مبانی نظری اقدامات کمیته بین المللی صلیب سرخ و جمعیت های ملی صلیب سرخ و هلال احمر در توسعه و اجرا

بخش دوم:

اقدامات کمیته بین المللی صلیب سرخ و جمعیت های ملی صلیب سرخ و هلال احمر در توسعه و اجرای حقوق بین الملل بشر دوستانه

فصل اول: وضعیت شکل گیری و شخصیت حقوقی کمیته بین المللی صلیب سرخ
مخاصمات مسلحانه و پیامدهای تلخ و ناگوار آن موجب تاسیس کمیته بین المللی صلیب سرخ شده است. مقر آن شهر ژنو سوئیس است. در ابتدا صلیب سرخ در زمینه سفید، به دلیل احترام به دولت سوئیس که در عرصه بین المللی به یک کشور بی طرف معروف است به عنوان نشان کمیته برگزیده است اما بعداً به دلیل استفاده امپراطور عثمانی از نشان هلال قرمز رنگ در متن سفید به جای صلیب سرخ، نشان هلال احمر نیز به رسمیت شناخته شده است. بنابراین در حال حاضر دو نشان صلیب سرخ و هلال احمر، قانونی و قابل استفاده است. کنوانسیون های چهارگانه ژنو و در پروتکل الحاقی آن، صلاحیت و وظایف کلی کمیته بین المللی صلیب سرخ را بیان نموده است. کمیته صلاحیت دارد که با برگزاری سمینارها و دوره های آموزشی، حقوق بین الملل بشر دوستانه را توسعه دهد و یا با تهیه پیش نویس و برگزاری کنفرانس دیپلماتیک، زمینه را برای تدوین حقوق بین الملل بشر دوستانه مهیا نماید. نقش کمیته بین الملل صلیب سرخ در تدوین و تصویب کنوانسیون چهارگانه ژنو و دو پروتکل الحاقی آن، نمونه بارز چنین صلاحیتی است. علاوه بر این کمیته صلاحیت مذاکره با طرفین مخاصمه و صلاحیت همکاری با دولت ها و سازمان های بین المللی را دارد تا بدین ترتیب توجه و یا حمایت آنها را به وضعیّت قربانیان جنگ جلب نماید. 1
علاوه بر قدرت و اختیارات مذکور، کمیته بین المللی صلیب سرخ دارای وظایفی است که دولت ها از طریق کنوانسیون های چهارگانه ژنو و پروتکل ها الحاقی به آنها، بر دوش سازمان نهاده اند. کمیته به عنوان یک نهاد بی طرف و غیرسیاسی از جایگاه والایی در عرصه روابط بین المللی برخوردار است و عملکرد غیرسیاسی، منصفانه و انسان دوستانه کمیته بین المللی صلیب سرخ موجب اعتماد دولت ها به این سازمان غیردولتی شده است. اساسنامه کمیته بین المللی صلیب سرخ یکی از وظایف اصلی و مهم آن را اجرای ماموریت های محوله از سوی کنوانسیون ها و پروتکل های ژنو اعلام می کند. در چارچوب این اسناد، کمیته ماموریت دارد که از حیات و کرامت افراد در مخاصمات مسلحانه بین المللی و غیربین المللی و نیز در شورش ها و نا آرامی های داخلی حمایت نماید و با ارائه خدمات امدادی، به کمک مجروحین و حادثه دیدگان بشتابد. تا بلکه پیامدهای ناگوار و ناخوشایند جنگ و آلام بشری ناشی از آن که دامن گیر افراد علی الاخصوص افراد غیرنظامی است کاسته گردد. بازدید از اسرای جنگی و بررسی وضعیت آنها به منظور بهبود شرایط زندان ها از دیگر فعالیت های کمیته بین المللی صلیب سرخ است. کمیته تلاش می کند تا زمینه بازگشت اسراء به میهن خودشان را فراهم نماید. کمیته همچنین اشخاصی را که در اثر مخاصمات مسلحانه بین المللی و یا غیربین المللی آواره و یا پناهنده شده اند با ارائه خدمات امداد رسانی، آنها را مورد حمایت قرار می دهد. کمیته بین المللی صلیب سرخ تمامی این فعالیت را در چارچوب اصولی مانند انسانیت و بشر دوستی، بی غرضی، بی طرفی، استقلال خدمات داوطلبانه، اتحاد و یگانگی و جهانشمولی به انجام می رساند. رعایت این اصول موجب اقتدار و استقلال کمیته است.

