مبانی نظری وپیشینه تحقیق شبکه اجتماعی رسانه‎های اجتماعی


شبکه اجتماعی1
رسانه‎های اجتماعی بنا بر یک تعریف، رسانه‎هایی برای برقراری تعامل اجتماعی مبتنی بر وب هستند و راهی ارزان و قابل دسترس برای انتشار اطلاعات از سوی عموم کاربران . این تعریف عام، بسیاری از وب سایت‎های با کارکرد ارتباطی را در زمره ی رسانه های اجتماعی قرار داده است؛ فروم‎های اینترنتی، وبلاگ‎ها، شبکه‎های اجتماعی، ویکی‎ها و پادکست از این قبیل هستند. اما یکی از پرکاربرترین انواع رسانه‎های اجتماعی را شبکه‎های اجتماعی تشکیل می‎دهند.
" از سال 1979 اولین فضای شبکه‎ای را تام تراسکات و جیم الیس از دانشگاه داک ایجاد کردند." (کاپلان و هنلین2،2010: 60). البته شبکه‎ای که آن ها ایجاد کردند با مفهومی که ما امروزه از رسانه ی اجتماعی درک می کنیم تفاوت‎هایی عمده دارد. رسانه ی اجتماعی در نزدیکی هزاره ی جدید پا به عرصه وجود گذاشت (کاپلان و هنلین ،2010). نویسندگان این شبکه ی اجتماعی اولیه به صورت آنلاین اقدام به نوشتن مطالب خود در آن می‎کردند. این دفتر خاطرات گروهی را تشکیل می‎داد. اصطلاح "وبلاگ" اولین بار در همان زمان و به صورت مختصرشده یعنی "بلاگ"، یک سال بعدتر استفاده شد، زمانی که یک بلاگر به شوخی اسم "وبلاگ را" به "وی بلاگ3" تغییر داد. افزایش دسترسی به اینترنت پرسرعت محبوبیت این مفهوم را در جهت ایجاد سایت‎های شبکه ی اجتماعی همچون مای اسپیس (2003) و فیس بوک (2004) اضافه کرد. این رشد قدم به قدم اصطلاح رسانه ی اجتماعی را ابداع کرد و آن را به برجستگی امروزی اش رساند." (کاپلان و هنلین، 2010: 60).
"آندریاس کاپلان" دکترای مدیریت بازرگانی از انگلستان و "مایکل هنلین" دارای دکترای علم مدیریت از انگلستان به عنوان متخصصین بازاریابی و رسانه های اجتماعی، برای ارائه ی تعریفی از رسانه ی اجتماعی سعی می‎کنند عمده‎ترین مفاهیم مشابه آن را شرح داده و نکات تمایز آن ها را برجسته کنند. دو مفهومی که تا حدودی مشابه مفهوم رسانه‎های اجتماعیاند، مفاهیم وب24 و محتوای عمومی شده کاربری (یو. جی. سی)5 هستند. وب 2 اصطلاحی است که اولین بار در سال 2004 استفاده شد تا راه جدیدی برای انتشار محتوا و کاربردهای کوتاه از سوی اشخاص باشد. این محتوا با همکاری و به روشی مشارکتی به طور مستمر به وسیله همه ی کاربران تغییر می‎یابد. محتوای عمومی شده کاربری نیز اصطلاحی است که در 2005 عمومیت یافت و به طور معمول برای توصیف کردن اشکال مختلف محتوای رسانه‎ای به کار می‎رود که به طور عمومی قابل دسترس باشد و به وسیله کاربران نهایی تولید شده باشد. محتواهای عمومی شده کاربری باید سه نیاز اساسی را برآورده کند: 1. باید روی وب‎سایت مورد دسترس عموم یا روی سایت شبکه‎های اجتماعی قابل دسترس گروه منتخب مردم منتشر شود، 2. باید حجم خاصی از تلاش‎های ایجادکننده را نشان دهد؛ 3. در نهایت باید خارج از روزمرگی و تمرینات حرفه‎ای خلق شده باشد (کاپلان و هنلین،2010: 61). کاپلان و هنلین با توضیح این دو مفهوم مشابه و با استفاده از آن ها اظهار می کنند که رسانه اجتماعی یک گروه از کاربردهای مبتنی بر وب است که بر پایه‎های تکنولوژیکی و ایدئولوژیکی وب 2 ساخته شده و خلق و تبادل محتوای عمومی شده کاربران را فراهم می‎کند (کاپلان و هنلین ،2010: 70).
کاپلان و هنلین یک طرح برای طبقه‎بندی انواع رسانه‎های اجتماعی براساس تئوری حضور اجتماعی، ثروت رسانه‎ای، بیان خود و افشای خود ارائه کرده اند که بر اساس آن شش نوع متفاوت از رسانه اجتماعی یعنی پروژه‎های مبتنی بر همکاری، وبلاگ‎ها و میکروبلاگ‎ها، جماعت‎های محتوایی، سایت‎های شبکه اجتماعی، جهان بازی مجازی و جماعت‎های مجازی قابل شناسایی است (ویکی پدیا, 1390).
شبکه های اجتماعی مجازی تنها ابزارهای تکنولوژیکی جدیدی نیستند که امکانات جالب توجهی را در اختیار کاربران اینترنتی قرار داده باشند. شبکه های اجتماعی را فراتر از گونه ای وب سایت می توان به عنوان رسانه های جدیدی در نظر گرفت که در ساختارهای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی تغییراتی ایجاد کرده اند. چالش هایی که شبکه های اجتماعی در سال های اخیر با آن ها مواجه بوده اند، حوزه هایی فراتر از فضای مجازی را تحت تاثیر قرار داده است. شبکه های اجتماعی از سویی به عنوان یکی از گونه های رسانه های اجتماعی، امکانات تعاملی قابل توجهی برای کاربران اینترنتی فراهم کرده اند و در افزایش مشارکت شهروندان در برخی فرایندها موثر بوده اند؛ از سویی این شبکه ها با آسیب های گسترده ای در حوزه هایی از قبیل حریم خصوصی، کپی رایت، اعتیاد مجازی، سوء استفاده از کودکان، دزدی اطلاعات و هویت و مواردی این چنینی مواجه بوده اند. این شبکه ها هم چنین عرصه ی ارتباطات سیاسی را نیز متحول کرده اند. رویدادهای سیاسی سال های اخیر از انتخاب باراک اوباما به ریاست جمهوری امریکا گرفته تا… همگی متاثر از فعالیت های کاربران شبکه های اجتماعی بودند. در حوزه ی ارتباطات بین الملل نیز شبکه های اجتماعی محل توجه هستند و برخی کشورهای شرقی مانند چین و روسیه که دغدغه ی حفظ فرهنگ ملی برایشان اهمیت دارد با تقویت شبکه های اجتماعی بومی تلاش کرده اند کاربرانشان را از شبکه های اجتماعی بین المللی که در مالکیت شرکت های امریکایی هستند، دور کنند. شبکه های اجتماعی هم چنین بر شکل های سرمایه اجتماعی و اقتصادی و نحوه ی تبدیل آن ها به یکدیگر نیز موثر بوده اند و عرصه ی اقتصاد را نیز بی نصیب نگذاشته اند (جعفری، 1389: 60)
حمیدرضا ضیائی پرور، پژوهشگر و مدرس دانشگاه در مقاله ای که در نشست "شبکه های اجتماعی، فرصت ها و تهدیدها" با عنوان "۳۰ ویژگی شبکه های اجتماعی" در سال 89 ارائه کرد؛ این 30 ویژگی را به شرح زیر برشمرد:
1. هویت : هویت در شبکه های اجتماعی به سمت واقعی تر شدن پیش می رود چون هیچ کس مایل نیست فرد ناشناس را به لیست دوستان خودش اضافه کند ، شما در لیست دوستانتان در فیس بوک با افراد واقعی طرف هستید . اما مثلاً در عصر وبلاگ ها این مساله تا حد زیادی قابل پنهان کردن بود.
2. به اشتراک گذاری و یادگیری : افراد علاقمند هستند هر چه سریع تر اطلاعات یا محتوایی را که تولید کرده اند به اشتراک بگذارند . این محتوا ممکن است خبر ، فیلم ، عکس یا مقاله یا طنز یا دیدگاه شخصی یا تجربیات آن ها باشد.
3. بسیج کنندگی و سازماندهی : شبکه های اجتماعی قدرت بسیج کنندگی دارند یعنی می توانند افراد را در یک زمان و یا مکان در محیط واقعی گرد هم آورند ، یا در محیط مجازی به کمپین بپردازند . طرح شبکه های اجتماعی خودجوش و خودمختار بی شمار و گسترده در سطح جامعه را باید از بدیع ترین اقدامات او دانست که می تواند تجربه و رویکردی نو در تشکیلات و سازماندهی در ایران معاصر محسوب شود.
4. دوستی : تعمیق دوستی ها بین جنس مخالف، بین همکلاسی ها، همکاران، هم عقیده ها، دوستی با دوستان دوستان .
5. اعتماد : قابلیت اعتماد به شبکه های اجتماعی بیش از وب سایت ها است چون اطلاعات، فیلتر نشده و خام منتقل می شود ، قدرت اعتماد به شاخص بودن یا مشهور بودن فرد تولید کننده ی اطلاعات بستگی دارد .
6. حلقه های مخاطبان : به جای مخاطبان انبوه، حلقه هایی کوچک و بزرگ از مخاطبان شکل می گیرد.این حلقه ها در جاهایی با یکدیگر همپوشانی دارد . تاثیرگذاری هر شبکه بر هر حلقه به تناسب تخصصی بودن یا گرایش خاص آن شبکه است.
7. قدرت کندوسازی : قابیلت لینک دهی، ترک بک و دنبال کردن علایق مشترک یعنی کندوسازی.
8. استناد و تعمیم : فیلم، عکس، صدا و متون اصلی رسانه ها، قابلیت استناد و تعمیم را بالا برده است. شنیدن کی بود مانند دیدن ؟
9. چند رسانه ای : استفاده از چند رسآن های ها در شبکه های اجتماعی ، قابلیت جدیدی است که قدرت این نوع رسانه ها را بالا برده است . فیلم، صوت، عکس، انیمیشن، متن، گرافیک و لینک .
10. ادغام فن آوری ها : شبکه های اجتماعی محصول ادغام فن آوری های جدید وب 2 هستند ،Ajax ، XML ، HTTPS، RSS.
11. پرستیژ : امروزه افراد، مجریان تلویزیون، اساتید دانشگاه، دانشجویان، روزنامه نگاران، سیاستمداران و هنرمندان به جای آدرس ایمیل یا وب سایت یا وبلاگ، شناسه فیس بوک خود را اعلام می کنند . حتی برنامه های تلویزیونی نیز آدرس فیس بوک دارند.
12. گپ : شبکه ها قابلیت گپ یا همان چت کردن را با خود به همراه دارند .
13. نقد بی رحمانه : شبکه های اجتماعی فضای تعاملی جسورترین آدم هایی است که سرشان درد می کند و فعالیت در این شبکه ها را نوعی فعالیت مدنی و حتی مبارزه ی مدنی می دانند . لذا از نقد بی رحمانه ی حاکمیت ، سیاستمداران؛ رسانه های رسمی ابایی ندارند . به همین جهت زبان آن ها متفاوت با سایر رسانه ها به نظر می رسد .
14. دنبال کردن و دنبال شدن : فالوشدن و فالوکردن افراد امری لذت بخش است . شما نیز دوست دارید دنبال شوید. شخصی نگاری یا روزنگاری در وبلاگ ها بر همین اساس اتفاق افتاده است. مانند توئیتر.
15. باز انتشار : در محیط شبکه ها به خصوص سایت های لینکدونی، خبرها پالایش و انتخاب شده و باز انتشار می شوند .
16. خرد جمعی : همه چیز را همگان دانند و همگان هنوز از مادر زاده نشده اند : حکیم بزرگمهر. اما در عصر شبکه ها همگان در حال زاده شدن است. گرایش عمومی را می شود از این فضاها سنجید. شبکه های اجتماعی بهترین فضای افکارسنجی هستنند.
17. جهانی بودن (مترجم گوگل) : حذف مرزهای زبانی مهم ترین اتفاقی است که در فضای جدید وب اتفاق افتاده است.
18. سرگرمی : سرگرمی، ظنر، خنده، شوخی، سرکار گذاشتن، سوتی و گاف گرفتن، کارهای مونتاژی و فتوشاپی کردن، دست انداختن سیاستمداران و معما طرح کردن، از ویژگی های این شبکه ها است.
19. سفارشی شدن : هرزه گردی و ولگردی در فضای وب در حال حذف شدن است. شما محتوا را سفارش می دهید. با استفاده از فیدها، خروجی ها و ریدرهای آنلاین و آفلاین.
20. جستجو شدن : از طریق ترکیب موتورهای جستجو با بسیاری از شبکه ها شما می توانید در این فضاها هم زمان جستجو کنید و جستجو شوید.
21. اطلاع رسانی و خبررسانی : رسانه های شهروندی، خبرنگاران شهروند. از سونامی تا رخدادهای انتخاباتی.
22. رسانه ی نسل جوان : نو بودن، خلاق بودن و ابتکاری بودن باعث جذب جوان ها به این پدیده شده است.
23. رسانه ی جایگزین : نقش رسانه های جایگزین را ایفا می کنند در مقابل رسانه های جریان اصلی.
24. ترکیب با موبایل : اغلب این فن آوری ها یا نسخه ی موبایل دارند، یا با استفاده از موبایل قابل انتشار و دسترسی هستند. مستندات محتوایی این رسانه ها نیز توسط موبایل تولید می شود.
25. شفاف شدن بیش از گذشته : درون خانه های شیشه ای زندگی می کنند؛ از کوچک ترین رخدادهای همدیگر مطلع می شوند .
26. ابتکار و خلاقیت : نوآوری در ذات شبکه ها است . ارتباطات افقی، پیشنهادات خلاقه، طوفان های مکرر فکری در این محیط ها اتفاق می افتد .
27. ساختار دمکراتیک : مانند بالاترین، ویکی پدیا، گوگل زمین، وبلاگ ها، فروم ها و همه برابرند.
28. قدرت سرمایه اجتماعی : فوکویاما : سرمایه اجتماعی مجموعه ی معینی از ارزش های غیر رسمی است که در میان اعضای گروه مشترک بوده و همکاری را در میان آن ها بهبود می بخشد.
29. تحرک اجتماعی : جنبش های اجتماعی با تحرک6 یا تجمع گروه هایی از افراد متولد می شوند. این تحرک از یک سو به معنای جابجایی جمعیت است و از سوی دیگر به معنای سرعت یافتن ایده ها، ارتباطات و تماس ها است. در این شرایط افرادی که کم تر محتمل بود با همدیگر ارتباط داشته باشند یا پیوندی بین آن ها به وجود آید، فرصت آن را خواهند یافت تا یکدیگر را همیابی کنند. تحرک جغرافیایی یا جابجایی جمعیت امکان فراتر رفتن از محیط سنتی و قرار گرفتن در شرایط جدیدی را مهیا خواهدکرد که ظرفیت های افراد را افزایش خواهدداد.
30. ارتباطات غیررسمی : خارج از نهادهای رسمی آموزشی، رسانه ای، حکومتی و سیاسی .
به این ترتیب، شبکه‎های اجتماعی یکی از انواع رسانه‎های اجتماعی محسوب می‎شوند. کاربردهای سایت‎های شبکه اجتماعی آن است که کاربران را از طریق ایجاد پروفایل اطلاعات شخصی و دعوت کردن از دوستان و همکاران برای دسترسی به پروفایل و ایمیلشان، قادر به اتصال با یکدیگر و ارسال پیام‎های لحظه‎ای می کنند. این پروفایل‎های شخصی می‎تواند هر نوع از اطلاعات را از جمله عکس، ویدئو، فایل‎های صوتی و وبلاگ‎ها شامل شود (کاپلان و هنلین؛2010: 63). میان سایت‎های شبکه اجتماعی و سایر مفاهیم مانند جهان مجازی نیز مشابهت‎هایی به چشم می خورد. پاپ درخصوص این مشابهت می‎نویسد: "سایت‎های شبکه اجتماعی مثل مایاسپیس، و لینکدین با جهآن های مجازی در عرضه کردن میزان خاصی از تعامل و ارتباطات مجازی مشابه هستند و هنوز کاربران از خلق یک آواتار برای تعامل با دیگران بی‎نیازند و بیشتر تعاملات به طور ناهمزمان با تاخیر زمانی صورت می گیرد." (پاپ7؛ 2009: 3). مثال‎های مشهور این نوع شبکه‎های اجتماعی، فیس بوک، مایاسپیس، تگد، سای‎ورلد، های‎فایو، زینگ، اورکات، و لینکدین هستند، اما از میان این سایت‎ها فیس بوک و مایاسپیس از جایگاهی خاص در میان کاربران برخوردارند و ریشه ی این دو سایت نیز به شبکه اجتماعی فرنداستر بازمی‎گردد. که در این پژوهش عضویت در شبکه اجتماعی فیس بوک مورد توجه قرار گرفته است.
"فرنداستر، فیس بوک و (مای ا‎سپیس) سه شبکه اجتماعی کلیدی هستند که چشم انداز تجارت، فرهنگ و پژوهش را شکل داده اند." (بوید8، 2007: 4). فیس بوک ، کار خود را از یک جمعیت ویژه آغاز کرد. فیس بوک به عنوان شبکه اجتماعی مخصوص هاروارد در اوایل 2004 شروع به کار کرد. کاربران با پیوستن به آن از یک آدرس پست الکترونیک با پسوند Harvard.edu برخوردار می‎شدند. فیس بوک در حمایت از دانشگاه‎های دیگر، همزمان با نیاز به ارائه ایمیل آدرس دانشگاهی مرتبط با آن موسسات سبب می‎شد دریافت کاربران از آن به عنوان یک جماعت صمیمی و خصوصی باشد (بوید،2007: 7).

