحان با وزارت اطلاعات ادغام گردید و پس از انقلاب اسلامی وزارت اطلاعات و جهانگردی با تغییرات بنیادی به وزارت ارشاد ملی و سپس به وزارت ارشاد اسلامی و سرانجام به فرهنگ و ارشاد اسلامی تغییر یافت . به موازات این تغییرات اداری امکانات پذیرایی از جهانگردان نیز به سرعت افزایش یافت . درسال 1341 تعداد جهانگردان خارجی به ایران معادل 74 هزارنفر بود و درسال 1356 به 678 هزارنفر رسید . در سالهای بعدی نیز غیر از سالهای 1359 تا 1366 به دلیل وقوع جنگ تحمیلی ، در بقیه سالها با رشد تعداد جهانگردان مواجه بودیم .5
جدول 1-2: آمار ورودی جهانگردان خارجی به ایران طی سالهای 1348 تا 1378. 6
سال
تعداد ورودی
تغییرات نسبت به سال قبل
میزان تغییرات درصد تغییرات
1348
241198
1349
322622
81424
8/33
1350
350135
27513
5/8
1351
411506
61371
5/17
1352
360514
50992-
4/12-
1353
412704
52188
5/14
1354
588768
176066
7/42
1355
657930
69162
7/11
1356
678157
20227
1/3
1357
502278
175879-
259-
1358
147532
354746-
6/70-
1359
153612
60680
1/4
1360
167473
13861
9
1361
68595
98787-
59-
1362
107472
38877
7/56
1363
131308
23836
2/22
1364
89425
41883-
9/31-
1365
85801
3624-
1/4-
1366
68424
17375-
3/20-
1367
70740
2314
4/3
1368
93953
23213
8/32
1369
161953
68001
4/72
1370
239103
87149
8/53
1371
275672
26569
7/10
1372
311223
35571
9/12
1373
360658
49415
9/15
1374
488908
128250
6/35
1375
573349
84541
3/17
1376
763092
190643
2/23
1377
1007598
243505
9/31
1378
1320905
313308
1/31
3-2-1- بررسی دیدگاهها :
الف – دیدگاه جهانگردان پیشین :
بررسی دیدگاه و نگرش مسافران تاریخ و تفسیرهای ارزشمند جامعه شناسی در مورد تغییر نیازهای مسافران در دوره های مختلف راهی مطمئن برای شناخت انگیزه مسافرت است و زمینه ای از تحقیق است که تاریخچه ای بلند از موضوع روانشناسی و انگیزه را پوشش میدهد .
در این میان مطالعه و بررسی سفرنامه های جهانگردان پیشین یکی از بهترین منابع برای شناخت دیدگاه جهانگردان است .
قدیمی ترین سفرنامه که به زبان فارسی است سفرنامه ناصرخسرو حکیم و شاعر بزرگ ایرانی است که بوطاسه خوابی که میبیند از خواب غفلت بیدار میشود و پیش از حمله تازیان به ایران سفر میکند . وی ایران را دارای تمدن عظیم و کهن میخواند . نوشته های او به همراه سفرنامه سیاحان دیگری از جمله هرودت مورخ معروف یونانی که در زمان هخامنشی از ایران بازدید کرد و همچنین کزنفون مورخ وفیلسوف آتنی که در جوانی شاگرد سقراط بود ، شکوه و عظمت ایران را ستایش کرده اند . ابن بطوطه نیز از بارزترین ایرانگردان پی از انقراض پادشاه ساسانی است . وی سفر خود را درسال 725 هجری قمری با دید عبرت آموزی آغاز نمود و به دلیل زهدی که داشت به هرشهری که وارد میشد به سراغ مشایخ و پیران طریقت میرفت . هنگام اقامت در اصفهان درباره روحیات مردم آن شهر مینویسد : "اهالی اصفهان مردمی زیبارویند ، رنگ آنها سفید وروشن و متمایل به سرخی است ، شجاعت و نترسی از صفات بارز ایشان میباشد . آنها مردمانی گشاده دستند ، همچشمی و تفاخری در میان آنان در مورد اطعام و مهمان نوازی وجود دارد ، …." . 7
اولین جهانگرد اروپایی که به ایران آمد و سیاحت نامه نوشت ، بنیامین تودلای از اهالی اسپانیا است که بین سالهای 1164 و 1173 از ایران دیدن کرده است . وی در سفرنامه اش ضمن توصیف شهر شوش از خشایار شاه و 14 معبد کلیمی نام میبرد . سفرنامه وی در سال 1543 در استانبول به زبان عربی چاپ و منتشر شد . از معروفترین جهانگردانی که به ایران سفر کرد مارکوپولوی ونیزی است . وی در سال 1273 میلادی در سفر خود به چین از ایران عبور میکند و چنین توصیف میکند : " … تمامی اهالی ایران مسلمانند ، در شهرها مردم به پارچه بافی طلا و ابریشم میپردازند و عمده محصولات آنان عبارت است از : پنبه ، غلات ، حبوبات ، انگور و انواع میوه ها و …. ایران در قدیم ایالت آبد و وسیعی بود ولی اکنون قسمت اعظم آن بوسیله تاتارها خراب شده است… ایرانیان بسیار نیک رفتار و مبادی آدابند و از کردارشان پیداست که مسیحیان را دوست دارند …." . 8
هیچ دوره ای از دوران تاریخی ایران به اندازه دوره صفویه اروپائیان درباره ایران مطلب ننوشته اند و درحقیقت قرن هفدهم را میتوان قرن سفرنامه ها دانست . درسال 1589 میلادی همزمان با ورود برادران شرلی ، شاه عباس فرمانی صادر کرد که سرآغاز نوینی در تاریخ ایرانگردی بیگانگان تلقی گشت . قسمتی از آن فرمان چنین است : "اراده شاهانه ما این است که قلمرو ما از این تاریخ به روی همه عیسویان باز باشند به نحوی که هیچ فردی از اتباع ما در هر شان و مقامی کلامی ناروا به روی آنها بر زبان نیاورد … هیچ مامور یا صاحب اختیاری عنوان حق دخالت و مزاحمت در کار ایشان را نخواهد داشت و احدی هم حق ندارد دلیل حضور آنها را در سرزمین ما استفسار کند ."9
قسمتی از سفرنامه برادران شرلی که از ممالک عثمانی و ایران عبور کردند به شرح زیر است : "باید دانست که مملکت ایران برسکنای اهل خارجه به مراتب بهتر از مملکت عثمانی است . زیرا که پادشاه ایران از حین جلوس خود مملکت را به طوری داشته باشد … اهالی خیلی خوب و مودب و نسبت به خارجی مهربان هستند." 10
پس از انقراض صفویه و حاکمیت افغانها و خرابیهای آنها تا مدتی جهانگردان به ایران نیامدند . به تدریج با حاکمیت نادرشاه ، کریم خان زند و سپس ایل قاجار امنیت بازگشت و سیاحتها آغاز گشت . کریم خان زند طی فرمانی آزادی مذهب و تجارت را برای بیگانگان آزاد کرد .
سفرنامه گاسپارد دروویل در این عصر قابل توجه است ، قسمتی از سفرنامه او به شرح زیر است : " ایرانیها بسیار مهماندوست هستند و خودنمایی را خیلی دوست دارند بطوریکه اغلب اوقات از دوستانشان به طرز باشکوهی پذیرایی میکنند …. میهماندار موقعی کاملا ارضا میشود که اتاق ناهارخوریش پر از میهمان باشد … در ایران وسایل نقلیه ناشناخته اند و راهها فوق العاده بد است و کاروانسراها آنچنان وسایلی برای پذیرایی ندارند … از آنجائیکه اصول مهمان نوازی درهمه جا با دقت رعایت میشود بسیاری از ایرانیان به سفر میروند و حتی میتوانند یک شاهی هم از جیب خرج نکنند زیرا کافی است به هر شهر یا دهکده ای که میرسند صحبخانه با روی باز از آنها پذیرایی کند …"11
خانم لیدی شیل همسر سفیر انگلستان در اوایل سلطنت ناصرالدین شاه بوده است . قسمتی از سفرنامه وی چنین است : "پس از مدتی اقامت در تهران دریافتم که اعتقاد من راجع به انزواطلبی و عزلت گزینی زنهای ایرانی و اینکه آنها به عنوان مطرودین اجتماع و همچون کینز به شمار می آیند صحیح نیست و باید اعتراف کنم با آنکه پنهان بودن آنها در ورای حجاب و پوشیدگی کاملشان یک حقیقت انکارناپذیر است ولی مطرودبودن زنهای ایرانی واقعیت ندارد …."
از حق نباید گذشت که در شناساندن ایران و جاذبه های آن به بیگانگان برخی مستشرقین خیرخواه تلاشهای فراوانی کردند که یکی از آنها پروفسور ادوارد براون بود که سالها زبان فارسی را در لندن تدریس میکرد . یکی از آثار گرانبهای او کتاب "یکسال در میان ایرانیان" است . او در مورد زندگی درباریان و شاهان قدیم اینطور قضاوت میکند . "طرز فکر سلاطین و زمامداران مشرق زمین حیرت آور است ، زیرا آنها آثار گذشتگان را از بین میبرند و در عوض امارتی را به وجود می آورند که نامشان را حفظ کند و دیگر متوجه نیستند که همانگونه که آنها آثار سلاطین و نسلهای گذشته را از بین میبرند سلاطین و نسلهای بعدی نیز آثار آنها را از بین میبرند . بدین ترتیب ویرانی بر ویرانی افزوده میشود و آنچه که ذوق و سلیقه روح بزرگ ایرانی به وجود آورده دستخوش فنا میگردد …"12
در بررسی تاریخ ایرانگردی و سفرنامه ها دو مشکل عمده خودنمایی میکند که عمدتا شامل ایرانگردان غربی میشود . نخست اینکه اختلاف فرهنگی از قبیل اختلاف مذهب ، زبان ، اخلاق ، لباس و رفتار اجتماعی گاهی اوقات موجب نابسمانیهایی در روند ایرانگردی شده ، حتی گاهی برخوردهایی نیز به وجود آورده است . دوم اینکه اختلافات سیاسی بین ایران و بعضی دول بیگانه برروند رشد صنعت جهانگردی تاثیر گذار بوده است . به هرحال هنوز هم علی رغم این موانع جاذبه های ایران برای جهانگردان چشمگیر است و ایران به عنوان کشوری کهنسال نزد دانش دوستان و جهانگردان جستجوگر تاریخ جایگاه ویژه ای دارد . اخلاقیات ایرانی از جمله غریب نوازی ، دست ودلبازی ، کمک به راه ماندگان ، میهمان نوازی و آزادی هنوز پابرجاست .
ب – دیدگاه جهانگردان کنونی :
ضرورت آگاهی هرچه بیشتر نقطه نظرات جهانگردان در جهت رفع موانع و محدودیتها و در نهایت ارائه راه حل در پیشبرد توسعه صنعت کشورمان ، ضرورت پرداختن به این مطلب را متاسفانه به دلیل تبلیغات سوء از سوی رسانه های استکبار جهانی بسیاری از جهانگردان از مسافرت به ایران خودداری میکنند . یک گروه از جهانگردان سوئدی که برای اولین بار پس از پیروزی انقلاب اسلامی توسط شرکت خدمات مسافرتی سیروسفر از نقاط مختلف ایران دیدن کردند همگی متفق القول بودند که : "برخلاف تبلیغات رسانه های غربی ، ایران از امن ترین کشورهای دنیا محسوب میشود و ما به جهانگردان خارجی توصیه میکنیم که در برنامه های سفرهایشان دیدار از ایران را در اولویت قرار دهند ."