گفتار اول: تشکیل صلیب سرخ
ایده تاسیس این سازمان پس از جنگ داخلی ایتالیا در سال ۱۸۵۹ توسط یک سوئیسی به نام هنری دونانت مطرح شد و سپس در سال ۱۸۶۳ با همراهی چهار نفر دیگر بنیان گذاری شد.
در 24 ژوئن سال 1859 ، هانری دونان ، از شهروندان کشور سوئیس ، از سلفرینوی ایتالیا، که جنگ سختی میان ارتش های اتریش و فرانسه در آنجا درگیر بود، عبور کرد. منظره هزاران سرباز که به دلیل فقدان خدمات پزشکی کافی در صحنه جنگ رها شده بودند، دونان را سخت پریشان ساخت . از این مردم محلی خواست به او در رسیدگی به آنان کمک کنند، پس از بازگشت به سوئیس ، کتاب خاطرات سلفرینو را منتشر ساخت و در خواست نمود که جمعیت های امدادی در زمان صلح تشکیل شوند ، با پرستارانی که آماده باشند در زمان جنگ از زخمیان مراقبت نمایند، و نیز درخواست نمود که این داوطلبان که در زمان جنگ به یاری خدمات پزشکی نیزوهای مسلح فراخوانده می شوند بر پایه یک تواقفنامه بین المللی به رسمیت شناخته شوند و مورد محافظت قرار گیرند.
دونان در کتاب خود آورده است:
آیا نباید امکاناتی در زمان صلح و آرامش در کار باشد که جمعیت هایی امدادی تشکیل شوند و هدفشان این باشد که در زمان جنگ با داوطلبانی ایثارگر و کاملاً صالح در انجام وظیفه خود، از زخمیان مراقبت کنند؟
هنگامیکه پنج تن از شهروندان ژنو، از جمله دونان، در سال 1863 ، کمیته بین المللی امداد به زخمیان را بنیاد نهادند که سپس به کمیته بین المللی صلیب سرخ تبدیل گردید، صلیب سرخ متولد شد. علامت آن صلیبی سرخ بر زمینه سفید – وارونه پرچمم کشور سوئیس – بود. سال بعد، 12 دولت نخستین قرارداد ژنو را تصویب کردند که پی – ستون تاریخ اقدامات بشردوستانه شد: ارائه خدمات مراقبتی به زخمیان ، و تعریف خدمات پزشکی به عنوان بیطرف در میدان جنگ.2

گفتار دوم: وضعیت حقوقی کمیته بین المللی صلیب سرخ
علیرغم تلاش هایی گسترده پس ار دو جنگ جهانی برای دستیابی به صلح همچنان درگیری مسلحانه وجه غالب حیات انسانی است.هنوز هم به کارگیری اسلحه روش حل و فصل اختلافات مبان دولتها مردم و گروههای قومی است. کمیته بین المللی صلیب سرخ حدوداًیک و نیم قرن پیش در پی شناسایی چنین واقعیتی ایجاد شد.با اینکه کمیته بین المللی صلیب سرخ محصول ابتکار یک فرد سوییسی است اما نوع فعالیت و دامنه کار آن بین المللی است.سازمان دارای نمایندگان و مامورانی در بیش از 80 کشور سراسر جهان و بیش از 11000 نفر کارمند می باشد که اکثراًتبعه کشوری هستند که در آن به خدمت مشغولند.حدود 800 نفر در مقر کمیته بین المللی صلیب سرخ در شهر ژنو پایتخت سوییس مشغول به فعالیت بوده از عملیات منطقه ای حمایت کرده برآن نظارت می کنند ودر مورد سیاست ها و استراتژی های سازمان تصمیم گیری نموده آن را به اجرا درمی آورند.
دفاتر نمایندگی کمیته بین المللی ممکن است شامل یک کشور یا در مورد نمایندگی های منطقه ای شامل چند کشور شود.
این نمایندگی ها بسته به موقعیت و نیازهای خاص یک کشور مجموعه وظایف خاصی را انجام می دهند:
حمایت و کمک به قربانیان درگیری مسلحانه موجود یا در حال پیدایش یا خشونت(غیر نظامیان افرادی که آزادی خود را از دست داده اند خانواده های از هم گسیخته مجروحان و بیماران) اقدامات پیشگیرانه همکاری با جمعیت های ملی صلیب سرخ و هلال احمر و همکاری بشردوستانه و دیپلماتیک.