2-3-3 فیس بوک
با شروع سپتامبر 2005، فیس بوک در میان دانش آموزان دبیرستان‎ها، حرفه‎ای‎های درون شبکه‎های سازمانی و در نهایت همه، توسعه ی همگانی یافت. باز کردن عضویت به این معنی نبود که کاربران جدید می‎توانستند به راحتی به شبکه‎های بسته دسترسی داشته باشند، با این حال دسترسی به شبکه ی دبیرستان به درخواست عضویت نیاز داشت. تنظیم دسترسی به پروفایل و امکان شخصی سازی آن، اضافه کردن کاربردهایی به پروفایل از جمله امکانات فیس بوک است.
کاربران فیس بوک به طور میانگین مسن تر از سایر شبکه های اجتماعی هستند. کاربران این شبکه اجتماعی، 40% متاهل، 80% سفیدپوست و 6% بازنشسته هستند و در این زمینه ها از سایر شبکه های اجتماعی آمار بالاتری دارند. کاربران فیس بوک از نظر بیشترین میانگین درآمد سالیانه با 61 هزار دلار در رده ی دوم قرار می گیرند. فیس بوکی ها به طور میانگین هر کدام با 121نفر در صفحات شان به عنوان دوست در تماس هستند. برای فیس بوکی ها علاقه ی مشترک عمده ای دیده نمی شود و حوزه ی علایق کاربران این سایت بسیار متنوع است. دلیل این پراکندگی علایق، تعداد بسیار زیاد کاربران این شبکه اجتماعی با ویژگی های متفاوت است که بیشترین تعداد در بین سایت های مشابه است. کاربران فیس بوک هم چنین نسبت به این سایت بسیار وفادار هستند (گل زردی, 1388).
آمارها نشان می دهد به دلیل افزایش استقبال از این شبکه اجتماعی، در برزیل و هند نیز تعداد کاربران این شبکه اجتماعی افزایش تصاعدی یافته است. کشورهایی هم چون برزیل، مکزیک، اندوزی، آرژانتین و فیلیپین قسمت اعظم کاربران فیس بوک را به خود اختصاص داده اند؛ نیمی از مردم آمریکا یعنی 149 میلیون نفر عضو فیس بوک هستند و اندونزی نیز با 37 میلیون کاربر در رده ی دوم بیشترین کاربر فیس بوک قرار دارد.
بر اساس آمار، سه چهارم از کودکان اروپا در شبکه های اجتماعی عضو هستند و این در حالی است که یک نفر از پنج نفر که دارای سن زیر 13 سال است، که این موضوع محدودیت های سنی فیس بوک را نقض کرده است. نظرسنجی جدیدی که از سوی کمیسیون اروپا انجام شده نشان می دهد که 77 درصد از کودکان 13 تا 16 ساله و 38 درصد از کودکان 9 تا 12 ساله در اروپا در شبکه های اجتماعی عضو هستند. نتیجه این نظرسنجی ها نشان می دهد که یک چهارم از آن ها پروفایل خود را در معرض دید عموم قرار داده اند، بدین معنا که هر فردی می تواند به اطلاعات آن ها دسترسی داشته باشد که همین امر آن ها را در خطر سوء استفاده از سوی برخی افراد قرار داده است. یکی از مقامات کمیسیون اروپا که مسوول امور اینترنتی در این کمیسیون است، از شرکت های شبکه های اجتماعی خواست تا پروفایل کودکان را تنها در دسترس افراد تایید شده قرار دهند و این پروفایل ها را در موتورهای جست وجوگر ناپدید کنند. اما موضوع قابل توجه این است که تعداد پروفایل های نوجوانان 13 تا 16 ساله در شبکه های اجتماعی در غرب اروپا بسیار زیاد است، به طور مثال هلند با 70 درصد دارای بیشترین کودک زیر 13 سال عضو در یک شبکه اجتماعی است و فرانسه با 25 درصد در انتهای جدول قرار دارد. این نظرسنجی هم چنین نشان می دهد که فیس بوک محبوب ترین شبکه اجتماعی در 17 کشور از 25 کشور اروپایی است و 57 درصد از افراد 9 تا 16 ساله عضو این شبکه اجتماعی هستند. با وجود محدودیت های سنی، 20 درصد از کودکان 9 تا 12 ساله که تحت نظرسنجی قرار گرفتند، اظهار کردند دارای یک اشتراک فیس بوک هستند. اما مقامات این شبکه ی بزرگ اجتماعی مدعی شدند از راه کارهای جدید امنیتی برای افزایش سطح امنیت کاربران استفاده کرده اند. (مشرق نیوز, 1390)
مدیر رسانه ای فیس بوک اعلام کرد که برای مقابله با کلاهبرداری از کاربران فیس بوک و ارسال هرزنامه ها به آن ها، تدابیر امنیتی جدیدی اتخاذ کرده اند. وی مدعی است که فیس بوک روند ورود کاربران به این شبکه اجتماعی را ارتقاء بخشیده و از ابزار جدیدی برای افزایش امنیت لینک هایی که در این شبکه به اشتراک گذاشته می شود، استفاده کرده اند. از سویی دیگر یکی از مدیران فیس بوک اظهار کرده است که این شرکت متعلق به ارائه ی فضای امن به کاربران در اینترنت است.
طبق اعلام شرکت امنیتی سیمنتک9، اشخاص ثالث و کمپانی های مختلف این فرصت را داشته اند که به اطلاعات شخصی کاربران فیس بوک از جمله اطلاعات پروفایل ها، عکس ها و محتویات چت ها دسترسی داشته باشند و برای کاربران پیغام ارسال کنند. تخمین آن ها در این باره اینگونه بوده که از ماه آوریل سال 2011 نزدیک به صد هزار برنامه10، افشای این اطلاعات را تسهیل کرده است. همچنین مشاهده شده که در طول سال ها، صدها هزار برنامه به طور سهوی باعث افشای اطلاعات کاربران فیس بوک و قرار گرفتن آن ها در اختیار اشخاص ثالث شده و ممکن است اشخاص ثالث خود به توانایی دسترسی به این اطلاعات واقف نبوده اند و فیس بوک مطالب اعلام شده از سوی سیمانتک را تایید کرد.
برای میزان تاثیرگذاری این شبکه می توان نگاهی به اخبار کشته شدن بن لادن انداخت؛ پس از انتشار خبر کشته شدن اسامه بن لادن، صفحه ی مربوط به این اتفاق به نام "اسامه بن لادن مرده است" در فیس بوک با استقبال چشم گیر کاربران این شبکه اجتماعی روبه رو شد. تنها ظرف چند ساعت پس از انتشار این خبر، بیش از 200 هزار نفر صفحه ی "اسامه بن لادن مرده است" را Like11 کردند. اما این شبکه یا هدف جذب کاربران هر چه بیشتر، در تلاش برای تقویت بخش News Feeds خود در نظر دارد تا اخبار بیشتر و واقعی تری منتشر کند. برای همین منظور، فیس بوک چندی پیش به استخدام فردی برای ایجاد روابط میان خبرنگاران و سازمآن های خبری پرداخت. اقدامات جدید فیس بوک هم چنین به سازمان دهی رویدادهای رسانه محور کمک می کند و قرار است یکی از این رویدادها به زودی در دفتر فیس بوک در کالیفرنیا برگزار شود. وادیم لاوروسیک که مسوول بخش برنامه های مرتبط با خبرنگاران در فیس بوک شده، ماموریت پیدا کرده است تا امکانات بیشتری در این شبکه ایجاد کند تا این که بتوان از آن به عنوان یک ابزار خبری نیز استفاده کرد (ایسنا, 1390).
و اما طبق آمار (CIA world Fact book, 2011) و با توجه به گزارش آماری که مدیران فیس بوک در سال 2010 میلادی منتشر کردند؛ جالب است بدانیم که:
> تا سال 2010 میلادی بیش از 500 میلیون کاربر فعال فیس بوک وجود دارد که نصف آن ها هر روز به فیس بوک می آیند. یعنی به طور تقریبی از هر 13 نفر در جهان یک نفر عضو این شبکه اجتماعی است. (این آمار تا ماه جولای سال 2011 میلادی به بیش ار 700 میلیون نفر رسیده است).
> 48% از افراد بین 18 تا 34 ساله ، صفحه ی فیس بوک خود را درست زمانی که از خواب بیدار می شوند چک می کنند.
> حدود 28% فیس بوک خود را با موبایل و قبل از خارج شدن از رختخواب چک می کنند.
> آمارها نشان می دهد 30% از کل کاربران فیس بوک بالای 35 سال سن دارند.
> بالاترین رشد استفاده از فیس بوک در میان 18 تا 24 ساله ها و کارمندان بوده است.
> فیس بوک دو سال متوالی سایتی بوده که بیشترین جستجو را توسط کاربران به خود اختصاص داده است.
> 57% از افراد عضو فیس بوک بیشتر به صورت برخط(Online) با هم صحبت می کنند. یعنی بیش از چیزی که در دنیای واقعی انجام می دهند.
> 750 میلیون عکس در فیس بوک تنها در هفته ی اول سال میلادی، بارگذاری شده است.
> بیش از 30 میلیارد مطلب محتوایی اعم از پیوندها، خبرها، پست های وبلاگی، یادداشت ها، آلبوم های عکس، ویدئو کلیپ و … ماهانه همخوان می شود.
> کاربران به بیش از 70 زبان در این سایت می نویسند.
> روزانه 56 میلیون نفر در فیس بوک به بازی های رایانه ای می پردازند.
> کاربران فیس بوک در هر ماه به طور متوسط 1400 دقیقه به گشت و گذار در این سایت می پردازند. یعنی در مجموع700 میلیارد دقیقه در ماه.
> به طور متوسط هر کاربر فیس بوک، 130 دوست در این شبکه دارد.
> بیش از 900 میلیون صفحه یا گروه وجود دارد که کاربران در آن به تعامل با یکدیگر مشغولند و هر کاربر به طور متوسط با 80 صفحه، گروه و رویداد در حال تعامل است.
> به طور متوسط هر کاربر ماهانه 90 مطلب محتوایی را تولید یا همخوان می کند.
در طی 20 دقیقه در فیس بوک چه اتفاقی می افتد؟
> 1000000 لینک ارسال می شود؛
> 1323000 تصویر برچسب می خورد؛
> 1484000 رویداد به اشتراک گذاشته می شود؛
> 1587000 متن و یادداشت روی دیوارها نوشته می شود؛
> 1851000 جملات وضعیت بارگذاری می شود؛
> 1972000 دعوت از سوی دوستان پذیرفته شود؛
> 2716000 تصویر بارگذاری می شود؛
> 2716000 پیام فرستاده می شود؛
> 10208000 توضیح نوشته می شود. (تلگراف, عملکرد سال 2010 فیس بوک به روایت آمار و ارقام, 89).
وضعیت های مربوط به روابط در فیس بوک (بررسی سال 2010)
> 43869800 نفر، وضعیت خود را به حالت "مجرد" تغییر دادند؛
> 3025791 نفر، وضعیت خود را به حال "پیچیده" (نامشخص) تغییر دادند؛
> 5974574 نفر، وضعیت خود را به حالت "نامزد داشتن" تغییر دادند؛
> 36774801 نفر، وضعیت خود را به حال "ازدواج" تغییر دادند (تلگراف, عملکرد سال 2010 فیس بوک به روایت آمار و ارقام, 1389).