خانم کارولین عضو یک گروه نوزده نفره جهانگردی استرالیایی که توسط شرکت خدماتی استقلال وابسته به سازمان سیاحتی و مراکز تفریحی بنیاد مستضعفان به مدت ده روز از جاذبه های سیاحتی و تاریخی شهرهای مختلف ایران دیدن نمودند ، در پایان سفر خود دریک مصاحبه مطبوعایت اظهار نمود : " برعکس آنچه قبلا رسانه های خبری غرب به ما القاء کرده بودند ، حضور زنان درتمامی فعالیتهای اجتماعی بسیار مشهود است ، …. به اکثر کشورهای جهان مسافرت کرده ام ، اما به اعتقاد من ایران از زیباترین کشورهای دنیاست چرا که همه نوع جاذبه های تاریخی ، طبیعی و فرهنگی را یکجا دارد ." 13
چکیده پروژه نظرسنجی با عنوان "تاثیرپذیری جهانگردان از وضعیت فرهنگی ، اجتماعی و سیاسی ایران" که از سوی مرکز مطالعات و تحقیقات ایرانگردی و جهانگردی در سال 1374 انجام شد ، نظرات اجمالی جهانگردان را درخصوص ایران به ترتیب زیر ارائه میکند :
1- ایران کشوری است با مردم مهربان (24درصد)
2- کشوری با نقاط دیدنی (20درصد)
3- کشوری که میل دارم دوباره آنرا ببینم (14درصد)
4- کشوری با زنان دارای حجاب اسلامی (15درصد)
5- کشوری متاثر از انقلاب (10درصد)
6- یک کشور شرقی افسانه ای (9درصد)
7- کشوری با مشکلات زیادی برای توریست (5درصد)
8- کشوری با شعارهای تند (3درصد)
جهانگردان در مورد هرکدام از موارد زیر قبل و بعد از سفر چنین قضاوت کرده اند :
– آزادی سیاسی ، اجتماعی در ایران : نظر جهانگردان دراین مورد قبل از سفر خوب نبوده ولی پس از سفر ، آنها نظر مثبت تری پیدا کردند و دیدگاه مثبت از 30درصد به 34درصد ارتقاء یافت و دیدگاه منفی از 7/30 درصد به 18درصد تنزل نمود .
– دین اسلام : اکثر جهانگردان پس از سفر احساسشان نسبت به دین اسلام درمقایسه با قبل از سفر ، درمجموع اندکی بهتر شده است به طوریکه دیدگاه مثبت از 4/27 درصد به 5/28 درصد رشد کرده است و دیدگاه منفی از 1/51 درصد به 7/46 درصد تنزل کرده است .
– رفتار مردم کوچه و بازار ایران : جهانگردت رفتار مردم کوچه و بازار ایران رانسبت به خودشان رفتاری مهمان نوازانه و مهربان تلقی نموده اند .
نقاط قوت جهانگردی ایران از دیدگاه جهانگردان خارجی شامل نقاط دیدنی و جاذبه های تاریخی و فرهنگی و رفتار دوستانه ایرانیان است . نقاط ضعف از دید این افراد عبارتند از مشکلات ذهنی و پندارهای غلط جهانگردان خارجی درباره ایران ، مشکلات قانونی به خصوص مشکلات مبروط به صدور روادید و مقررات گمرکی ، مشکلات رفاهی و تدارکاتی و مشکلات بیمه جان و مال جهانگردان . 14
ج- دیدگاه کارشناسان جهانگردی در ایران :
کارشناسان صنعت جهانگردی کسانی هستند که در جذب گردشگران تلاش و برنامه ریزی میکنند . یکی از مجموعه خدمات و فعالیتهایی که در این زمینه نقش عمده و اجرایی تری دارند آژانسهای توریستی هستند . هادی اشرف مدیرعامل آژانش گردشگری " ایران دوستان توریست" در خصوص نقش این آژانسها در توسعه صنعت گردشگری در ایران میگوید :
"آژانسها در واقع بازوهای صنعت جهانگردی هستند و میتوانند پس از جرقه هایی که دولت در شناساندن کشور میزند ، گردشگران را جذب کنند اما نمیتوانند متولی اصلی برای تبلیغات برون مرزی باشند … معرفی ایران به عنوان یک کشور توریستی باید از طریق دولت صورت بگیرد ، چرا که ممکن است ، آژانسها نتوانند اطلاعات صحیحی را به سوی مرزها انتقال بدهند … نمایشگاهها نیز محل جذب نیست بلکه محل مبادله اطلاعات است … میزان ورود جهانگرد در حداقل است و از توان مالی کافی نیز برخوردار نیستیم … در ایران جذب گردشگر را فقط آژانسها انجام میدهند درحالی که چندین ارگان وسازمان مثل سازمان ارتباطات اسلامی ، بنیاد مستضعفان و… چنین مسئولیتی را برعهده گرفته اند اما درعمل از زیر آن شانه خالی کرده اند . مشکل ما نداشتن یک مرجع واحد برای تبلیغ و جذب گردشگر است … شاید بخش عمده ای از مشکلات همین تعداد مراکز تصمیم گیری و تعویض زود هنگام مدیران باشد".
ایشان درخصوص موانع قانونی جهانگردی نیز اینطور میگویند :
"پس از ریاست جمهوری آقای خاتمی بسیار از مقررات داخلی جهت ورود گردشگران تلطیف و تسهیل شده است ، مثل هماهنگی های وزارت امورخارجه و اتباع بیگانه . اما هنوز نیرو انتظامی در بعضی از شهرها اطلاعات کافی برای برخورد با گردشگران را ندارند و دلیل این امر نیز این است ک در شهرستانها پلیس خود را محق هرگونه کنترلی و به هرمشکلی میداند . به عنوان مثال بسیاری از گردشگران برای عسکبرداری با مشکلات زیادی مواجهند …. و هنوز اتوبوسهای حاوی گردشگران را در جاده ها متوقف میکنند ".
هدایت احمدی مدیرعامل آژانس گردشگری ققنوس و مدیر گروه پیشتازان تور در ایران شرایط فعی گردشگری ایران را چنین توصیف میکند : "بررسی جغرافیایی توریستی ایران ، سوابق تاریخی و عظمت فرهنگی کشور ، تنوع آب و هوا ، آداب و سنن ، جشن ها ، کوچ ها ، کوره راهها ، موسیقی و هنر ، صنایع دستی ، تسهیلات و امکانات نسبتا قابل قبول پذیرایی ، تنوع غذاها و میوه ها و از همه مهمتر مردم خونگرم و میهمان نواز ایران امکانات بالقوه ای برای جل گردشگر در ایران هستند ، اما بی ت وجهی و نبود بودجه و مدیریت کارآمد و پاره ای مشکلات و معضلات دیگر مانع از رشد و توسعه این صنعت است . درکشور ما با وجود آگاهی مقامات و سازمانها و موسسات دست اندرکار صنعت گردشگری از اثرات مثبت اقتصادی توسعه جهانگردی تاکنون تحولات چشمگیری صورت نگرفته است . بدیهی است پویا نمودن صنعت گردشگری در ایران علاوه بر بررسیهای دقیق و برنامه ریزیهای وسیع با استفاده از تجارب و تخصص کارشناسان نیاز به همکایهای وسیع و پشتیبانی مالی بخش دولتی در کلیه زمینه ها اعم از کارهای تبلیغاتی درسطح وسیع جهانی و سرمایه گذاریهای زیربنایی عظیم درسطح ملی را طلب میکند ." 15
دکتر امامی معاون امور بین الملل و بازاریابی سازمان ایرانگردی و جهانگردی که یکی از متولیان دولتی محسوب میشوند نظراتشان را در این خصوص چنین بیان میکنند :
"… نگاه مردم و مسئولین ما به مساله جهانگردی نگاه مثبتی نیست و تا این نگاه را تغییر ندهیم نمیتوانیم قدمی برداریم … خوشبختانه امروز رسانه ها توجه خاص به این مقوله دارند . فرهنگ برخورد با جهانگردان بسیار مهم است و تاثیر بسزایی در نگهداری جهانگردان دارد و مسلما هزینه جذب مجدد جهانگردان از طریق مسافران قبلی بسیار پایینتر از هزینه اقدام اولیه کشور مبدا است . مشکلات قانونی شامل روادید ، مجوز برای خارج کردن کالاهای فرهنگی و از این قبیل هستند که باید اصلاحاتی در این قوانین به عمل آید . ما در بخش خدمات ، جاده . هتل ، اورژانس و مراکز بهداشتی ضعیف هستیم . به نظر من سهم ایران در جهانگردی بسیار بیشتر از آن چیزی است ک درحال حاضر و درشرایط فعلی وجود دارد ."16
دکتر روستا کارشناس سفر و جهانگردی و استاد دانشگاه درخصوص گردشگری ایران چنین نظر میدهند :
"اساس گردشگری ایران درنوع نگرش ، بینش و سطح انتظارات از گردشگری است . تا روزی که نوعی فرهنگ و ارزش مشترک در گردشگری ایران معنا نیابد ، گردشگری کشور سلیقه ای مقطعی و نگران و لرزان خواهد بود . برای رفع این نابسامانی لازم است متولیان گردشگری کشور با مشروت با هسته های قدرت رسمی و غیررسمی کشور تکلیف گردشگری را روشن ساخته و چارچوب ها را مشخص سازند … نظام گردشگری ایران تحت تاثیر انواع عوامل محیطی ملی و بین المللی است . هرگونه رویداد اقتصادی ، سیاسی و حوادث طبیعی در داخل و یا روابط سیاسی و تبلیغات جهانی و برخوردها درسطح بین الملل به نحو چشمگیری نظام گردشگری را تحت تاثیر قرار میدهد … به همان اندازه که بسته بندی مناسب در فروش کالاها نقش دارد ، توجه به عوامل زیبایی شناختی و تمیزی مکانها و جاذبه های گردشگری میتواند در رضایت یا عدم رضایت گردشگران اثر بگذارد."17
د – دیدگاه اسلام در زمینه سفر و جهانگردی :
باتوجه به اینکه کشور ما یک کشوراسلامی محسوب میشود و از طرفی اساس این کار تحقیقاتی بررسی راهکارهای توسعه درکشورهای اسلامی است ، لذا توجه به مبانی اسلام درمورد جهانگردی ضروری است و باید در برنامه های آینده نیز لحاظ شود تا تناقض و عدم هماهنگی از میان برود . به نظر میرسد جهانگردی پس از پیروزی انقلاب اسلامی مورد بی مهری قرار گرفته است . این پدیده که میتوانسته به عنوان یکی از مقدس ترین ابزارها در خدمت اسلام و انقلاب اسلامی قرار گیرد ، مورد بدبینی واقع شده و به همین جهت تاکنون حرکتی جدی و اساسی درجهت راه اندازی و گسترش آن نشده است . 18 این درحالی است که دین اسلام جهانگردی را امری پسندیده شمرده و در یک بررسی اجمالی در قرآن میتوان چهارگروه از آیات در این ارتباط مشاهده کرد :
1- آیات مربوط به سیروسفر به منظور پندگرفتن زادوزیست پیشینیان مانند آیه 20 سوره عنکبوت : "ای رسول بگو به مردم که در زمین سیر کنید و ببینید که خدا چگونه خلق را ایجاد کرده".
2- آیات مربوط به پناه دادن به در راه ماندگان ، مانند آیه 215 سوره بقره : " ای پیغمبر از تو سوال کنند در راه خدا چه انفاق کنیم ؟ بگو هرچه از مال خود انفاق کنید درباره پدر و مادر ، خویشان و فقیران و رهگذران رواست و هرنیکویی کنید بر آن آگاه است ."
4- آیات مربوط به میهمان نوازی و اطعام نیازمندان . مانند آیه 8 سوره ناس "بندگان نیکو هم بردوستی به فقیر و اسیر و طفل یتیم طعام میدهند."
احادیث فراوانی درباب سفروآداب آن در اسلام مطرح است . حضرت رسول اکرم فرموده اند : "مسافرت کنید تا سالم باشید …"
درحدیث 9349 کتاب مستدرک آمده است : "در سیروسیاحت و حرکت باشید ، زیرا آب در گردش و حرکت پاک و سالم باشد و چون راکد بی حرکت بماند تغییر رنگ داده و زرد و متعفن میگردد ."19
جهانگردی دراسلام با همه اثرات و فوائد معیشتی و دنیوی اثرات معنوی دیگری نیز دارد بطوریکه تمام سفرها تمهیدی است برای سفر به سوی خدا و رشد و تعالی انسان.
