سازمان های غیر دولتی بشردوستانه و کمیته بین المللی صلیب سرخ و جمعیت های ملی صلیب سرخ و هلال احمر
فصل اول: بررسی و تعریف مفاهیم مقدماتی
گفتار اول: سازمان های غیر دولتی
سازمان های غیردولتی1 از مهمترین و موثرترین نهادهای جامعه مدنی به شمار می آیند. به ویژه در طول سه دهه گذشته این شخصیت های غیرانتفاعی که اعضای آن شهروند یا اجتماعی از شهروندان یک یا چند کشور هستند که نوع فعالیت شان برحسب خواست جمعی اعضای آن در پاسخ به احتیاجات اعضای جامعه یا جوامعی که سازمان مذکور با آن همکاری می کند، تعیین می شود، در جهت تضمین حقوق بشر مطرح و در راستای اسناد بین المللی گام های بلندی برداشته اند. بررسی عملکرد سازمان های غیردولتی مختلف نشان می دهد که این سازمان ها به منظور ارتقای حقوق بشر در داخل کشور خود عمدتاً به اشکال ذیل عمل می کنند:
۱ – اقدامات مربوط به ترویج و آموزش حقوق بشر همچون جمع آوری تولید و انتشار اطلاعات و برگزاری دوره های آموزشی
۲ – اقدامات مربوط به یاری رساندن به دولت در پیشبرد حقوق بشر به عنوان نمونه از طریق ارائه مشورت به نهادهای دولتی در زمینه قانونگذاری و اجرای قوانین بشردوستانه، اصلاح نظم قضایی در جهت تضمین دادرسی عادلانه و نیز اجرای مفاد اسناد بین المللی
۳ – پیگیری و پی جویی موارد نقض حقوق بشر که از طریق شکایت نسبت به آنها آگاهی یافته اند. 2
نظر به اینکه کمیته بین المللی صلیب سرخ در زمره "سازمانهای بین المللی غیر دولتی" قرار دارد. لازم است اشارهای مختصر نیز به تعریف آنها بپردازیم: مقدمتاً باید متذکر شد که نقش آفرینی موثر سازمانهای بین المللی غیر دولتی، به عنوان بزرگترین گروه سازمانهای بین المللی "اصولاً، به خاطر افزایش نفوذ عام به طور کلی بر سیاست خارجی، تاثیر بیشتر افکار عمومی بر روابط بین المللی و خصیصه افشاگری آنها میباشد". عواملی همچون انقلاب صنعتی قرن هجدهم، رشد مفاهیم دموکراتیک، به ویژه پس از انقلابهای فرانسه و آمریکا، شرکت در مذاکرات کنفرانسهای دیپلماتیک، نظارت بر حسن اجرای استانداردها، در ایجاد و توسعه سازمانهای بین المللی غیر دولتی، نقش بسزایی ایفا نمودهاند که در این تحقیق به گوشههایی از آنها اشاره میکنیم.3
فرهنگ روابط بین الملل، سازمانهای بین المللی غیر دولتی را این گونه تعریف مینماید: "سازمانهای غیر دولتی سازمانی خصوصی است، با ساز و کاری جهت ایجاد همکاری میان گروههای ملی دربارهی مسائل بین المللی، خصوصاً در زمینههای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، انسان دوستانه و تکنیکی".4
دایان اوتو5 معتقد است ، که برای واژهی سازمانهای غیر دولتی هنوز تعریف مشخصی که بتوان از آن به عنوان معیار برای سایر مطالبات و موارد سود جست، ارائه نگردیده است، لیکن آنها را این چنین تعریف میکند: "سازمان غیر دولتی یک شخصیت غیر انتفاعی است که اعضایش شهروندان یا اتحادیههایی از شهروندان یک یا چند کشور هستند که فعالیتهای آنها با خواست جمعی اعضای آن در پاسخ به نیازهای جامعه و یا جوامعی که سازمان مذکور با آنها همکاری مینماید، مشخص میگردد". و "در تاسیس این سازمانها اراده کشورها نقشی ندارد و در نتیجه سازمانهای بین المللی غیر دولتی دارای استقلال و شخصیت بین المللی جدا از کشورها هستند و همچنین دارای تشکیلات منظم در سطح بین المللی و دوری از اهداف و ملاحظات سیاسی و داشتن ارتباطات گسترده با سازمانهای بین المللی دولتی میباشند".6
تعریف دیگری نیز میتوان از سازمان غیر دولتی بر اساس معیارهای اسناد بین المللی به ویژه قطعنامههای 1950 و 1960 اکوسوک و ماده 71 منشور ملل متحد ارائه نمود و آن این است که: "سازمان غیر دولتی به سازمانی اطلاق میگردد که به ابتکار خصوصی و خارج از هرگونه موافقتنامه بین الدولی و با هدف عام المنفعه بین المللی از افراد حقیقی یا حقوقی کشورهای مختلف تشکیل میشود".7 بنابراین، سازمانهای غیر دولتی با توجه به ساختار و تشکیلات، هدف، و اینکه بر اساس حقوق داخلی دولتها به وجود آیند، دارای تعاریف و طبقهبندیهای متفاوتی از قبیل تقسیمبندی بر اساس فعالیتهای ملی و بین المللی، تقسیمبندی بر اساس مقام مشورتی اعطا شده از سوی اکوسوک – یعنی دارا بودن مقام مشورتی عام، خاص و مقام مشورتی روستر8 و نیز تقسیم بندی بر اساس تشکیلات سازمانی، سیاستگذاری، استراتژیکی و حیطهی برون ده (یعنی، بر اساس عواملی همچون ارائه اطلاعات، نظریات، کمکهای مالی، عرضهی کالا و خدمات و …) میباشند.9
بنابراین، کمیته در زمرهی سازمانهای بین المللی غیر دولتی قرار میگیرد، مستقل از دولت سوئیس و مقر آن در ژنو است، که بر اساس عهدنامههای ژنو و پروتکلهای الحاقی 1977 حقوق و وظایفی به عهده گرفته است.10
موضوع مشارکت سازمان های بین المللی غیر دولتی در مسائل بین المللی امر جدیدی نیست و سابقه آن به قرن 18 بر می گردد که در آن زمان بسیاری از این سازمانها به توسعه و بسط حقوق بین الملل در خصوص موضوعات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، ورزشی و … مبادرت نمودند که از مهمترین اقدامات آنان در گذشته می توان به حساس کردن دولت ها نسبت به قوانین یا رویه های مرسوم ان زمان در خصوص موضوعاتی مثل لغو برده داری، حقوق کارگران، نقش های اجتماعی زنان و لزوم اهتمام به مواردی از این دست اشاره نمود. طبق پیش نویس های موسسه حقوق بین الملل در سالهای 1923 و 1950 برای انعقاد کنوانسیون بین المللی انجمنهای بین المللی شامل گروههای متشکل از افراد یا تجمعاتی هستند که آزادانه و به ابتکار بخش خصوص تشکیل شده و بدون قصد سودبری یک فعالیت بین المللی با منفعت عمومی را خارج از هر گونه تعلقات صرفاً داخلی انجام می دهند یا طبق شرایطی که شورای اروپا در کنوانسیون 1986 تصویب کرد سازمان های بین المللی غیر دولتی باید بدون هدف کسب سود و به منظور تامین هدفی بین المللی تاسیس شده باشند و طبق حقوق داخلی یک کشور یا در سرزمین یکی از متعاهدین ایجاد نشده باشند. اولین تعریف در مورد این سازمانها مربوط می شود به قطعنامه شماره 288 شورای اقتصادی اجتماعی سازمان ملل که به موجب آن هر گونه سازمان بین المللی که در نتیجه انعقاد معاهده میان کشورها به وجود نیامده باشد سازمان بین المللی غیر دولتی است. اما به مرور تعریف نهادهای بین المللی در مورد این سازمانها شکل کاملتری به خود گرفت و از جنبه سلبی خارج شد و اینگونه تعریف شدند : سازمان بین المللی غیر دولتی نهادی است که به ابتکار بخش خصوصی و یا مشترک و مختلط با بخش دولتی و خارج از هر گونه توافق بین الدول تاسیس شده و در آن اشخاص خصوصی و اشخاص حقوق عمومی از تابعیتها و ملیتهای گوناگون گرد هم می آیند. این سازمان ها، نهادهایی هستند که برای عهده گرفتن فعالیت یا خدمت بین المللی در مواردی که دولتها یا سازمانهای بین المللی دولتی در آن زمینه نقشی بر عهده نگرفته اند از قبیل موارد بشردوستانه و فعالیت های فرهنگی و علمی یا مواقعی نیز با حمایت و نظارت خود دولتها به منظور حفظ عملکرد آزادانه و مصونیت از تعرضات و دخالتها و اتهامات دولتها و پرهیز از قبول جنبه های سیاسی و حکومتی به فعالیت می پردازند.سازمان های بین المللی غیر دولتی با ایفای نقش نظارتی، بسیج، جذب و هدایت منابع انسانی با مشارکت افکار عمومی جهان در مواقعی نیز دولتها را وادار می کنند تا با خواسته ها و نیازهای شهروندان توجه نموده و درصدد رفع و تامین آنها برآیند. این سازمان ها به جهت جنبه غیر حکومتی خود اهدافشان در زمینه کاهش دردهای مردم و جلب منفعت عمومی، حمایت از فشرهای ضعیف همچون فقرا و کارگران، حفظ محیط زیست، ارائه کمکهای فنی و علمی و پژوهشی بین ملتها و … سهل الوصول تر از سازمانهای بین المللی دولتی است.11
دو ویژگی بارز در خصوص نهادی غیر دولتی وجود دارد که عبارتند از :
1) غیر انتفاعی بودن
2) داوطلبانه بودن. هم در حقوق داخلی کشورها هم در حقوق بین الملل بر این 2 مورد در خصوص NGO ها تاکید شده است. به عنوان سازمان ملل متحد این اصطلاح را در ارتباط با هر گروه غیر انتفاعی داوطلبانه متشکل از شهروندان جهانی به کار می برد که در سه سطح محلّی، ملی یا بین المللی تشکیل شده اند. فلسفه وجودی این نهادها را عده ای مربوط به تشکلهای خیریه و انسان دوستانه که در غرب خصوصاً بعد از جنگ جهانی و به منظور التیام بخشی از دردهای مردم جنگزده تشکیل می شدند می دانند اما امروزه با باور اینکه دولتها به طور کامل نمی توانند از خواسته ها و مطالبات ملت ها آگاه شده یا آنها را تامین کنند سازمان های غیر دولتی گسترش چشمگیری داشته به طوری که بسیاری از وظایفی که در گذشته جزء وظایف سازمان ملل یا دولتهای ملی بود امروزه توسط این سازمان ها انجام می شود به نحوی که طبق اذعان خود سازمان ملل حدود 10% از کمکهای مالی مربوط به توسعه کشورهای عقب افتاده از طریق سازمانهای غیر دولتی جذب می شود. البته در اینجا ذکر این نکته ضروری است که منظور از غیر انتفاعی بودن یا عدم کسب سود توسط آنها به معنی عدم انجام فعالیت های اقتصادی یا کسب درآمد نیست بلکه بدین معنی است که اگر منفعتی مالی یا مادی چه از طریق فعالیت چه از طریق اعانه نصیب این سازمان ها شد آن سود در راستای اهداف و فعالیت های خود سازمان هزینه شده و بین اعضای آن یا هدفی غیر از هدف مندرج در اساسنامه آن سازمان تقسیم یا مصرف نشود.در حیطه بحث پیرامون سازمانهای بین المللی غیر دولتی در حقوق بین الملل اکثر علمای حقوق بین الملل این سازمانها را جزء تابعین حقوق بین الملل به شمار نمی آورند یا به عبارت دیگر جزء تابعین منفعل به حساب می آورند چون به طور واضح و غیر مستقیم تاثیری در تحولات و قوانین و مقررات حقوق بین الملل ندارند و به نوعی اجراکننده آنها هستند اما همانطور که ذکر شد این تاثیر صرفاً در ساختار شکلی و ظاهری ملموس نیست اما واقعیت چیزی خلاف این نظر را اثبات می کند به طوری که روز به روز بر نقش موثر این سازمانها در نظام بین الملل افزوده می شود و با این روند می توان مطمئن بود که NGO ها در آینده ای نزدیک نقش موثر در وضع و ایجاد قواعد بین الملل ایفا خواهند کرد. مگر می شود حدود بیست هزار سازمان غیر دولتی در جهان با سازمان در ارتباط باشند و برای آنها نقش انفعالی قائل شد؟!علّت افزایش چشمگیر این گونه نهادها را در دو عامل می توان جستجو کرد :
الف) سادگی روند ایجاد آنها که نیازی به انعقاد معاهده بین الدولی ندارند و در چارچوب حقوق داخلی کشورها ایجاد می شوند لذا دایر کردن آنها ساده تر است.