2-3-4گوگل پلاس (Google pulls)
چند وقتی بود که شواهدی نشان می داد که گوگل به صورت مخفیانه در حال کار روی یک شبکه اجتماعی بزرگ است. چند ماه پیش خبری در این مورد منتشر شد که در حد شایعه بود و زود تکذیب شد اما معلوم بود که گوگل پنهانی در حال انجام کارهایی است.
سرانجام گوگل در وبلاگ رسمی خود، پروژه گوگل پلاس یا Google+ را معرفی کرد. آیا با گوگل پلاس، گوگل به یک شبکه اجتماعی عظیم تبدیل خواهد شد؟ آیا موقعیت فیس بوک به خطر خواهد افتاد؟
گوگل پلاس، از روز -سه شنبه بیست و هشتم ماه ژوئن سال 2011- به صورت "بسیار" محدود در دسترس شمار اندکی از کاربران قرار گرفته است. این پروژه حاصل یک سال تلاش تیم گوگل به رهبری معاون ارشد شرکت گوگل در امور شبکه های اجتماعی به نام "ویک گاندروتا" است.
وقتی که گوگل پلاس عمومی شود و در دسترس همه قرار بگیرد، به لطف طراحی مجدد نوار راهبری گوگل، در همه جا دسترسی به آن ممکن خواهد شد. نوار آشنای خاکستری که در بالای همه صفحات گوگل دیده می شود، مشکی رنگ شده و در این نوار گزینه هایی برای دسترسی به پروفایل خود در گوگل پلاس، اشتراک مطالب و دیدن اطلاعیه ها داریم. سامانه آگاه سازی یا notification گوگل، چیزی شبیه سامانه آگاه سازی فیس بوک است.
ما مشابه بخش فیدهای خبری فیس بوک، در گوگل پلاس هم می توانیم عکس ها، ویدئوها، مطالب و حتی موقعیت خود را به اشتراک بگذاریم:
2-3-4-1 حلقه ها (Circles)
یکی از مشکلاتی که همه ما در شبکه های اجتماعی مثل توییتر، فرندفید یا فیس بوک داریم این است که نمی توانیم به سادگی گروه های متمایزی از دوستانمان تشکیل بدهیم تا بتوانیم هر زمان که خواستیم یک مطلب یا عکس را با یک گروه خاص به اشتراک بگذاریم.
فرض کنید که من در حال وب گردی یک خبر جالب پزشکی می بینم، این مطلب به احتمال زیاد برای دوستان وبلاگ نویس من که خوره آی تی هستند، جالب نخواهد بود. به یاری گوگل پلاس می شود به سادگی دوستان را در حلقه هایی مرتب کرد، مثلاً اعضای خانواده، وبلاگ نویسان آی تی، پزشکان و …این طوری می شود از اشتراک بعضی فیدها مثلاً با همکاران شرکت یا روسا خودداری کرد و راحت بود!
مرتب کردن دوستان در حلقه ها به سادگی با کشیدن و رها کردن (درگ اند دراپ کردن) آواتارهای آنها در حلقه ها ممکن می شود. گوگل برای این کار از سیستم HTML5 استفاده کرده است.
2-3-4-2 چت ویدئویی در پاتوق ها (hangout)
گوگل ترتیبی داده است که ما بتوانیم به راحتی با یک نفر یا با کل اعضای یک حلقه، چت ویدئویی کنیم. البته حداکثر تعداد نفراتی که می توانند وارد یک چت ویدئویی شوند، ۱۰ نفر است.
گوگلی ها با hangout قصد دارند، چت ویدئویی گروهی را که فعلاً چیز معمول و متداولی در ارتباطات روزانه ما نیست، بیشتر جا بیندازند.
2-3-4-3 آپلود بی درنگ عکس ها و ویدئوها
با استفاده از این ویژگی دیگر عکس ها و ویدئوهای ما در موبایل ها و هاردها محدود نخواهند بود. ما می توانیم به سادگی آنها را آپلود کنیم و حتی جلوه های زیبایی با استفاده از ویرایشگر عکس گوگل به آنها بدهیم و سپس آنها را به اشتراک بگذاریم.
2-3-4-4 جرقه های گوگلی یا (Spark)
اما گوگل پلاس، نمی خواهد که فقط شبکه ای برای اشتراک مطالب باشد، این شبکه می خواهد ابزاری برای کشف مطالب و محتواهای مورد علاقه مخاطبان و کاربران خود هم باشد.
گوگل از روی عادات وب گردی و جستجوهای ما، شاید بیشتر از نزدیک ترین دوستمان علایق ما را می شناسد. ما به کمک جرقه گوگل پلاس، می توانیم، یک موضوع خاص را انتخاب کنیم تا تازه ترین و مرتبط ترین مطالب را، از آن به بعد به ما نشان بدهد. مثلاً ما بسته به علایق خود می توانیم اسم یک هنرپیشه خاص، تیم ورزشی مورد علاقه، یک موضوع پزشکی یا رویداد اجتماعی را در این قسمت وارد کنیم و بعد بدون زحمت هر روز خبرهای جالبی را در مورد آن موضوع ببینیم.
2-3-4-5 گردهمایی گوگلی (Huddle)
گوگل با Huddle که نوعی چت گروهی است، ترتیبی می دهد که شما بتوانید یک پیام را از طریق موبایل به چند نفر و اعضای یک حلقه بفرستید.
2-3-4-6گوگل پلاس و موبایل
گوگل در نظر دارد اپلیکیشن های مخصوصی برای گوشی های هوشمند برای کار با گوگل پلاس در اختیار کاربران قرار بدهد. آنها در نظر دارند از اپلیکیشن های مخصوص اندروید شروع کنند. به کمک این اپ می توانیم به جرقه ها و حلقه ها و مطالب به روز شده دوستانمان دسترسی داشته باشیم و عکس های و ویدئوهای موبایل خود را آپلود کنیم.
البته سیستم اشتراک عکس و ویدئو گوگل پلاس از طریق موبایل تا حدی با بقیه سیستم ها متفاوت است: فایل های چند رسانه ای ما مستقیماً وارد حلقه ها نخواهند شد، بلکه آنها به طور موقت -برای هشت ساعت- وارد گوگل پلاس خواهند شد و در صورت تایید ما با دوستان و اعضای حلقه هایمان به اشتراک گذاشته خواهند شد.
حال این سوال مطرح می شود که آیا گوگل موفق خواهد شد که شبکه اجتماعی بزرگ و محبوبی ایجاد کند که فیس بوک و توییتر را به چالش بکشد؟ برای پیش بینی میزان موفقیت گوگل پلاس باید عواملی را که باعث موفقیت شبکه های اجتماعی محبوب فعلی مثل فیس بوک، توییتر، فرندفید شده اند، در ذهن مرور کنیم:
1- جلب کاربر: در فیس بوک می توانیم دوستان دوران دبستانمان را هم پیدا کنیم، در توییتر هم سر و کله همه جور آدمی پیدا می شود، از دوستان آنلاین گرفته تا شخصیت های مشهور، آدم می تواند آنها را به سادگی دنبال کند.
گوگل هم می تواند مطمئن باشد که همه کاربرانش، آن قدر کنجکاو خواهند بود که بی شک شبکه اش را تست خواهند کرد. آن طور که از اسکرین شات ها برمی آید، در طراحی گوگل پلاس، نکات ظریفی رعایت شده است، به نظر می رسد که سرعت بارگزاری گوگل پلاس از فیس بوک بهتر باشد و از لحاظ ظاهر و سی ام اس، محیط بهتری را شاهد باشیم.
بنابراین به نظر نمی رسد که در جلب اولیه کاربر، گوگل پلاس مشکل چندانی داشته باشد.
2- تشویق کاربر به فعالیت در شبکه اجتماعی از طریق فراهم آوردن رفاه و امکانات ویژه: با گوگل پلاس می شود یه سادگی نوشته ها و عکس ها و ویدئوها را به اشتراک گذاشت، آن هم به صورت متمرکزتر و به صورت اشتراک با یک حلقه ویژه. کاربران دیگر هم می توانند با گوگل پلاس کردن (معادل لایک زدن) و کامنت گذاشتن با هر مطلب به اشتراک گذاشته تعامل کنند.
باز هم آن طور که پیداست، گوگل از این لحاظ چیزی نسبت به توییتر و فیس بوک کم نخواهد داشت.
3- ایجاد فرهنگ گوگل پلاسی و استمرار حضور و فعالیت کاربران: اما چیزی که دشوار به نظر می رسد، ایجاد یک فرهنگ و محیط پرشور است. توییتر را به یاد بیاورید، همه می خواستیم عضوش بشویم و کشف کنیم چه افراد دیگری عضوش هستند. توسعه دهندگان هم مفتون توییتر شدند و با استفاده از API آن هزاران برنامه و اپلیکیشن و وب اپ برای آن راه انداختند. همه رسانه ها و روزنامه ها هم به زودی توییتر را جزء ای لازم برای خود دیدند.
آیا گوگل خواهد توانست جو پرشوری ایجاد کند که در آن همه پَلاس شدن در گوگل پلاس را جزئی از کار روزانه آنلاین خود به شمار آورند؟
گوگل پلاس هم برای اینکه موفق باشد، باید چنین محیط پرشور کاربرپسندی ایجاد کند. گوگل پلاس ابزارهایش را دارد، اما برای قضاوت در مورد "روح" سیستم، هنوز خیلی زود است و ما باید به انتظار بنشینیم.
با گذشت یک ماه از زمان راه اندازی گوگل پلاس – در زمان نگارش این مطلب – می توانیم نخستین ارزیابی خود را از میزان موفقیت این شبکه اجتماعی تازه انجام بدهیم و ببینیم ویژگی های جذاب گوگل پلاس یعنی حلقه ها، جرقه ها یا سیستم چت تصویری خاص اش یعنی Hangouts تا چه میزان توانسته است، جلب نظر کند و بر تعداد کاربران پلاس بیفزاید.
گوگل پلاس تنها در عرض ۱۶ روز اول شروع کارش، توانست ۱۰ میلیون کاربر پیدا کند. در نمودار زیر می توانیم ببینیم که در مقام مقایسه، توییتر بعد از گذشت ۷۸۰ روز و فیس بوک بعد از گذشت ۸۵۲ روز توانست، این میزان کاربر پیدا کند.

(EFRATI, 2011)

البته باید قبول کنیم که این مقایسه چندان منصفانه نیست، نخست به خاطر آنکه دنیای آنلاین سال ۲۰۱۱ بسیار پررونق تر و پرکاربرتر از دنیای آنلاین سال های ۲۰۰۴ و ۲۰۰۶، یعنی سال های شروع به کار فیس بوک و توییتر است. در واقع این توییتر و فیس بوک بودند که مردم را از امکاناتی که عضو شدن در یک شبکه اجتماعی می تواند برایشان در بر داشته باشد، آگاه کرده بودند، پس آنها کنجکاو بودند که ببینند، عضویت در یک شبکه اجتماعی دیگر، می تواند چه چیزهای خوبی برایشان به ارمغان بیاورد.
دلیل دوم را باید زیرکی گوگل در حفظ حریم خصوصی و اطلاعات کاربرانش دانست. گوگلی ها که می دانستند، خیلی ها از فیس بوک به خاطر مشکلاتی که در حفاظت از حریم خصوصی شان داشته، راضی نیستند، از همان ابتدا این شبکه را طوری طراحی کردند که کمتر از این مشکلات داشته باشد. حلقه ها یا circles، ویژگی درخشان گوگل پلاس است که از همان ابتدا به کاربر پلاس اجازه می دهند، دوستانش را در گروه های مختلف مرتب کند و هر مطلب را بنا به صلاحدید خود، تنها با حلقه خاصی به اشتراک بگذارد.
دلیل سوم توفیق گوگل، بسیار آشکار و بدیهی است. گوگل از قبل تعداد بسیار زیادی کاربر داشت و کشاندن آنها به یک شبکه اجتماعی، کار بسیار ساده ای برای آنها بود. در حالی که توییتر و فیس بوک مجبور بودند به صورت اولیه کاربر کاملاً تازه جذب کنند، هر کاربری که اکانتی در گوگل داشت و به جی میل خود مراجعه می کرد یا جستجوی ساده ای می کرد، با دیدن سیاه شدن نوار گوگل، کنجکاو می شد که ببیند، چه اتفاقی روی داده است و به سرعت مشتاق می شد، عضو گوگل پلاس شود.
کمتر کسی است که موافق نباشد، گوگل پلاس گام اول را محکم برداشته است، اما باید دید که شتاب جذب کاربر توسط گوگل پلاس یا میزان اشتراک محتوا در این شبکه همچنان شتاب صعودی خود را حفظ خواهد کرد یا گوگل پلاس، صرفاً تب زودگذری بوده است که برای مثال با سکون و عدم ارائه ویژگی های تازه، آتشش خاموش خواهد شد.
اعتقاد شخصی من این است که در صورت عدم ارائه زودهنگام API گوگل پلاس یا اضافه نشدن ویژگی هایی مثل متصل شدن پلاس به گوگل پلاس، توییتر یا شبکه های اجتماعی دیگر، شاهد کاهش شتاب جذب کاربر پلاس خواهیم بود.