وظیفه دیگر نمایندگی ها ایفای نقش به عنوان سیستم هشدار دهنده ی اولیه است.این امر کمیته را قادر می سازد به سرعت و به نحو موثری به نیازهایی که در نتیجه خشونت مسلحانه یا بروز درگیری ایجاد می شود پاسخ گوید.
کمیته توانسته است در اکثر کشوهایی که در آن مشغول فعالیت می باشد با مقامات آن کشور موافقتنامه مقر منعقد کند. کمیته از طریق انعقاد اینگونه موافقت نامه ها که مشومل حقوف بین المللی می شوند از مزایا و مصونیت هایی که معمولاًبه سازمان های غیر دولتی اعطا'می شود همچون مصونیت از پیگرد حقوقی که از کمیته در مقابل هرگونه رسیدگی اداری و قضایی حمایت می کند غیر قابل تعرض بودن اموال آرشیو و سایر اسناد برخوردار گردد.چنین مزایا و مصونیت هایی از ضروریات فعالیت کمیته است چرا که تضمین کننده دو شرط اصلی فعالیت سازمان یعنی بی طرفی و استقلال می باشند.سازمان با انعقاد قراردادی با دولت سوییس استقلال و آزادی عمل خود را از دولت سوییس تضمین نموده است.3
فصل دوم: اقدامات حمایتی بشردوستانه کمیته
کمیته قبل از رسیدن به اهداف حمایتی خود در جهت حمایت های بشردوستانه، از یکسری ساز و کارها و مکانسیمهایی بهره میجوید که به نوعی "مقدمه واجب" تلقی میگردند. در واقع، بررسی زیرساختارهایی که با اهداف و وظایف کمیته عجین گردیده، ابزار و طرقی را پیش روی کمیته نهایی است تا به هدفش یعنی حمایت از حقوق بشردوستانه بپردازد. به طور نمونه تدوین، توسعه و تفسیر مقررات مقدمهای است برای رسیدن به هدف اصلی کمیته یعنی حمایت، یا ابتکارات بشردوستانه مکانیسمی خواص و انعطاف پذیر است تا کمیته با توسط به آن، اقدامات حمایتی را به جلو سوق دهد.
لذا در این فصل، چندین معیار اصلی که به عنوان راهکارهای کمیته برای انجام خدمات بشردوستانه هستند را مطرح می کنیم و به زمینههایی اشاره خواهیم کرد که قبل، در خلال و پس از درگیری ها، همواره مورد نظر کمیته است و به طور کلی آن اقداماتی را که در زمان صلح و جنگ، مبنای اقدامات بعدی کمیته قرار دارند را بررسی مینماییم.

گفتار اول: وضع، گسترش و تفسیر قواعد و مقررات بشردوستانه بین المللی
مبحث اول: وضع و گسترش
در حقوق بشردوستانه که جزئی از نظام حقوق بین الملل عمومی است، مساله منابع و ماخذ برای تنظیم روابط میان متخاصمان، دول بیطرف، قدرت حامی، نهضت صلیب سرخ و هلال احمر و کمیته، جزء مهمترین منابع به شمار میآیند، چرا که رضایت دولتها در پذیرش یا عدم پذیرش قواعد م وازین حقو بشر دوستانه و میزان احترام آنها به مقررات معادهای و عرفی موجود است که، دست کمیته را باز میگذارد تا بتواند به صورت عینی و عملی حمایت های بشردوستانه را انجام دهد. با بررسی سیر تحول تاریخی مشاهده کردیم که هرکجا که چارچوب حقوقی برای فعالیتهای کمیته وجود نداشت، به مراتب کار کمیته سختتر و حمایت کمتری از قربانیان به عمل میآمد. بنابراین، رابطه مستقیمی میان کمبود یا نقض قواعد و فقدان حمایت و کمک وجود دارد. این امر به ویژه زمانی برجستهتر میشود که معلوم گردد، کمیته یک رکن فراملی یا قضایی مافوق دولتها نیست و حتی به نوعی، تابع اراده آنها نیز میباشد. لذا از همان ابتدای تاسیس تا هم اکنون، همواره در عرصهی کنفرانسهای دیپلماتیک، مذاکرات و شرکت در جلسات کارشناسی، ارائه گزارش، تهیه پیش نویس معاهدات مختلف مربوط به حقوق بشردوستانه، نقش فعال و منحصر به فرد و پیشگامانه ایفا نموده است.