ب) این سازمانها به دلیل اینکه از ساختار بین الدولی برخوردار نیستند از انطباق بیشتری با شرایط عینی برخوردارند و چون در عین حال از ابزارهای مادی لازم هم برخوردار هستند به اهداف خود ساده تر می رسند.
امروزه فعالیت های وسیعی در موضوعات گوناگون مانند زمینه های انسان دوستانه (کمیته بین المللی صلیب سرخ)، علمی و فرهنگی (موسسه حقوق بین الملل)، فنی (یاتا)، ورزشی (کمیته بین المللی المپیک)، سیاسی (اتحادیه بین المجالس)، مذهبی (شورای جهانی کلیساها) و … توسط سازمانهای بین المللی غیر دولتی صورت می پذیرد.12
مبحث اول: شخصیت حقوقی سازمانهای بین المللی غیر دولتی
در مورد شخصیت حقوقی این سازمانها 2 نظر وجود دارد که عده ای قائل به شخصیت حقوقی برای آنها و عده ای دیگر نیز معتقد به داشتن شخصیت حقوقی بین المللی برای این سازمانها نیستند گروه دوم که اکثریت علمای حقوق بین الملل را نیز تشکیل می دهند با توجه به اینکه سند موسس و اساسنامه اینها مبتنی بر حقوق داخلی است استدلال می کنند و در مقابل نیز موافقین داشتن شخصیت حقوقی بین المللی، با تشبیه عملکرد این سازمانها به سازمانهای بین الدولی نظر خود را توجیه می کنند اما به نظر می رسد شخصیت حقوقی را باید با توجه به عملکرد و کارکرد سنجید همانطور که نظریه مشورتی دیوان بین المللی دادگستری در قضیه خسارات وارده به سازمان ملل در سال 1949 نیز وجود شخصیت حقوقی را به واسطه عملکرد می داند نه وجود نمایندگان کشورها. همچنین در اسناد بین المللی نیز با عنایت به ماده 71 منشور سازمان ملل که بحث مشاوره سازمانها با شورای اقتصادی و اجتماعی است و همچنین پیش نویس اتحادیه انجمن های بین المللی که حق شکایت در دادگستری بین المللی را قائل شده می توان قائل به شخصیت حقوقی بین المللی شد.13
مبحث دوم: تاثیرگذاری سازمانهای غیر دولتی بر جامعه بین الملل
همانطور که اشاره شد سرآغاز و علّت تشکیل این سازمانها در جامعه بین الملل جبران نقاط ضعفی بود که دولتها و سازمانهای بین دولتی به دلیل مسائل گوناگون از جمله عرفهای پیچیده دیپلماتیک و رقابت های سیاسی موفق به انجام آن ها نشده بودند و سازمانهای غیر دولتی به دلیل نقاط مثبتی که نسبت به سازمانهای دولتی دارند و به گوشه ای از آنها اشاره و در ادامه به موارد دیگری نیز اشاره می شود، تشکیل شده و روز به روز نیز گسترش یافتند. اما برخلاف دیدگاه مثبت نظر عده ای نیز این است که این سازمانها ابزار سلطه و استعمار کشورهای در حال توسعه هستند که اشاره کوتاه نیز به دیدگاه اخیر می شود. اما دیدگاه مثبت در ارتباط با نقش آنها در جامعه مدنی، تحقق دموکراسی و مشارکت افراد، توسعه پایدار انسانی، ایفای نقش کمکی دولتها در تصمیم گیری ها و پر کردن فاصله بین مردم و دولتها است این سازمان ها با ایفای نقش واسطه بین نهادهای اجتماعی و دولتها بر تصمیم گیری های بین المللی تاثیر می گذارند. بر اساس این دیدگاه، حفظ صلح و امنیت بین الملل، حفظ محیط زیست، تحقق شعارهای بشردوستانه، مبارزه با فقر و بیکاری و حمایت از حقوق اقشاری مانند زنان و کودکان که از اهداف سازمان ملل می باشد بدون مشارکت سازمانهای غیر دولتی قابل دستیابی نیست که در این ارتباط به برخی از مزیتهای این سازمانها در برنامه توسعه ملل متحد اشاره شده است. وابسته نبودن به دولتها از نظر منابع مالی و نیروی انسانی، سرعت عمل و قدرت تصمیم گیری بالا، بوروکراسی محدود و ساز و کار انعطاف پذیر سبب افزایش کارایی این نهادها در جامعه بین الملل شده است. به همین دلایل است که حضور این سازمانها چه به طور رسمی چه غیر رسمی در کنار هر کنفرانس بین المللی به سنتی پایدار و رایج تبدیل شده است که به همین علت نظرات مشورتی آنها در تصمیم گیری ها لحاظ شده و موثر واقع می شود. به عنوان مثال موضوع نابودی کلی سلاحهای اتمی توسط سازمانهای غیر دولتی مطرح شد، ارائه زمینه های لازم جهت ایجاد دادگاه کیفری بین المللی، طرح استانداردهای لازم برای جلوگیری از گرم شدن کره زمین و مواردی از این دست نیز قابل ذکر است. با توجه به مطالب فوق می توان از کنفرانس رم که در سال 1998 به منظور تصویب اساسنامه دیوان کیفری بین المللی نام برد که با حضور 236 سازمان غیر دولتی به عنوان ناظر تشکیل شد یا توافق 122 کشور در 1997 برای ممنوعیت خرید و فروش مین های زمینی را ذکر کرد که مرهون تلاش های حدود هزار سازمان در 60 کشور بود.14
در یک تقسیم بندی کلی نقش سازمانهای غیر دولتی را در موضوعات بین المللی را می توان در دو قالب تقسیم بندی کرد :
1)فعالیت های این سازمانها در حیطه و چارچوب کاری سازمان ملل
2)فعالیت های خارج از محدوده کاری سازمان ملل
در خصوص موضوعات دسته اول به تفصیل در ادامه توضیح داده خواهد شد که مرتبط با همان نقش مشورتی سازمان های غیر دولتی برای سازمان ملل متحد است اما در خصوص فعالیت های گروه دوم با توجه به گستردگی موضوعات و لزوم تخصصی بودن فعالیت NGOها پرداختن به این موضوع به صورت کلی و در راستای موضوع این پژوهش تقریباً امکانپذیر نبوده و نیازمند بررسی موضوعی و تخصصی است اما تلاش شده به صورت مختصر به نکاتی اشاره شود که می توان به مواردی از قبیل تلاشهای این نهادها در راستای اعتلای حقوق بشر یا توسعه پایدار اشاره نمود. در مورد حقوق بشر هم موضوعات مربوط به آن حیطه وسیعی از اهداف و فعالیت های سازمانهای غیر دولتی را تشکیل می دهد. نقش این سازمانها در جلب توجه افکار عمومی به نقض حقوق بشر، ارائه گزارشهای سالانه در مورد وضعیت حقوق بشر کشورها، تاثیرگذاری در روند ایجاد قوانین بین المللی بشردوستانه و … قابل اشاره است که گاهی این فعالیت ها به مذاق دولتها خوش نیامده و باعث آزار فعالان بشردوستانه می شود علیرغم اینکه کمیسیون حقوق بشر در سال 1985 به منظور حمایت از فعالات بشردوستانه و سازمانهای غیر دولتی کار گروهی تاسیس کرد که این کار گروه بعد از 13 سال یعنی سال 1998 اعلامیه مدافعان حقوق بشر را تصویب کرد. این سازمانها گاهی با برپایی تظاهرات، اجتماعات، اعتصابات توجه رسانه های عمومی به موارد نقض بشردوستانه را جلب می کنند. از دیگر موارد نیز می توان به ایجاد معیارها و هنجارهای بشردوستانه، جمع آوری کمک های بشردوستانه، ایفای نقش ناظر در خصوص تعهدات کشورها، اعمال فشار بر دولتها به منظور انطباق قوانین داخلی با کنوانسیونهای بین المللی، طرح شکایت در مراجع قضایی یا شبه قضایی بین المللی و … اشاره کرد. محکومیت دولت آمریکا در پی شکایت سازمان غیر دولتی اتحادیه آزادیهای مدنی آمریکا به کمیسیون آمریکایی حقوق بشر نمونه جالب توجهی به نظر می رسد. پیرامون فعالیت های مربوط به توسعه و دستیابی به الگوهای پایدار توسعه که بدون بهره برداری کامل و مناسب از ظرفیتها و توانائیهای جامعه امکانپذیر نمی باشد نقش سازمانهای غیر دولتی اساسی به نظر می رسد چون می توانند با ایجاد زمینه های فعالیت حداکثر ممکن بهره برداری از این استعدادها را انجام دهند که این فعالیت ها به چند صورت قابلیت اجرا دارند :
1)گسترش توانایی سازمانی در برنامه ریزی، اجرا و ارزیابی برنامه های توسعه و جایگزینی مناسب برای دولتها در ارائه خدمات همچون برنامه ریزی خانواده ها، حمایت از کودکان و …
2)در سطح کلی عواملی مهم برای دموکراتیزه ساختن و تقویت جامعه مدنی
3)بازی کردن نقش مرجع در مورد نوآوری، تجربه و آزمودن رویکردهای نوین در قبال مسائل توسعه
4)ارائه بازخوردهای لازم در زمینه سیاست و برنامه ها از طریق مشارکت در تغییرات سیاسی و کمک به تدوین برنامه های توسعه. 15
به واسطه همین ویژگی ها و نفوذ عمیق سازمانهای غیر دولتی بر افکار عمومی بود که تعداد 203 سازمان غیر دولتی اوایل قرن بیستم به شانزده هزار در اواخر دهه 90 افزایش پیدا کرد. فرآیند جهانی شدن که باعث تهدید حاکمیت های سیاسی و بی تاثیر شدن مرزهای جغرافیایی به واسطه ابزار و تکنولوژی ارتباطی و اطلاعاتی می شود نیز در گسترش NGOها موثر بوده است که دولتها و ملتها به دو صورت نسبت به این فرآیند واکنش نشان می دهند : یا مجبورند به صورت باز و دموکراتیک عمل کنند که در این صورت فضا برای فعالیت سازمانهای غیر دولتی مهیاتر می شود یا اینکه به صورت ناسیونالیسم افراطی عمل می کنند که در این صورت نیز این سازمانها وظایف جدیدی تحت عنوان مبارزه با تبعیض نژادی، نژادپرستی و … به عهده خواهند گرفت. اما در مورد نقش آفرینی سازمانهای غیر دولتی همانطور که اشاره شد دیدگاه منفی و بدبینانه نیز وجود دارد با این استدلال که این سازمانها به دلیل ماهیت غیر دولتی و اهداف به ظاهر بشر دوستانه و نفوذ عمیق در افکار عمومی به خدمت دولتهای سلطه جو در می آیند و از آنها به عنوان ابزار فشار برای تضعیف کشورهای رقیب و پیشبرد سیاستهای گوناگون استفاده می شود علاوه بر این سازمانها دارای منافع گسترده ای هستند که در برابر کسی پاسخگو نیستند و با کمکهای مالی سازمان ملل و بانک جهانی و شرکتهای چند ملیتی تشکیل شده اند تا در جهت منافع اقتصادی و سیاسی امپریالیسم فعالیت کنند. این هشدارها تا حدودی جدی به نظر می رسد اما کاملاً واقعی هم نیست و به نظر می رسد بهتر است نگاهی بینابینی و واقع بینانه بین دو رویکرد در نظر گرفت و تمایل بیشتری به سمت دیدگاه مثبت و خوش بینانه با هدف نیل به اهداف عالیه انسانی مدنظر داشت.16
مبحث سوم: سازمان های غیردولتی بشردوستانه
بند اول: حقوق بین الملل بشر، حقوق بین الملل بشردوستانه