2-3-5 گرایش
مفاهیمی مثل گرایش، هویت و نگرش مفاهیمی کاملاً پیچیده هستند که نمی توان به شکل درستی معنی آن را درک کرد، به همین دلیل این مفاهیم از نسبیت خاصی برخوردار هستند. در پاسخ به پرسش در مورد چیستی گرایش دینی یا ارایه تعریف مشخصی از آن، از منظرهای متفاوتی دیدگاه های گوناگونی ارائه شده است. برای سنجش گرایش سیاسی و یا دینی باید از شاخص های مختلفی که اندیشمندان بزرگ برای ان تعیین و طراحی کرده اند استفاده کرد که در این تحقیق تلاش شده گرایش دینی با استفاده از شاخص های مطرح در حوزه جامعه شناسی دین بررسی شود.
همچنین هویت نیز از همین جنس است؛می توان هویت را آگاهی فرد نسبت به خود دانست که در نتیجه ی تداوم کنش های فرد به او واگذار نمی شود، بلکه فرد باید آن را به طور مداوم و پیوسته در زندگی روزمره ایجاد کند و نیز در فعالیت های خویش مورد پشتیبانی قرار دهد ( گیدنز؛ 1378: 81). برای مثال فلکنیز (1995) معتقد است که مذهب سزاوار است که بتوان از آن همکاری را استخراج کرد، ولی بیشتر مذاهب فعلی بر پایه خدعه و نیرنگ و ترس است و رفتارهای همیارانه را تقویت نمی کند.
اما نگاه رایج به دین و تاثیر آن بر رفتارهای اجتماعی ، عمدتا در چارچوب عمل اخلاقی است ، که شرح آن پیش از این آمد. یعنی مذهب ، گذشتن از نفع فردی به عنوان یک عمل اخلاقی و پسندیده را به پیروان خود توصیه ، و آنها رابه پذیرش آن ترغیب می کند. دورکیم در باره این نوع از تاثیر دین می گوید:
مذهب اساساً امری اجتماعی است . مذهب نه تنها امری فردی نیست ، بلکه هر لحظه فشارها ومحدودیت هایی را بر افراد اعمال می کند. مذهب فرد را وادار به اعمالی می کند که برای وی آسان نیست ،و ایثارهای کوچک و بزرگی را از روی انتظار دارد که برای او گران تمام می شود. قربانی ها و نذوراتی که فرد باید در راه خدا خرج کند از اموال او برداشت می شود، و لحظه های لازم برای انجام فرایض مذهبی ازاوقات کار و فراغت او می کاهد، فرد مجبور است به انواع محدودیت ها که مذهب به وی دستور داده است ، تن دردهد و حتی در راه خدا از زندگی خویش بگذرد. حیات مذهبی ، حیاتی است سرشار ازفداکاری و از خودگذشتگی . (دورکیم ، 1369: 105)
این نگاه به تاثیر اجتماعی دین ، فقط منحصر به مغرب زمین نیست . نوع نگاه متفکرین مسلمان در باره روابط اجتماعی و همکاری در اسلام نیز بیشتر به همین بعد باز می گردد، که در ادامه خواهد آمد. اما نظریه انتخاب عقلانی ،در این باب نگاه دیگری دارد، نگاهی که حتی می تواند جایگزین نظریه عرفی گرایی (که مکتب مسلط درجامعه شناسی دین است ) شود. (یونگ ، 1997) لازم است برای بسط بیشتر، مختصری در باره رویکرد انتخاب عقلانی به دین بحث شود.
نظریه انتخاب عقلانی و مذهب : از نظر رودنی استارک (1994)، یکی از معروف ترین جامعه شناسان دین ، امروزه یک بحث بنیانی درباره موضوع عقلانیت ، در مطالعه جامعه شناسانه دین ، رخ داده است . این بحث با گسترش شمارمتخصصینی ایجاد شده است که برای فهم رفتار دینی به عنوان فرآورده ی انتخاب عقلانی تلاش می کنند. این تغیرپارادایمی ِ فرایندی ، به بسیاری از بنیادهای جامعه شناسی دین ضربه وارد کرده است ؛ رشته ای که از آغاز، وارد بودن پیش فرض کنشگر عقلانی را انکار کرده بود و به جای آن رفتار "روح دینی " را به عنوان مقوله ای ضدعقلانی یاغیرعقلانی پذیرفته بود.
از نظر استارک آگزیوم کنشگر عقلانی ، پایه تقریبا تمام نظریه پردازی های موثر در علوم اجتماعی است ، "بجز"وقتی که پدیده مذهبی را در برمی گیرد. بسیاری از دانشمندان علوم اجتماعی هنوز هم آموزه سنتی را، که ازبنیانگذاران این حوزه ها گرفته اند، می پذیرند. این آموزه سنتی این است که مذهب اساسا ضدعقلانی (irrational)، یاحداقل غیرعقلانی (non-rational) است ، و بنابراین رفتار مذهبی مستثنای از تحلیل های بر پایه به حداکثر رساندن نفع می باشد. هواداران رویکرد انتخاب عقلانی با این آموزه موافق نیستند و استدلال می کنند که می توان مدلی از رفتارمذهبی را به عنوان رفتار عقلانی ساخت ، یعنی بازیگرانی با اطلاع کامل ، که می پذیرند که کالاهای مذهبی را معرفی کنند، عرضه کنند یا آن را تقاضا کنند. استارک می گوید که برخی از نظریه پردازان معاصر جامعه شناسی دین از قبیل خود وی و فینک (Finke)، ایاناکونه (Iannaccone)، اولسون (Olson)، بینبریج (Bainbridge)، و مک کان (McCann)، این نقطه شروع را برای همه کارهای جدید خود برگزیده اند.
این قضیه که انسان ها نفع خود را به حداکثر می رسانند، (همچنانکه استارک و همفکران وی ، آن را به کار می برند)یک آگزیوم در نظریه هایی است که پیش بینی های تجربی را تولید می کند. با این وجود، بدلیل اینکه بسیاری ازجامعه شناسان دین نمی توانند رفتار مذهبی را به عنوان یک رفتار عقلانی فرض کنند، معتقدان به نظریه انتخاب عقلانی ِ دین کنار گذاشته می شوند. استارک ، ایاناکونه و فینک شواهد مجاب کننده ای ارائه کرده اند که طبق آن مردم دررفتارهای مذهبی واقعی خود، بر پایه ارزیابی عقلانی از هزینه ها و فایده ها عمل می کنند.
ابعاد اصلی دینداری بارها مورد بررسی قرار گرفته است ،اما مفهوم دین در علوم اجتماعی ، فاقد یک تعریف قطعی و متفق علیه است . اما در هر حال ، دین ، به نحو بسیار کلی ،مجموعه ای از اعتقادات ، اعمال و عواطف (فردی ـ جمعی ) دانست که حول تجربه حقیقت غایی یا امر قدسی و متعالی سامان یافته است . امیل دورکیم در کتاب "صور بنیانی حیات دینی " معتقد است که "هر دین مرکب است از دو بخض اعتقادات دینی و مراسم دینی ". (دورکیم ، 1383: 48) کلارک و استارک ، ابعاد اساسی دین را پنج بعد دانسته اند: بعداعتقادی ، بعد مناسکی ، بعد تجربه دینی ، بعد آگاهی دینی ، و بعد پیامدی دین . (طالبان ، 1379: 41) در هر حال می توان سه بعد اصلی دینداری را شامل ابعاد زیر دانست :
– تجربه دینی : نوعی وضعیت وجودی خاص که انسان در مواجهه با امر قدسی پیدا می کند؛
ـ اعتقادات دینی : به معنی شناخت اصول متون مقدس ادیان ؛ و
ـ عمل دینی : انجام افعال خاصی است که فرد دیندار انجام می دهد.
هر چند دیگران نیز بر این ابعاد افزوده اند، اما ابعاد اساسی دین را می توان همین سه بعد دانست . (عظیمی هاشمی ، 1381؛ ملاحسنی ، 1381؛ طالبان ، 1378)
شکل گیری برخی گرایش ها در افراد بدین دلیل صورت می گیرد که آنها را قادر می سازد بر محیط اجتماعی مسلّط شوند و ارتباطات مهمی را با دیگران برقرار سازند. گرایش ها از سه نوع اطلاعات به دست می آیند: باورها (در مورد ویژگی های مثبت یا منفی موضوع گرایش)، احساسات و عواطف (در مورد موضوع) و اطلاعات (در مورد اعمال گذشته و حال نسبت به موضوع گرایش). گرایش به محض شکل گیری، ارتباط نزدیکی با شناخت در حدود موضوع پیدا می کند. 1 بسیاری از صاحب نظران و اندیشمندان بر این باورند که مذهب تاثیر انکارناپذیری بر سلامت روح و جسم و دیگر ابعاد زندگی بشر دارد
از سوی دیگر به نظر برگر: " مردمی که برای نخستین بار با یکدیگر آشنا می شوند، می کوشند به هویت رابطه ای دست پیدا کنند؛ یعنی نقطه ی مشترکی بیابند که وجه تمایز آن ها از دیگران است. این کار موجب می شود هریک از افراد نقش های جداگانه ای داشته باشند. در سطح بالاتر، وقتی مردم هویت مشترک را کشف می کنند، می توانند از این طریق به نوعی انسجام برسند. " ( هیس12، 1998: 201-202 )
از سوی دیگر؛ هویت واژه ای است که امروز از نظر واژگانی جایگاه خود را در ادبیات جهان از دست می دهد. از نظر معنا با سرگشتگی در میان کهنه و نو، سنتی و مدرن و … تا پست مدرن روبرو است و از نظر مفهومی در میان پسوندها ( هویت ملی، هویت فرهنگی، هویت مذهبی و … ) سرگردان است. از نظر تاریخی و جغرافیایی در معرض تهاجمات جهانی، ( شالوده شکنی و فروریزی و فروپاشی تمدن ها و روند رو به رشد ایده ها، تکنولوژی ها، اینترنت ها و شاه راه های ارتباطی و … ) است. ( نکوروح، 1378: 1 )
به طور کلی هویت به عنوان وسیله ای برای معرفی خود، تعلق به گروه های مختلف اجتماعی و اشتراک و افتراق با دیگران موضوعی بحث برانگیز است و نظریه های مختلفی درباره ی آن ابراز شده و در دوره های مختلف؛ یعنی دوره ی پیش مدرن، دوره ی مدرن و دوره ی پست مدرن، معانی و تعاریف مختلفی از آن ارائه شده است.
تاجفل از نظریه پردازان هویت اجتماعی در 1970، هویت اجتماعی را با عضویت گروهی پیوند می زند و عضویت گروهی را متشکل از سه عنصر می داند: 1- عنصر شناختی: آگاهی از اینکه فرد به یک گروه تعلق دارد؛ 2- عنصر ارزشی: فرض هایی درباره پیامدهای ارزشی مثبت یا منفی عضویت گروهی؛ 3- عنصر احساسی: احساسات نسبت به گروه و نسبت به افراد دیگری که رابطه ای خاص با آن گروه دارند( Tajfel, 1978: 63). مجموع این عناصر منجر به شکل گیری یک مقوله بندی از عضویت گروهی می شود. مقوله بندی, افزایش شیوه هایی را موجب می شود که در درون گروه مطلوب و در بیرون گروه هزینه بردار هستند. بعد از اینکه عضویت در یک گروه مقوله بندی شد، افراد از طریق تفاوت گذاری قاطعانه، درون گروه شان را در مقایسه با بیرون گروه نسبت به یک سری ابعاد ارزشی متمایز می کنند و درصدد دستیابی به اعتماد به نفس مثبت هستند. این تلاش برای تمایزگذاری مثبت بدین معنی است که احساس مردم در خصوص اینکه "چه کسی هستند" با کلمه ی "ما" تعریف می شود تا با کلمه ی "من". فرضیه ی اصلی تئوری مقوله بندی این است که هویت اجتماعی در بسیاری موارد قادر است فرد را از سوگیری به هویت شخصی باز دارد، بنابراین بر این قضیه تاکید دارد که افراد در بسیاری مواقع سعی می کنند خود را با مشخصه های اجتماعی مقوله بندی کنند و نه شخصی، و این امر – مقوله بندی فرد با مشخصه های اجتماعی – باعث ایجاد درون گروه مشابه و برون گروه متفاوت می شود. به طور کلی می توان گفت که فرضیه ی مرکزی تاجفل و همکاران او این بود که ما مقوله هایی را که در ذهن خود بوجود می آوریم، با مرتب کردن موضوعات در آن ها، تفاوت‏ها را در بین مقوله ها افزایش می دهیم( افزایش تفاوت‏های بین مقوله ای) و در داخل گروه آن ها را کاهش می دهیم. به عبارت دیگر آن ها می گویند ما تمایل داریم بر شباهت بین اعضای یک مقوله و تفاوت بین مقوله ها در بین این گروه ها؛ فرد آن هایی را که بدان تعلق خاطر دارد (درون گروه) می شناسد و آن هایی را که بدان متعلق نیست (برون گروه) نیز تمیز می دهد (Tajfel & Wilks .1963 ). بنابراین اگر براساس تئوری هویت اجتماعی تاجفل " ارتباط با دین" جایگزین "عضویت گروهی" شود، تصویری از هویت دینی که در اینجا مدنظر است به دست می آید. به این ترتیب هویت دینی عبارت خواهد بود از :
" میزان شناخت فرد از تعلق و ارتباطش نسبت به دینی خاص و پیامدهای ارزشی مثبتی که فرد برای این تعلق و ارتباط قائل است و بالاخره احساسات خاص فرد نسبت به آن دین و نسبت به دیگرانی که مثل او رابطه ای مشابه با آن دین دارند. به بیان دیگر هویت دینی عبارت است از: تعریف شخص از خود براساس داشتن تعلق نسبت به دینی خاص به همراه ملاحظات ارزشی و احساسی مترتب با آن ".
گلارک و استارک نیز، ساختارهای دینی متعددی را تحت عناوین باور، عمل(مراسم مذهبی و عبادت)تجربه، معارف و نتایج و پیامدهای دینی و تاثیرات روزانه ی آن نام برده اند. آن ها ویژگی های مرتبط با دینداری را حول پنج بعد زیر جمع بندی کرده اند:
– بعد اعتقادی که در بر گیرنده ی باورهایی است که انتظار می رود فرد با توجه به دین خاص خود به آن ها اعتقاد داشته باشد.
– بعد مناسکی که عبارت است از آداب و رسوم و مراسمی که هر دین از پیروان خود انتظار دارد که آن ها را به جا آورند.
– بعدعاطفی یا تجربی که ناظر به عواطف، تصورات و احساسات پیروان یک دین به وجودی ربوبی همچون خدا یا واقعیتی غایی و اقتداری متعالی است.
– بعد فکری یا دانش دینی که مشتمل بر اطلاعات و دانسته های بنیادی در مورد معتقدات هر دین است.
– بعد پیامدی یا آثار دینی که ناظر بر اثرات باورها، اعمال، تجارب و دانش دینی بر زندگی روزانه است و به عبارت دیگر تاثیر و انعکاس دینی در رفتارهای روزمره است ( کتابی و دیگران، 177:1383).
بنابراین براساس تئوری هویت اجتماعی تاجفل و با ترکیب ابعاد هویت دینی از دیدگاه گلارک و استارک سه بعد هویت اجتماعی و دینی را برای بررسی هویت دینی کاربران شبکه های اجتماعی انتخاب و پرسشنامه نیز بر همین مبنا طراحی می شود. این سه بعد عبارتند از: " احساس، باور و عمل " .
گیدنز تامل و بازاندیشی در مورد هویت را منحصر به دوران مدرن می داند. در متن چالش های دنیای مدرن است که سنت و طبیعت، مرجعیت خود را از دست داده و فرد در یک فضای آکنده از اطلاعات دائماً به تامل در مورد هستی خویش می پردازد ( نش13، 1382: 91 ). با توجه به رویکرد گیدنز می توان چنین گفت که فرد در جریان هویت یابی خود به طور عام و هویت دینی به طور خاص موجودی صرفاً منفعل و پذیرنده نیست؛ بلکه به تفسیر هویت خویش می پردازد، این تفسیر بریده بریده و منقطع نیست؛ بلکه از مقداری ثبات و استمرار برخوردار است. پس بر این اساس می توان دو گونه هویت دینی سنتی و مدرن را از یکدیگر متمایز کرد. این دو گونه هویت دینی، دو نمونه ی آرمانی هستند که براساس هدف این تحقیق ساخته شده و به شرح زیر تعریف می شود:
الف- هویت دینی سنتی: ارزش ها, احساسات و شناخت های این نوع هویت در شرایط جامعه پذیری به فرد منتقل شده و کمتر مورد وارسی و کندو کاو قرار گرفته است. در واقع فردی که هویت دینی سنتی دارد یا این گونه طبقه بندی می شود، کمتر حقایق و قطعیت های دینی را مورد پرسش و بازبینی قرار داده, ارزش های دینی را امری نسبتاً مطلق در نظر گرفته و احساساتش نسبت به دین بیشتر متعصبانه و تزلزل ناپذیر است.
ب- هویت دینی مدرن: در این نوع هویت ارزش ها, احساسات و شناخت همواره مورد بازبینی و نقد قرار گرفته و فرایند شک اندیشی در مورد آن ها, به آن ها ویژگی سیال و مدرن داده است. فردی که هویت دینی مدرن دارد، حقایق و ارزش های دینی را کمتر امور مطلق دیده؛ بلکه برای آن ها بیشتر منزلت نسبی قایل است و بیشتر این حقایق و ارزش ها را مورد پرسش و بازبینی قرار داده و احساسات منعطف تر و شک اندیشانه تر نسبت به دین دارد.