اما در نقطه مقابل برای میهمان و میزبان احکامی بیان شده است که از آن جمله است : "میهمان را گرامی دارید حتی اگر کافر باشد ."20
2-2- مفاهیم جهانگردی :
درک واژگان مفاهیم اصولی که در محتوای مسافرت و صنعت جهانگردی به کار برده میشود چارچوبی اساسی به دست میدهد که مبنای بیشتر بحث هایی است که در این باره انجام میگیرد . به سبب ناملموس بودن این صنعت کاربرد واژگان گوناگون متداول خواهد بود .
جهانگرد :
اصطلاح توریست یا همان جهانگرد از قرن نوزدهم معمول شد . در آن زمان اشراف زادگان فرانسه میبایست برای تکمیل تحصیلات و کسب تجربه های لازم زندگی اقدام به مسافرت مینمودند . این جوانان در آن زمان توریست نامیده میشدند و بعدها در فرانسه این اصطلاح در مورد کسانی بکار میرفت که برای سرگرمی و وقت گذرانی و گردش به فرانس سفر میکردند و بعده با تعمیم بیشتر به کسانی اطلاق میشد که اصولا به این منظور سفر میرفتند . کم کم کلمه توریست به زبانهای دیگر نیز وارد شد و از آن واژه توریسم به وجود آمد . برای اولین بار در سال 1925 کمیته مخصوص آمارگیری مجمع ملل افراد زیر را جهانگرد شناخت :
1- کسانی که برای تفریح و دلایل شخصی یا مقاصد پزشکی و درمانی سفر میکنند .
2- کسانی که برای شرکت در کنفرانسها ، نمایشگاهها ، مراسم مذهبی ، مسابقات ورزشی و از این قبیل به کشورهای دیگر میروند .
3- کسانی که به منظور بازاریابی و امور بازرگانی مسافرت میکنند .
4- افرادی که با کشتی مسافرت میکنند و در بندری درمسیر راه تا 24 ساعت اقامت مینمایند .21
سازمان جهانی جهانگردی (WTO) ، جهانگردی را در قالب دیدارکنندگان تعریف کرده است : "بازدیدکنندگان یا دیدارکنندگان کسانی هستند که به کشور دیگری غیر از کشور محل اقامت خود وارد میشوند و مقصودی به غیر از آنچه در کشور خود داشته اند پی گیری مینمایند . این گروه شامل جهانگردان دیدارگر میان روزی (کسانی که به گشت های کوتاه تفریحی) میروند نیز میگردد . جهانگردان کسانی هستند که حداقل یک شب وحداکثر یکسال را در کشور مقصد میگذارنند و هدفشان سرگرمی ،تفیح ، سلامتی و کسب آرامش ، مطالعه ، زیارت یا ورزش و امثالهم میباشد . دیدارگران میان روزی نیز کسانی هستند که کمتر از یک شبانه روز با هدف سرگرمی و تفریح صرف سفر مینمایند ."
سازمان جهانی جهانگردی اشکال مختلف جهانگردی را که در طبقه بندیهای آماری جهانگردی به کار میرود ، به شرح زیر تعریف میکند :
گردشگری داخلی : ساکنان یک کشور که فقط داخل آن کشرو مسافرت میکنند .
گردشگری خارجی : گردشگری درون مرزی – افرادی که ساکن یک کشور نیستند و به آن سفر میکنند .
گردشگری برون مرزی – افراد ساکن یک کشور که به خارج از آن سفر میکنند . 22
جهانگردی اگر چه یک بخش اقتصادی محسوب میشود ، اما یک فعالیت اقتصادی چندبخشی است . به همین علت اقتصاددانان و دولتمردان طبقه بندی و هماهنگ کردن آنرا بسیار مشکل مییابند . به طورکلی تعیین محدوده جهانگردی مشکل است و به همین علت فعالیتی است که هم تعریف آن و هم مدیریت آن بسیار دشوار است . به طورخلاصه میتوان نتیجه گرفت که برای شناخت و بررسی جهانگردی یک شیوه یا نحوه برخورد کفایت نمیکند و باید با دیدی نظام گرا و سیستمی به مطالعه جهانگردی پرداخت . به کمک رشته های علمی گوناگون مانند اقتصاد ، بازرگانی ، تاریخ ، جغرافیا و جامعه شناسی میتوان درباره صنعت جهانگردی تحقیق کرد .23
– شناخت اثرات جهانگردی :
پدیده نوین جهانگردی که برخاسته از افزایش اوقات فراغت است به تدریج درتمامی جوامع جهان رسوخ کرده و از جنبه های گوناگون ، آثاری بسیار مثبت یا منفی به بارآورده است .
امروزه مهمترین بخش از اوقات فراغت افراد در جامعه های گوناگون به جهانگردی اختصاص یافته است . از این رو در جنبه های گوناگون زندگی بشریت معاصر تاثیر فراوان میگذارد . جهانگردی اقتصاد جهانی را کاملا تحت تاثیر قرار میدهد و منبعی مهم برای شکوفایی اقتصاد کشروهای درحال توسعه و برقرارکننده توازن مالی در اقتصاد بین المللی کشورهای فقیر و غنی است و زندگی اجتماعی را با ایجاد مشاغل گوناگون و ارتقای سطح درآمد طبقات وسیعی از مردم تغییر میدهد . تاثیر جهانگردی بر سیاست ، فرهنگ ، آداب و رسوم و خلاصه همه جنبه ها و مظاهر فرهنگی و معنوی جهانگردان و مردم مناطق مورد بازدید بسیار قابل توجه است .
– اثرات اقتصادی :
جهانگردی در عصر حاضر بیش از هرفعالیت اقتصادی و صنعتی دیگر در جهان موجب حرکت سرمایه ها و انتقال پولها شده است . مصارف و درآمدهای حاصل از جهانگردی به مراتب بیشتر و سریعتر از تولید ناخالص ملی و صادرات جهانی کالا و خدمات رشد مییابد . مشارکت بالقوه جهانگردی تحت هریک از موارد زیر قابل بررسی است :
جهانگردی بین المللی و موازنه پرداختها :
تراز پرداختها وضع و حالتی است مربوط به خزانه ، یعنی وضع و حالتی از درآمدها ، اعتبارات و هزینه های (بدهی) کی کشور با کشورهای خارجی است . موازنه پرداختها ، معامله ها و دادوستدهای پولی را در مورد کالاها یا در مورد خدمات و بالاخره درمورد عوامل نامرئی یعنی ثروتها و سرمایه ها ثبت میکند . جهانگردی در این موازنه یا از ر اه عملیات جاری بر روی کالاها ، خدمات یا در عملیات مربوط به توازن سرمایه ها اثر گذار است و در این میان شکلی از صادرات نامرئی میباشد .
جهانگردی و موازنه سرمایه ها :
اجرای یک طرح جهانگردی مستلزم صرف انواع هزینه های زیربنایی ، تجهیزات و آموزش افراد است و در بسیاری از کشورها ، فراخوانی و سرمایه های خارجی را ضروری میسازد . دریافت سرمایه در مقابل هزینه به ارز برای ساختارهای زیربنایی است و برای توسعه ضرورت دارد .
تاثیر جهانگردی بردرآمد ملی :
هزینه های جهانگردان خارجی و ورود سرمایه هایی که برای توصعه صنعت جهانگردی به کار میرود سهمی چشمگیر در درآمد ملی دارد . کارکنان خدمات در بخش های حمل و نقل ، پذیرایی ، تفریحات و بهای کالا و خدماتی که ارائه میکنند پولی دریافت میکنند . با افزایش مصرف یا هزینه از راه مشارکت درصنعت جهانگردی ، درآمد افراد و بخش های خدمات این صنعت بالا میرود و این چیزی است که به اثر فزاینده معروف است . لیکن خروج ارز موجب کاهش درآمد شده و ضریب فرار یا کاهش اثر فزاینده را بوجود می آورد .
تاثیر تبدیل ارز خارجی :
جهانگردان معمولا مقصدهایی را برای مسافرت انتخاب میکنند که ارزان تر باشد . سازمان جهانی جهانگردی به گون ای انعطاف پذیری قیمت ها را بر اثر کاهش ارزش پول یک کشور محاسبه کرده است . افزایش قیمت ها دریک مقصد جهانگردی به میزان 5درصد موجب کاهش تعداد ورود جهانگرد به میزان 8 تا 10 درصد میشود .
تاثیر جهانگردی براشتغال :
اهمیت تامین شغل برای افراد و کاهش بیکاری به حدی است که جریان های سیاسی کشورها را به شدت تحت تاثیر قرار میدهد . در انتخابات سیاسی احتمال موفقیت نامزدهایی بیشتر است که در برنامه های کاری خود اهمیت ویژه ای بریا تامین کار و ایجاد اشتغال قائل باشند . جهانگردی موجب اشتغال مستقیم و غیرمستقیم افراد میشود . شرکتهایی که به صورت مستقیم اشتغال زایی میکنند آنهایی هستند که کارکنانشان با جهانگردان به طور مستقیم در تماس هستند . هتل ها ، کارکنان خدمات غذایی ، آژانسهای مسافرتی ، شرکت های هواپیمایی ، کارکنان مراکز تفریحی از جمله این واحدها هستند . شرکتهایی که به صورت غیرمستقیم اشتغال زایی میکنند آنهایی هستند که با شرکتهایی که به صورت مستقیم اشتغال زایی میکنند ، درتماس هستند . شرکتهایی که مواد و ملزومات موردنیاز رستورانها را تامین میکنند ، شرکتهای ساختمانی که هتل ها را میسازند ، وتولیدکنندگان هواپیما از این دست هستند . فرصت هایی که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم در این صنعت وجود دارد در آینده رشد خواهد کرد .
جهانگردی به عنوان ابزاری برای توسعه :
درکشورهای درحال توسعه به منظور تعدیل و کاهش خطرهای ناشی از وابستگی بازرگانی به یکی از انواع مواد اولیه و برای رفع نگرانی های ناشی از کاهش سهم ارزش این مواد در بازرگانی خارجی ، دولتها درصد برآمده اند که از راه افزایش تولیدات صنعتی منابع مالی موردنیاز رشد اقتصادی خود را تامین کنند . صنعتی شدن در این کشورها مستلزم سرمایه گذاریهای کلان مادی ، فنی و انسانی است که غالبا از توان خارج است ، درصورتی که جهانگردی را میتوان نوعی نیروی محرکه و عامل توسعه اقتصادی درتمایم کشورها دانست زیرا هیچ کشوری نمیتواند خود را فاقد مواد اولیه برای بنیان گذاری صنعت جهانگردی بداند . مهم ترین و نخستین عامل برای ایجاد فعالیت در زمینه جهانگردی ، تفاوت های اقلیمی ، فرهنگی ، تاریخی و… موجود میان کشورها و اهالی آنها با یکدیگر است که این خود نوعی جاذبه جهانگردی تلقی میشود . اختلاف آب و هوا ، چشم اندازهای طبیعی ، حیات وحش ، صنایع دستی ، فرهنگ و آداب و رسوم ، تاریخ ، زبان ، نژاد ، رنگ و … میان مردم کشروها هرکدام سرمایه ای برای پایه گذاری صنعت جهانگردی است .24
– اثرات فرهنگی و اجتماعی :
در جهانگردی پایدار توجه به نیازهای جامعه میزبان از اهمیت زیادی برخوردار است و به هنگام برنامه ریزی و درفرایند مدیریت جهانگردی به این نیازها توجه زیادی میشود . به ویژه درچنین صنعتی به این مساله توجه میشود که مبادا این موضوع برساختار فرهنگی و اجتماعی جامعه میزبان اثرات ویرانگر یا منفی بگذارد . کیفیت تجربه هایی که مسافر یا جهانگرد به دست می آورد در گروه ویژگیهای فرهنگی و اجتماعی مقصد یا مکانی است که مورد بازدید قرا میدهد . از آنجا که معمولا ره آوردهای صنعت جهانگردی بسیار پیچیده و به یکدیگر وابسته اند بنابراین اغلب هریک از این اثرات در بیش از یک طبقه یا گروه قرار میگیرد . به هنگام تفکیک اثرات فرهنگی و اجتماعی این صنعت نیز با چنین مسئله ای روبرو هستیم .