با نگاه اجمالی به تاریخ جوامع بشری در می یابیم که پدیده شوم و تلخی بنام جنگ در طول تاریخ مدام گریبانگیر حیات بشری بوده و پیامدهای ناگواری را برای بشریت به همراه داشته است که نقص حقوق بنیادین و اساسی افراد نمونه بارز آنهاست. علاوه براین، درگیرهای مسلحانه روزافزونی که در نقاط مختلف جهان روی می دهد بیانگر این واقعیّت انکار ناپذیر است که جوامع بین المللی و علی الخصوص جوامع داخلی معاصر را از رویارویی با جنگ گریزی نیست. منازعات مسلحانه امروزی به دلیل بکارگیری شیوه های نوین هدایت عملیات جنگی و استفاده از سلاح های پیشرفته در آنها، بیش از پیش حیات بشری را تهدید می نماید. در ابتدا رعایت قواعد و مقررات حقوقی الزام آور در زمان مخاصمات مسلحانه با استقبال چندانی از سوی دولت ها مواجهه نشد اما بتدریج حقوق که هدف نهایی و غایی آن، حمایت از حیات و کرامت ذاتی افراد است وارد عرصه مخاصمات مسلحانه شد و دولتها ملزم شدند که تعهداتی را در راستای حمایت از افراد در زمان جنگ بپذیرند و آنها را رعایت نمایند. قواعد و مقررات حقوقی که در هنگام مخاصمات مسلحانه بین المللی و غیر بین المللی بر روابط بین طرفین مخاصمه حاکم می گردد حقوق بین الملل بشر دوستانه نام دارد
"حقوق بین الملل بشر"17 یا حقوق اساسی نوع بشر، عبارتست از مجموعه امتیازاتی که با توجه به شان و مقام انسان، شکل گرفته است؛ فلسفه وجودی آن، اعتلای منزلت این دسته از حقوق بوده تا آنکه با رعایت موازین آن در سراسر جهان، همهی افراد به صورتی یکسان از این امتیازات بهرهمند گردند. به عبارت دیگر مجموعه قواعد حقوق بین الملل که موجد حقوق و امتیازاتی برای انسانها، در سطح جهانی و منطقهای است.18
"حقوق بین الملل بشردوستانه"19 یکی از شاخههای اصلی حقوق بین الملل عمومی و مشتمل بر قواعدی است که هدف آنها اولاً ، حمایت از افرادی است که در زمان جنگ در مخاصمه شرکت نکرده یا آن را ترک کردهاند و ثانیاً محدود کردن روشها و وسایلی است که در جنگ به کار گرفته میشود.20 حقوق بشردوستانه را نیز میتوان اینگونه تعریف کرد: "مجموعه قواعد و مقررات موجد حق و تکلیف که در طول دوران مخاصمات مسلحانه وجود دارد و در هر زمان و مکانی که به نوعی مخاصمه در جریان باشد اعم از داخلی و بین المللی مجری است".21 این قواعد روابط بین اعضای جامعه بین المللی در زمان مخاصمات مسلحانه را تنظیم میکند. به عبارت دیگر، حقوق بین الملل بشردوستانه که همچنین تحت عنوان حقوق مخاصمات مسلحانه است. کمیته بین المللی صلیب سرخ آن را اینگونه تعریف میکند: "مجموعه قواعدی است که از طریق معاقدات یا عرف، به منظور برطرف کردن مسائل بشردوستانهای که از مخاصمات مسلحانه بین المللی و غیر بین المللی ناشی میگردند، ایجاد گردیده و بنابه دلایل بشردوستانه حقوق طرفین مخاصمه را در انخاب و استفاده از روش ها و وسایل جنگ محدود نموده و از افراد و اموالی که به نحوی در نتیچه مخاصمات متاثر گشته و آسیب میپذیرند، حمایت میکند".22 حقوق بشردوستانه، متشکل از حقوق ژنو و حقوق لاهه است. حقوق ژنو یا حقوق بین الملل بشر دوستانه محض، که برای محافظت از کارکنان نظامی که سلاح بر زمین گذاشتهاند و اشخاصی که مشارکتهای فعالی در جنگ ندارند به ویژه غیر نظامیان طراحی شده است. حقوق لاهه یا حقوق جنگ که حقوق و تکالیف متخاصمان را در انجام عملیات نظامی بیان کرده و روشهای صدمه زدن به دشمن را محود میکند. با وجود این دو شاخه حقوق بشردوستانه کاملاً متمایز از یکدیگر نیستند زیرا اثر برخی از قواعد حقوق لاهه، حمایت از قربانیان جنگی است حال آنکه اثر بعضی از قواعد حقوق ژنو، محدود کردن اعمالی است که متخاصمان در طول جنگ ممکن است مرتکب شوند. اینک با تصویب پروتکلهای الحاقی 1977 که هر دو شاخه حقوق بین الملل بشردوستانه را به هم میآمیزند، این تمایز صرفاً ارزش تاریخی و آموزشی یافته است.23
حقوق بین الملل بشردوستانه و حقوق بین الملل بشر، مکمل یکدیگرند. هر دو درصدد حمایت از فرد هستند. هرچند که این کار را در شرایط مختلف و به طرق متفاوت انجام میدهند، منشا تاریخی این دو رشته متفاوت است و تدوین این دو رشته مسیرهای مختلفی را پیموده، لیکن در فلسفهی وجودی و در برخی موضوعات مشترکند.24 مناسبات متقابل میان حقوق بشر و حقوق بشردوستانه، باعث ایجاد ارتباطات تنگاتنگی میان این دو شاخه از حقوق شده است.25 امروزه حقوق بشر و حقوق بشردوستانه از حیث افقی از یکدیگر متمایزند نه از حیث عمودی و سلسله مراتب. به علاوه از لحاظ موضوعی زمینههای مرتبط و متداخل وجود دارد به طوری که هر دو سطح رفتار با افراد را ارتقاء میبخشند و هر دو، با حقوق حمایت از افراد سر و کار دارند. تقارب آنها در سه اصل مشترک، یعنی اصل مصونیت و احترام به تمامیت جسمانی، اصل عدم تبعیض و اصل امنیت، خلاصه میشود، به طوری که غیر قابل توقف یا تعلیق هستند.26 البته تفاوتهایی میان آنها نیز به چشم میخورد از جمله اینکه اولاً حقوق بشر دوستانه در وضعیتهای منازعهی مسلحانه عمل میکند، لیکن حقوق بشر از افراد یا برخی از آنها در همهی زمانها، در جنگ و صلح به یک اندازه حمایت میکنند. ثانیاً، هدف حقوق بشردوستانه حمایت از قربانیان، از رهگذر تلاش بای محدودیت در صدمات ناشی از جنگ است در حالی که حقوق بشر، در پی حمایت از اشخاص و تحول بیشتر اوست. ثالثاً حقوق بشردوستانه اساساً ناظر بر رفتار با افرادی است که در اختیار دشمن قرار دارند و ناظر بر روشی است که در آن مخاصمات مسلحانه هدایت میشوند. در حالی که از رهگذر محدودیت قدرت دولت نسبت به افراد، حقوق بشر اساسً در پی جلوگیری از رفتار مستبدانه است.27
مکانیسم حقوق بشردوستانه برای تضمین احترام به مقررات، نوعی نظارت مداوم بر اجراست، لیکن مکانیسمهای کنترل حقوق بشر، فراوان است به طوری که در بسیاری موارد تاسیس نهادهای مناسب الزامآور میشود خواه یک دولت، قانون را بپذیرد یا نپذیرد و اساساً هدف از مکانیسمهای اجرایی آن، تسکین صدمات وارد شده است. به علاوه از یکسو از لحاظ تعریف، منابع و مسئولیتهای بین المللی و از سوی دیگر، عدم وجود نظام منطقهای در حقوق بشردوستانه، وجود اختلافات تئوریک در حقوق بشر، به ویژه در سه نسل آن و سیاسی شدن، به این اختلافات دامن زده است.28
خلاصه اینکه با توجه به نیازهای جامعهی بین المللی برای حمایت از فرد در قالب مقررات حقوق بن الملل در سالهای اخیر، شاهد انسانی شدن حقوق بین الملل بودهایم. وجود دو شاخه حقوق بین الملل بشر و حقوق بین الملل بشردوستانه هرچند دارای منشا تاریخی و اسناد متفاوت هستند، لیکن مبنا و هدف هر دو، حمایت از کرامت ذاتی انسانی است و این دقیقاً همان آرمانی است که کمیتهی بین المللی صلیب سرخ، آن را دنبال نموده و مبنای توسعهی فعالیتهای خود قرار داده است. به طور نمونه، توجه خاص کمیته به ویژه پس از جنگ سرد به مخاصمات داخلی و تکیه بر اعمال قواعد و اصول بشردوستانه در مخاصمات مسلحانه غیر بین المللی و یا دست کم اجرای مفاد ماده 3 مشترک عهدنامههای ژنو 1949 مخصوصاً در قارهی آمریکا و آمریکای لاتین، باعث پیشرفتها و تحولاتی در این زمینه گردید که در فصول آینده بیشتر به آنها خواهیم پرداخت. در واقع ظرف و محدودهی فعالیتهای کمیته در بیشتر موارد، قواعد، اصول و بنیاد های حقوق بشر و حقوق بشردوستانه بین المللی است و در بسیاری از موارد مستند اقدامات امداد و نجات کمیته قرار گرفته است.29
هستهی سخت یا حقوق غیر قابل تعلیق در اسناد بشردوستانه، به همان نحو که در ماده 4 میثاق حقوق مدنی و سیاسی بیان شدهاند،30 نقطه اصلی تلاقی حقوق بشر و حقوق بشر دوستانه میباشند. در حقوق بشردوستانه جز برخی حقوق سیاسی و تابعیتی که منحصراً از جمله موازین حقوق بشر است، حقوقی مانند عدم تبعیض، حق حیات، حق بهرهمندی از رفاه نسبی، ممنوعیت شکنجه و رفتار غیر انسانی، منع بردگی، تضمینهای قضایی، حمایت از کودکان و زندگی خانوادگی، احترام به مذهب ، آموزش و بهداشت، مطرح میشود که در زمان جنگ، به حمایت از این حقوق پرداخته شده است.31
فعالیت در زمینه موضوعات مشترک حقوق بشر و حقوق بشردوستانه، تاجایی که در حمایت از منافع قربانیان جنگی میباشد، همواره مورد توجه کمیته بوده است. مثلاً رئیس وقت کمیته32 در 16 مارس 1995 در ژنو بیان داشت که: "کمیته در حقوق بشردوستانه در سه زمینهی کلیدی، یعنی توسعه، ارتقاء و اجرای آن گام نهاده است … . برای این منظور تهیه سازی برای تدوین مقررات عرفی، خدمات مشاورهای، تاسیس راهنماهایی برای تبادل اطلاعات و پوشش دادن جلسات متعدد، برای توسعه قواعد مطرح بوده است…" سپس به زمینههای فعالیت کمیته در زمینه حقوق بشر اشاره مینماید، از جمله: "… توجه به اعلامیه تورکو در زمینه حداقل رفتارهای بشردوستانه که کارشناسان کمیته در تهیه پیش نویس آن شرکت داشتند، تعاملات کمیته با کمیسیون حقوق بشر و فعالیت در زمینه منازعات و خشونتهای داخلی که کمیته وارد در برخی مباحث مشترک حقوق بشر و بشردوستانه گردیده است"33.
این حقوق دو هدف مهم و اساسی را خط مشی خود قرار داده است که عبارتند از:
1- حمایت از کرامت انسانی و انسانیت در اثناء مخاصمات مسلحانه بین المللی و غیر بین المللی.
2- کاهش تلفات و خسارات و تسکین آلام بشری در زمان مخاصمات مسلحانه بین المللی و غیربین المللی.
ب) اصول حقوق بین الملل بشر دوستانه:
این حقوق مشتمل بر اصولی است که ریشه در اصل کرامت انسانی دارند اصلی که جهان شمول و حمایت از آن هدف اصلی حقوق بین الملل بشر دوستانه است مهم ترین این اصول عبارتند از:
1- اصل رفتار انسانی و عدم تبعیض: یعنی همه افراد انسانی صرف نظر از جنسیّت، ملیّت، نژاد، مذهب و یا عقاید سیاسی خودشان شایسته و سزاوار بهره مند شدن از رفتار انسانی می باشند.