پیشینه تحقیق
2-4 تحقیقات داخلی
رساله دکترای بهزاد دوران در سال 1381 در دانشگاه تربیت مدرس تهران در مورد " تاثیرات فضای سایبرنتیک بر هویت " از جهاتی به موضوع این پژوهش نزدیک است که به طور مختصر به آن اشاره می شود.
محقق با طرح سوالاتی در مورد تجربه ی فضای سایبرنتیک و تاثیر آن بر هویت های خانوادگی، همالان و هویت ملی؛ با پرداختن به تئوری های مربوط به فضای سایبرنتیک و همچنین هویت، ارتباط مستقیمی را میان ارتباط و هویت برقرار می سازد. نتایج تحقیق به طور خلاصه به شرح زیر است:
– وجود رابطه میان فضای سایبرنتیک و تضعیف هویت خانوادگی مورد تایید قرار نمی گیرد.
– وجود رابطه میان فضای سایبرنتیک و تضعیف هویت همالان مورد تایید قرار نمی گیرد.
– وجود رابطه میان فضای سایبرنتیک و تضعیف هویت ملی مورد تایید قرار نمی گیرد.
– به نظر می رسد تجربه ی فضای سایبرنتیک نه تنها تجربه ای منحصر به فرد در خانواده محسوب نمی شود، بلکه می توان آن را تجربه ای نسبتاً جمعی به حساب آورد. علاوه بر اینکه اینترنت به خودی خود می تواند محور تجمع های خانوادگی قرار گیرد، می تواند موضوع گفتگوها و تعاملات خانوادگی نیز واقع شود. پس می توان چنین نتیجه گرفت که اگرچه فضای سایبرنتیک فرصت تعاملات رو در رو را کمتر ساخته ولی در عین حال محور تجمع اعضای خانواده و موضوع گفت وگوها و تعاملات فیمابین گردیده است.
– دامنه ی دوستی های فضای واقعی غالباً به فضای سایبرنتیک نیز بسط یافته است، به قسمی که دوستان کماکان توانسته اند پیوندهای قوی میان خود را محفوظ دارند. از سوی دیگر، به نظر می رسد عمق پیوندهای دوستی تازه شکل گرفته بر روی اینترنت چیزی کمتر از دوستی های فضای واقعی نباشد (دوران؛ 1381).
مقاله ی "جوانان و فراغت مجازی" به بررسی کارکردهای چت در کافی نت های تهران پرداخته است. پژوهشگر با طرح دو مفهوم "رسانه ای شدن" و "خانگی شدن" به توصیف نحوه ی گذران اوقات فراغت در جامعه ی جوان ایرانی پرداخته است و در این میان فضای چت روم های اینترنتی به منزله ی عرصه ای مدرن برای سرگرمی مورد توجه قرار گرفته است. در نهایت سرگرمی های مجازی را عاملی می داند که علاقه ی جوانان به مشارکت اجتماعی و فعالیت های مدنی را با انگیزه های مختلف تحت الشعاع قرار می دهد و ممکن است بر مهارت های اجتماعی آنان در تدارک فراغت های گروهی و تفریحات و بازی های غیرمجازی تاثیر منفی بگذارد. همچنین مجاورت طولانی با فضای مجازی می تواند به تاثیرپذیری افراطی از هنجارها و ارزش ها در عرصه های مختلف ارتباطی و اجتماعی انجامیده و با تقویت جهان وطنی تعلقات ملی و سنتی کاربران را تحت تاثیر قرار دهد (ذکایی،1383).
تحقیق دیگر مربوط به "بررسی تاثیرات استفاده از اینترنت بر نسبی نگری هنجاری و جهانی نگری دانشجویان دانشگاه تبریز " است. بر اساس نتیجه ی این پژوهش، اختلاف معناداری بین کاربران و غیر کاربران اینترنت در مورد احساس تعلق به ملل و جوامع دیگر وجود نداشته است. اما بین کاربران و غیرکاربران در میزان نسبی نگری هنجاری تفاوت وجود دارد و کسانی که بیشتر از اینترنت استفاده نموده اند، نسبت به آن هایی که استفاده ننموده اند نسبی نگرتر بودند ( گدازگر و موسی پور، 1383).
" بررسی رابطه استفاده از اینترنت و هویت دینی کاربران " عنوان پایان نامه ی دیگری است که با رویکردی تلفیقی برگرفته از تئوری های استفاده و خوشنودی، کاشت یا پرورش و تئوری ساخت یابی گیدنز با روش پیماشی، به شناسایی این رابطه پرداخته است. و در نهایت به این جمع بندی می رسد که: متغیر مدت استفاده کاربران از اینترنت به صورت مستقیم، و متغیرهای میزان استفاده کاربران از اینترنت، نوع استفاده کاربران از اینترنت، انگیزه و هدف کاربران در استفاده از اینترنت، مشارکت و فعال بودن کاربران در استفاده از اینترنت و میزان تحصیلات کاربران به صورت غیرمستقیم و متغیرهای واقعی تلقی کردن محتوای سایت های اینترنت از سوی کاربران و پایگاه اقتصادی- اجتماعی کاربران هم به صورت مستقیم و هم به صورت غیرمستقیم بر متغیر وابسته تحقیق؛ یعنی هویت دینی کاربران تاثیر می گذارند (عباسی قادی؛1386).
" بررسی کارکردهای شبکه های اجتماعی، مطالعه موردی فیس بوک " عنوان پایان نامه ی دیگری است که پژوهشگر در آن از یک سو دانشجویان را که به طور معمول قشر جوان جامعه را تشکیل می دهند، یکی از مخاطبان اصلی شبکه های اجتماعی می داند که به دلیل برخورداری از سواد رسانه ای بیشتر و آشنایی با فن آوری های رسانه ای بیشتر از سایر اقشار جامعه از فیس بوک استفاده می کنند و از سوی دیگر، مساله ی سرمایه اجتماعی در شبکه های اجتماعی را به عنوان یکی از موضوعات قابل توجه در تحلیل مسائل اجتماعی دانسته و شبکه های اجتماعی اینترنتی را به عنوان منبعی برای تعیین سطح سرمایه اجتماعی مورد سنجش قرار می دهد.
نتایج این تحقیق که به روش پیمایشی صورت گرفته است، نشان داده که میزان سرمایه اجتماعی در شبکه اجتماعی فیس بوک، کمی بیشتر از حد متوسط است، بر اساس یافته های این پژوهش نزدیک به 48 درصد از دانشجویان یک دقیقه تا نیم ساعت از وقت خود را در فیس بوک می گذرانند. براساس اعلام فیس بوک 50 درصد از کاربران هر روز به این سایت مراجعه می کنند؛ این در حالی است که این آمار در بین دانشجویان ایرانی، 39 درصد است. هم چنین 79 درصد پاسخگویان از نام واقعی خود در فیس بوک استفاده می کنند و اغلب بین یک تا 50 دوست در فیس بوک دارند درحالی که متوسط دوستان هر کاربر در فیس بوک 130 دوست است ( قوانلو قاجار، 1389).
" بازنمایی گرایش های سیاسی کاربران ایرانی در شبکه های اجتماعی مجازی با مطالعه موردی فیس بوک " عنوان پایان نامه ای است که در پی پاسخ به این سوال اساسی است که: در شبکه های اجتماعی مجازی مانند فیس بوک، نحوه ی ابراز گرایش های سیاسی کاربران و دلیل انتخاب این فضا برای بازنمایاندن این گرایشات سیاسی چیست؟ و نیز دلایل خودگشودگی افراد در زمینه های مختلف در این شبکه مجازی چیست؟
نتایج حاصل از یافته های این تحقیق نشان می دهد که دلایل خودگشودگی افراد در زمینه های مختلف به ویژه در زمینه سیاست در وب سایت شبکه اجتماعی فیس بوک به خاطر فضای آزادی است که در فیس بوک و هم چنین در فضای واقعی در روزهای منتهی به پایان انتخابات در خیابان ها شکل گرفته بود، که در نهایت منجر به خود اظهاری کاربران و آشکارا ابراز کردن علایق و عقایدشان شده است (رجبی، 1389).
" بررسی نقش و تاثیر فیس بوک بر شکل گیری شبکه های اجتماعی از دیدگاه متخصصان و کارشناسان امور رسانه " عنوانپایان نامه ای است که با هدف شناخت و توصیف شبکه های اجتماعی مجازی به عنوان یک کانال جدید ارتباطی، معرفی کاربردهای آن و توصیف مدل ارتباطی کاربران ارائه شده است. توصیف وسعت تاثیرگذاری ساختار این شبکه ها بر هنجارهای رفتاری کاربران آن در فضای واقعی، هم چنین نقش و موقعیت رهبران فکری، گروه های نخستین و ثانویه در بستر شبکه های اجتماعی مجازی بررسی شده است. این پژوهش در پی بررسی دیدگاه بومی و مقایسه ی آن با دیدگاه صاحب نظران خارجی نسبت به تنوع کارکرد شبکه های اجتماعی مجازی در مناسبات اجتماعی، به رشته ی تحریر درآمده است (پوری، 1389).
" بررسی فرصت ها و چالش های موجود پیرامون وضعیت هویت ایرانی در فضای مجازی" نیز عنوان پایان نامه ی کارشناسی ارشد فرهاد مهدوی، دانشجوی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی است که در بهمن ماه 89 دفاع شده است. این پژوهش با هدف شناسایی فرصت های پیرامون وضعیت هویت ایرانی در فضای مجازی، شناخت راه کارهای دفاع سایبری از هویت کشورمان صورت گرفته است که براساس نتایج حاصل از این پژوهش مشخص شده که بین فرصت های موجود در فضای سایبر و تقویت هویت ایرانی؛ بین چالش های هویت ایرانی و فضای سایبر و هم چنین بین فعالیت دولت و سازمان های غیر دولتی در فضای مجازی و تقویت هویت ایرانی رابطه وجود دارد.
تحقیقات زیر توسط محققان و مراکز مطالعاتی و دانشگاه های مختلف انجام شده است :
بررسی نفوذ شبکه های اجتماعی در میان کاربران ایرانی
حمید ضیایی پرور پژوهشگر حوزه رسانه های جدید در سال 1388 در پی شروع پروژه ای تحقیقاتی به سفارش موسسه مطالعات بین المللی ابرار معاصر تهران در باره شبکه های اجتماعی ، دست به انجام تحقیقی گسترده در این باره زد .(دید،1389) در حین انجام این فرآیند، محقق از طریق یک پرسشنامه آنلاین میزان نفوذ شبکه های اجتماعی مجازی در میان کاربران ایرانی را مورد اندازه گیری و سنجش قرار داد . هدف اصلی این تحقیق ، این بود که میزان نفوذ شبکه های اجتماعی مورد نظر در این پژوهش را در میان کاربران ایرانی اینترنت مورد سنجش قرار دهد ، همچنین محقق به دنبال کسب پاسخ سوالاتی در باره میزان نفوذ شبکه های اجتماعی مجازی مختلف و تاثیر آنها بر تحولات سیاسی و اجتماعی و به ویژه انتخابات سال 88 و مسایل بعد از آن بود . مقایسه بین شبکه های مختلف اجتماعی و میزان محبوبیت آنها در میان کاربران اینترنت در ایران از دیگر هدف های این تحقیق بود.
بر این اساس پژوهش با استفاده روش تحقیق پیمایشی مبتنی بر پرسشنامه آنلاین ، با جامعه آماری 1750 نفر انجام شد و نمودارها و جداول و اطلاعات اولیه با دو ابزار تحلیل آماری Polldaddy و Excel 2007 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و نتایج زیر به دست آمد:
شرکت کنندگان در این تحقیق پیمایشی از 10 کشور جهان شامل ایران ، انگلستان ، افغانستان ، استرالیا ، چین ، فرانسه ، آمریکا ، ایرلند ، هند ، روسیه بودند که به ترتیب ایران با 55 درصد ، انگلستان با 15 درصد و بقیه کشورها هر یک با حدود 3 تا7 درصد به ترتیب بیشترین فراوانی را از نظر منطقه جغرافیایی کاربران تشکیل می دادند .
نتایج به دست آمده نشان داد 78 درصد شرکت کنندگان به این سوال پاسخ مثبت و 22 درصد پاسخ منفی داده اند . این نسبت بالا می تواند نشان دهنده میزان بالای نفوذ شبکه های اجتماعی در میان کاربران ایرانی تلقی شود. به عبارت دیگر بر اساس یافته این تحقیق 78 درصد کاربران اینترنت در ایران عضو یکی از انواع شبکه های اجتماعی هستند .
2-4-1- جنگ نرم سایبری در فضای شبکه های اجتماعی
این تحقیق با عنوان "جنگ نرم سایبری در فضای شبکه های اجتماعی مجازی" به سفارش موسسه مطالعات بین المللی ابرار معاصر تهران در سالهای 1388و 1389 توسط حمید ضیایی پرور انجام شد ، هدف از این تحقیق بررسی مهمترین اقدامات جریان های معاند نظام و کشورهای خارجی علیه منافع و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران از طریق شبکه های اجتماعی مجازی بود . در این پژوهش ، روش تحلیل محتوای شبکه های اجتماعی مجازی مورد نظر بوده و روش گرد آوری اطلاعات نیز استفاده از سایتهای اینترنتی و فناوری های خبرخوان آنلاین بوده است . دوره زمانی مورد بررسی نیز خرداد تا بهمن ماه 1388 بود . جامعه آماری تحقیق 8 وب سایت اصلی شبکه های اجتماعی مجازی ( 1- فیس بوک2-توئیتر3-یوتیوب4- بالاترین5- فیلکر6- ویکی پدیا 7 – گوگل ریدر 8- اورکات) بوده و در هر ماه رخدادهای مهم سیاسی به صورت هدفمند انتخاب شده و تحولات مربوط به آن مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفت.بر این اساس 7 تاکتیک اساسی جنگ نرم سایبری در فضای شبکه های اجتماعی مجازی طی ماه های مورد بررسی شناسایی و بررسی شد . یافته های این تحقیق نشان دهنده رشد بی سابقه فیس بوک در ایران بود به گونه ای که این سایت پس از گوگل و یاهو در چند روز مانده به انتخابات به سومین سایت محبوب در کشور بدل شد، بررسی سایت الکسا نیز نشان می دهد فیس بوک اکنون پنجمین سایت پر بازدید کننده ایران است.
2-4-2 بررسی فرصت ها و چالشهای موجود پیرامون وضعیت هویت ایرانی در فضای مجازی
فرهاد مهدوی دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد تهران مرکزی پژوهشی با عنوان "بررسی فرصت ها و چالشهای موجود پیرامون وضعیت هویت ایرانی در فضای مجازی" در زمستان 1388 انجام داد و نتایج آن در سال 1389 به صورت رساله کارشناسی ارشد دفاع شد . در این تحقیق که با هدف شناسایی فرصتها و تهدیدهای پیرامون وضعیت هویت ایرانی در فضای مجازی و با روش پیمایشی دیدگاه های استادان ارتباطات دانشگاه های تهران را مورد سنجش قرار می داد نتیجه گیری شد که: بین هویت ایرانی و فرصتهای موجود در فضای سایبر رابطه وجود دارد ، بین دفاع سایبری و تقویت هویت ایرانی رابطه وجود دارد ، بین چالشهای هویت ایرانی و فضای سایبررابطه وجود دارد و سرانجام اینکه بین فعالیت دولت، سازمانهای غیر دولتی درفضای مجازی وتقویت هویت ایرانی رابطه وجود دارد. این تحقیق همچنین نشان داد عملکرد کاربر در جهت خوشایند شبکه های بین المللی برای محتوا آفرینی در فضای سایبر نبوده و فعالیت کاربران این شبکه های اجتماعی مجازی صرفا در جهت برآورده کردن نیازهای اطلاعاتی و سرگرمی کاربران می باشد و چنانچه شبکه های اجتماعی بومی و ملی در ایران راه اندازی شود به گونه ای که بتواند نیازهای مذکور را پاسخ دهد مورد استقبال کاربران قرار خواهد گرفت .
2-4-3- بررسی نقش شبکه های اجتماعی مجازی در تحولات سال 1388
تحقیق چهارم توسط دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد قوچان با نام ایمان آخی زاد در سال 1390 انجام شده است . پژوهش مذکور با عنوان " بررسی نقش شبکه های اجتماعی مجازی در تحولات سال 1388 از نگاه دانشجویان ارشد ارتباطات دانشگاه های تهران" ،در صدد تبیین ابعاد مختلف جنگ نرم سایبری علیه ایران وتکنیک های به کار برده دشمن بخصوص با تمرکز بر فضای شبکه های اجتماعی مجازی برآمد . اهداف این تحقیق عبارت بود از: "بررسی نقش شبکه های اجتماعی در تحولات سال1388 و رخدادهای بعد از انتخابات ریاست جمهوری دهم در ایران" و "آگاه سازی افکار عمومی از برنامه های دشمن در فضای شبکه های اجتماعی " و ارائه راهکارهایی برای مقابله با جنگ سایبری در فضای شبکه های اجتماعی مجازی" .در این تحقیق از روش پیمایشی استفاده شده و تکنیک گردآوری اطلاعات نیز پرسشنامه بود. جامعه آماری تحقیق نیز عبارت بودند از : دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد رشته علوم ارتباطات اجتماعی در چهار دانشگاه :1- دانشگاه تهران2- دانشگاه علامه 3- دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات 4- دانشگاه آزادتهران مرکزی که جمعا 350 نفر را شامل می شود که از این میان یک جامعه نمونه 100 نفری انتخاب شدند . تحقیق مشخص کرد که جامعه دانشجویان کارشناسی ارشد رشته علوم ارتباطات در تهران با محدودسازی شبکه های اجتماعی مخالف بوده و با آنالیز کردن این شبکه ها در رسانه ملی به وسیله متخصصان این حوزه موافق هستند . با توجه به نتایج پژوهش ،برخی پیشنهاد های موثر برخاسته از تحقیق عبارت بودند از:
1- کنترل و رصد کردن برنامه های دشمن به وسیله متخصصان ارتباطی و کالبد شکافی آنها در رسانه ملی.
2- ضرورت تجزیه و تحلیل شبکه های اجتماعی مجازی و تبیین هدف آنها از بمباران اطلاعاتی منفی کاربران.
3- محدود نکردن اینترنت(شبکه های مجازی)و افزایش پهنای باند اینترنتی به شرط استفاده درست در جهت ارتقای علمی و امنیت ملی و تبلیغ فرهنگ ایرانی اسلامی.
2-4-4 بررسی رابطه شبکه های اجتماعی مجازی بر ارتباطات اجتماعی دانش آموزان دبیرستان شهر تهران
پنجمین تحقیق در این حوزه با کمک دانشجوی کارشناسی ارشد دانشکده فرهنگ و ارتباطات دانشگاه سوره آقای علی پورضرابیان با عنوان "بررسی رابطه شبکه های اجتماعی مجازی بر ارتباطات اجتماعی دانش آموزان دبیرستان شهر تهران " در سال 1390 انجام گردید . این تحقیق نیز با روش پیمایشی و نمونه گیری بر روی 314 نفر از جامعه آماری پژوهش با روش نمونه گیری کوکران انجام شد و نتایج زیر به دست آمد:
با توجه به یافته های به دست آمده از این تحقیق می توان بیان داشت که شبکه های اجتماعی مجازی، تاثیرات بسیار شدیدی بر هنجارهای اخلاقی، مهارتهای ذهنی، سرگرمی و سپس اعتقادات دینی کاربران آنها داشته اند. به عبارت دیگر، تغییرات انجام شده در کیفیت و کمیت استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی، با تغییرات نسبتاً بالایی در این متغیرها همراه خواهد بود. از این رو همسویی یا عدم همسویی محتوای شبکه های اجتماعی مجازی با اهداف مورد نظر در هنجارهای اخلاقی، مهارتهای ذهنی، سرگرمی و اعتقادات دینی، می تواند همسویی ها یا عدم همسویی ها در این قشر از جوانان را تبیین نماید. نتایج استخراج شده از پژوهش نشان دهنده ارتباط معنادار، مثبت و شدیدی ما بین استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی و ارتباطات اجتماعی دانش آموزان بود . این پژوهش رابطه معنا دار میان استفاده دانش آموزان تهرانی با 10 متغیر زیر را اثبات کرد : هنجارهای اخلاقِ ، میزان روابط با خانواده ، روابط با دوستان ، فعالیت های آموزشی، مهارت های اجتماعی ، اعتقادات دینی ، خلاقیت و ابتکار ، مهارت های ذهنی ، سرگرمی، اوقات فراغت، ارتباطات اجتماعی .
* تحقیقی با عنوان "بررسی نقش و تاثیر فیس بوک بر شکل گیری شبکه های اجتماعی از دیدگاه متخصصان و کارشناسان امور رسانه" به راهنمایی دکتر سید وحید عقیلی در مقطع کارشناسی ارشد علوم ارتباطات اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز توسط آقای احسان پوری انجام شده است.
*پژوهش دیگر با عنوان "برساخت سوژه‏ی لاکانی وبلاگرهای نوجوان در شبکه‏های مجازی (تحلیلی نشانه‏شناختی)" به راهنمایی دکتر مهران سهراب‏زاده در مقطع کارشناسی ارشد مطالعات فرهنگی، دانشگاه کاشان اسماعیل حسام مقدم انجام شده است.
* پژوهشی دیگر با عنوان ((کارکردهای شبکه های اجتماعی مجازی برای دانشجویان؛ مطالعه موردی فیس بوک))در دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات به راهنمایی دکتر محمد سلطانی فر در مقطع کارشناسی ارشد علوم ارتباطات اجتماعی توسط آقای مصطفی قوانلو قاجار انجام شده است .
* پژوهشی دیگر با عنوان "شبکه نگاری کاربران ایرانی شبکه های اجتماعی اینترنتی" به راهنمایی دکتر عبدالله گیویان در مقطع کارشناسی ارشد مدیریت رسانه، دانشکده صداوسیما توسط آقای ابراهیم اسکندری‏پور انجام شده است.
* پژوهشی دیگر با عنوان ((تحلیل شبکه ای شبکه های اجتماعی مجازی )) توسط علی اکبر اکبری تبار با راهنمایی دکتر علی ساعی و مشاورت دکتر ابراهیم خدایید مقطع کارشناسی ارشد جامعه شناسی در دانشگاه تربیت مدرس انجام شده است .
* پژوهشی دیگر با عنوان "بازنمایی گرایش های سیاسی کاربران ایرانی در شبکه های اجتماعی مجازی با مطالعه ی موردی فیس بوک" به راهنمایی دکتر علی اصغر کیا در مقطع کارشناسی ارشد علوم ارتباطات اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی توسط خانم زهره رجبی انجام شده است.
پژوهشی دیگر در قالب پایان نامه ای با عنوان "بررسی تحلیلی تغییرات صوری و کارکردی عکس‏های شخصی در شبکه‏های اجتماعی مجازی" در مقطع کارشناسی ارشد رشته‏ی عکاسی دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران توسط خانم سارا زندوکیلی دفاع شده است.
خانم چوپانکاره در پایان نامه خود با عنوان تاثیر اینترنت در تحول سبک های دینداری به بررسی سبک های نوین دینداری شکل گرفته در شبکه های اجتماعی مجازی پرداخته است.
در این پایان نامه که به راهنمائی دکتر هادی خانیکی در دانشگاه علامه طباطبائی دفاع شده آمده است است: دین در جامعه ایرانی همواره موضوعیت داشته و نحوه بروز و ظهور آن محل چالش بوده است، از چالش های اجتماعی و سیاسی گرفته تا چالش های درونی و فردی. گوناگونی در سبک ها و شیوه های دین داری وبروز تفاوت هایی در صورت بندی های مجازی و واقعی دین داری ازجمله مهم ترین تغییرات فرهنگی و هویتی در این زمینه است.
از زمان ورود اینترنت به ایران تا به امروز، یک مسئله پیوسته مورد بحث و جدل فراوان بوده است: دسترسی جامعه به ویژه نسل جوان به انبوهی از موضوعات رنگ به رنگ فرهنگی، اجتماعی، ایدئولوژیک و… که از فیلترهای رسمی عبور نکرده اند، تا چه اندازه بنیان های اساسی جامعه ای را که دغدغه پایبندی به دین داشته و دارد، در معرض خطر قرار می دهد؟
این رسانه جدید با انعکاس سریع و متنوع آئین ها و مناسک دینداری مرزهای متعارف میان سنت و مدرنیته را متداخل کرده و از گفتمان جهان شمول دینداری گونه های بومی و فردی را به صورت های مختلف عرضه داشته است.
این پژوهش تلاش دارد تا چگونگی ، ویژگی ها و عناصر برسازنده این سبک های مختلف شکل گرفته و بسط یافته در فضای وب 2 یا همان شبکه های اجتماعی و تعاملی را با استفاده از روش های تحقیق کیفی و عمقی مورد بررسی و واکاوی قرار دهد.
اسلام در ایران به عنوان کشوری که دین داری از ویژگی های مهم فرهنگی، تاریخی و اجتماعی آن محسوب می شود، همیشه مورد توجه بوده است. این مسئله ضرورت تحلیل و بررسی روند تحولات و تغییرات دینداری را در دوران معاصر به ویژه تحت تاثیر رسانه های نوین را دو چندان می کند.
در میان رسانه ها، اینترنت جایگاه ویژه ای دارد چون عمدتا رسانه مورد استفاده نسل جوانی است که بخش مهمی از جمعیت این کشور را تشکیل می دهند و روند رو به گسترش ارتباطات و تاثیرگذاری فرآیندهای جهانی شدن هر چه بیشتر آنها را در چهارراه تعاملات دینی و فرهنگی در سطح جهان قرار می دهد.
هرچند تا کنون نمایش و بازنمایی دین و برخی گرایش های دینی در اینترنت موضوع پژوهش محققان بوده اما توجه چندانی به سبک یا سبک هایی از دین داری نشده است که برساخته رسانه های جدید و ازجمله اینترنت باشد.
"رسانه های نوین" مجموعه متمایزی از فناوری های ارتباطات و دارای ویژگی های مشترک "دیجیتالی بودن" و دسترسی گسترده شهروندان به آن برای "استفاده شخصی" است. از این میان اینترنت به عنوان نمونه بارز این رسانه ها شناخته می شود.
اگر دین را مفهومی مطلق و انتزاعی در نظر بگیریم، دینداری مفهوم نسبی و انضمامی برای آن محسوب میشود.
در جامعه شبکه ای جوامع مدنی تحلیل می روند و از هم می گسلند زیرا دیگر پیوستگی و استمراری میان منطق اِعمال قدرت در شبکه جهانی و منطق ارتباط و بازنمود در جوامع و فرهنگ های خاص وجود ندارد. بنابراین جستجوی معنا فقط در بازسازی هویت های دفاعی حولِ اصول اجتماع اشتراکی مقدور می شود. اکثر کنش های اجتماعی بر مبنای تضاد میان جریان های ناشناخته و هویت های منزوی سازمان می یابد
از نظر کاستلز شبکه ای شدن و از میان رفتن نظام های سنتی می تواند باعث رشد بنیادگرایی شود. این نظر را می توان اینگونه تفسیر کرد که با کم رنگ شدن نظارت ها و پیوستن افراد به جمع کاربران رسانه های نوین میزان آزادی بیان تا آنجا گسترش می یابد که ممکن است ساختارهای سنتی و به ویژه دینی زیر سوال بروند و از دل این زیر سوال رفتن جنبش هایی پدیدار می شوند که با الگوگرفتن از مفاهیم سنتی و دینی به مقابله با این ساختارشکنی ها برخیزند.
هابرماس متاخر نه تنها "حوزه عمومی جایگزین" را پذیرفت، بلکه به ظرفیت های آن برای به چالش کشیدن سلطه نیز اشاره کرد. هابرماس در ان مرحله بدبینی اش را نسبت به عامه کنار گذاشت و بر وجود توده های عام به صورت مجموعه ای متفاوت و متکثر تاکید کرد. توده ای که در واقع می تواند نسبت به بازنمایی رسانه های توده ای در جامعه مقاومت کند و دستور کار سیاسی خود را داشته باشد.
هابرماس برای این حوزه عمومی جایگزین یک شرط مهم و عمده گذاشته است: این حوزه عمومی باید دارای امتیاز برخورداری از یک وسیله ارتباطی نامحدود باشد که به وسیله آن درک موقعیت های مشکل آفرین،گسترش اجتماعی گفتمانی و امکان بیان هویت های جمعی و تفسیر نیازها و کسب مهارت ها میسر شود.
با این حساب گزینه اینترنت می تواند اصلی ترین گزینه ای باشد که بخشی از شروط هابرماس را محقق می سازد. رسانه ای که به کاربران و گروه های مختلف این امکان را می دهد تا ارتباطات و تعاملات و فعالیت های خود را به صورت مجازی و با کم ترین هزینه سامان دهند
حوزه عمومی
عاملی بودن، تمرکززدایی، تکه تکه بودن، بی زمانی و بی مکانی و جهانی بودن از جمله ویژگی های این رسانه نوین جهت مهیا کردن بستر مناسب برای شکل گیری حوزه عمومی است.
برخی دیگر از اندیشمندان دسترسی های نابرابر، تکه تکه سازی گفتمان ها، ایجاد منحنی های بسته گفت وگو میان همفکران و سانسور دولتی را از جمله معایبی می دانند که اینترنت به مثابه حوزه عمومی به آن دچار است.
بر اساس این تحقیق درجات مختلف دینداری را از دو زاویه می­توان نگریست:
مراتب مختلف دینداری و شدت و ضعف پیدا کردن بروز و تجلی دین در افراد، به نحوی که بسیاری از جامعه­شناسان و روان­شناسان آن را در نظر گرفته­اند؛ به شیوه­ای که گلارک کوشیده است، سعی کرده­اند که ابزار سنجش برای آن تدارک ببینند.
دینداری را نه بر اساس مراتب، بلکه بر پایه انواع دینداری تجزیه و تحلیل کرد. در این صورت هر مورد و تجلی از دینداری را تنها می­توان در چارچوب و در ارتباط با یکی از انواع دینداری مورد توجه و تحلیل قرار داد.
ایان باربور در اثر مشهور خود با نام "علم و دین"، نوعی از دسته بندی دینداری ارائه می دهد که مبتنی با رابطه دین و علم است.
1. دین اهل ذوق 2. شریعت عقلی دئیسم 3. عقلگرایی 4. دین شخصی 5.دین اخلاقی 6. نص گرایی و بنیاد گرایی 7. تلقی نمادی از تعلیمات دینی مغایر با یافته های علمی
بر اساس این تحقیق علامه طباطبایی، در ذیل مفهوم "صراط المستقیم" بحثی را مطرح می کند بر این پایه که باید میان "صراط" و "سبیل" تفاوت قائل شد. از دیدگاه ایشان سه نوع عبادت شامل، عبادت ازترس خدا و عقاب او، عبادت به طلب ثواب و عبادت به سبب محبت و عشق به خداوند، تجلی سه نوع مختلف دینداری است.
مجتهد شبستری معتقد است که دینداری را از شناخت و تعریف دین می­توان بازشناسی کرد. او معتقد است که ادیان بزر معمولاً در سه سطح اعمال و شعائر، ایده ها و عقاید و تجربه های دینی ظاهر شده اند.
عبدالکریم سروش نیز دین را دارای هویتی سه لایه می ‍ داند: یک کانون اصلی که عبارت است از تجربه دینی، یک حفاظ اخلاقی و یک حفاظ فقهی و معتقد است که رسیدن به هر کدام از این لایه ها رسیدن به نوع خاصی از دینداری است.
مبانی نظری تحقیق