مقصود از اثرات اجتماعی ، تغییراتی است که در زندگی مردم جامعه میزبان جهانگرد رخ میدهد و این تغییر بیشتر به سبب تماس مستقیم اهالی و ساکنان آن دیار و جهانگردان صورت میگیرد . مقصود از اثرات فرهنگی ، تغییراتی است که در هنر ، آداب ، رسوم و معماری مردم ساکن جامعه میزبان رخ میدهد . این تغییرات بلندمدت تر هستندو در نتیجه باعث رشد و تسوعه صنعت جهانگردی میشوند . از آنجا که نتیجه یا ره آورد صنعت جهانگردی درهمه جای دنیا همه جامعه های میزبان از جهانگردان و دیدارکنندگان استقبال خوبی به عمل نمی آورند . جامعه میزبان در موارد زیر نقشی مهم برعهده دارد : بررسی معنی و ارزش فرهنگ برای جهانگردی ، ارزیابی اثراتی که جهانگردی ، ازنظر فرهنگی – اجتماعی برجامعه میگذارد و بررسی استراتژی هایی برای برنامه ریزی و نظارت بر شیوه ای که جنبه های فرهنگی – اجتماعی جهانگردی میتواند بر جهانگردان اثر بگذارد . جهانگردی به خودی خود موجب بروز تعارض بین میهمان و میزبان نخواهد شد . ازطریق برنامه ریزی ، دادن اطلاعات و اعمال مدیریت عالی ، میتوان جهانگردی را به صورت یک نیروی بالقوه مثبت درآورد و در سایه آن در حفظ فرهنگ و تجدی حیات آن کوشید . بخشی از جهانگردی پایدار در گرو ایجاد ارتباطی اثر بخش با جهانگردان است . جهانگرد یا دیدارکننده ، برای اینکه بتواند به شیوه ای حساس ومناسب رفتار کند به اطلاعات نیاز دارد ، باید درباره جامعه میزبان اطلاعاتی معقول ، ذیربط و مفید به او داد تا بتواند مکانی مناسب را برای دیدن انتخاب کند ، در آن مکان باید ارتباطی معقول با او برقرار کرد تا وی به تجربه های خود بیفزاید . میهمان یا دیدارکننده به اطلاعات نیاز دارد و در این راه باید از شیوه های گوناگون آموزش و فن آوری های مختلف استفاده کرد . جامعه میزبان باید جهانگردی را به عنوان یک پدیده بپذیرد ، آن را درک کند ، مزایا ، سودها و هزینه ها را محاسبه نماید و راههای خنثی کردن اثرات منفی را یاد بگیرد . مسئولان و دست اندرکاران جهانگردی بتوانند خدمات و محصولات خود را به شیوه ای مناسب ارائه کنند تا جهانگرد به همان چیزی دست یابد که انتظار آن را دارد چون او با این امید به آنجا روی آورده است که در نتیجه در این راه سودی حاصل میکند و باز در آینده که فرصتی به دست می آورد به دیدار آن مکان و جامعه خواهد رفت و در این میان بازاریابی مینماید . با پیشرفت فن آوری ارتباطات و به کارگیری این فن آوری احتمال آن بسیار زیاد است که میهمانان و میزبانان بتوانند به شیوه ای هماهنگ تر و موزون تر با یکدیگر ارتباط برقرار کنند . 25
– اثرات سیاسی :
یکی از مهمترین علل جنگها و کشمکشهای بین المللی عدم شناخت مردم نسبت به یکدیگر است . اگر این اصل را که "شناختن موجب دست داشتن است" بپذیریم به اهمیت جهانگردی در ایجاد تفاهم بین المللی و همزیستی مسالمت آمیز بین اقوام و ملل گوناگون جهان آگاه میشویم . مسافران طی سفر یا در مقصد با افراد و اقوام گوناگون آشنا میشوند و این آشنایی علاوه براین که موجب تغییر نگرش درمورد آن قوم و ملت میگردد ، شالوده و اساس دوستی و صفا بین مسافران و افراد محلی را پایه ریزی میکند و منجر به همبستگی های قومی میشود . جهانگرد بهترین سفیر حسن نیت مردم کشورش در کشور و سرزمین دیگر است و به همین علت امروزه دول مختلف جهان سعی در تقویت جهانگردی در مقیاس محلی ، ملی و بین المللی دارند . در واقع جهانگردی بهترین راه گفتگوی تمدن ها ، شناخت متقابل ملت ها و پی بردن به کم و کیف جریان های سیاسی در کشورهای گوناگون است . جهانگردی عاملی مثبت در روابط میان جوامه استانی تلقی میشود و به همین جهت امروزه رهبران کشورها براعمال "سیاست مرزهای باز" تاکید دارند ، درحالی که دستگاههای تبلیغاتی و رسانه های گروهی در دست دولت هاست و آنها سیاستهای تبلیغاتی خود را براساس اهداف و اغراض ویژه سیاسی در مورد ملتها و کشورها تدوین میکنند و چه بسا به سبب گرفتاری اربات تبلیغات در تاروپود مسائل سیاسی به تبلیغ سوء علیه مردم و ملتی اقدام میکنند و بدین سال بین دو ملت بذر نفاق و کدورت میباشند . درچنین وضعی بهترین راه پی بردن به واقعیات و شناخت روحیات مردم مسافرت و تماس نزدیک با مردم سرزمینهای دیگر است .
اگرچه درکشورهای مختلف میزان دخالت دولت در امور متفاوت است ولی حتی در جاهایی که ادعا میشود اقتصاد مبتنی بر بازار از قید و بندهای دولتی رها میباشد ، پدیده جهانگردی به دلایل زیر تحت کنترل خواهد بود :
پیشبرد توسعه اقتصادی :
همه دولتها علاقه زیادی به سلامت سیستم اقتصادی خود دارند . قدرت ، توان و موضع قوی یک کشور درجامعه جهانی در گرو ثبات یا پایداری سیستم اقتصادی آن کشور است تا ناگزیر به گرفتن وام و تجدید آن نشود و به بیانی دیگر به کشورهای دیگر وابسته نشود . از آنجایی که ضعف سیستم اقتصادی موجب وارد آوردن فشارهای زیاد برافراد جامعه میشود ، دولت چنین کشوری تحت فشارهای طاقت فرسای داخلی قرار میگیرد . به ندرت امکان دارد که کشوری بدون ورود به سیستم اقتصاد جهانی بتواند در مسیر رشد و توسعه گام بردارد و از طرفی توسعه تا حد زیادی در گرو اقدامات سیاسی و دولتی است .
حمایت از صنایع :
بسیاری از دولتها برای توسعه اقتصادی به صنایع خاصی کمک یا از آنها حمایت میکنند . ممکن است یک دولت برای حفظ صنایع کشور و تشویق به مصرف کالاهای محلی براقلام ورودی ، تعرفه ها و حقوق گمرکی زیادی وضع کند تا واردکنندگان این اقلام مجبور به پرداخت پولهای زیادی شوند و آنها را در بازارهای داخلی و به ویژه در مکان هایی که بیشتر مشتریان آنها مسافران و جهانگردان هستند ، عرضه نکنند .
تامین درآمد :
دولتها برای اداره سازمانها و انجام فعالیتها به پول و درآمد نیاز دارند و همین امر موجب دخالت های آنها در امور میشود . هرقدر دولتها بیشتر رشد کنند و ساختارشان پیچیده تر شود باید خدمات بیشتری ارائه کنند و به همان نسبت نیاز آنها به درآمد افزایش مییابد .
ایجاد یک محیط با ثبات اقتصادی :
دولتها میکوشند تا علاقه خود را در ایجاد استانداردها ، اصول و معیارهای ارزشمند در بازارهای اقتصادی کشور یا برآن جامعه حاکم نشان دهند . این بدان علت است که اغلب از دولتها خواسته میشود برای حل مسئله ها یا مشاجره هایی که در امور اقتصادی به وجود می آید دخالت کنند و راه حل هایی ارائه نمایند یک دولت برای ارائه چنین معیارها یا استانداردهایی ، سازمان هایی را مسئول این کار میکند و قوانینی را وضع مینماید .
تامین سایر هدفهای سیاسی :
دولتها برای تامین هدفهایی وسیعتر دست به فعالیتهای دیگر میزنند و برای مداخله در بسیاری از امور از قدرت خود استفاده میکنند . برخی از این زمینه ها که دولت در سیاستگذاری مورد توجه قرار میدهد عبارتند از : اقداماتی که درجهت ت وسعه صنعت جهانگردی صورت میگیرد و شامل استخدام افراد ، تامین نیروی انسانی و آموزش و تربیت این افراد میشود و نیز صدور قوانینی برای حفظ محیط زیست . برخی از دولتها هدف از مداخله خود در امور را حفظ عدالت اجتماعی دانسته اند ، زیرا توزیع نابرابر ثروت موجب بروز مسئله های ساختاری در سیستم اقتصادی میشود که در ابن باره دولت باید چاره ای اندیشد .26
– اثرات جهانگردی بر محیط فیزیکی :
اگر به بهانه حفظ منابع طبیعی و محیط زیست مردم از بهره برداری از منابع طبیعی محروم شوند این امر احتمالا به معنای از دست رفتن فرصتهای درآمد ساز است . اگر حفظ منابع طبیعی موجب حذف درآمدها شود ، باید به نحوی خسارت وارده به جمعیت محل را جبران کرد . شاید جهانگردی قادر باشد این جبران خسارت را به شیوه های مختلف امکان پذیر کند . جهانگردی قادر است شغل و همچنین فرصت های تهیه و تدارک محصولات و خدمات مختلف را فراهم آورد .
درجهانگردی این امر متداول است که باید بین محیط فیزیکی و محیط فرهنگی – اجتماعی تفاوت قائل شد . مقصود از محیط فیزیکی ، زمین ، هوا ، آب ، گیاهان ، حیات وحش و ساخته های دست بشر است . مقصود از محیط فرهنگی – اجتماعی ، اسنان و نیروهای سیاسی ، فرهنگی ، اقتصادی و اجتماعی است که بر زندگی او اثر میگذارند . محیط فیزیکی یکی از منابع اصلی جهانگردی است و برای پاسخگویی به خواستهای جهانگردان درهمه کشورهای جهان، مهمانسراهای بزرگ و مجهز، شبکه های عظیم راههای هوایی و دریایی و زمینی ، فرودگاهها ، تاسیسات اسکی و کوهنوردی در مراکز شهری و روستایی ، در کنار دریاها و رودخانه ها و کرانه کوهها ایجاد شده است . هرجا و مکانی که در آن بر روی جهانگردان گشوده میشود تحت تاثیر آمد و رفت جهانگردان تغییرات و تحولات فراوانی به خود میبیند . در ایران نیز مردم مناطق مسافرپذیر برای پذیرایی از زائران و مسافران درمسکن خود تغییراتی میدهند و اتاق و وسایلی را برای استفاده مسافران اختصاص میدهند . ایجاد این تغییرات درتمامی فضای خانه ، از آشپزخانه گرفته تا سالن پذیرایی و وسایل موردنیاز بسیار آشکاراست . چگونگی ساخت و ساز و فضای داخلی خانه ها مثلا در شهر مشهد یا شهرهای ساحلی دریای مازندران شاهدی براین مدعاست .
اثرات جهانگردی برمحیط فیزیکی را میتوان از 2 دیدگاه بررسی کرد :
الف – اثرات مثبت جهانگردی بر محیط فیزیکی : صنعت جهانگردی میتواند موجب حفظ محیط زیست شود . اثرات مثبت جهانگردی برمحیط زیست به شرح زیر هستند:
ساخت و توسعه ساختمانهایی که موردنیاز جهانگردان است . حفظ و نگهداری آثار تاریخی و میراث فرهنگی که پول یا بودجه آن از محل درآمد حاصل از جهانگردی تامین شود .