2- اصل ضرورت نظامی: طبق این اصل هم فعالیّت ها و عملیات نظامی باید بر اساس دلایل نظامی قابل توجیه باشد.
3- اصل محدودیت: بر اساس این اصل، بکارگیری شیوه ها و روش های جنگی و استفاده از سلاح های که تلفات بیش از حد لزوم درد و رنج زائد الوصفی را ایجاد نماید ممنوع است.
4- اصل تفکیک: طبق این اصل باید بین اهداف نظامی و غیرنظامی تفکیک و تمایز قائل شد.
5- اصل تناسب: یعنی خسارات و صدمات اتفاقی ناشی شده از حمله به اهداف نظامی در مقایسه با مزیت ها و فواید نظامی مستقیم و قطعی که از آن حمله بدست می آید نباید از حد لزوم باشد.
6- اصل حس نیّت: یعنی در مخاصمات مسلحانه، مذاکرات بین طرفین متخاصم باید با جس نیّت باشد.
معاهدات اصلی و مهمّ حقوق بین الملل بشر دوستانه:
حقوق بین الملل بشر دوستانه معاصر نتیجه ادغام حقوق لامه و حقوق ژنو می باشد که به ترتیب شامل کنوانسیون های لامه و کنوانسیون های چهارگانه ژنو و دو پروتکل الحاقی به کنوانسیون های اخیر است. بنابراین معاهدات اصلی این حقوق عبارتند از:
الف) کنوانسیون های لاهه: این کنوانسیون ها در سال های 1899 و 1917 به تصویب دولت ها رسید و شامل قواعد و مقرراتی در مورد تعیین حقوق و تکالیف طرفین مخاصمه و محدود نمودن بکارگیری روش ها و ابزارهای جنگی است.
ب) کنوانسیون چهارگانه ژنو و پروتکل ها الحاقی به آنها: مجموعه اینها بدنه اصلی حقوق بین المللی بشر دوستانه مدرن را تشکیل می دهند و از افرادی که در مخاصمات مسلحانه شرکت نمی کنند (غیرنظامیان) و یا اینکه به مشارکت خودشان در مخاصمه چاپان داده اند (مجروحین، بیماران، اسیران و…) حمایت می کند.34
بند دوم: عملکرد سازمان های غیردولتی بشردوستانه
الف) مبانی عملکرد سازمان های غیردولتی بشردوستانه
احترام، رعایت و اجرا قواعد حقوق بشر بر سه پایه اصلی استوار است:
– دولتها: دولتها نقش بنیادی در حفظ حقوق اتباع خود دارند که آن را از طریق وضع قوانین و ایجاد نهادهای قضایی و اداری و کنترلی برروی عملکرد مقامات اجرایی و پلیس اعمال می کنند. امروزه امضاء هر سند الزام آور بین المللی در قلمرو حقوق بشر بمنزله پذیرش اجرای قواعد مندرج در آن سند و قبول مکانیسم نظارتی آن محسوب می شود، بدین ترتیب فرد رفته رفته در جهت تبدیل شدن به تابع حقوق بین الملل گام برداشته است.35
– سازمان های بین المللی: دومین پایه حمایت و ترغیب و اجرای حقوق بشر سازمان های بین الدولی یا شوراها، کمیته ها، و یا کمیسیون های آنها می باشد که برای حمایت از حقوق بشر در سطح جهانی یا منطقه ای ایجاد شده اند این سازمانها نه تنها بر اجرای حقوق بشر نظارت می کنند بلکه مجازات نقض آن ها را نیز برعهده دارند.
– سازمان های غیردولتی: سومین پایه در این خصوص سازمان های غیردولتی بین المللی و داخلی متخصص در قلمرو حمایت و ترغیب حقوق بشر هستند. نقش سازمان های غیردولتی بشردوستانه را می توان در سه محور خلاصه نمود:
1. آنها معرف رابطه میان انسان ها و نهادهای سیاسی هستند، این سازمانها افکار عمومی جهان را در زمینه حقوق بشر شکل می دهند و می توانند از موارد نقض حقوق بشر پرده بردارند و در مقام اطلاع رسانی همتایی ندارند.
2. این سازمانها نقش مهمی در تعلیم و تربیت شهروندان در قلمرو حقوق بشر دارند.
3. این سازمانها موسسات و نهادهای رسمی را مجبور به فعالیت در قلمرو حقوق بشر می نمایند.
سازمان های غیردولتی در زمینه حقوق بشر فعالیت های مختلفی دارند که مهم ترین آنها عبارتند از:
– مشورت حقوقی با قربانیان نقض حقوق بشر و راهنمایی آنها جهت رجوع به محاکم مربوطه.
– نشر قواعد مندرج در کنوانسیون های بین المللی مربوط به حقوق بشر.
– نقش قاعده سازی در عرصه حقوق بشر، برخی سازمان های غیردولتی نقش مهمی در پیشنهاد تدوین و تصویب اسناد بین المللی حقوق بشر دارند.
– پخش اخبار نقض حقوق بشر با اتکاء به تحقیقات و شهادات صحیح.
ب) فعالیت سازمانهای غیردولتی بشردوستانه
1. سازمان عفو بین الملل: سازمان عفو بین الملل از مهم ترین و معروف ترین سازمان های غیردولتی بشردوستانه است. منشاء این سازمان به واقعه ای باز می گردد که در سال 1960 رخ داد.
جریان از این قرار بود که در پی محکومیت دو دانشجوی پرتغالی به هفت سال زندان به اتهام تلاش برای آزادی در کشورشان یک وکیل انگلیسی بنام پیتربنن سون36 به سفارت پرتغال مراجعه و اعتراض نمود. اما این عمل فردی موثر واقع نشد به همین دلیل او در مطبوعات جهان دعوتی عام برای حمایت از زندانیان عقیدتی نمود که با استقبال هزاران نفر مواجهه شد. همین امر سبب شد که وی در سال 1961 انجمنی بنام "انجمن درخواست عفو ایجاد" نماید که بعداً تبدیل به "عفو بین الملل" گردید. مبانی تئوریک عملکرد این سازمان اعلامیه جهانی حقوق بشر و سایر معاهدات بین المللی در این قلمرو می باشد. وظیفه این سازمان در سال 1991 در جریان شورای بین المللی خود در یوکوهاما چنین ذکر شده است. براساس سند یوکوهاما:
"عفو بین الملل یک نهضت داوطلبانه جهانی است که تلاش می کند که از برخی شدیدترین موارد نقض حقوق بنیادین بشر توسط دولتها جلوگیری کند." محورهای اصلی فعالیت آن عبارتند از:
– آزاد نمودن کلیه زندانیان سیاسی
– تضمین یک دادرسی عادلانه و سریع برای زندانیان سیاسی
– لغو مجازات اعدام، شکنجه و سایر رفتارهای بیرحمانه برضد زندانیان
– پایان بخشیدن به اعدام های فوری و غیرقضایی و ناپدیدشدگی اجباری افراد
– حفظ بی طرفی و استقلال در مقابل دولتها
– عدم وابستگی به عقیده سیاسی یا مذهبی خاص
سازمان عفو بین الملل معمولاً به دو شکل عمل می کند:
1. فعالیت به نفع قربانیان بصورت فردی
2. فعالیت در وضعیت نقض سازمان یافته حقوق بشر در یک مورد خاص
بودجه سازمان عفو بین الملل از طریق حق عضویت اعضاء و طرفداران آن تامین می شود. عفو بین الملل حق ندارد نه منابع مالی دولتی را درخواست و نه بپذیرد.
3. فدراسیون بین المللی حقوق بشر: فدراسیون بین المللی حقوق بشر در سال 1922 به ابتکار جامعه فرانسوی حقوق بشر در ارتباط با سازمان پاسفیسم آلمان بنام "بوندلوز فاترلند"37 ایجاد شد. هدف این فدراسیون گسترش و ترغیب حقوق بشر، مبارزه با نقض و درخواست رعایت و احترام به آنها در سراسر جهان است. این سازمان از 1948 مهمترین هدف خود را اجرای اعلامیه جهانی حقوق بشر 1948 ملل متحد قرار داده است. این فدراسیون در واقع متشکل از جوامع، کمیسیونها و انجمن های ملی دفاع از حقوق بشر است، بنابراین هر سازمان غیردولتی بشردوستانه که متقاضی عضویت در آن باشد باید اصول مندرج در اعلامیه 1948 را پذیرفته و ماموریت خود را اجراء و مراقبت از اجرای این اعلامیه قرار دهد.38
ج) مشکلات سازمانهای غیردولتی بشردوستانه
اولویت اول در فعالیت این گونه سازمانها کمک شخصی به افراد است. این سازمان ها اغلب در فعالیت خود دچار مشکل می شوند چون که مستقیم یا غیرمستقیم مسئولیت دولتها به دلیل نقض حقوق بشر را مطرح می کنند. برخلاف سازمان های غیردولتی بشردوستانه که وضعیت دولتها را به هر شکلی که هست می پذیرند ولی سازمان های غیردولتی بشردوستانه نمی توانند از نظر سیاسی بی طرف بمانند و وضعیت موجود در کشورها را در مورد نقض حقوق بشر نمی پذیرند. آنها خواهان اصلاح دولتها بوده و رعایت قواعدی را از آنها می خواهند که آزادانه در قالب اسناد الزام آور پذیرفته اند.
– سازمان های غیردولتی بایستی نکات ذیل را در فائق آمدن بر مشکلات مورد توجه قرار دهند:
– تقویت کارآیی سازمان از طریق
1. ارائه یک چهره مشخص و کارشناسی دقیق در قلمرو صلاحیت خود
2. ارائه اطلاعات دقیق و مطمئن در موارد نقض های اعلام شده حقوق بشر
3. معرفی نمایندگان شایسته یعنی رعایت اصل شایسته سالاری
– معرف و بازنمای بخش مهمی از جامعه
– ارائه یک برنامه استراتژی دقیق
– دارابودن یک تشکیلات داخلی موثر و کارآمد
– پذیرش دولتها بعنوان شرکاء بالقوه خود.39
گفتار دوم: نهضت بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر
جنبش بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر با قدمت بیش از 140 ساله خود بیانگر یک حرکت نوع دوستانه، با ایجاد کمیته بین المللی صلیب سرخ شروع شد و با تاسیس جمعیت های ملی صلیب سرخ و هلال احمر ادامه یافت و با پایه ریزی فدراسیون بین المللی جمعیت های ملی، مستحکم شده است. به بیان دیگر، نهضت بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر حرکت و جنبشی بشردوستانه است که دارای سه بخش و سه رکن قانونی است که ذیلا بخش های آن به طور مجزا تشریح می شوند.
اصول بنیادین
هفت اصل بنیادین نهضت بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر که پاسداری از آن از وظایف کمیته بین المللی صلیب سرخ است رسما در بیستمین کنفرانس بین المللی که به سال 1965 در وین برگزار شد،اعلام گردید :
1. انسانیت : نهضت بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر که بر خاسته از آرمان کمک بدون تبعیض به مجروحان جنگ است در سطح بین المللی و ملی تلاش می کند از ورود درد و رنجدر هر کجا یافت شود پیشگیری کرده و از آن بکاهد.هدف نهضت،حمایت از حیات و سلامت و تضمین احترام به ابناء بشر است.نهضت،درک متقابل،دوستی،همکاری و صلح پایدار را در میان ملتها ارتقاء می دهد.
2. بی غرضی : نهضت هیچ تبعیضی به دلیل ملیت،نژاد،عقاید دینی،طبقه اجتماعی یا عقاید سیاسی قائل نمی شود.نهضت تلاش می کند درد و رنج افراد را بر طرف کرده و صرفاً بر اساس نیاز های این افراد عمل کند و صرفاً برای اضطراری ترین موارد اولویت قائل شود.
3. بی طرفی : نهضت به منظور تداوم و جلب اعتماد همه، در مخا صمات هیچ طرفی را نخواهد گرفت و در هیچ زمانی در مباحث سیاسی ، نژادی، دینی یا ایدئولوژیک شرکت نخواهد کرد.