با توجه به نوظهور بودن مباحث حوزه ی " شبکه های اجتماعی " هنوز متفکرین، متخصصین و نظریه پردازان علوم ارتباطات به نظریات مستقل مربوط به آن نرسیده اند. در این بخش ما نیز به عمده نظریات حوزه علوم ارتیاطات که به نوعی نزدیک به مفاهیم شبکه های اجتماعی و تاثیرات آن یا به عبارتی به اثرات رسانه ها به طور کلی پرداخته است تنها اشاره مختصری خواهیم داشت؛ و در بخش چارچوب نظری تحقیق از این میان به تشریح و اظهار نظر در مورد نظریه یا نظریاتی که با توجه به روش تحقیق برگزیده ایم خواهیم پرداخت.

2-9-1نظریه کاشت14
در میان نظریاتی که به آثار درازمدت رسانه ها پرداخته اند، حق تقدم با نظریه کاشت می باشد. این نظریه عبارتست از اینکه تلویزیون در میان رسانه های مدرن چنان جایگاه محوری در زندگی روزمره ما پیدا کرده است که منجر به غلبه ی آن بر "محیط نمادین" شده و پیام هایش در مورد واقعیت، جای تجربه ی شخصی و سایر وسایل شناخت جهان را گرفته است (مک کوایل، ترجمه اجلالی؛ 1385: ص399).
"جورج گربنر"(1969) به همراه تعداد دیگری از پژوهشگران مدرسه ارتباطات دانشگاه پنسیلوانیا با استفاده از تحقیقی که احتمالاً طولانی ترین و گسترده ترین برنامه ی پژوهش اثرهای تلویزیون است، نظریه "کاشت باورها" را ارائه دادند. (سوربن و تانکارد، ترجمه دهقان؛ 1386: 389-392). شاهد اصلی گرنبر برای این نظریه، از تحلیل محتوای سیستماتیک تلویزیون آمریکا طی چندین سال متوالی بدست آمده است (مک کوایل، ترجمه اجلالی؛ 1385: ص399).
این نظریه یکی از اشکال اثر رسانه ها در سطح شناختی بوده و مربوط به این موضوع است که قرار گرفتن در معرض رسانه ها، تا چه حد می تواند به باورها و تلقی عموم از واقعیت خارجی، شکل دهد؟ نظریه ی کاشت یا اشاعه برای ارائه الگویی از تحلیل، تبیین شده است؛ تا نشان دهنده ی تاثیر بلندمدت رسانه هایی باشد، که اساساً در سطح برداشت اجتماعی، عمل می کنند (گونتر، ترجمه نیکو؛ 1384: 310). گرنبر عقیده دارد که تلویزیون به لحاظ عمق و نفوذ قابل ملاحظه اش، نیروی فرهنگی قدرتمندی است. وی تلویزیون را ابزاری در دست نظم تثبیت شده ی صنعتی اجتماعی می داند، که به جای تغییر، تهدید یا تضعیف نظام سنتی باورها، ارزش ها و رفتارها، در خدمت حفظ، تثبیت یا تقویت آن هاست. او که اثر اصلی تلویزیون را جامعه پذیری یعنی اشاعه ی ثبات و پذیرش وضعیت موجود می داند، معتقد است که تلویزیون تغییرات را به تنهایی به حداقل نمی رساند؛ بلکه این امر با هماهنگی دیگر نهادهای عمده ی فرهنگی محقق می شود ( همان: 310).
"گرنبر" مدعی است که میان تماشای تلویزیون و اظهار نظر در مورد واقعیت های دنیا، رابطه وجود دارد و تماشاگران پرمصرف تلویزیون نسبت به واقعیات زندگی با بینندگان کم مصرف اختلاف نظر دارند.
این نظریه معتقد است که تلویزیون در بلندمدت موجب تاثیر در جهان بینی و نظام ارزشی بینندگان پرمصرف خود می شود و به آن ها نگرش تلویزیونی واحد در مورد واقعیات می بخشد. در واقع نظریه ی گرنبر با تفاوت قائل شدن بین مخاطب عادی و پرمصرف، تاثیر زیاد تلویزیون بر مخاطب پرمصرف را اثبات می کند.
"گرنبر" می گوید: از نظر تماشاگران پرمصرف، تلویزیون عملاً، دیگر منابع اطلاعات، افکار و آگاهی ها را به انحصار در آورده و یک کاسه می کند. اثر این مواجهه با پیام های مشابه، چیزی را تولید می کند که وی آنرا کاشت یا آموزش جهان بینی رایج، نقش های رایج و ارزش های رایج، می نامد (سوربن و تانکارد، ترجمه دهقان؛ 1386: 91-390).
گرنبر عقیده دارد که پیام تلویزیون از چندین جنبه ی اساسی از واقعیات فاصله دارد؛ اما به جهت تکرار دائمی اش، نهایتاً به عنوان دیدگاه مورد وفاق جامعه، پذیرفته می شود و تماس ممتد با جهان تلویزیون، می تواند نهایتاً به قبول دیدگاه تلویزیون، که همواره واقعیت را به درستی منعکس نمی کند، درباره ی جهان واقعی منجر شود (مک کوایل، ترجمه اجلالی؛ 1385: 399) و (گونتر، ترجمه نیکو؛ 1384: 310).
این نظریه موفق نشد تا نظر پژوهشگران این عرصه را جلب کند و با انتقاداتی روبرو شد. از جمله منتقدین این نظریه می توان به "پل هیرش"، "رابین"، "تیلور" و "پرس" اشاره کرد. "گرینر" در واکنش به انتقادات "پل هیرش" این نظریه را مورد تجدید نظر قرار داده و عناصری را بدان افزود (سوربن و تانکارد، ترجمه دهقان؛ 1386: 392-389).
در تجدید نظری که توسط گرنبر در این نظریه رخ داد، وی دو مفهوم "متداول سازی" و "تشدید" را به این نظریه افزود. با این مفاهیم این واقعیت ها در نظر گرفته می شود که تماشای بیش از حد تلویزیون نتایج متفاوتی برای گروه های اجتماعی مختلف دارد. متداول سازی هنگامی روی می دهد که تماشای بیش از حد تلویزیون، منجر به تشدید تقارن دیدگاه ها در گروه ها می شود و هنگامی روی می دهد که اثر کاشت در گروه خاصی از جمعیت بیشتر شود.
با افزودن این دو مفهوم، نظریه ی کاشت، دیگر مدعی اثر همسان و سراسری تلویزیون بر همه ی تماشاگران پرمصرف نیست؛ بلکه ادعای نظریه این است که، تلویزیون با متغیرهای دیگر در تعامل قرار می گیرد؛ به شیوه ای که تماشای تلویزیون بر بعضی از گروه های فرعی اثر قوی گذاشته و بر بعضی دیگر تاثیری نخواهد داشت. براساس این تجدید نظر، صرف پرمصرف بودن مخاطب، موجب تاثیر فراوان تلویزیون بر مخاطب و تغییر باورهای او نخواهد شد؛ بلکه متغیرهای محیطی نیز در این اثرگذاری نقش ایفا می کنند.
"گربنر" در تجدید نظر خود انتقاد هیرش را که گفته بود وی کار کنترل سایر متغیرها را به خوبی انجام نداده است، می پذیرد و نظر وی را مبنی بر اینکه "اگر محقق، متغیرهای دیگر را هم زمان کنترل کند، تغییر باقی مانده را که بتوان به تلویزیون نسبت داد، خیلی کم است"، می پذیرد (سوربن و تانکارد، ترجمه دهقان؛ 1386: 392-390).