توسعه و ساخت تشکیلات زیربنایی . جاده سازی ، لوله کشی آب ، ساخت سیستم فاضلاب و این قبیل کارها موجب بهبود محیط میشود و درآمدهای حاصل از جهانگردی در این راهها به مصرف میرسد . این نوع فعالیتها در امور توسعه موجب کاهش آلودگی و بهبود کیفیت محیط خواهد شد .
– راهکارهای توسعه گردشگری :
– مدیریت استراتژیک جهانگردی :
جزیره موریس که دراقیانوس هند واقع شده و به خاطر سواحل پر تلالو و مردابهای بسیار زیبایش اشتهار یافته درانتخاب راهبرد گردشگری با وضعیت دشوار مواجه شد . اقتصاد جزیره موریس در سالهای 1985 تا 1995 به طور متوسط سالانه 6 درصد رشد داشته است ، اما افزایش استخرها و کاهش مطلوبیت مبادلات بازرگانی به دلیل پیوستن به سازمان تجارت جهانی (گات) ، صنایع کلیدی این جزیره را تهدید میکند . صنعت نساجی و تولید شکر مهمترین صنایع جزیره موریس هستند و درحال حاضر ، صنعت گردشگری این جزیره پس از صنایع نساجی وتولید شکر بیشترین ارز را برای جزیره تحصیل میکند . از این رو صنعت گردشگری به عنوان کلید توسعه اقتصادی جزیره در آینده محسوب میشود . برای توسعه صنعت گردشگری در این جزیره دو گزینه راهبردی متصور است . در گزینه اول ، ضمن تاکید بر ویژگیهای انحصاری جزیره پیشنهاد میشود با کنترل رشد صنعت گردشگری تعداد گردشگران در سال تا حدود 000،600 نفر محدود شود . در حال حاضر این خط مشی توانسته است زوجهایی را که قصد دارند مبالغ قابل توجهی را برای مسافرتهای ماه عسل صرف کنند و نیز گردشگران ثروتمند را به جزیره جلب کند . سوهان گورا27 مدیر سازمان گردشگری جزیره در حمایت از این گزینه چنین عنوان میکند : "ما بدون ویژگیهای انحصاری جزیره نمی توانیم به بقاء خود ادامه دهیم ، زیرا با وجود مراکز تفریحی نزدیکتر و بسیار ارزانتر ، کسی 12 ساعت پرواز را برای رسیدن به جزیره تحمل نخواهد کرد."
گزینه دوم ازطریق توسعه امکانات و ایجاد پروازهای بیشتر برادامه رشد صنعت گردشگری جزیره موریس تاکید میورزد . برای مثال محدودیت مربوط به ورود هواپیماهای دربستی به جزیره باید لغو شود . این خط مشی تعداد گردشگران جزیره را به 5/1 میلیون نفر درسال خواهد رساند . مالکین هتلها ،
استراتژی (راهبرد) :
راهبرد یا استراتژی چهارچوبی است که فعالیتهای سازمان را در راستای اهداف سازمان هماهنگ میکند و در این راستا باتوجه به منابع و محدودیتها و تبدیل منابع به امکانات میکوشد تا فعالیتهای مربوطه را ساماندهی و انجام بخشد تا اهداف مطلوب ذینفعان سازمان تحقق یابد و یا در حقیقت مرتبا به این اهداف یا ماموریتها نزدیک تر شود . راهبرد باید بتواند به پرسشهای ذیل پاسخ دهد :
مقصد نهایی ما کجاست ؟
چگونه میتوانیم به آنجا برسیم ؟
ماموریت سازمان :
راهبرد وسیله ای برای دستیابی به هدفهای مطلوب است بنابراین ذکرهدف مطلوب در ابتدا ضروری است . ماموریت تعریف کوتاهی است از آنچه سازمان برای دستیابی به آن تلاش میکند و فلسفه وجودی سازمان را در برمیگیرد . 28 با دستیابی به هدفهای کوتاه مدت و بلند مدت میتوان به ماموریت یک سازمان جامه عمل پوشاند . در واقع هدفها به طور دقیقتری نشان میدهند که چگونه میتوان ماموریت یک سازمان را محقق ساخت . سازمان جهانگردی نیوزلند ماموریت خود را چنین تعریف میکند :
"توسعه کشور نیوزلند به عنوان یک مقصد گردشگری مطلوب . این امر ورای منافع بخش خصوصی است و انجام این کار کمک شایانی به درآمد دولت میباشد . درآمد ارزی دولت افزایش مییابد ، اشتغال بیشتری میشود و امکان توسعه پایدار فراهم میگردد."
ماموریت سازمانی میتواند برپایه پیشینه سازی سود ، موفقیت سازمانی ، رضایت مشتریان ، رفاه کارکنان ، حساسیت نسبت به محیط ، خط مشی اشتغال ، فعالیت اجتماعی ، رعایت اصول اخلاقی ، منافع جامعه و ملاحظات سیاسی تدوین شود . انتخاب هریک از این محورها برپایه ماهیت کسب و کار میباشد. 29 به اشخاص حقیقی یا حقوقی که فعالیتهای یک سازمان یا مجموعه را در منافع مادی یا غیرمادی خود موثر میدانند افراد و اشخاص ذینفع و ذینفوذ اطلاق میشود . از آنجا که این اشخاص فعالیت یک سازمان را در منافع خود موثر میبینند به طور طبیعی سعی میکنند ماموریتها و فعالیتهای سازمان را در جهتی که منافع آنها را بهتر تامین میکنند سوق دهند . ماموریت شرکت بریتیش ایرپورت (BAA) به شکل زیر است :
"ما قصد داریم شکرت بریتیش ایرپورت را به موفق ترین شرکت هواپیمایی درجهان مبدل سازیم .
بنابراین :
– همیشه به نیاز مشتریان و امنیت آنان توجه خواهیم داشت .
– دائما در پی کاهش هزینه ها و افزایش کیفیت خدمات خواهیم بود .
– کاری میکنیم تا کارکنان شرکت بهترین خدمات خود را عرضه کنند."30
ماموریت این شرکت نشانگر تلاش برای جلب تمامی گروههای ذینفع از جمله مشتریان ، کارکنان ، سهامداران و جامعه است . به نظر میرسد تضاد منافع درمیان گروههای ذینفع ، ماموریت این شرکت را شدیدا تحت تاثیر قرار دهد .
هرسازمانی دارای فرهنگ خاصی است . فرهنگ سازمانی نه تنها نشاندهنده شیوه انجام کارها دریک سازمان است بلکه مبنای رفتارهای موردقبول و یا غیرقابل قبول را به وجود می آورد . از این رو فرهنگ سازمانی را میتوان ناظری برهنجارهای سازمانی به شمار آورد ، ناظری که به عنوان عاملی بسیار موثر در ردوقبول ماموریتها و راهبردهای جدید ایفای نقش میکند . همانگونه که افراد به دلیل عضویت در گروههای مختلف ارزشهای حاکم بر گروه تاثیری میپذیرند ، سازمانهای گردشگری نیز با عضویت در سازمانهای حرفه ای (همانند سازمان آژانسهای مسافرتی (ATA) 31 یا اتحادیه بین المللی صاحبان هتل (IHA) 32 خود را در معرض تاثیر پذیرفتن از فرهنگ این اتحادیه ها قرار میدهند .
تجزیه و تحلیل رقابتی :
در صنعت گردشگری محیط رقابتی عبارت است از گستره تاثیر سازمانها و یا مراکز گردشگری بر یکدیگر و آثار متقابل خریداران عرضه کنندگانی که در این صنعت اشتغال دارند . سازمانهای گردشگری در محیط پیرامونی خود با فرصتها و تهدیدات گوناگونی مواجه میشوند .
عوامل کلیدی درمحیط خارجی در جدول زیر آورده شده است :
جدول 4-2 : متغیرهای مهم محیطی
اقتصادی
تکنولوژیکی
سیاسی – حقوقی
اجتماعی – فرهنگی
روند تولید ناخالص داخلی
کل بودجه تخصیصی دولت به امر تحقیق و توسعه
مقررات ضدتر است
تغییر در سبک زندگی
نرخ بهره
کل بودجه تخصیصی صنعت به تحقیق و توسعه
قوانین حمایت کننده از محیط زیست
انتظارات شغلی
عرضه پول
تمرکز روی اقدامات تکنولوژیک
قوانین مالیاتی
فعالیتهای مشتری
نرخ تورم
تمرکز روی اقدامات تکنولوژیک
قوانین مالیاتی
فعالیتهای مشتری
درصد بیکاری
حمایت از مالکیت معنوی
انگیزه های خاص
درصد ازدواج
کنترل قیمت / دستمزد
محصولات جدید
مقررات تجاری خارحی
نرخ رشد جمعیت
کاهش / تقویت ارزش پول
تحولات جدید در انتقال تکنولوژی
نگاه به شرکتهای خارجی
توزیع سنی جمعیت
هزینه مقدار انرژی
بهبود عملکرد تولید از طریق اتوماسیون
قوانین مربوط به استخدام
تغییرات منطقه ای جمعیت
در آمد قابل تصرف
امید زندگی
درآمد ذخیره شده
نرخ تولد
هدف از بررسی عوامل خارجی این است که از فرصتهایی که میتوان از آن بهره برداری کرد آگاه شد و تا حدامکان از تهدیدات احتراز نمود . تجزیه و تحلیل رقابتی عبارت است از پیداکردن یک استراتژی یا موازنه استراتژیک بین فرصتهای بیرونی و نقاط قوت درونی باتوح به تهدیدهای بیرونی ونقاط قوت درونی باتوجه به تهدیدهای بیرونی ونقاط ضعف درونی ، درجهت رفع آنها ، نقاط قوت33 ، نقاط ضعف34 ، فرصتها35 و تهدیدها36 (SWOT) عوامل استراتژیک یک فعالیت را خلاصه میکند .
ماتریس SWOT از ابزارهای مهمی است که مدیران بدان وسیله اطلاعات را مقایسه میکنند و میتوانند درمورد انتخاب یکی از انواع استراتژی SO ، WO ، WT , ST تصمیم بگیرند . در استراتژی SO مدیران میکوشند تا با استفاده از نقاط قوت داخلی از رویدادها و روندهای خارجی بهره برداری کنند . هدف استراتژی WO این است که سازمان با بهره برداری از فرصتهای موجود در محیط خارج بکوشد نقاط ضعف داخلی را بهبود بخشد . گاهی در خارج از سازمان فرصتهای بسیارمناسبی وجود دارد ، ولی سازمان به سبب داشتن ضعف داخلی نمیتواند از این فرصتها بهره برداری نماید . مدیران در اجرای استراتژی ST میکوشند با استفاده از نقاط قوت خود اثرات ناشی از تهدیدات موجود درمحیط خارج را کاهش دهند یا آنها را از بین ببرند . سازمانهایی که استراتژیهای WT را به اجرا در می آورند حالت تدافعی به خود میگیرند و هدف کم کردن نقاط ضعف داخلی و پرهیز از تهدیدات ناشی از محیط خارجی است .
نمودار 4-2 : ماتریس ارزیابی موقعیت و اقدام استراتژیک37
تهاجمی : (SO)
توسعه بازار
رسوخ در بازار
توسعه محصول
یکپارچگی عمودی و افقی
تنوع همگون
محافظه کارانه : (WO)
توسعه بازار
رسوخ دربازار
توسعه محصول
یکپارچگی افقی
واگذاری
انحلال
رقابتی : (ST)
تنوع همگون
تنوع افقی
تنوع ناهمگون
مشارکت
تدافعی : (WT)
کاهش
تنوع همگون
تنوع افقی
تنوع ناهمگون
واگذاری
انحلال
حسابرسی منابع نقطه شروع خوبی برای شناسایی نقاط ضعف و قوت حساب می آید .