4. استقلال : نهضت مستقل است.جمعیت های ملی در حالیکه معین دولتها در ارائه کمک های بشر دوستانه بوده و تابع قوانین کشور خودشان هستند،با این حال همیشه باید خود مختاری خود را به گونه ای حفظ کنند که بتوانند در هر زمانی قادر باشند مطابق با اصول نهضت عمل کنند.
5. خدمات داوطلبانه : نهضت،یک نهضت امدادی داوطلبانه است که هیچ فعالیتی برای به دست آوردن سود انجام نمی دهد.
6. یگانگی : تنها یک جمعیت صلیب سرخ یا هلال احمر در هر کشوری می تواند وجود داشته باشد.جمعیت به روی همه باز است ووظیفه ی بشردوستانه اش را در سرتاسر آن سرزمین اجراخواهد کرد
7. جهانشمولی : نهضت بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر که در آن همه ی جمعیتها از جایگاه برابر برخوردار بوده و مسئولیتها و وظایف یکسانی در کمک به یکدیگر دارند.نهضتی جهانی است.
مبحث اول: کمیته بین المللی صلیب سرخ ICRC
این کمیته را پنج شهروند سوئیسی به نام های هنری دونان40، ژنرال دوفور41، گوستاو موینیه42، دکتر اپیا43 و مانوار44 در سال 1863 بنیان نهادند. کمیته عضو موسس و منشا نهضت بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر است. آنها در اولین جلسه خود در 17 فوریه 1863یک نهاد دائمی، مستقل و بین المللی به نام کمیته بین المللی برای کمک به سربازان مجروح45 تشکیل دادند که متعاقبا در 1875 عنوان کمیته بین المللی صلیب سرخ46 را برای آن برگزیدند. تا اینکه 50 سال بعد در کنوانسیون ژنو 1929 در خصوص رفتار با زندانیان جنگی در مواد 71، 87، و 88 از آن سخن به میان آمد.47
کمیته، یک سازمان بین المللی است و هر چند به ایتکار بخش خصوصی، بر اساس ماده 60 قانون مدنی سوئیس به وجود آمده است، لیکن با توجه به عمده فعالیت های آن در سطح بین المللی در کشورهای مختلف، در زمره سازمان های بین المللی قرار می گیرد و از آنجایی که بنا به تعریف موسع، هر سازمانی که تحت نظارت و تاسیس دولت قرار ندارد، غیر دولتی است، کمیته بین المللی صلیب سرخ یک سازمان غیر الدولی است. لذا بیغرضی، بیطرفی و استقلال، از جمله مهم ترین خصوصیت های آن است. کمیته به عنوان میانجی بیطرف میان متخاصمان عمل می کند، به عنوان مروج و حامی حقوق بین الملل بشردوستانه به کمک و حمایت از قربانیان درگیری مسلحانه، آشوب ها و دیگر وضعیت های خشونت بار داخلی می شتابد. کار هدایت و هماهنگ سازی فعالیت های امدادی نهضت را در مواقع منازعات به عهده دارد و تلاش می ورزد با نشر و ترویج حقوق بین الملل بشردوستانه و اصول نهضت، از بروز آلام انسانی جلوگیری کند و تسکینی بر دردهای آسیب دیدگان خشونت باشد.48 کمیته بین المللی صلیب سرخ، همواره درصدد ایجاد موازنه و آشتی میان مفهوم ضرورت نظامی49 و کرامت ذاتی انسانی50 است و از طرق مختلفی به اعمال این تعادل که هدف حقوق بشردوستانه است، کمک می کند. در اینجا کمیته، واقعیات جامعه بین المللی را با آرمانگرایی فرد تلفیق می کند و همواره نوع دوستی را بر عدالت مرجع می داند.51
بند اول: وظایف و اختیارات کمیته بین المللی صلیب سرخ
کنوانسیون های چهارگانه ژنو و در پروتکل الحاقی آن، صلاحیت و وظایف کلی کمیته بین المللی صلیب سرخ را بیان نموده است. کمیته صلاحیت دارد که با برگزاری سمینارها و دوره های آموزشی، حقوق بین الملل بشر دوستانه را توسعه دهد و یا با تهیه پیش نویس و برگزاری کنفرانس دیپلماتیک، زمینه را برای تدوین حقوق بین الملل بشر دوستانه مهیا نماید. نقش کمیته بین الملل صلیب سرخ در تدوین و تصویب کنوانسیون چهارگانه ژنو و دو پروتکل الحاقی آن، نمونه بارز چنین صلاحیتی است. علاوه بر این کمیته صلاحیت مذاکره با طرفین مخاصمه و صلاحیت همکاری با دولت ها و سازمان های بین المللی را دارد تا بدین ترتیب توجه و یا حمایت آنها را به وضعیّت قربانیان جنگ جلب نماید.
علاوه بر قدرت و اختیارات مذکور، کمیته بین المللی صلیب سرخ دارای وظایفی است که دولت ها از طریق کنوانسیون های چهارگانه ژنو و پروتکل ها الحاقی به آنها، بر دوش سازمان نهاده اند. کمیته به عنوان یک نهاد بی طرف و غیرسیاسی از جایگاه والایی در عرصه روابط بین المللی برخوردار است و عملکرد غیرسیاسی، منصفانه و انسان دوستانه کمیته بین المللی صلیب سرخ موجب اعتماد دولت ها به این سازمان غیردولتی شده است. اساسنامه کمیته بین المللی صلیب سرخ یکی از وظایف اصلی و مهم آن را اجرای ماموریت های محوله از سوی کنوانسیون ها و پروتکل های ژنو اعلام می کند. در چارچوب این اسناد، کمیته ماموریت دارد که از حیات و کرامت افراد در مخاصمات مسلحانه بین المللی و غیربین المللی و نیز در شورش ها و نا آرامی های داخلی حمایت نماید و با ارائه خدمات امدادی، به کمک مجروحین و حادثه دیدگان بشتابد. تا بلکه پیامدهای ناگوار و ناخوشایند جنگ و آلام بشری ناشی از آن که دامن گیر افراد علی الاخصوص افراد غیرنظامی است کاسته گردد. بازدید از اسرای جنگی و بررسی وضعیت آنها به منظور بهبود شرایط زندان ها از دیگر فعالیت های کمیته بین المللی صلیب سرخ است. کمیته تلاش می کند تا زمینه بازگشت اسراء به میهن خودشان را فراهم نماید. کمیته همچنین اشخاصی را که در اثر مخاصمات مسلحانه بین المللی و یا غیربین المللی آواره و یا پناهنده شده اند با ارائه خدمات امداد رسانی، آنها را مورد حمایت قرار می دهد. کمیته بین المللی صلیب سرخ تمامی این فعالیت را در چارچوب اصولی مانند انسانیت و بشر دوستی، بی غرضی، بی طرفی، استقلال خدمات داوطلبانه، اتحاد و یگانگی و جهانشمولی به انجام می رساند. رعایت این اصول موجب اقتدار و استقلال کمیته است.
بند دوم: مصونیت و صلاحیت کمیته بین المللی صلیب سرخ
صلاحیت و وضعیت حقوقی کمیته ی بین المللی صلیب سرخ ، این سازمان را از آژانسهای بین دولتی همچون آژانس سازمان ملل و سازمان های غیر دولتی (NGO) مجزا ساخته است.
کمیته بین المللی صلیب سرخ از طریق انعقاد موافقتنا مه ها با کشورها در تحت حقوق بین الملل از مزایا و مصونیت هایی که معمولا به سازمانهای بین دولتی اعطا می شود همچون مصونیت از پیگرد حقوقی که از کمیته در مقابل هر گونه رسیدگی اداری وقضایی حمایت می کند، غیر قابل تعرض بودن اموال،آرشیو و سایراسناد برخوردار گردد.چنین مزایا و مصونیتهایی از ضروریات فعالیت کمیته ی بین المللی صلیب سرخ است چرا که تضمین کننده ی دو شرط اصلی فعالیت سازمان یعنی بی طرفی و استقلال می باشند.سازمان با انعقاد قراردادی با دولت سوئیس استقلال و آزادی عمل خود را از دولت سوئیس تضمین نموده است.
حقوق بشر دوستانه ،کمیته بین المللی صلیب سرخ را قادر می کند که رعایت قواعد حقوق بشر دوستانه را تضمین کند.
"نمایندگان یا ماموران حامی مجاز خواهند بود به کلیه اماکن اقامت اسیران ،به خصوص به محلهای تو قیف ،بازداشت و کار بروند….." و دیگر اینکه " نمایندگان کمیته بین المللی صلیب سرخ نیز از همین امتیازات بهره مند خواهند بود "52 و نیز ماده 143 کنوانسیون چهارم ژنو ،متضمن مقررات مشابهی است که از غیر نظامیان حمایت نموده است.
اساسنامه نهضت میگوید یکی از نقشهای کمیته بین المللی صلیب سرخ عبارت است از :
" بر عهده گرفتن وظایفی که به موجب کنوانسیونهای ژنو، برای اجرای دقیق حقوق بین الملل بشر دوستانه قابل اعمال در مخاصمات مسلحانه و برای آگاهی از هر گونه شکایت درباره موارد ادعایی نقض حقوق ،باید بر اساس آن عمل شود "
مواد مرتبط با صلاحیت کمیته بین المللی صلیب سرخ در کنوانسیونهای 4 گانه ژنو (1949) و پروتکل های الحاقی 1977 :
1. مواد 11و 23 از کنوانسیون اول ژنو راجع به بهبود سرنوشت مجروحین و بیماران نیروهای مسلح هنگام اردو کشی ،مورخ 12 اوت 1949.
2 .بند 2 ماده 3، ماده 10 وماده 11 کنوانسیون دوم ژنو راحع به بهبود سرنوشت زخمداران م بیماران و غریقان نیروهای مسلح در دریا ،مورخ 12 اوت 1949.
3.مواد 3،10،79،123،125،126 ومواد 3،4،8و11 پیوست (2) کنوانسیون سوم ژنو راجع به معامله با اسیران جنگی مورخ 12 اوت 1949.
4.مواد 3،14،30،61،108،140،142،143و ماده 8 از پیوست (2) کنوانسیون چهارم ژنو راجع به حمایت افراد کشوری در زمان جنگ مورخ 12 اوت 1949.
5.مواد 81،97 و98پروتکل الحاقی اول به کنوانسیون ژنو در خصوص حمایت از قربانیان مخاصمات مسلحانه در سال 1977.
6.ماده 18پروتکل الحاقی دوم به کنوانسیون ژنو در خصوص حمایت از قربانیان مخاصمات مسلحانه در سال 1977.