2-9-2 نظریه جبرگرایی رسانه ای15
جبرگرایی رسانه ای که از جمله نظریات معطوف به تاثیرات رسانه هاست، از تاثیر ذات شکل و ماهیت رسانه ها(بیشتر از محتوا)، بر جوامع بشری و فرهنگ آنان و انتقال بالاجبار ذات تکنولوژی بر فرهنگ جوامع سخن می گوید.
این نظریه که از جمله نظریات تاثیر رسانه ها بشمار می رود، در سال 1964م توسط مارشال مک لوهان، جامعه شناس و فیلسوف کانادایی و استاد دانشگاه تورنتو ارائه شد. وی که از مشهورترین پیروان نظریات "دیوید رایزمن" بشمار می رود، این نظر را به عنوان فصل اول سومین کتاب خود به نام "شناخت وسایل جمعی، توسعه های انسان" قرار می دهد و در آثارش به طور مکرر به آن اشاره دارد (سوربن و تانکارد، ترجمه دهقان؛ 1386: 387،393و 4) و (دادگران؛ 1385: 92 و 89).
مک لوهان این نظریه را با جمله ی " وسیله (رسانه) پیام است " مطرح می کند و معتقد است اثرهای مهم رسانه، ناشی از شکل رسانه است و نه محتوای آن (دادگران؛ 1385: 90).
"مک کوایل" این نظریه را تا حدودی تحت تاثیر انتقادهایی که از "فرهنگ توده" و "صفت آگاهی"، شده است، می بیند. او معتقد است، کامل ترین و موثرترین روایت جبرگرائی تکنولوژیک یا رسانه ای، از آن مورخ اقتصادی کانادایی، هارولد اینیس است؛ که توسط مک لوهان گسترش یافته است. "اینیس" که مهم ترین ویژگی تمدن های باستانی را شیوه های ارتباط غالب آن ها می دانست، معتقد بود، تغییر از سنگ به پاپیروس، علت تغییر از قدرت پادشاهان به قدرت کاهنان است (مک کوایل، ترجمه اجلالی؛ 1385: 145-147).
بنا به گفته ی وی، "شرام" و "همیل ویت" و دیگران، همیشه به جای نگرش بر وسیله، پیام آن را در زیر ذره بین قرار داده اند و معتقدند، تاثیر پیام از تاثیر وسیله جداست. مک لوهان معتقد است که جوامع، بیشتر در اثر ماهیت وسایل ارتباط جمعی شکل گرفته اند تا در نتیجه ی محتوای ارتباط. به عقیده ی وی وسیله نه تنها از محتوای پیام خود جدا نیست؛ بلکه به مراتب مهم تر از خود پیام نیز هست و بر آن تاثیر چشمگیر دارد (رشیدپور؛ 1354: 15). او محتوای رسانه را مانند تکه گوشتی می داند که سارق با خود دارد؛ تا نگهبان ذهن را منحرف کند (سوربن و تانکارد، ترجمه دهقان؛ 1386: 394).
مک لوهان در کتاب "برای درک رسانه ها" می نویسد: "رسانه همان پیام است؛ زیرا یک رسانه می تواند سبک روابط انسانی را شکل دهد و معیارهای عملکردهای موجود در این روابط را مشخص کند؛ بی آنکه محتوا یا نحوه ی استفاده از آن بتواند تاثیری بر طبیعت روابط انسانی بگذارد" (مک لوهان، ترجمه آذری؛ 1377: 7).
او ذات تکنولوژی را دربردارنده فرهنگ و پیام خاصی می داند که موجب تغییر در معیارها، آهنگ حرکات و مدل های زیستی انسان می شود. از جمله مصادیقی که مک لوهان برای درک بهتر مطلب ذکر می کند، روشنائی برق و انرژی الکتریکی می باشد. وی در کتاب "برای درک رسانه ها" در این باره می گوید: "پیام روشنائی برق همانند پیام انرژی الکتریکی است و تنها از نظر کاربردی تفاوت هایی دارند؛ ولی هر دوی آن ها زمان و فضا را در جامعه دگرگون می کنند" (همان؛ 7). این کلام مک لوهان حاکی از آن است که روشنایی برق و انرژی الکتریکی، که هر دو از تکنولوژی بشری به شمار می روند، در اجتماع تغییر فرهنگی پدید می آورند و بر فرهنگ زندگی بشری تاثیر می گذارند.
مک لوهان معتقد است: "اگر چه تکنولوژی منبعث از ذهن و عمل انسان است؛ ولی انسان هر دوره، خود زاییده ی تکنوژی زمان خویش است و به عبارت دیگر، هر تکنولوژی، بشر را به تدریج در فضای تازه ای قرار می دهد و هر فضای تازه، عاملی تعیین کننده در سرنوشت و زندگی بشر به شمار می رود" (دادگران؛ 1385: 90). بطور مثال وی چاپ را که یکی از تکنولوژی های ارتباطی به شمار می رود، موجب احساس از خودبیگانگی و فردگرایی و در سطح اجتماعی موجب امکان یافتن ظهور ملت ها و ملی گرایی معرفی می کند (سوربن و تانکارد، ترجمه دهقان؛ 1386: 393). مک لوهان در مورد تلویزیون نیز معتقد است که این تکنولوژی جدید صرف نظر از محتوا، برای انسان امروز تبدیل به یک محیط جدیدی شده است، که اثرات فراوانی از خود بر جای می گذارد؛ که عبارتند از:
1- نحوه بکار گرفتن پنج حس عمومی را برهم زده و تغییر می دهد.
2- انسان را وا می دارد عکس العمل های متفاوتی را در مقابل اشیاء و موضوعات بپذیرد.
3- به انسان امروزی امکان می دهد، جامعه ای کاملاً متفاوت برای خود بسازد (رشیدپور؛ 1354: 37).
او انسان را در مقابل این تکنولوژی اینگونه ترسیم می کند:
"اگر ما بخواهیم در برابر کارکردهای جدید تکنولوژی گرایش های سنتی خود را حفظ کنیم، فرهنگ سنتی ما همانند فرهنگ اسکولاستیک قرن 16، در نهایت از میان خواهد رفت. اگر پیروان اسکولاستیک با فرهنگ شفاهی پیچیده شان، تکنولوژی گوتنبرگ را درک کرده و پذیرا شده بودند و آموزش شفاهی خود را با آموزش نوشتاری تلفیق می دادند، از نابود شدن کامل خود جلوگیری می کردند" (دادگران؛ 1385: 91).
البته مک لوهان در دهه ی 1970، نسبت به آنچه در آثار اولیه اش معتقد بود و می گفت که شکل رسانه ها در جامعه، شیوه های درک مخصوصی را در اعضای جامعه تحت تاثیر قرار داده یا بوجود می آورد، دچار اطمینان کمتر شد و در عوض معتقد شد که رسانه ها مقوله های درک و فهم افراد را منعکس می کنند. وی به جای اعتقاد به رابطه ی محلی بین رسانه ها و درک فردی بعدها به ارائه ی فراوان هم زمان انواع خاصی از تفکر در مورد رسانه ها و فرد معتقد شد و قائل به شکوفایی شیوه های تفکر در انسان توسط رسانه شد (لتیل جان، ترجمه نوربخش و میرحسینی؛ 1384: 732).

2-9-3 نظریات ارتباطات کامپیوتر- واسط
اصطلاح " ارتباطات کامپیوتر واسط " (CMC)16 اساساً به هرگونه ارتباطات انسانی اطلاق می گردد که از طریق یا به کمک تکنولوژی کامپیوتر حاصل شود. جان دسمبر17( 1997)، ارتباطات کامپیوتر واسط را اینگونه تعریف می کند: " ارتباطات کامپیوتر- واسط فرایند ارتباطات انسانی از طریق کامپیوتر است، که افراد در زمینه های خاص را در بر می گیرد، و شامل فرایندهایی است که از رسانه ها برای اهداف گوناگون استفاده می کند " (ترلو و …، ترجمه تربتی؛ 1389: 31). به وسیله ی شبکه ی ارتباطات کامپیوتر واسط، مردم در شبکه های اجتماعی به یکدیگر می پیوندند. فهم چگونگی ارتباط و استفاده ی آن برای توصیف هویتمان، ایجاد روابط و حفظ و نگهداری آن و در نهایت تشکیل اجتماعات، سه موردی است که در ارتباطات کامپیوتر واسط مهم است. بدیهی است که با توجه به مطالب بیان شده تا کنون، هویت، روابط و اجتماع در ارتباط شکل می گیرد که می توان گفت از طریق فرایندهای چند وجهی و چند کارکردی تعامل اجتماعی صورت می پذیرد.
مارک پاستر استاد تاریخ دانشگاه کالیفرنیا، رسانه های جدید را در مقابل رسانه های سنتی در یک دسته قرار می دهد و به رسانه های سنتی، رسانه های عصر اول و به رسانه های جدید، رسانه های عصر دوم اطلاق می کند. پاستر معتقد است، رسانه های جدید یا عصر دوم، امکانات پست مدرن را تقویت می کنند. به اعتقاد وی، آنچه در نوآوری های تکنولوژیک مطرح است، دگرگونی گسترده و دامنه دار فرهنگ و روش ساخته شدن هویت هاست (پاستر؛1377: 53).
با توجه به نظر یورسلا فرانکلین18(1990) تاثیر نهایی تکنولوژی ها بر زندگی ما در دو مرحله متمایز ظاهر می شود. مرحله اول: در ابتدا، تکنولوژی جدید انتخاب ثروتمندان، متخصصین و یا افراد مشتاق است؛ که خود را همچون یک راه کاملاً جدید برای آزادی کاربران و همچنین پیشنهادی برای کنترل بیشتر زندگی، نشان می دهد. مرحله دوم: بعد از مدتی، با وجود پذیرش گسترده ی تکنولوژی و استفاده ی آسان تر آن، بی درنگ این تکنولوژی جدید و جالب جزو ضرورت زندگی می گردد، و دیگر یک انتخاب منحصر به فرد نیست؛ ما تقریباً مجبور به استفاده از آن خواهیم بود و حتی به آن کم کم وابسته می شویم. این شکل از نامرئی شدن19 نشانه ی تکامل تکنولوژی است: یعنی این واقعیت که دیگر به وجود تکنولوژی توجه نمی کنیم و متوجه وابستگی خود به آن نیستیم. به همین دلیل در مورد تکنولوژی نامرئی صحبت می کنیم (همان: 66).
با این ایده که از طریق تکنولوژی شکل می گیریم و خود نیز به آن شکل می بخشیم، توماس هاگز20(1994) معتقد است مادامی که تکنولوژی تکامل می یابد، ارتباط نیز تغییر می کند: در مراحل اولیه به نظر می رسد که کاربران تاثیر قوی تری دارند (برای مثال تکنولوژی WAP) اما با گسترش یافتن تکنولوژی (و نامرئی شدن) تاثیر آن قوی تر و پیچیده تر می شود.
رویکردهای تکنولوژیک نقش رسانه های جدید را در روابط و تبعات اجتماعی آن، تعیین کننده می دانند و در بررسی نهایی، تکنولوژی را شکل دهنده ی روابط اجتماعی و شکل های تحول آن تلقی می کنند (ذکایی؛ 1383: 4). نظریه های چندی از این منظر به رسانه های جدید توجه کرده اند. برای نمونه می توان مدل حضور اجتماعی21 که فردی بودن ارتباطات کامپیوتری را زمینه ساز اثرات اجتماعی کمتر آن ها می داند، اصطلاح حضور اجتماعی از نیمه ی دهه 70 میلادی رایج شد. 10 سال بعد اسپرول و کسلر دریافتند که ارتباطات کامپیوتری فاقد آن دسته از علائم اجتماعی است که کنشگران را قادر به تشخیص موقعیت روابط بین فردی می سازد. درنتیجه ارتباطات کامپیوتری در یک خلاء اجتماعی اتفاق می افتد. جایی که هویت های فردی افراد محو و ناپدید می شود. افراد گرایش دارند خود را به گونه ای آزادانهتر و بازتر ابراز کنند.
نظریه ی غنای رسانه ای22 که توانایی تاثیرگذاری بر روابط اجتماعی رسانه ها را تابع ظرفیت آن ها در انتقال پیام ها و نشانه های اجتماعی می بینند و غنای رسانه ها را عامل تعیین کننده ی انتخاب آن از جانب کنشگران می داند.
نظریه غنای رسانه یا توانمندی رسانه توسط ترینو، لنگل و همکارانش در سال 1987 مطرح شد. موضوع اصلی در این نظریه، توانایی یک رسانه در انتقال اطلاعات است. (Lengel, 1997)
مطابق نظریه غنای رسانه، میزان تراکم اطلاعاتی که یک رسانه انتقال می دهد، به توانایی و ظرفیت رسانه بستگی دارد. اوهیز، فردریک و شاور در سال 1998 نظریه ی غنای رسانه را چنین تعریف می کنند: " توانایی یک کانال ارتباطی در جابجا کردن اطلاعات یا انتقال معنای موجود در یک پیام ". بدین ترتیب این نظریه می گوید هر رسانه ای از توانایی و ظرفیت مشخصی برای انتقال پیام های گوناگون برخوردار است.
باریوس و چاپلین و همکارانشان( 1992 ) در بررسی توانایی رسانه در انتقال پیام به دو ویژگی اشاره کردند: ظرفیت انتقال داده و ظرفیت انتقال نمادها. ظرفیت انتقال داده، همان توانایی رسانه در انتقال اطلاعات است و ظرفیت انتقال نماد، توانایی رسانه در انتقال اطلاعاتی در باره معنا و مقصود ارتباط گر و به بیان دیگر، توانایی و ظرفیت انتقال نمادهایی است که پیام را شکل می دهند. (Sitkin, 1992)
بر اساس این نظریه، ماهیت فرایند اطلاعات، میزان بی اعتمادی و ابهام را کاهش می دهد ( دافت و لنگل؛ 1986 ).
بی اعتمادی عبارت است از: " تفاوت میان میزان اطلاعات مورد نیاز برای انجام کار و میزان اطلاعاتی که در حال حاضر وجود دارد ".
ابهام عبارت است از: " تفاسیر متعارض موجود در باره ی موقعیت یک گروه یا محیط ".
بنا بر نظر محققان، زمانی میزان ابهام بالاست که فرد نمی داند چه سوالاتی باید مطرح شوند و زمانی عدم اطمینان بالاست که فرد یا گروه نسبت به سوالاتی آگاهی دارد اما نیاز کمی به اطلاعات احساس می شود. با افزایش اطلاعات و انتخاب درست رسانه ارتباطی، عدم اطمینان و ابهام کاهش می یابد.
کندی (1997) معتقد است، توانایی رسانه در انتقال اطلاعات می تواندف فرایند تصمیم سازی در خصوص انتخاب یک رسانه از میان همه ی رسانه ها برای برقراری ارتباط را توضیح دهد. به عنوان مثال تلویزیون و اینترنت به سبب ویژگی بصری شان توانایی انتقال اطلاعات بیشتری را نسبت به رادیو دارند. (Newberry)
این نظریه مستقیماً پیشنهاد نمی دهد که کدام رسانه ها قابلیت بیشتری دارند، اما پاسخی برای چرایی بهتر بودن یک رسانه (با توجه به موقعیت ارتباطی) ارائه می دهد.
نظریه ی شیوه ی پردازش اطلاعات اجتماعی23 نیز به دنبال تبیین اثرات محدود کننده ی ارتباطات کامپیوتری است و این محدودیت را مخل کیفیت ارتباطات اجتماعی می داند.
در مجموع رویکردهای فوق به ابعاد اجتماعی رسانه های جدید اطلاعاتی و ارتباطاتی به صورت حاشیه ای و با اهمیت کم تر نگریسته و در تحلیل نهایی قائل به قابلیت تقلیل اطلاعات کامپیوتری به بایت های اطلاعاتی هستند. رویکردهای جایگزین در مطالعه ی اثرات رسانه ها در مقابل به عوامل اجتماعی توجه بیشتری نشان می دهند. نظریه هایی همچون استفاده و التذاذ24، مبادله25، سازه گرایی اجتماعی26و نظریه های تعاملی27، از جمله رویکردهای غالب در این دسته به شمار می آیند.
مدل "استفاده و التذاذ"، که خود متاثر از نظریه های مبادله اجتماعی است، مدلی رایج در مطالعات توصیفی و اکتشافی درخصوص نحوه ی استفاده ی افراد از رسانه ها و تاثیر این استفاده بر رفتار آن هاست. دلایل و انگیزه های جذب جوانان به اینترنت و فضای مجازی و رفتار آن ها در فضای مجازی، زمینه های اصلی هستند که در این مدل به آن ها توجه می شود. نظریه ی تعاملی، تفسیری و سازه گرایی تلاشی برای تبیین نحوه ی ارتباط افراد با فضای مجازی، فهم آن ها از این ارتباطات و مکانیسم های دخیل در آن محسوب می شود. رویکرد سازه گرایی با تلقی نسبی بودن تاثیرات تکنولوژی های اطلاعاتی و ارتباطاتی، این تاثیرات را تابع متن28، تفسیر و فهمی می دانند که کاربران و افراد حاضر در حوزه ی ارتباط از آن به عمل می آورند. ساخت های اجتماعی تعیین کننده ی معنای ارتباط به شمار می آیند. این نظریه که ملهم از آرای پدیدارشناسی گارفینکل (1967)، برگر و لاکمن (1966) و اندیشمندانی همچون دریدا (1976) و گرگن (1985) است واقعیات اجتماعی را ساخته ی کنشگران دانسته، هم زمان به نقش انتخاب، اراده و استقلال فرد (عامل) در تعامل با متن و ساختار اجتماعی توجه دارد.
از دیگر اندیشمندانی که به توصیف نحوه ی مذاکره و معتبرساختن هویت در تعاملات رودررو و ایجاد قالبی برای ارزیابی معانی این رویارویی ها پرداخته می توان به گافمن اشاره کرد که اندیشه های او در بررسی ارتباطات بین فردی از جانب محققان علوم رفتاری مورد استفاده بوده است. با الهام از آرای گافمن می توان استدلال کرد که اینترنت چارچوب های تعاملی جدیدی را در برقراری ارتباطات بین فردی مهیا ساخته است که، علی رغم محدودیت های ذاتی خود، فرصت های جدیدی را نیز برای نمایش شخصیت در اختیار کاربران قرار می دهد،گافمن (1964) در کتاب خود موسوم به " استیگما " به توصیف تکنیک ها و امکاناتی می پردازد که افراد از آن برای ارائه ی تصویری مطلوب و قابل پذیرش از خویش استفاده می کنند. توصیف مجازی که کاربران از ویژگی های رفتاری و شخصیتی خود در فضای چت روم به عمل می آورند را می توان با توجه به این گزاره ها تبیین کرد. تلاش برای پیشدستی در گرفتن اطلاعات، شناسایی اولیه از مخاطب گفتگو، توصیف انتخابی وگاه مبالغه آمیز و یا نادرست از برخی ویژگی های رفتاری و شخصیتی و نشان دادن همدردی و همسویی برای جلب پشتیبانی و حمایت عاطفی مخاطب ازجمله زمینه های نشان دهنده ی تدارکات و آمادگی های "پشت صحنه ای29" افراد، برای نمایش "روی صحنه ای30" خود هستند.
ماهیت غیر رو در روی ارتباطات الکترونیکی اینترنتی همچنین می تواند انگیزه ی بیشتری را برای کاربران آن در بازی با هویت، رفتارهای آزمایشی و ارائه ی تصویری غیرواقعی فراهم سازد که ریسک "شرمندگی" در آن کمتر است. در مجموع کاربست مفاهیم گافمن در ارتباطات اینترنتی می تواند به تشریح مکانیسم ها و استراتژی مورد استفاده در تعاملات بین فردی به کار رود. از طرفی، پیشرفت روزافزون تکنولوژی و دسترسی به تسهیلات بیشتر در این گونه ارتباطات (صدا، تصویر و آیکون های ابراز هیجانات) می تواند این ارتباطات را به ارتباطات حقیقی نزدیک تر ساخته و جنبه ی انسانی تری بدان بخشد. برای ارزیابی تاثیر نیروهای ساختی همچون "طبقه"، "جنسیت" و "مکان" در بهره مندی از اینترنت و گفت گوهای اینترنتی و نیز تاثیری که این گونه ارتباطات به نوبه ی خود بر این روابط برجای می گذارد از مفهوم سازی "عادت31 و میدان"32 بوردیو33 جامعه شناس فرانسوی می توان استفاده کرد. برای بوردیو "عادات" شیوه های عمل و زیستی است که فاعلان اجتماعی در جریان اجتماعی شدن کسب می کنند و از طریق تجربه ی عملی آموخته می شوند. در کتاب منطق عمل؛ بوردیو می نویسد: "دنیای عملی که در ارتباط با عادات -که به مثابه نظامی از ساختارهای (نقشه های) شناختی و انگیزه بخش عمل می کنند- شکل گرفته است، دنیایی است که روش های رسیدن به هدف، مسیرهای قابل انتخاب و موضوعاتی که واجد یک خصلت غایت شناسی دائمی هستند را از قبل مشخص ساخته است" (بوردیو؛ 1990: 53)
مفهوم سازی بوردیو از عادت و میدان را می توان در تحلیل فرهنگی و ساختاری از تاثیرات ارتباطات اینترنتی به کار برد. ارتباطات مجازی می تواند زمینه ی شکل گیری عاداتی جدید را فراهم سازد که خود به کنش و انتخاب های متفاوتی منتهی می گردد. ظهور عادات جدید شرایط (عادات) قبلی را به چالش می کشاند و در نتیجه ی آن جابجایی هایی صورت می گیرد. بدین ترتیب اگرچه اساس فرآیند بازآفرینی باقی می ماند، با این حال شیوه های متنوعی، مبنای مبارزه برای تعریف میدان و امکان عمل فرد را فراهم می سازند.
هر چقدر که رسانه های اجتماعی مجازی رشد می کنند، در رقابت با یکدیگر برای جذب مخاطبان بیشتر سعی بر این دارند که امکانات گسترده تری را در اختیار کاربران خود قرار دهند و افزودن همین امکانات گاه باعث می شود که کاربر در فضای مجازی نیز احساس آزادی عمل بیشتری کرده و رفته رفته به سمت ارائه ی هویت واقعی خود پیش می روند. به عنوان مثال شبکه اجتماعی گوگل پلاس با تغییری که در شکل و محتوای جمع دوستان کاربران به صورت حلقه های متفاوت بوجود آورده است این امکان را برای کاربر خود فراهم ساخته است که هر کاربر به راحتی بتواند اطلاعات و مطالب خود را برای بخش های خاصی از دوستان خود ارسال کرده و به نمایش بگذارد و همین امر باعث می شود که کاربر در فضای مجازی نیز بتواند با هویت واقعی و اندیشه های حقیقی خود و بدور از خود سانسوری به نشر مطلب بپردازد.
. آراسته خو، محمد(1381)؛ نقد ونگرش بر فرهنگ اصطلاحات اجتماعی، علمی؛ تهران، چاپخش، چاپ اول.
2. افتاده، جواد. " آشنایی با تاریخچه شبکه های اجتماعی اینترنتی". همشهری آن لاین؛ 20 خرداد 1390.
3. امیدوار، احمد، علی اکبر صارمی(١٣٨١) . اعتیاد به اینترنت: توصیف، سبب شناسی، پیشگیری، درمان و مقایس های سنجش اختلال اعتیاد به اینترنت. مشهد: نشرتمرین.
4. امیرکافی، مهدی (1383). طراحی الگوی جامعه شناختی انزوای اجتماعی در شهر تهران. رساله دکتری. دانشگاه تربیت مدرس.
5. بهرام پور، شعبانعلی( 1382 ) فن آوری های نوین ارتباطی و چالش های فرهنگی در ایران، از سایت: www. bashgah.net.
6. بیرو، آلن(1380)؛ فرهنگ علوم اجتماعی، باقر ساروخانی، تهران، کیهان، چاپ چهارم.
7. پاتریشیا، ولیس( 1382 ). روانشناسی اینترنت. ترجمه فضل الله قنادی؛ تهران: انتشارات دانشگاه کمبریج ، موسسه انتشاراتی ایران نو.
8. پاستر، مارک (1377). عصر دوم رسانه ها. ترجمه غلامحسین صالح یار، تهران: انتشارات موسسه ایران
9. پوری، احسان (1389). برسی نقش و تاثیر فیس بوک بر شکل گیری شبکه های اجتماعی از دیدگاه متخصصان و کارشناسان امور رسانه. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی، واحد مرکز.
10. تامپسون (1380). رسانه ها و مدرنیته: نظریه اجتماعی رسانه. ترجمه مسعود اوحدی؛ تهران: نشر سروش.
12. جهانگرد،نصرالله(1380).گزارش روندبرگزاری اجلاس جهانی سران در باره جامعه اطلاعاتی و مشارکت ایران (ژنو سویس) . تهران : دبیرخانه شورای عالی اطلاع رسانی .
13. حاجیانی، الف ( 1379 ). تحلیل جامعه شناختی هویت ملی در ایران و طرح چند فرضیه. فصلنامه مطالعات ملی، سال دوم، شماره 5، صص 228 – 193.
14. حسنی، محمد (1385). فرهنگ و رسانه های نوین. قم: دفتر عقل، چاپ اول.
16. خواجوی، محمد (١٣٨۴) . استفاده اعضای هیات علمی و پژوهشگران موسسات آموزش عالی جهاد کشاورزی تهران ازاینترنت. فصلنامه کتاب، ١۶(1): 13-28 .
17. دادگران، محمد (1385). مبانی ارتباطات جمعی. تهران: مروارید، چاپ علم.
18. دوران، بهزاد(1381 )؛ تاثیر فضای سیبرنتیک بر هویت اجتماعی،پایان نامه دکتری، تهران، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی.
19. دهخدا، علی اکبر(1381). لغت نامه. جلد 14 ، دوره جدید. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
20. ذکایی، محمدسعید (1383). جوانان و فراغت مجازی. فصلنامه مطالعات جوانان، شماره 6. تهران: سازمان ملی جوانان.
21. رجبی، زهره (1389). بازنمایی گرایش های سیاسی کاربران ایرانی در شبکه های اجتماعی مجازی با مطالعه موردی فیس بوک. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه علامه طباطبایی.
22. رزاقی، افشین (1385). نظریه های ارتباطات اجتماعی. تهران: آسیم، چاپ دوم.
23. رشیدپور، ابراهیم (1354). آینه های جیبی مک لوهان. تهران: سروش، چاپ دوم.
24. ساروخانی، باقر (1385). جامعه شناسی ارتباطات. تهران: اطلاعات، چاپ هفدهم.
25. سورین، ورنر و جیمز، تانکارد (1386)؛ نظریه های ارتباطات. ترجمه علیرضا دهقان. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ سوم.
26. شرفی، محمدرضا. ( 1374 ). جوان و بحران هویت. تهران: انتشارات سروش، چاپ سوم.
27-آرون ریمون،(1377)،سیر اندیشه درجامعه شناسی،ترجمه باقر پرهام،تهران:انتشارات علمی وفرهنگی.
28-اسلوین ،ج (1380)، اینترنت و جامعه، ترجمه عباس گیله وری و علی رادباوه .تهران:نشر کتابدار.
29-اخوتی ،مریم،(1385)، بررسی وضعیت استفاده از اینترنت توسط اعضای هیات علمی دانشگاههای علوم پزشکی ایران،، تهران،دانشگاه شهید بهشتی.