منابع فیزیکی : منابع فیزیکی شامل ساختمانها ، اثاثیه ثابت و لوازم ، ماشین آلات و وسایل حمل و نقل میشود . این گونه منابع به لحاظ دوام ، سازگاری ، قابلیت اعتماد و کارایی حائز اهمیت هستند و باید با مقاصد و هدفهای ما هماهنگ شوند .
منابع انسانی : نیروی کار شاغل در بخش گردشگری برحسب نوع مهارت ، میزان تحصیلات ، میزان هزینه و تعداد طبقه بندی کرد .
منابع مالی : منابع مالی شامل میزان بودجه و اعتبار ، نقدینگی و مراجع اخذ وام میباشد .
منابع نامملوس : این نوع منابع شامل تجربه و مهارت کسب شده ، علائم تجاری ، پروانه فعالیت و تصویری است که در ذهن افراد وجود دارد .
نمودار (5-2) شاخص های ارزشیابی راهکار انتخاب شده را نمایش میدهد .
اجرای راهبردی :
اجرای استراتژی عبارت است از مجموع فعالیت و انتخابهایی که برای اجرای یک طرح استراتژیک لازم و ضروری است . اجرای استراتژی فرایندی است که براساس آن سیاست ها و استراتژیها با بهره گیری از برنامه ها ، بودجه ها و رویه ها به اجرا در می آیند و عملی میشوند . اگر چه مرحله اجرای استراتژی پس از مرحله تدوین استراتژی قراردارد اما بخشی کلیدی از فرآیند مدیریت استراتژیک به شمار میرود .
برای آغاز فرایند اجرای استراتژی باید به سه پرسش زیر پاسخ داد :
چه کسی یا کسانی طرح استراتژیک را اجرا خواهند کرد ؟
بسته به نحوه سازماندهی شرکت و ساختار سازمانی آن ، تنوع گرو ، مجری استراتژی بیشتر از تنوع گروه طراح استراتژی است . در بیشتر شرکتهای بزرگی که درچند صنعت فعالیت میکنند ، هرکسی در سازمان میتواند اجرای استراتژی را به عده بگیرد . همه کارکنان از مدیران عملیاتی گرفته تا سرپرستان و تا کارگران و کارکنان ، به نحوی درفرآیند اجرای استراتژی های بنگاه و کسب و کار مشارکت خواهند داشت . نکته اساسی این است که اگر این افراد به خوبی از تغییرات در ماموریت ، اهداف استراتژیها و سیاستهای شرکت و اهمیت آنها برای سازمان مطلع نشوند و توجیه نگردند ، در برابر تغییرات مقاومت خواهند کرد .
چه کار باید بکنند ؟
مدیران بخشها و حوزه های وظیفه ای با همکاران خود برای طراحی برنامه ها ، بودجه ها و رویه های موردنیاز برای اجرای استراتژی همکاری میکنند . آنها همچنین تلاش میکنند تا با تلفیق بخشها و حوزه ها ، هم افزایی مطلوب سازمان را ایجاد کنند و بدین وسیله برای آن سازمان مزیت رقابتی به وجود آورند .
برنامه عبارت است از بیان فعالیتها و اقدامات لازم برای اجرای کامل یک طرح هدف از یک برنامه ، نزدیک ترکردن استراتژی به واقعیتها و عملی نمودن آن است .
بودجه بیان برنامه های شرکت به زبان پولی است . بعد از طراحی برنامه فرایند بودجه ریزی آغاز میشود . تهیه بودجه آخرین کنترل واقعی است که یک شرکت انجام میدهد تا از ممکن و عملی بودن استراتژی انتخاب شده خود مطمئن گردد .
رویه ها ، که گاهی آن را رویه های عملیاتی استاندارد (SOP)38 نیز مینامند یک سیستم با یک سری قدمهای پشت سرهم یا فنونی است که نحوه انجام یک وظیفه یا یک شغل خاص را به تفصیل شرح میدهد .
یکی از اهداف و آرمانهای موردنظر در اجرای هر استراتژی ایجاد هم افزایی میان وظایف و واحدهای فعالیت است . به همین خاطر است که عموم شرکتها پس از انجام عملیات طراحی ، مجددا طراحی ساختار میشوند .
آنها چطور آن کار را انجام خواهند داد ؟
مدیران ارشد شرکت باید قبل از به اجرا گذاشتن طرح مطمئن شوند که سازمان برای این مهم به خوبی سازماندهی شده است ، نفرات لازم برای اجرای برنامه ها انتخاب شده اند و فعالیتها به منظور دستیابی شرکت به اهداف مطلوب جهت داده شده اند . برای اعمال یک تغییر در استراتژی شرکت ، شاید لازم باشد ساختار سازمانی نیز به نحوی تغییر کند و همچنین مهارتهای موردنیاز در موقعیتهای خاص نیز تغییر یابند . بنابرانی مدیران استراتژیست باید به دقت ساختار سازمانی شرکت خود را مورد بررسی قرار دهند تا بتوانند به این دو پرسش پاسخ بدهند : (1) آیا در نحوه انجام کارها باید تغییری داد ؟ (2) اگر پاسخ آری است ، این تغییر چگونه باید اعمال و اجرا شود ؟39
ارزشیابی یک استراتژی باتوجه به ماموریتها و هدفهای سازمان انجام میشود . به عنوان مثال ارزشیابی در سازمانهایی که اساسا ماموریت آنها برپایه سود بنا نهاده شده است توسط شاخصهای زیر صورت میگیرد :
– بازده سرمایه به کار رفته – سود تقسیمی – سود قبل از مالیات
– سود هرسهم – گردش سرمایه – تغییر قیمت هرسهم
استراتژی باید شکل واقعی را که جهانگردی به خود میگیرد مشخص و نمایان سازد . در این زمینه استراتژی باید اصولا بر فرصتهای بازاریابی تاکید و تمرکز کند . فرصتهای بازاریابی به امکانات عرضه شده جهانگردی ، رشد و توسعه احتمالی بخش جهانگردی و نقش مورد انتظار آن در اقتصاد اشاره میکنند . استراتژی را میتوان در قالب سندی کوتاه منتشر کرد . استراتژی میتواند از چارچوبی مشابه چارچوب زیر استفاده کند :
سیاستهای توسعه ای جهانگردی – بیان خلا صه سیاستها
خلاصه ای از چشم انداز اقتصاد کلان کشور که نقش جهانگردان را در آن نشان میدهد .
رشد بین المللی جهانگردی (جهانی و منطقه ای) که زمینه موردانتظار برای رشد و توسعه جهانگردی را نشان میدهد .
شرحی جدی مطابق با اطلاعات روز در مورد بخش جهانگردی که ترکیب و مشخصات عرضه و تقاضا را توصیف میکند .
فرصتهای بازاریابی فراروی بخش جهانگردی براساس هدف از مسافرت و دیگر معیارهای بخش بندی بازار .
زمینه های توسعه جهانگردی – تقسم بندی کشور به نظامی معقول و منطقی از حوزه های توسعه جهانگردی با توضیح مشخصات هریک از این حوزه ها .
موقعیت زیربنایی شامل فرودگاهها ، جاده ها ، خطوط راه آهن ، بندرها و راههای آبی داخلی ، ذخایر آب و برق همراه با توضیح طرحهای جدید و اولویتهای توسعه ای .
شرحی در مورد توسعه محصول موردنیاز براساس حوزه جهانگردی شامل : مسیرهای دسترسی اصلاح شده و بهبود یافته ، مناطق استراحتگاهی اضافی ، هتلها ، رستورانها ، مراکز خرید ، خدمات جهانگردی ، توسعه فرهنگی ، مناظر و جاذبه های سنتی و افزودن جاذبه های دیگر نظیر تسهیلات تفریحی و ورزشی .
توسعه مورد انتظار جهانگردی . نمایی از حجم دریافتی و تعداد جهانگرد مورد انتظار.
چارچوبی قانونی برای جهانگردی به منظور دستیابی به استانداردها و کیفیت لازم .
برنامه های توسعه منابع انسانی .
برنامه های اطلاع رسانی همگانی موردنیاز برای مطلع ساختن عموم مردم از جهانگردی و منابع آن و آگاه ساختن جهانگردان از فرهنگ کشوری که از آن دیدن میکنند .
– مدیریت توسعه منابع انسانی :
ضرورت توسعه منابع انسانی ، نقطه آغاز و شروع همه طرحهای توسعه است . بدون وجود نیروی کارماهر و آموزش دیده ، انجام هیچ کاری به صورت مطلوب امکان پذیر نیست . والتون (1999) توسعه منابع انسانی را چنین تعریف میکند : "توسعه منابع انسانی شامل اینهاست : معرفی ، حذف ، اصلاح و تعدیل ، هدایت و راهنمایی فرایندها و مسئولیتها به شیوه ای که همه افراد و گروهها به مهارتها ، دانش و شایستگی هایی که برای قبول و انجام وظایف فعی و آتی سازمان لازم میباشد مجهز بشوند."
سیاست توسعه منابع انسانی را میتوان به دو بخش تقسیم کرد :
ایجاد اشتغال رقابتی و فرصتهای شغلی به منظور تضمین تامین نیروی انسانی کافی در تمام سطوح .
فراهم آوردن فرصتهای آموزش نظری و حرفه ای برای همه شغلها و تخصصها درسطوح تخصصی و مورد توافق ضروری درکشور.40
مسئولیت توسعه منابع انسانی درجهانگردی معمولا به یک بخش مستقل واگذار میشود . این بخش باید همه وجوه استراتژی ملی توسعه منابع انسانی جهانگردی را هماهنگ کند . کشورهای توسعه یافته معمولا پول بیشتری برای مصرف دربخش آموزش دارند . اما اغلب ، پولها را صرف آموزشهای پرهزینه درسطوح و دوره های پیشرفته میکنند . اینگونه آموزشها برا میتوان با هزینه ای پایین تر در مراکز آموزشی یا درقالب طرحهای آموزشی ضمن خدمت درمحل کار ارائه نمود .
استراتژی توسعه منابع انسانی را میتوان به شکل یک سند چاپ و منتشر کرد . این سند باید حوزه های اصلی زیر را پوشش دهد :
رابطه سیاستهای توسعه جهانگردی با منابع انسانی .
محصول جهانگردی فعلی و نیروی کار موجود – این بند مشخصاتی نظیر تعداد کارکنان ، توزیع جغرافیایی ، سن ، جنسیت ، سطح آموزشی ، جابجایی کارکنان ، مدت اشتغال ، اشتغال فصلی ، زمینه و تجربه آموزشی و سطح مهارت شغلی را ارزیابی خواهد کرد .
سطح توسعه مورد انتظار جهانگردی ، نیروی کار آینده و آموزشهای ضروری که درتعداد و نوع هتل و دیگر فعالیتهای جهانگردی متجلی میشود .
وضعیت کنونی در بهره برداری از همه امکانات آموزشی و پرورشی برای جهانگردی – این بند کفایت برنامه ها و دوره های آموزشی موجود و موقعیت و محل ، توان و ظرفیت و نتیجه و محصول را مورد ارزیابی قرار خواهد داد و بنابراین شکافهای آموزشی کنونی و آینده را مشخص خواهد کرد .
بهره برداری و توسعه آینده همه سطوح و انواع آموزشهای نظری و عملی و ایجاد هرگونه موسسه آموزشی جدید دولتی یا خصوصی .
شورای ملی آموزشهای نظری و عملی جهانگردی :
آموزش نظری عبارت است از آموزش افکار و دانش و درک بهتر جهان . آموزش عملی عبارت است از آموختن مهارتهای تخصصی و چگونگی انجام کارها به شکلی موثر و کارا .