مبحث دوم: جمعیتهای ملی صلیب سرخ و هلال احمر
جمعیتهای ملی که ستونهای صلیب سرخ و هلال احمر در دولت هر کشور میباشند و شاخهی ملی آن قلمداد میشوند، در سال 1863 در کنفرانس ژنو – که بعداً سخن از آن خواهیم گفت – تصمیم گرفته شد که در هر کشوری، یک جمعیت امدادی ملی تاسیس شود که وظیفه آن در زمان جنگ و در صورت لزوم، کمک به سرویسهای پزشکی نظامی باشد؛ در زمان صلح آنها باید خود را آمادهی مقابله با جنگها از طریق آموزش کارکنان پزشکی داوطلب و آمادهسازی مواد امدادی پزشکی نمایند. جمعیتهای ملی توسط یک کمیته مرکزی سازماندهی میشدند و تعدادی بخشهای محلی و منطقهای در جهت حمایت کمیتههای مرکزی به وجود آمد. هر کمیته باید در تماس با دولت متبوع کشور خود بود. کمیتههای ملی در یک مجمع بین المللی گردهم میآمدند. بر این اساس و بر مبنای این تصمیمات، جمعیتهای امدادی در مدت زمان کوتاهی شکل گرفتند به طوری که ابتدا در اروپا در اولین کنفرانس بین المللی که در پاریس به سال 1867 برگزار شد، 16 جمعیت امدادی از 9 کشوری که عضو کنوانسیون ژنو 1863 بودند، شرکت داشتند.53
مساله شناسایی آنها و ساختار و تشکیلات جمعیتهای ملی و حقوق و وظایف آنها، از جمله مسائلی هستند که در ارتباط با جمعیتهای ملی، همواره به عنوان اولین اولویتها مطرح میشود.54 آنها مظهر فعالیت و اصول نهضت بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر در 178 کشورند و به عنوان معین مقامات دولتی کشورهای خود در زمینهی بشردوستانه هستند و طیفی از خدمات را مانند مسائل برنامههای امداد اضطراری، بهداشتی و اجتماعی انجام میدهند. در جریان جنگها، جمعیتهای ملی به مردم غیر نظامی آسیب دیده، یاری میرسانند و در صورت لزوم از خدمات پزشکی نیروهای مسلح به عمل میآورند.55
برای پذیرش عضویت جمعیتهای ملی، شرایطی باید وجود داشته باشد، مانند اینکه در قلمرو کشور امضا کننده قراردادهای ژنو به رسمیت شناخته شده باشند و در فعالیتهای خود اصول حقوق بین الملل بشردوستانه را رعایت کنند. جمعیتهای ملی در اصل، برای ارائه خدمات امدادی در زمان جنگ پدید آمده بودند اما پس از جنگ جهانی اول، روندی آغاز شد که خدمات آنها را به عرصههای گوناگون خدمات امداد گسترش داد. امروزه جمعیتهای امدادی در مجموع، 97 میلیون عضو و داوطلب و 30.000 کارمند دارند که سالانه به 323 میلیون بهره ور، یاری میرسانند. آنها به کمک قربانیان منازعات مسلحانه یا سوانح طبیعی میشنابند. یاری امدادی بین المللی به صورت های نقدی، جنسی یا عزام نقرات یا مستقیماً از طریق فدراسیون بین المللی یا کمیته، به جمعیتهای ملی مربوطه انجام میگیرد.56
برنامهها و خدمات جمعیتهای ملی شامل: سرپناه اضطراری، غذا، دارو – آب و بهداشت محیط – برقرار ساختن مجدد تماسهای خانوادگی در مورد قربانیان سوانح – آمادگی سوانح – بهداشت و مراقبت های مبتنی بر اجتماعات – آموزش و فعالیت های کمکهای اولیه – کنترل و پیشگیری از بیماری به ویژه HIV/AIDS – پذیرش اهداکنندگان خون و گردآوری ذخیره سازی خون و فعالیتهای جوانان و داوطلبان. در سال 2000، نهضت، یک اساسنامه الگو برای جمعیتها، اقدامات آنها را در عهدهداری فعالیتهای بشردوستانه محدود نمیکند. آنها سازمانهای ملی و خودمختار میباشند و از طریق برنامههایی که خودشان مدیریت آنها را بر عهده دارند از مقامات دولتی حمایت مینمایند.57
جمعیت های ملی دارای دوخصوصیت ذیل که تحقق هدف مشترکه آن در هر شرایط لازم و ضروری مینماید، میباشد:
الف – خصوصیت ملی بودن و متابعت از قوانین ومقررات دولتی کشور متبوع
ب – خصوصیت عضویت در نهضت بین المللی صلیب سرخ وهلال احمر
بادر نظر داشت دو خصوصیت فوق باید متذکر شد که جمعیت های ملی ، نیروی مددگار مقامات کشور است که با آن تعاون و مساعدت لازم را ارائه میدارد و حقوق ووجایب آنان طبق قانون مدنی تنظیم واساسنامه های شان موافق با مقررات جاری کشورهای مربوطه عیارساخته می شود. مگر قانون داخلی کشور ها صر ف در تنظیم برنامه های کاری و فعالیت های این جمعیت ها تبلور یافته، عامل اساسی در تعیین و تجدید حقوق ووجایب بین المللی آنان شمرده نمیشود یعنی : هر جمعیت ملی در خصوص فعالیت های ملی و بین المللی خود از مبادی واصول پیروی مینماید که آن را نهضت بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر تعیین نموده است نه حکومت ها ، درین باره لازم است دقت صورت گیرد تا رابطه این دو ویژگی طوری حفظ گردد که تعارض و مخالفت بین آن دو بوجود نیاید.
جمعیت های ملی از عناصر مهم نهضت بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر اند، واین امر ماهیت آنرا جنبه بین المللی می بخشد .58
در حال حاضر 186 جمعیت ملی که به فعالیت های بشردوستانه در داخل کشورهای مربوط مصروف اند در تساند و تعاون با کمیته بین الملی صلیب سرخ وفدراسیون بین المللی جمعیت های ملی در جهت تطبیق برنامه های امداد رسانی جدوجهد مینمایند و اعضای بین المللی این جمعیت ها ( کمیته بین المللی صلیب سرخ و فدراسیون بین المللی جمعیت های ملی) مکلفیت آگاهی از مشکلات واحتیاجات آنان ومبادرت به حل مشاکل ایشان را دارند.
ماده سوم اساسنامه نهضت بین المللی صلیب سرخ وهلال احمر که در سال 1986 به تصویب رسیده در مورد عضویت جمعیت های ملی در نهضت بین المللی صلیب سرخ وهلال احمر چنین مشعراست :
الف : تشکیل جمعیت های ملی ، اساس نهضت ، رمز قوت و متانت حیاتی آن بشماررفته که وظیفه انسانی خودرا طبق مقررات ملی در جهت تحقق رسالت نهضت وبا پیروی از اصول و اساسات آن به پیش می برد.
ب: جمعیت های ملی در هر کشور که فعالیت مینمایند از یک سازمان دارای استقلال و آزادی در پیشبرد فعالیت های خیرخواهانه نمایندگی میکنند و مقامات دولتی را در عرصه وقایه امراض ، رشد صحت و مبارزه بخاطر تخفیف آلام بشری همکاری نموده در جهت مصالح اجتماعی مانند تعلیم وتربیه نیز وظیفه بخصوص خویش را انجام میدهند.
ج: در سطح بین المللی ، این جمعیت ها به همکاری و تعاون کمیته بین المللی صلیب سرخ و فدراسیون بین المللی جمعیت های ملی به قدر توان خود برای قربانیان حوادث طبیعی و غیرطبیعی مطابق قرارداد های ژنیو کمک و مساعدت مادی و معنوی را عرضه می دارند.
د: بر جمعیت های ملی لازم است تا فدراسیون بین المللی را مطابق اصول اساسی آن همکاری نموده ، کمیته بین المللی صلیب سرخ را در جهت فعالیت های انسانی اش رضاکارانه تقویه نمایند.59
مبحث سوم: فدراسیون بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر
در سال 1919 و پس از پایان جنگ جهانی اول "اتحادیه جمعیتهای صلیب سرخ"60 تشکیل شد که این امر به ابتکار جمعیت ملی آمریکا در جهت نیاز به همکاری بیشتر صورت گرفت. این اتحادیه در 28 نوامبر 1991 به "فدراسیون بین المللی جمعیتهای صلیب سرخ و هلال احمر"61 تغییر نام داد. این فدراسیون تسهیل کننده و ترویج گر اصول نهضت است، فعالیتهایی که توسط جمعیت های ملی عضو آن انجام میشوند و وضعیت آسیبپذیرترین مردم را ارتقاء میبخشد، هدایت و هماهنگ سازی مساعدتهای جهانی نهضت به قربانیان سوانح طبیعی و تکنولوژیک، پناهندگان و نیز در موقعیتهای اضطراری و بهداشتی نیز بر عهده فدراسیون است. در صحنه بین المللی، فدراسیون نماینده رسمی جمعیتهای خود میباشد. این سازمان هماهنگی میان جمعیتهای ملی را ترویج میدهد و تلاش میکند تا توان آنها را در اجرای برنامههای کارآمد آمادگی سوانح بهداشتی و اجتماعی تقویت کند.62
"فدراسیون بین المللی جمعیتهای صلیب سرخ و هلال احمر، بزرگترین سازمان بشردوستانه جهان است که یاری رسانی را فارغ از تبعیضات مربوط به قومیت، نژاد، باورهای دینی طبقاتی یا عقاید سیاسی را دنبال میکند. هم اینکه فدراسیون دارای 178 عضو جمعیتهای ملی صلیب سرخ و هلال احمر، یک دبیرخانه در ژنو، 16 دفتر منطقهای، 60 هیات نمایندگی کشوری که در نقاط استراتژیک مستقر شدهاند و 4 واحد پشتیبانی منطقهای میباشد تا از فعالیت های جمعیت های ملی در سراسر جهان حمایت نمایند. ماموریت اصلی فدراسیون، بهبود زندگی مردم آسیب پذیر با بسیج انسانیت است و مردم آسیب پذیر کسانی هسند که بیش از همه در معرض خطرات ناشی از موقعیت هایی هستند که بقای آنها یا توانایی آنها را در این که در تراز قابل قبولی از ایمنی اجتماعی و اقتصادی و کرامت اسنانی قرار گیرند را، تهدید مینماید. اینان اغلب قربانیان سوانح طبیعی، فقر ناشی از بحرانهای اقتصادی، اجتماعی، پناهندگان و قربانیان موارد اضطراری هستند. نقش دبیر خانه در ژنور، هماهنگ سازی و بسیج یاری امدادی در موارد اضطراری بین المللی، ترویج همکاری میان جمعیت های ملی و حضور در عرصهی بین المللی بعنوان نماینده جمعیت های ملی است. هیاتهای نمایندگی نیز به یاری و ارائه رهنمودهای مشورتی به جمعیت های ملی در عملیات امدادی و برنامه های توسعه و ترغیب همکاری منطقهای میپردازند.
در این خصوص، استراژی 2010 که در اکتبر 1999 در مجمع عمومی فدراسیون به تصویب رسید راهنمای اقدامات فدراسیون طی سال های 2010-2000 می باشد که برخی از آنها عبارتند از:
1. برنامههای جمعیتهای ملی که به آسیب پذیری محلی پاسخگو بوده و در عرصههایی تمرکز یافتهاند که میتوانند بیشتری ارزش افزایی را داشته باشند و محورهای فعالیت فدراسیون عبارتند از: الف) ترویج ارزش ها و اصول بشردوستانه، ب) پاسخ به سوانح، ج) آمادگی سوانح، د) بهداشت و مراقبت در اجتماع.
2. جمعیت های ملی نیک ورز می توانند حمایت از خود را بسیج کنند و ماموریت بشردوستانه خود را به انجام رسانند و به ایجاد جامعهی مدنی کمک نمایند.
3. از طریق همکاری، مشارکتها و تامینهای مالی بلندمدت و همچنین مرافعهگری فعالتر به گونهای کارآمد با یکدیگر به فعالیت بپردازند.
دبیرخانه، مجمع عمومی، هیات حاکمه از جمله ارکان اصلی فدراسیون هستند. کمیته بین المللی صلیب سرخ فدراسیون و جمعیتهای ملی، ارکانی مستقلاند و هر یک دارای موقعیت انفرادی خویش می باشند و هیچ اختیاری بر یکدیگر اعمال نمیکنند".63 حال که بخشهای سه گانه نهضت تا حدی تبیین گشت، به موضوع ارکان قانونی نهظت میپردازیم.
مبحث چهارم: ارکان قانونی نهضت
نهضت دارای سه رکن قانونی است که عبارتند از:
1) کنفرانس بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر: کنفرانس بین المللی، عالیترین رکن تصمیمگیری نهظت است و مجمعی برای بحث دربارهی امور مورد علاقه مشترک دولتها و نهضت است. این کنفرانس مشتکل از جمعیتهای ملی که در حال حاضر 178 جمعیت ملی وجود دارد، کمیتهی بین المللی صلیب سرخ، فدراسیون بین المللی و دول امضاء کننده قراردادهای ژنو – حدود 190 کشور – است. هر یک از این هیاتهای نمایندگی، تنها دارای یک رای هستند به علاوه نمایندگان بیش از 60 سازمان دولتی و غیر دولتی، منطقهای و تخصصی نیز به عنوان عضو ناظر شرکت دارند. اقدامات عمدهی عرصه حقوق بشر دوستانه که در کنفرانسها مورد بحث و تصمیمگیری قرار میگیرد عبارتند از: توسعهی حقوق بین الملل بشردوستانه، اجرای عملی هنجارها و معیارهای آن جهت تضمین و احترام، تقویت همکاری میان صلیب سرخ، هلال احمر و دولتها در عرصه بشردوستانه، هماهنگ سازی یاری بشردوستانه بین المللی، یاری به پناهندگان و آوارگان.