30-اسدی، مریم(1382)، مطالعه تاثیر استفاده از اینترنت بر رفتار اطلاع یابی پژوهشی اعضا هیئت علمی رشته های مختلف دانشگاه تهران ( با تاکید بر سه شاخه علوم انسانی، علوم پایه و فنی و مهندسی)پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشگاه تهران .

31-اسماعیل زاده هوشیار ،احمد،(1384)بررسی نگرشهای جوانان تبریز به پدیده های ارتباطی و تکنولوژیکی جدید مثل ماهواره- اینترنت- رایانه – تلفن همراه و میزان گرایش آنها نسبت به این وسایل ارتباطی ،وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ،شورای پژوهشی اداره کل ارشاد اسلامی استان آذربایجان شرقی.
اکبری (1381)،مشکلات جوانی و نوجوانی،تهران:نشر ساوالان –
32-بهبهانی، (1383)،پدیده وبلاگ،کلیات کتاب ماه،فصلنامه تخصصی اطلاع رسانی و نقد وبررسی کتاب،سال هفتم،شماره 7و8،ص18-20.
33-ترنر،جاناتان اچ(1381)نظریه های پست مدرنیسم،ترجمه صمد عابدینی،تبریز،انتشارات ستوده،چاپ اولز
34-توسلی،غلام عباس،(1371)، نظریه های جامعه شناسی، تهران:انتشارات سمت.
خاکی،غلامرضا،(1342)،روش تحقیق بارویکردی به پایان نامه نویسی، تهران:وزارت فرهنگ وآموزش عالی مرکز تحقیقات علمی کشور،انتشارات کانون.
35- دلاور، علی( 1377 )، مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی واجتماعی ، تهران: انتشارات سمت.
36- دوران،بهزاد(1381)،تاثیر فضای سایبرنتیک بر هویت،رساله دکترا،دانشگاه تربیت مدرس،تهران.
ذکایی،محمد سعید(1383)،جوانان و فراغت مجازی،فصلنامه مطالعات جوانان،شماره 6،تهران،سازمان ملی جوانان.
37-روزنامه همشهری(1384)،28آبان.بقیه اطلاعات مثل نویسنده .- –
38- زنجانی زاده ،هما، جوادی، علی محمد (1384)،بررسی تاثیر اینترنت بر ارزشهای خانواده در بین دانشجویان
39- ساروخانی,باقر,(1375),جامعه شناسی ارتباطات,تهران،انتشارات اطلاعات,چاپ ششم.
40- سلاجقه، مژده(1377)، بررسی نگرش کاربران مرکز اینترنت دانشگاه علوم پزشکی شیراز در مورد شبکه اینترنت و دستیابی به اطلاعات، دانشگاه شیراز .
41- سولر (1998)،" نوجوانان در فضای مجازی خوب ، بد ، زشت" برگرفته از سایت:
www.rider.edue./suler/pcysber/adoles/htm.
42-علیخواه ، فردین (1378) کنش ارتباطی بنیاد شکوفایی حوزه عمومی "هابرماس"، ماهنامه اطلاعات سیاسی و اقتصادی، شماره 140-139 اردیبهشت،سال سیزدهم.
43- فخرایی، بهاره و دیگران … (1382)بررسی الگوی استفاده از اینترنت، کامپیوتر و بازیهای کامپیوتری در دانش آموزان دو دبیرستان در شیراز پنجمین همایش سراسری بهداشت روانی و اختلالات رفتاری کودکان ونوجوانان، معاونت پژوهشی: دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی استان زنجان
44-فرهنگی ،علی اکبر،آذری غلامرضا(1381)،مبانی ارتباطات،تهران،نشر سنجش.
45-کاستلز(1380)،"عصر اطلاعات: اقتصاد، جامعه و فرهنگ". ترجمه احد علیقلیان، افشین خاکباز و حسن چاوشیان. تهران : طرح نو.
46-گیدنز،آنتونی (1378)،جامعه شناسی،ترجمه منوچهر صبوری،چاپ اول،نشر نی
47-لاودن ،کنت سی، لاودن،جین پی، (1380)،فناوری اطلاعات،مفاهیم وکاربردها(مترجم:حمید محسنی)،تهران،نشرکتابدار.
محسنی،منوچهر(1380)،جامعه شناسی جامعه اطلاعاتی،تهران،نشر دیدار.-48
محسنیان راد، مهدی،( 1380)،ارتباط شناسی، تهران: انتشارات سروش. -49
50-محقق زاده ،محمد صادق ، عبدالهی، مرضیه(1381)، بررسی نظرات و نحوه استفاده مشترکین عضو مرکز اینترنت دانشگاه علوم پزشکی شیراز از امکانات مرکز و تاثیر آن بر کارهای پژوهشی این اعضاء،دانشگاه شیراز.
51-معید فر،سعید ودیگران(1384)اعتیاد اینترنتی،علل وپیامدهای آن،فصلنامه رسانه،سال 16،ش3 ،ص39.
52-مک کوئیل،دنیس(1382)،درآمدی بر نظریه ی ارتباطات جمعی، (پرویز اجلالی:مترجم)،تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ها،چاپ اول.
53-مهرداد،هرمز(1380)،مقدمه ای بر نظریات و مفاهیم ارتباط جمعی،تهران:انتشارات فاران.
54 – میرمحمدی، رضوان السادات؛(1383) دوستان اینترنتی – دشمنان خانگی ،پرسمان،شماره : 19,20.
55-نوری زینب السادات،اینترنت-کامپیوتر-روانشناسی ،انتشارات پرتو خورشید، چاپ اول.
56-ولمن،لاری و دیگران(1383)،آیااینترنت باعث افزایش یا کاهش یا تکمیل سرمایه اجتماعی می شود؟،(شیرزادفلاح آزاد،مترجم)نشر فرهنگ و نوآوری.
– castells.M(2001),The internet galaxy :Reflections on the business & society.New York:oxford niversity tynsydney.
-Dimaggio,P.Hargittai,E.Newman,W.R. and Rabinson,J.P(2001).Social implications of internet.Annual viview sociology,vol 27.p307-336.
– INTERNET WORLD(2005).
kraut,R,Lundmark,v,Patterson,M,kiesler,andMukapadhgay,T.(1998),internet paradox:a social technology that reduces social involvement & psychological well-being?American psychologist,53,p1017-1031.

1. Boyd, D. M., & Ellison, N. B. (2007) "Social Networks Sites: Definition, History, and Scholarship. Journal of Computer-Mediated Communication", 13(1), Article 11.
2. Denis Maquail. Mass communication theory.chapter 11
3. Filix M., Jesus C, Luis G. (2005) "Anonymity Effects in Computer-Mediated Communication in the Case of Minority Influence". Computers in Human Behavior. 23, 1660-1674.
4. Heise David, R. (1998) "Conditions for Empathic Solidarity", in Patrick Doreian andThomas Fararo, The Problem of Solidarity, Theories and Models, Amsterdam: Gordon and Breach publishers.
5. Hogg M. A., Vaughan, G. M. (2002); Social Psychology (3rd Ed), London Prentice Hall.
6. Kaplan, A., Haenlein, M. (2010) "Users of the World, Unite! The Challenges and Opportunities of Social Media". Business Horizons. 53, 59-68.
7. Kellner, Douglas.( 1996 ); Television, Advertises and the Constructim of Postmodern Identity, London Rutledge publication.
8. Kestnbaum, M., Robinson, J.P., Neustadt, A. and Alvarez, A. (2002) "Information Technology and social Time Displaccment." IT & Society 1 (1): 21-37 http://www.Itandsociety.org (10.06. 2006)
Kraut,R. Lundmark,V. Patterson,M. Kiesler,S. Mukopadhyay,T. and Scherlis,W. (1998). Internet paradox: a social technology that reduces social involvement and psychological well-being. American psychologist, 53 (9), 1017-31. Available (11 April 2003) online <http://www.apa.org/jornals/amp/amp5391017.html>
1 Social network
2 Kaplan & Haenlein
3 We blog
4 Web 2
5 UGC
6 Mobility
7 Papp
8 Boyd
9 Symantec Corporation
10 applications
11 هر بار که در فیس بوک مطلبی منتشر می شود، هر کس با کلیک بر روی دکمه لایک که علامت یک شصت دست است، در زیر هر مطلب می تواند اعلام کند که از پست خوشش آمده است، به این ترتیب مسلما هر مطلبی که بیشتر لایک داشته باشد، محبوب تر است. این ویژگی اکنون در بسیاری از شبکه های اجتماعی، وب سایت ها و وبلاگ ها گسترش پیدا کرده است.
12 Heise, D.
13 Nash
14 Cultivation Theory
15 Media Determinism
16 Computer Mediated Communication
17 John December
18 Ursula Franklin
19 invisibility
20 Thomas Hughes
21 The social Presence Model
22 media richness theory
23 social information processing model
24 uses and gratifications
25 exchange
26 social constructionism
27 interactionism models
28 context
29 back stage
30 front stage
31 habitus
32 field
33 Bourdieu
—————

————————————————————

—————

————————————————————