دستگاه متولی امورجهانگردی به دنبال راههایی برای دستیابی به بهترین هماهنگی ممکن بین سازمانها ونهادهای مختلف فعال در امر توسعه منابع انسانی است . میتوان یک کمیته یا شورای ملی آموزش نظری و عملی جهانگردی ایجاد کرد . این کمیته یا شورا میتواند مشاوره ای41 یا مشورتی42 باشد و هدف آن نیز گردهم آوردن همه شرکتها و گروههای علاقه مند باشد . این شرکتها و گروهها عبارتند از : موسسات دولتی مسئول جهانگردی ، نیروی کار و آموزش عملی ، سازمانهای کارگری (اتحادیه ها) ، و اتحادیه های تجاری و حرفه ای (کارفرمایان) . همچنین اتحادیه آموزشهای جهانگردی و هتلداری (درصورت وجود) و یا سازمانهای مشابه نیز میتوانند در این کمیته یا شورا عضو باشند . این کمیته یا شورا باید :
شرایط بازار کار و همه روندهای مربوط را کنتر[MSOffice1]ل کند .
نیازهای فعلی و آتی جهانگردی به کارکنان ، مدیریت ، سرپرستی ، کارکنان ماهر و غیرماهر را تحت بررسی دقیق و مداوم قرار دهد .
موسسه ها و مراکز آموزش نظری و عملی موجود و تناسب آنها با نیازهای مشخص را مورد بررسی دقیق قراردهد . با مقامات و سازمانهای مسئول صمیمانه همکاری کند و هرگونه تغییر یا اصلاحی را که مناسب تشخیص میدهد توصیه کند .
ایجاد هرگونه مراکز جدید یا طراحی برنامه های جدید را درصورت لزوم توصیه کند و اهداف و برنامه های پیشنهادی این مراکز و طرحها را ارائه کند .
بهمنظور تشویق استفاده از فعالیتها و برنامه های مناسب ، با نظام دانشگاهی روابط نزدیکی برقرار کند .
بخش خصوصی را به اقداماتی برای تدارک برنامه ها و تسهیلات آموزشی تشویق کند و مشوقهای مالی و مالیاتی را توصیه کند .
یک بانک اطلاعاتی جدید را درمورد تعداد و زمینه های علمی سخنرانان ، استادان و مر بیان موردنیاز برای تامین نیازهای فعلی و آتی ایجاد کند و تحت نظارت مداوم قرار دهد .
آموزش کاربردی زبانهای خارجی برای جهانگردی را گسترش دهد .
برآورد نیازهای نیروی کار :
نرخهای اشتغال مختلف به دست آمده از تحقیقات را میتوان در طرحهای توسعه موردانتظار جهانگردی مورد استفاده قرارداد ، و نیازهای آتی نیروی کار را با توجه به نوع شغل و سطح مهارت برآورد کرد . توسعه موردانتظار بخش جهانگردی ، رشد و افزایش رفت و آمد جهانگردان ، تعداد و محل هتلهای جدید و تسهیلات جدید جهانگردی و دیگر چشم اندازهای آتی را شامل خواهد شد . این نیاز به کارکنان جدید باید باتوجه به شرایط بازار کار و روشهای فعلی کارمندیابی و سیاستهای گزینش بخش جهانگردی مطابقت داده شود . باید وضعیت کنونی آموزشهای نظری و عملی جهانگردی نیز مورد تحقیق و بررسی قرار گیرد . درنیتجه ، باید کفایت برنامه ها و دوره های آموزشی موجود ، محل ، کیفیت ، ظرفیت و توان و بازده این برنامه ها و دوره ها ارزیابی شوند . نیازهای آتی نیروی کار را نیز باید به نیازهای آموزشی معنا کرد . این نیازها را میتوان باتوجه به برنامه ها و تسهیلات آموزش نظری و عملی موجود مقایسه کرد . درنیتجه میتوان کمبود این برنامه ها و تسهیلات را در تامین نیازهای آتی مشخص کرد . این کمبودها اصطلاحا شکافهای آموزشی نامیده میشوند . به منظور پاسخگویی به همه نیازهای آتی ، یک استراتژی باید طراحی و تدوین شود .
سیستم اطلاعات منابع انسانی :
سیستم اطلاعات منابع انسانی بخشی از سیستم اطلاعات مدیریت دستگاه متولی امورجهانگردی را تشکیل خواهد داد که معمولا توسط بخش تحقیقات هماهنگ خواهد شد . این سیستم برروند اشتغال ، ویژگیهای نیروی کار و بازارکار ، روندهای پیوسته در رشد و توسعه بخشی ، نیازهای آموزشی و تامین نیروی انسانی آتی و توان و ظرفیت نظامهای آموزشی نظری و عملی موجود برای تامین این نیازها ، نظارت خواهد کرد . به این منظور باید نتایج پیمایش های فوق الذکر را وارد این سیستم کرد . میتوان به عنوان یک شرط و الزام به هنگام صدور مجوز و تجدید اعتبار سالانه مجوزهای صادره برای هتلها و دیگر شرکتها و مجموعه های فعال در امر جهانگردی ، از آنها ارائه داده های منابع انسانی خاصی را طلب کرد .
موسسه های دولتی آموزشهای نظری – عملی جهانگردی وهتلداری :
ساخت و تجهیز موسسه های آموزشی سطح سوم یا پیشرفته از این نوع معمولا پرهزینه هستند و اداره آن نیز هزینه فراوانی میطلبد . بسیاری از کشورها سعی کرده اند این سطح از آموزش را به بخش خصوصی واگذارکنند . البته ممکن است بخش خصوصی به اندازه کافی توسعه نیافته باشد که بتواند این مهم را عملی سازد . درچنین مواردی بخش دولتی باید یک نقش شتاب دهنده و تسهیل گر در امر ایجاد یک یا دو موسسه بزرگ ایفا کند تا :
برنامه ها و دوره های آموزشی سطوح سرپرستی و مدیریت را ایجاد کند و آموزش دهد .
در مورد روندهای استخدام ، نیروی انسانی و نیازهای آموزشی ، تحقیقات کند و منبعی برای دستگاه دولتی متولی امور جهانگردی باشد و در امر روز آمد کردن بخش منابع انسانی سیستم اطلاعات مدیریت کمک کند .
کتابخانه های مجهز ، مراکز اسناد و درصورت امکان دسترسی به شبکه رایانه ای اینترنت را به وجود بیاورد .
درطراحی و توسعه استانداردهای مهارتهای حرفه ای و بنرامه های آموزش عملی و طراحی یک سیستم آزمون شغلی و صدورگواهی از آن بتوان به عنوان یک منبع مطمئن سود جست .
مواد آموزشی را برای همه سطوح آموزش نظری و عملی جهانگردی تهیه و ارائه کند.
به عنوان یک منبع اصلی در امر ارتقای سطح دانش مسئولات و متولیان دولتی بخش جهانگردی در زمینه های برنامه ریزی توسعه جهانگردی و مدیریت آن عمل کند .
به عنوان مراکز مارد در حوزه های تخصصی شده خاص توسعه جهانگردی عمل کند . مثلا به عنوان یک مرکز مادر در ترویج و تبلیغ توسعه شرکتهای کوچک فعال دربخش جهانگردی عمل کند .
– مدیریت بازاریابی :
بازاریابی درصنعت گردشگری یک روند مدیریتی شامل پیش بینی نیازها و جلب رضایت گردشگران فعلی و آتی است به طوری که اساسا شرکتهای مسافرتی و عرضه کنندگان را در رقابت با یکدیگر قرار داده است . مدیریت مبادله توسط منفعت شخصی ، سوداجتماعی و یا هردو هدایت میشود و موفقت یک روش بلندمدت ، به رضایت متقابل عرضه کننده و مصرف کننده بستگی دارد . به عبارتی میتوان گفت که برآوردن خواستهای محیطی و اجتماعی گردشگر به همان اندازه اهمیت دارد که جلب رضایت او وبنابراین عرضه کنندگان و مصرف کنندگان دیگر نمیتوانند نسبت به ویژگیهای یکدیگر بی تفاوت باشند .43
در طبقه بندی ها معمولا گردشگری را بخشی از خدمات اقتصادی درنظر میگیرند . اکثر نویسندگان به پنج اصل مهم که وجه تمایز میان بازاریابی خدمات و بازاریابی صنعتی یا فروش سریع کالای مصرفی هستند اشاره نموده اند . جدول (5-2) اصول بنیادین بازاریابی خدمات را نشان میدهد .
مدیریت بازاریابی عبارت است از : "تجزیه و تحلیل خصوصیات بازار ، پژوهش و گزینش بازارهای هدف ، بسط و توسعه راهبردهای بازاریابی ، برنامه ریزی فنون بازاریابی و اجرا و نظارت برآن ."44
خصوصیات بازار در هرمرحله از توسعه گردشگری متفاوت است . الگوی توسعه گردشگری و خصوصیات هرمرحله از آن در جدول (6-2) نشان داده شده است . رویکرد بازاریابی از آنجا که روند تبادل میان مصرف کننده و تولیدکننده را مشخص میکند و از طرفی حکم حلقه اتصالی میان مصرف کننده و مقصد است ، نگرشی جامع محسوب میشود . در بازاریابی نیز به مانند الگوی توسعه بر فرایند مصرف ، تحقیقات و اطلاع رسانی که محوراصلی گردشگری هستند تاکید ویژه ای شده است .
درچارچوب یک استراتژی واحد که دیدگاه و جهت یک سازمان را مشخص میکند ، فرایند مدیریت بازاریابی شامل موارد کلیدی زیر است :
الف) تهیه یک نظام اطلاعاتی بازاریابی
ایجاد نظام اطلاعاتی که به جمع آوری اطلاعات درباره موارد زیر بپردازد :
– مشتریان
– رقباء
– توانایی و قدرت نفوذ سازمان
ب) برنامه ریزی بازاریابی
این مرحله شامل بسط و توسعه راهبرد گسترده بازاریابی برمبنای موارد زیر است :
– تجزیه و تحلیل محیط بازاریابی .
– ارزیابی و گزینشهای راهبردی باتوجه به ره آوردهای خدماتی درقبال منابع .
– برقرار موازنه بین منابع سازمان و بازارهای موجود و بالقوه .
– تعیین مجدد اهداف و تخمین صورتهای مالی مدیریت .
– بخش بندی و موقعیت یابی مجدد .
ج) برنامه ریزی برای فعالیتهای اجرایی
راهبرد بازاریابی به ترسیم طرحهای کوتاه مدت (سالیانه) احتیاج دارد . طرحهایی چون :
– برنامه ریزی مفصل برای آینده بازاریابی همسو با راهبرد .
– فعالیتهای تبلیغاتی ، بودجه و زمانبندی .
د) عملکردهای بازاریابی
این موارد متضمن اجرای طرحهای بازاریابی براساس شرایط زیر است :
– هماهنگ سازی فعالیتهای بازاریابی داخل و خارج
– فعالیتهای تبلیغاتی منظم در شروع کار
نظام اطلاعاتی بازاریابی و تحقیقات :
اطلاعات یا داده های مفید یکی از ابزارهای مهم مدیریت میباشد . مدیران دست اندرکار صنعت گردشگری جهت اخذ اطلاعات برای تصمیم گیری با مشکلات دوگانه ای مواجه هستند . درکشورهای پیشرفته ، حجم اطلاعات خیلی بیشتر از ظرفیت پردازش فرد ویا سازمان است . در این کشورها مشکل کمبود اطلاعات وجود ندارد بلکه اطلاعات بیش از حدنیاز موجود است . درحالی که کشورهای پیشرفته سرتاسرجهان با انفجار اطلاعات مواجه هستند اطلاعات نسبتا کمی درمورد خصوصیات بازاریابی کشورهای کمتر توسعه یافته وجود دارد . به هرحال مدیران بازاریابی جهانی لازم است بدانند درکجا باید اطلاعات را اخذکنند ، درجستجوی چه نوع اطلاعاتی باشند و شیوه های مختلف کسب اطلاعات و رویکردهای گوناگون تجزیه و تحلیل اطلاعات چگونه باشد . منظور از نظام اطلاعات بازاریابی ارائه جریان مداوم اطلاعات درمورد بازارها ، مشتریان ، رقبا و عملیات شرکت به مدیران و سایر تصمیم گیرندگان میباشد . نظام اطلاعات بازاریابی و تحقیقات باید اطلاعات ذیربط را به موقع ، با صرفه اقتصادی و به صورتی که قابل اجرا باشد ، عرضه کند . تحقیقات بازار عمدتا به سیستم اطلاعات مدیریت و بخش تحقیقات دستگاه دولتی متولی امورجهانگردی متکی است . آمار جهانگردی را باید به طور مداوم تهیه و ثبت کرد . دربسیاری از کشورها این آمارها در مرزها تهیه میشوند . به این ترتیب که داده های اولیه را مقامات مهاجرت میدهند و معمولا با همکاری بخش آماری دولت پردازش شده ، انتشار مییابد . روندها مشخص و در قالب گزارشهای دوره ای تشریح و ارائه میشوند . همچنین باید فعالیتهای مقصدهای رقبا را پیگیری کرد و مقایسه های لازم را انجام داد . شناسایی اینکه کدام مقصدها بهتر هستند و بررسی ملل موفقیت آنها حائز اهمیت است . درجدول (7-2) فهرست بعضی موضوعاتی که باید درمورد آنها اطلاعات جمع آوری شود ، نشان داده شده است .