کنفرانس هر 4 سال یکبار تشکیل میشود.64 در بیست و هشتمین کنفرانس بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر در تاریخ 6-2 دسامبر 2003 (15-11 آذر ماه سال 82) که در ژنو برگزار شد نمایندگان بخشهای مختلف در رابطه با حمایت از قربانیان جنگی و کرامت ذاتی انسان، در این کنفرانس حضور به هم رسانیدند که در قطعنامهی آن دستور العمل اقدامات بشردوستانه بر روی چهار مضمون تاکید داشت: افراد مفقودالاثر و ارائه کمک های لازم به خانوادههای آنان، استفاده و سوء استفاده از سلاحها، کاهش احتمال خطر و تاثیر بلایای طبیعی و ارتقای ابزار آمادگی برای مقابله با آنها و در نهایت کاهش خطرات ایدز و سایر بیماریهای واگیردار.65
2) شورای نمایندگان نهضت بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر: شورای نمایندگی، هیاتهای نمایندگی به شرح ذیل را گردهم میآورد: جمعیتهای ملی، کمیتهی بین المللی صلیب سرخ و فدراسیون بین المللی، شورای نمایندگان، اجلاس اجزاء خود نهضت است و از این رو دولتها در آن حضور ندارند. شورا در مناسبتهای برگزاری هر کنفرانس بین المللی و علیالاصول در مناسبتهای برگزاری هر مجمع عمومی فدراسیون تشکیل جلسه میدهد. تصویب دستور کار موقت کنفرانس بین المللی و پیشنهاد نام نامزدهای احراز مقامهای کنفرانس بین المللی "رئیس، نواب رئیس کنفرانس، کمیسیونها و گزارشگران" از جمله وظایف آن است.
3) کمیسیون دائمی صلیب سرخ: مرکب از 9 عضو به شرح ذیل است: 5 عضو به انتخاب کنفرانس بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر، دو عضو از کمیتهی بین المللی صلیب سرخ که یکی از آنها رئیس کمیته خواهد بود. کمیسیون دائمی "امین" کنفرانس بین المللی است و مسئولیت آماده سازی آن را به عهده دارد. عمده وظایف آن، ترویج هماهنگی در کار نهضت و هماهنگسازی بخشهای نهضت، ترغیب و پیشبرد اجرای قطعنامههای کنفرانس، بررسی موضوعات مربوط به کل نهضت، انجام ترتیبات لازم جهت برگزاری شورای نمایندگان است. در صورت تصمیم نهایی کنفرانس، کمیسیون دائمی در فواصل زمانی کنفرانسها، مسئول رفع اختلالات آراء در زمینه تفسیر و مصداق پذیری اساسنامه و آییننامههای نهضت و همچنین مسائلی است که کمیته بین المللی صلیب سرخ با فدراسیون در مورد اختلافی که با هم دارند، به آن ارجاع مینمایند. اجلاس کمیسیون دائمی، حداقل سالی سه مرتبه است و رئیس خود را راساً بر میگزیند.66
در پایان، باید خاطر نشان نمود که علامتهای صلیب سرخ و هلال احمر شیر و خورشید و کریستال سرخ را میتوان، هم به عنوان علامتهای حفاظتی در جریان منازعات مسلحانه برای کارمندان پزشکی و مذهبی و وسایل پزشکی به کار برد و هم به عنوان علامتهای نشانگر در زمان صلح.
فهرست منابع:
منابع فارسی
الف- کتابها:
– آشنایی با حقوق بشردوستانه بین المللی به انضمام قراردادهای چهارگانه ژنو و پروتکل های الحاقی، به کوشش کمیته ملی حقوق بشردوستانه، چاپ اول، جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران، تهران، 1381.
– بیگدلی، محمدرضا. 1380. حقوق جنگ (حقوق بین الملل مخاصمات مسلحانه) ، تهران: نشر دانشگاه علامه طباطبایی.
– حقوق بین المللی بشردوستانه. 1389. موسسه آموزش عالی و علمی کاربردی هلال ایران.
– حقوق بشر و بشردوستانه. 1388. پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. 596 صفحه.
– حمیدی، فریده ، قاسمیان، پروانه،صباغ، سولماز، حقوق زنان – حقوق بشر، تهران، روشنگران و مطالعات زنان، 1385.
– دیتر فلک. 1387. حقوق بشر دوستانه در مخاصمات مسلحانه، ویرایش دکتر سید قاسم زمانی و دکتر نادر ساعد،(کمیته ملی حقوق بشر دوستانه ،تهران: نشر شهر دانش.
– زمانی، سیدقاسم، حقوق سازمان های بین المللی،: شخصیت، مسئولیت، مصونیت، چ اول، تهران، شهر دانش، 1384.
ضیائی بیگدلی، محمدرضا، حقوق بین الملل عمومی، چاپ بیست و یکم، تهران، گنج دانش، 1384.
– ژان ماری هنکرتز ولوئیس دوسوالدبک.1387. حقوق بین المللی بشر دوستانه عرفی،کمیته بین المللی صلیب سرخ، از ،ترجمه دفتر امور بین الملل قوه قضاییه و کمیته بین المللی صلیب سرخ، تهران: نشر مجد، صص 45-51.
– کنعانی، محمدطاهر؛ سیاه رستمی، هاجر، حسین نژاد؛ کتایون، حقوق بین الملل بشر دوستانه ناظر بر حمایت از افراد در درگیری مسلحانه (مجموعه اسناد ژنو)، کمیته ملی حقوق بشردوستانه جمهوری اسلامی ایران، چاپ دوم، تهران، 1383.
– کودون، جیمز. 1383. رعایت حقوق بشر دوستانه بین المللی، ترجمه دبیرخانه کمیته ملی حقوق بشر دوستانه، نشر سِر سیم، تهران، صص 123-129.
– گلشن، محمد و مصفا، نسرین. 1377. سازمانهای غیردولتی و نقش آنان در توسعه و ارتقای حقوق بشر. پایان نامه کارشناسی ارشد روابط بین الملل، دانشگاه تهران.
– مرادی فارسانی، ایمان؛ ترجمه، کمیته بین المللی صلیب سرخ را بشناسیم، ، تهران، پاییز 1385.
– ممتاز، جمشید و رنجبریان، امیرحسین. 1387. حقوق بین الملل بشر دوستانه، مخاصمات مسلحانه داخلی، کمیته ملی حقوق بشر دوستانه ، تهران: نشر میزان.
– موسی زاده، رضا، سازمان های بین المللی، چاپ دوم، تهران: 1380.
ب- مقاله ها:
– اشلقی، عباس. 1384. دگرگونی مفهوم مداخله بشردوستانه در هزاره نو. سیاسی اقتصادی، شماره 281-282، صص 22- 35.
– بیگ زاده، ابراهیم، "سازمان های غیردولتی و حقوق بین الملل"، مجله تحقیقات حقوقی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی تهران، شماره 32-31، پائیز- زمستان 1379.
– بیگ زاده، ابراهیم، تاثیر سازمان های بین المللی در شکل گیری و اجرای قواعد بین الملل، مجله تحقیقاتی حقوقی دانشگاه شهید بهشتی، شماره ویژه 1374.
– زاکریان، رضا. 1388. حقوق بشر در پرتو رهیافتهای نظم تازه جهانی ، اطلاعات سیاسی- اقتصادی ، ش148-147 ، س 78.
سید علی، رحمت. 1383. پیدایش حقوق بشر دوستانه جنگ و جلوه هایی از حفظ حیثیت انسانی در رفتار رزمندگان با یکدیگر، مجله تحقیقات حقوقی دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده حقوق، شماره 39، ص 76 – 116.
سیمبر، رضا. 1380. حقوق بشر از منظر اندیشمندان ، مجموعه مقالات ، شرکت انتشار ، صص 39-47.
شریفی طراز کوهی، حسین، اجرای حقوق بشردوستانه بین المللی جنگ های آینده، مجله سیاست دفاعی، شماره 32 و 33.
– ضیائی بیگدلی، محمدرضا، حقوق بین الملل در آستانه قرن بیست و یکم، مجله پژوهش حقوق و سیاست، سال اول و دوم، شماره 2 و 3.
– کمیته ی بین المللی صلیب سرخ، حقوق بین الملل بشر دوستانه و مسائل مطروحه به موجب مخاصمات مسلّحانه ی معاصر، گزارش بیست و هشتمین کنفرانس بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر، ژنو، . دسامبر 2003.
– مجموعه مقالات همایش اسلام و حقوق بین الملل بشر دوستانه، گروه نویسندگان، چاپ اول، زمستان 1386.
– مروت، محمد. 1385. نقش کمیته بین المللی صلیب سرخ در حمایت از قربانیان جنگی. فصلنامه علوم انسانی علمی – پژوهشی (علوم انسانی)، سال سیزدهم، شماره 32، بهار 1390.صص 22-27.
سایر منابع:
– آشنایی با سازمان های بین المللی، سازمان ملل متحد، مجله شماره 4.
– حیدری نجات، علی. 1387. سازمانهای غیر دولتی و جهانی شدن فرهنگ بشر دوستانه، پایان نامه دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزی 1387 .
– رحمانی، فرح، جایگاه کمیته بین الملل صلیب سرخ در تدوین، توسعه و حسن اجرای حقوق بین الملل بشردوستانه، پایان نامه کارشناسی ارشد حقوق بین الملل، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، بهمن 1376.
منابع انگلیسی:
A: Book
– Bossier Piere, History of the ICRC: from solferino to Tsushima, Henry Dunant Institute, Geneva, 1985.
– Broy, F., The International Committee of Red Cross, what it is, what it does, ICRC publications, Geneva, 1992.
– Djurovic, Gradimir, The Central Tracing Agency of the ICRC, Henry Dunant Institute, Geneva, 1986.
– Duard André, History of the International Committee of Red Cross: From Sarajevo to Hiroshima, Henry Dunant Institute, Geneva, 1984
– Francois Bugnion, The International Committee of Red Cross and the protection of war victims, Macmillan publishers limited, first pub, 2003.
Hauge, Hans, Humanity for all, the International Red Cross and Red Crescent Movement, Henry Dunant Institute, Berne; Stuttgart, Vienna, 1993.
P. Forsythe, David, The Humanitarians: International committee of Red Cross, First Pub, Cambridge university, New York, 2005.
William, G. and Heacock, R., Under the direction of Freymond, J., International Organizations and evolution of world society, vol. 2, the ICRC, Martins Nijhoff pub, 1984.
B: Articles
– Aeschllmann, Alaln, protection of detainees: ICRC action behind bars ICRC, Vol. 87, No. 857, March 2005.
– Armstrong, J. D. (1985). "The International Committee of the Red Cross and Political Prisoners," in International Organization 39(4) Autumn: 633.
Bugnion Francois, The ICRC and Nuclear weapons form Hiroshima to the dawn of 21st centry, IRRC, Vol. 87, No. 859, Sep. 2005.
– Daccord Yves, ICRC Communication: Generating support, IRRC, vol. 87, No. 860, 2005.
– Durand, A. (1984). From Sarajevo to Hiroshima: History of the International Committee of the Red Cross. Geneva: Henry Dunant Institute. 404, 574, 575-608.
– Forsythe, David, P., The International Committee of Red Cross and humanitarian assistance: apolicy analyisis, IRRC, No. 314, 1996.
– Gasser, Hans-Peter (2002), "Acts of Terror, 'Terrorism' and International Humanitarian Law", International Review of the Red Cross, vol. 847, pp. 547-570.
– Patrnogic, J. (1968). "The Red Cross as a Factor of Peace," in International Review of the Red Cross 8th Year(87) June: 285.
– Pictet, J. (1966). 'The Principles of International Humanitarian Law," in International Review of the Red Cross 6th Year(66) September: 462.
– Sayapin, S. 2009. The International Committee of the Red Cross and International Human Rights Law. Oxford Journals, Law Human Rights Law Review, Volume9, Issue1 Pp. 95-126.
– Siordet, F. (1968). "The Red Cross and Human Rights," in International Review of the Red Cross 8th Year(84) March: 118.
– Wylie, N. (2002). "The Sound of Silence: The History of the International Committee of the Red Cross as Past and Present," in Diplomacy & Statecraft 13(4) December: 194, 196.
C: Reports, Magazines and documents
– Final Records of the Diplomatic conference of Geneva of 1949, Vol. II, Section B.
– Herby, P., "Reports and documents", IRRC, No. 317, 1996.
– ICRC Archives, files 210 (70-71), 252 (165) 202 (175), G 3/82, G
59/I/GC, 233 (43) 1, 202 (214).
– Kosirnik, René, some questions and answers regarding the ICRC and preventive action, official statement 1997.
– Report of the ICRC on its activities during the second world war, September 1, 1939- June 30, 1947), ICRC, Geneva, 1948, Vol. I, II.
– Report of workshop on protection for human rights and humanitarian organization, ICRC, Geneva, January 1999.
– Report on Protection of war Victims, ICRC, International Review of Red Cross, No. 226, 1993.
– Report prepared by the ICRC, 28th International conference of Red Cross and Red Crescent Movement, Geneva, 2 to 6 Dec 2003
D: Websites
_ http://www.ICRC.org/eng/ICRC activities.htm
_ http://www.ICRC.org/eng/ICRC annual reports, 1958-1980, 1980-2006
_ http://www.ICRC.org/eng/ICRC protection.htm
_ http://www.ICRC.org/eng/International Review of Red Cross.htm
_ http://www.IFRC.org/eng
1 – Non Governmental Organizations (NGOs)
2 – حیدری نجات، علی، پیشین، ص 87.
3 – آشنایی با سازمانهای بین المللی، سازمان ملل متحد، مجله شماره 4، ص 27 و برای اطلاعات بیشتر رجوع کنید به:
کلود آلبرکلییار، سازمان های بین المللی از آغاز تا امروز، ترجمه هدایت الله فلسفی (تهران، فاخته، 1371)
4 – علیرضا، زارع تیموری، نقش سازمانهای غیردولتی در توسعه و تحول حقوق بشر، پایاننامه کارشناسی ارشد حقوق بین الملل، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی، 1376، ص 6.
5 – نگارنده مقاله "سازمانهای غیر دولتی در سیستم سازمان ملل متحد: نقش فزاینده جامعه مدنی بین المللی"
6 – همان، ص 8-7.
7 – ابراهیم بیگ زاده، تاثیر نهادهای غیر دولتی در شکل گیری قواعد بین المللی، مجمله تقیقات حقوقی، شماره 15، پاییز 1373، ص 303.
8 – کمیته بین المللی صلیب سرخ دارای مقام مشورتی خاص و محدود، نزد شورای اقتصادی و اجتماعی ملل متحد است.
9 – برای اطلاعات بیشتر رجوع شود به : علیرضا، زارع تیموری، نقش سازمان های غیر دولتی در توسعه و تحول حقوق بشر، ص 12 به بعد.
10 – http://ww.icrc.org/eng/about ICRC/legal bases extract from ICRC Annual Report 2004
11 – گلشن، محمودرضا و مصفا، نسرین. سازمانهای غیردولتی و نقش آنان در توسعه و ارتقای حقوق بشر. پایان نامه کارشناسی ارشد روابط بین الملل، دانشگاه تهران. 1377، ص 74.
12 – بیگ زاده، ابراهیم، "سازمان های غیردولتی و حقوق بین الملل"، مجله تحقیقات حقوقی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی تهران، شماره 32-31، پائیز- زمستان 1379.
13 – مرادی فارسانی، ایمان؛ ترجمه، کمیته بین المللی صلیب سرخ را بشناسیم، ، تهران، پاییز 1385. صص 32-33.
14 – مروت، مهدی. نقش کمیته بین المللی صلیب سرخ در حمایت از قربانیان جنگی. فصلنامه علوم انسانی علمی – پژوهشی (علوم انسانی)، سال سیزدهم، شماره 32، بهار 1390.صص 22-27.
15 – علی حیدری نجات، پیشین، ص 88.
16 – سیمبر، رضا. حقوق بشر از منظر اندیشمندان ، مجموعه مقالات ، شرکت انتشار ،1380. صص 39-47.
17 – International Human Rights Law
18 – محمد رضا ضیائی بیگدلی، حقوق بین الملل بشر در آستانهی قرن بیست و یکم"، مجلهی پژوهش حقوق و سیاست، سال اول و دوم، شماره دوم و سوم، صص 153 و 154.
19 – International Humanitarian Law
20 – حقوق بین الملل بشردوستانه (پاسخ به سوالات شما)، ترجمه هاجر سیاه رستمی (امیر کبیر، تهران، 1381) ص8.
21 – محمد رضا ضیائی بیگدلی، حقوق بشردوستانه و مسئولیت در برابر نقض آن، جزوه درسی، (کارشناس ارشد حقوق بشر)، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی، زمستان 1382، ص 5.
22 – فرح رحمانی، جایگاه کمیتهی بین المللی صلیب سرخ در تدوین، توسعه و حسن اجرای حقوق بین الملل بشردوستانه، پایان نامه کارشناسی ارشد حقوق بین الملل، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، بهمن 1376، ص 98.
23 – پیشین، ص 100.
24 – از جمله در مورد مساله توقیف و بازداشت باید بیان داشت که اگرچه منشا حقوق بشر و بشردوستانه یکی است و دو دوره زمانی مختلف را تحت پوشش قرار میدهند، لیکن فعالیت 30 ساله مکانیسمهای بشردوستانه، در بازدید از محلهای بازداشت موازی با فعالیتهای کمیته در بازدید از زندانیان جنگ، غیر نظامیان توقیف شده، زندانیان سیاسی و امنیتی است که نشان از مکمل بودن آنهاست. زیرا اولاً در شرایط اقدام به نفع افراد، آنها مکمل یکدیگرند ثانیاً از طریق ایجاد روزافزون قواعد حقوقی، آنها را در شرایط تکمیل کردهاند و ثالثاً از لحاظ سازمانی و همکاری میان ارگانهای درگیر، این رابطه مکمل به حد اعلی رسیده است. لذا نتایج وسیعتر و موثری برای حمایت از افراد بازداشت شده – منصرف از علت بازداشت – به وجود آمده است:
Edouard Pelaplace and Matt Pollard, Visits by human rights mechanisms as a means of greater protection fot persons deprived of their liberty, IRRC, Vol 87, No. 857, March 2005, p.69.
25 – مناسبات متقابل میان حقوق بین الملل بشر و حقوق بین الملل بشردوستاه در اسناد و متون مختلفی به چشم میخورد. از جمله رای دیوان بین المللی دادگستری، در خصوص مشروعیت یا عدم مشروعیت استفاده یا تهدید به استفاده از سلاحهای هستهای در 1996 همچنین رای دیوان در مورد دیوار حائل 2004، ماده 3 مشترک 4 کنوانسیون ژنو 1949 و پروتکلهای 1977 الحاقی به چهار کنوانسیون ژنو، کنفرانسهای جهانی حقوق بشر در 1968 در تهران و 1993 در وین.
26 – محمدرضا، ضیائی بیگدلی، مجموعه مقالات نخستین همایش حقوق بشردوستانه بین المللی، بررسی تحولات اخیر حقوق بشردوستانه بین المللی، (تهران، سرسم 1382)، ص 82.
27 – حسین شریفی طراز کوهی، اجرای حقوق بشردوستانه بین المللی در جنگهای آینده، مجله سیاست دفاعی شماره 32 و 33، ص 104.
28 – Louse Doswald-Beck and Sylvian Vite, International humanitarian Law and Human Rights Law, IRRC, No. 293, 1993 , p. 115.
29 -Ibid, p 117.
30 – بند 2 ماده 4 میثاق حقوق مدنی و سیاسی صحبت از ممنوعیت مطلق تعلیق و انحراف از برخی حقوق می کند که عبارتند از: حق حیات، ممنوعیت شکنجه، منع عطف بما سبق شدن قوانین، آزادی فکر و وجدان و مذهب و غیره. عدهای این دسته از حقوق را حقوق غیر قابل تعلیق و هسته مرکزی حقوق بشر "Hard Core" نامیدهاند.
31 – http://www.icrc.org/eng/human rights and the ICRC: International Humanitarian Law, ICRC Pub. 1993, ref 0452.
32 – Cornelio Sommaruga
33 – Carnelio Sommaruga, Humanitarian Law and human right in the Legal arsenal of the ICRC, Geneva, (Official Statement, 16-03-1995), p. 6.
34 – کنعانی، محمدطاهر؛ سیاه رستمی، هاجر، حسین نژاد؛ کتایون، حقوق بین الملل بشر دوستانه ناظر بر حمایت از افراد در درگیری مسلحانه (مجموعه اسناد ژنو)، کمیته ملی حقوق بشردوستانه جمهوری اسلامی ایران، چاپ دوم، تهران، 1383.
35 – رضا سید علی. پیدایش حقوق بشر دوستانه جنگ و جلوه هایی از حفظ حیثیت انسانی در رفتار رزمندگان با یکدیگر، مجله تحقیقات حقوقی دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده حقوق، 1383. شماره 39، ص 76 – 116.
36 – Peter Benenson
37 – Bundlveues Vater Land
38 – فرح رحمانی و جمشید ممتاز، پیشین، صص 102-103.
39 – حیدری نجات، پیشین، ص 91.
40- Henry Dunant
41 – General Dufour
42 – Gustave Moynier
43 – Dr. Appia
44 – Dr. Manuoir
45 – International Committee for Aid to Wounded Soldiers
46 . International Committee of Red Cross
47 . Hans Hauge, Humanity for all, The International Red Cross and Red Crescent Movement, Henry
Dunant Institute, Berne; Stuttgart; Vienna, Houpt, 1993, p. 51.
48 . Hans Hauge, Op.Cit., P.52.
49 . Military Necessity
50 . Human Dignity
51 . وقوع انواع مخاصمات مسلحانه، رقابت تسلیحاتی دولت ها، نقض قواعد و مقررات حقوق بین الملل و ساختار افقی دولت ها در جامعه بین المللی، در جدال با انسانیت و دگرخواهی، نقطه تلاقی دو طرز تفکر متفاوت مذکور است.
52 – ماده 126 ،کنوانسیون سوم 1949 ژنو
53 – در 1876 هنگامی که جنگ میان روسیه و ترکیه به وقوع پیوست، مقامات ترکیه که در 1865 به کنوانسیون ژنو ملحق شده بودند استفاده از هلال احمر را در زمینه سفید توسط نیروهای نظامی خود، به عنوان یک علامت حمایتی پذیرفتند و آن را جایگاه علامت صلیب سرخ در کنوانسیون ژنو قرار دادند و سپس این نشان به سایر کشورهای اسلامی تعمیم یافت.
54 – Hans Haug, Humanity for all, p. 163.
55 – راهنمای نهضت بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر و حقوق بشردوستانه، (اداره کل امور بینالملل، نقشینه پیمان، 1382)، ص 3.
56 – همان منبع
57 – دولت ایران ابتدا علامت شیر و خورشید سرخ را به جای علامت صلیب سرخ پذیرفته بود و در سال 1924 مورد تایید کمیته قرار گرفت و در سال 1929 به عضویت اتحادیه جمعیتهای صلیب سرخ درآمد. ابتدا تمرکز فعالیتها بر بهداشت بود، لیکن بعدها در زمینه امداد، جوانان، داوطلبان و خدمات انتقال خون، توانبخشی و درمانگاهی و بیمارستانی گسترش یافت. متعاقباً پس از انقلاب اسلامی دولت جمهوری اسلامی ایران از علامت هلال احمر استفاده کرد و علامت شیر و خورشید سرخ را به حال تعلیق درآورد. در کنار این سه نشان، در سال 205 علامت چهغارمی به نام کریستال سرخ نیز به امضای چند کشور رسیده است.
58 – Durand, A. (1984). From Sarajevo to Hiroshima: History of the International Committee of the Red Cross. Geneva: Henry Dunant Institute. 404, 574, 575-608.
59 – حیدری نجات، پیشین، صص 93-94.
60 – League of Red Cross Societies
61 – International Federation of Red Cross and Red Crescent Societies
62 – ص 2.
63 – ص 5.
64 – الانسانی، کمیتهی بین المللی صلیب سرخ، بخش ویژه ایران، بهار 1383، ص 5.
65 -For more studies see: http://www.icrc.org/eng/focus/28rth International Conference of the Red Cross and Red Crescent-Protecting Human Dignity.htm
66 – راهنمای نهضت بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر، ص 6
—————
————————————————————
—————
————————————————————
42