جدول 7-2 ک زمینه های اطلاعاتی برای نظام اطلاعات مدیریت45
گروه اطلاعاتی
پوشش
اطلاعات درمورد بازارها
تخمین تقاضا، رفتارمصرف کننده،محصولات، کنالهای توزیع
اطلاعات درمورد شرایط رقابتی
دردسترس بودن رسانه های ارتباطی و هزینه پاسخگویی به نیازها
اطلاعات تجویزی
قوانین و مقررات مرتبط با ورود وخروج ارز، درآمدها،مالیات
اطلاعات درمورد منابع
دردسترس بودن منابع انسانی، مالی، اطلاعاتی و فیزیکی
شرایط کلی
مرورکلی محیطهای طبیعی، اجتماعی- فرهنگی، سیاسی و فن آوری
قیمت گذاری :
قیمت مقدار پولی است که برای کالا یا خدمت پرداخت میشود . در تعریفی جامعتر ، قیمت میزان فایده ای است که مصرف کنندگان برای مزایای حاصل از داشتن یا استفاده از کالا یا خدمت ، پرداخت میکنند . نمودار (8-2) عوامل موثر برتصمیمات مربوط به قیمت گذاری را نشان میدهد .
به نظر میرسد درصنعت گردشگری رابطه اندکی میان تغییرات قمیت و میزان تقاضا در مقایسه با صنایع دیگر وجود داشته باشد ، چرا که این امر به تعداد عوامل و متغیرهای گوناگونی بستگی دارد که باتوجه به شرایط خاص متفاوتند . در زیر تعدادی از چارچوبهای قیمت گذاری آورده شده است :
الف) قیمت گذاری گران : این راهبرد مستلزم یکپارچگی و هماهنگی نزدیک تمامی اجزای بازاریابی است و به عنوان مثال معمولا از سوی بازارهای سطح بالا ، متصدیان تورهای ویژه ، مجتمع های تفریحی و هتلها که درصدد به دست آوردن شهرت هستند و خدمات سفارشی و انحصاری ارائه میکنند ، اتخاذ میشود . در این میان میتوان از برنامه های تعطیلاتی ویژه مثل سفرهای دریایی پرتجمل و رستورانهای با کیفیت خاص نام برد.
ب) قیمت گذاری سطحی : قیمت گذاری سطحی بازار ، راهبردی است که شرکت ما هنگام وارد شدن یک ره آورد جدید به بازار و پایین بودن سطح رقابت از آن استفاده میکنند و بنابراین قیمت را افزایش میدهند . به عنوان مثال احداث خانه های ویلایی در تفریحگاههای روبه رشد این امکان را به مالک میدهد که قیمتها را بالا ببرد ولی به محض این که مرحله دوم توسعه ویژگیهای جدید را با خود به همراه آورد دیگر این وضعیت پایدار نمی ماند .
ج) قیمت گذاری نفوذی : شاید این روش متداولترین راهبرد قیمت گذاری درجهان گردشگری باشد :
قیمت گذاری در زمان ورود به بازار و قبضه قسمتی از آن .بسیاری از باشگاهها ، تفریحگاهها و اماکن جذب گردشگر ، زمانی که تازه میخواهند وارد بازار شوند به منظور جلب خرید ، آزمایشی کالاها را قیمت گذاری میکنند تا مشتریان بیشتری به دست آورند. گاهی این روش به قیمت گذاری اضافی منتهی میشود . به عنوان مثال درجایی ک دهها رستوران وجود دارد ، قهوه به عنوان جزیی از مجموعه ارزش روی میز قرار میگیرد.
د) قیمت گذاری تفاضلی : در این راهبرد بخشهای مختلف بازار قیمتهای متفاوتی را برای مجموعه مشابهی از منافع اصلی پیشنهاد میکنند . در اینگونه شرایط قیمت گذاری بیشتر تابع فصل ، مکان و مقاطع متغیر خدماتی است . برای مثال ممکن است تمامی مسافران یک پرواز مشترک قیمتهای متفاوتی را براساس مزایای فوق العاده و نحوه پذیرایی بپردازند .
و) قیمت گذاری برای بقا : گاهی شرایط بازار یا رقابت وضعیتی را پیش می آورد که در آن قیمت گذاری باید به شیوه ای باشد که درکوتاه مدت گردش نقدینگی را به حداکثر برساند . مشکلات نقدینگی در هرمقطعی از زمان میتواند مدیران را تحت الشعاع قرار دهد . این مشکلات زمانی شدت مییابند که حادثه و تحول عمده ای در بازار به وجود آید . به عنوان مثال جنگ خلیج فارس وضعیت بازرگانی بیشتر هتلهای اروپایی را در اوایل دهه 1990 متحول کرد .
1 حسن مرشولند ، تاریخچه سیروسفر در ایران – مرکز تحقیقات و مطالعات ایرانگردی و جهانگردی ، 1376
2- رحمت الله منشی زاده ، جهانگردی ، انتشارات مسعی ، صفحه 16 و 17 .
2 دکتر حمید ضرغام ، مدل برنامه ریزی استراتژیک جهانگردی ایران (پایان نامه دکتری) ، دانشگاه تهران ، 1376 ، صفحه 21.
3 حسن مرسولند ، صفحه 9.
4 تاریخچه سیرو سیاحت در ایران ، سازمان ایرانگردی و جهانگردی ، نشریه مسافر ، شماره 1 ، صفحه 42.
5 عبدالحسین نوینی ، تحلیل و بررسی وضعیت سفر درایران ، مجله سیروسیاحت ، شماره 1 . مهرماه 1376 ، صفحه 27 و 28.
13606 مرکز مطالعات167473 و تحقیقات جهانگردی ، گزار13861ش ورود جهانگردان9 به ایران ، 1378 ، صفحه 24.59-
7 مهرداد ملکی ، مروری برتاثیرات فرهنگی در سفرنامه های جهانگردی ، سمینار دوم ملی ایرانگردی و جهانگردی ، مرکز مطالعات و تحقیقات ایرانگردی و جهانگردی ، 1373 ، صفحه 282 و 283.
8 سفرنامه مارکوپولو ، ترجمه حبیب الله صحیحی ، چاپ اول (تهران : بنگاه ترجمه و نشر کتاب 1350) ، صفحه 33 و 34 .
9 حسن مرسولند ، صفحه 132.
10 علی دهبانی ، "سفرنامه برادران شرلی" ، چاپ اول : انتشارات نگاه ، 1362 ، صفه 87.
11 سفرنامه گاسپارد دروویل ، ترجمه منوچهر اعتماد مقدم ، چاپ اول ، انتشارات شب آویز ، 1370 ، صفحه 227.
12 خسروشاهانی ، "سفربا سفرنامه ها " ، چاپ اول (انتشارات تهران) ، 1368 ، صفحه 883.
13 مرکز مطالعات و تحقیقات جهانگردی ، "جهانگردی از دیدگاه جهانگردان" ، 1376 ، صفحه 3.
14 سیدعبدالله حسینی ، "تاثیرپذیری جهانگردان از وضعیت فرهنگی ، اجتماعی و سیاسی ایران" ، (پایان نامه) ، مرکز آموزش مدیریت دولتی ، 1374.
15 حسین کرابی ، "جهانگردی از زبان مدیران آژانسها" ، ماهنامه تخصصی بازاریابی ، شماره 4 ، 1378 ، صفحه 54
16 دکتر امامی ، "گردشگری زیر ذره بین بازاریابی" ، ماهنامه تخصصی بازاریابی ، شماره 4 ، مهرماه 1378 ، صفحه 52.
17 دکتر احمد روستا ، "هست ها و بایدها در گردشگری ایران" ، ماهنامه تخصصی بازاریابی ، شماره 3 ، مهرماه 1378 ، صفحه 2.
18 سیدمحمدعلی ابهری "جهانگردی درجمهوری اسلامی ایران ، مسائل و نارسائیها" ، فصلنامه فقه ، (فقه و صنعت جهانگردی) ، شماره 14 ، زمستان 1376، صفحه 435 .
19 سیدحسین فتاحی معصوم ، "سیروسیاحت از دیدگاه قرآن و احادیث" ، دومین اجلاس ملی ایرانگردی وجهانگردی ، مرکز مطالعات و تحقیقات ایرانگردی و جهانگردی ، 1373 ، صفحه 37.
20 دکتر حسین باسر "دگراندیشی های پیرامون جهانگردی" ، ماهنامه مناطق آزاد ، شماره 102 ، مهرماه 1377 ، صفحه 21 .
21 رحمت الله منشی ، "جهانگردی " ، انتشارات مسعی ، 1376 ، صفحه 10.
22 جهانگردی درچشم اندازی جامع … صفحه 31.
23 دکتر مهدی الوانی و دکتر زهره دهدشتی ، "اصول و مبانی جهانگردی" ، معاونت اقتصادی و برنامه ریزی بنیاد مستضعفان ، 1373 ، صفحه 24.
24 William C. Gartner , "Tourism Development , Princes And Process" , Economic Impacts , 1996 , P.63.
25 دکتر سیدمحمد اعرابی ، داود ایزدی ، "مدیریت جهانگردی ، مبانی راهبردها و آثار" دفتر پژوهشهای فرهنگی ، 1379 ، صفحه 189.
26 صلاح الدین محلاتی ، "اهمیت جهانگردی درجهان معاصر" ، اطلاعات سیاسی و اقتصادی ، شماره 138 ، اسفند 1377.
1. Sohun Ghoorah
1. David. 1989.
29 دیوید هالگو ، "مبانی مدریت استراتژیک" ، ترجمه دکتر سید محمد اعرابی ، داود ایزدی ، دفتر پژوهشهای فرهنگی ، 1381.
1. Honlon , "Global airlines" , Butter worth , Heinemann , Onford , 1995.
2. Asso ciation of travel Agents
Asso ciation of Travel Agents
1.strenghts
2.weakness
3.opportunities
4.threats
1. Roland Christensen , Norman Berg , "Policy Formulation And Administration " , Homewood , III : Richard D. Irwin , 1967 , P.16.
1. Standard operating Proceducres Proceducres (SOP)
39 فرد . آر . دیوید ، "مدیریت استراتژیک" ، ترجمه : دکتر علی پارسائیان ، دکتر سیدمحمد اعرابی ، دفتر پژوهشهای فرهنگی ، 1379.
40 مایکل آرمسترانگ ، "مدیریت استراتژیک منابع انسانی" ، ترجمه : دکتر سیدمحمد اعرابی ، داود ایزدی ، دفتر پژوهشهای فرهنگی ، 1381 ، صفحه 260.
1. Adisory
2.Consultative
1.Lumsdon , (1997).
1. Kotler , (1983).
45 وارن جی کیگان ، "مدریت بازاریابی جهانی" ، ترجمه دکتر عبدالحمید ابراهیمی ، دفتر پژوهشهای فرهنگی ، 1380 ، صفحه 174 .
—————
————————————————————
—————
————————————————————
1
69