گردآوری قواعد عرفی موجود و تلفیق آن با تجارب مکتسبه از خلال جنگها و درگیریهای مسلحانه و ابتکارات و خلاقیتهای بشردوستانه کمیته، تدوین قواعد حقوق بشردوستانه را تسهیل نموده است. ترتیب دادن کنفرانسهای دیپلماتیک مختلف و شرکت فعالانه در هنجارسازی یا اصلاح قواعد موجود، از جمله بنیادهای حقوقی در بحث حمایت است. در خلال بخش اول به گوشههایی از این نقش اشاره گردید و به اقدامات کمیته در عرصهی کنفرانسهای دیپلماتیک اشاره کردیم. تا جایی که کنوانسیونهای چهارگانهی ژنو 1949 و پروتکلهای 1977 الحاقی به آن دستاورد یک قرن تجربه در عرصه دیپلماتیک و میدان جنگ است و به همت کمیته و با تلاشهای بی وقفه آن، چنین ارمغانی برای بشردوستان به وجود آمده است. به علاوه با مشاهده موارد نقض یا نقض در قوانین به اصلاح یا توسعه دامنه قواعد پرداخته و روندی را که از ابتدا شروع نموده به تدریج کامل بخشیده است، در این قسمت به سه زمینه مهم و اصلی در تدوین و توسعه قواعد و مقررات بین المللی اشاره مینماییم.
1. حمایت از افراد غیر نظامی در طول دوران مخاصمات: با ورود به ماهیت قواعد و حقوق بشردوستانه و نگاهی به عهدنامهها و پروتکلهای ژنو این حمایت را به سه طریق مشاهده مینماییم:
الف) حمایت از غیر نظامیان در برابر رفتار خودسرانه دشمن: در این خصوص طرح کمیته در زمینه حمایت از جمعیت غیر نظامی به پانزدهمین کنفرانس بین المللی صلیب سرخ در توکیو ارائه شد، لیکن پس از تصویب قابلیت اجرا پیدا نکرد4 و اقدامات بعدی کمیته در جهت تصویب پیش نویس توکیو، مواجه با جنگ جهانی دوم شد و هرچند خواستار اجرای سند توکیو میشد ولی تنها ابتکارات بشردوستانه آن تا حدی جوابگو بود. لذا پس از خاتمه جنگ، کمیته نیاز به تدوین و توسعه حقوق بشردوستانه به ویژه در مورد تضمیناتی برای افراد غیر نظامی از طریق یک سازو کار دیپلماتیک احساس کرد به طوری که تضمین احترام به نوع بشر در کلیه شرایط و اوضاع و احوال و ممنوعیت هرگونه تهدید، شکنجه، مجازات جمعی، مقابله به مثل، گروگانگیری و تبعید غیر نظامیان که در ماده 4 و 154 عهدنامه چهارم ژنو گنجانده شد، دستاوردی سترگ در این زمینه محسوب میشود. حتی با روند توسعه و تکمیل قواعد موجود، شاهد تصویب ماده 79 پروتکل اول – که از آن به عنوان "معاده کوچک"5 یاد میشود، هستیم که در آن یک حداقل ضمانتهای اساسی را بدون هیج گونه تبعیضی برای افراد آسیبپذیر جنگ و اشخاصی که در دست یکی از طرفهای مخاصمه هستند، مقرر میدارد و ممنوعیت اعمال فوق الذکر را در مورد آنها خاطر نشان میسازد. تضمینات قضایی و حداقل استانداردهای دادرسی عادلانه، از دیگر موارد مندرج در این ماده عریض و طویل است.6
حمایت از غیر نظامیان در حقوق بشردوستانه، از طریق حمایت عام نسبت به تمامی افراد و حمایت خاص نسبت به برخی طبقات مانند زنان7، کودکان8، خبرنگاران9، پناهندگان و افراد فاقد تابعیت10، به عمل میآید.
حمایت از غیر نظامیان تحت اختیار یک طرف تخاصم، از دیگر جلوههای حمایت است. مطابق ماده 27 عهدنامه چهارم و ماده 75 پروتکل اول، رفتار کلی انسانی باید با آنها در نظر گرفته شود و تعهدات و منوعیتهای در جهت حمایت از آنها در برابر عمل خشونت آمیز، اقدامات نظارتی و امنیتی، حفظ شرافت، حقوق خانوادگی، اعتقادات، فرائض مذهبی و عادات و رسوم، موازینی مطرح شده است. در این میان بیگانگان در سرزمین دشمن، دارای حقوقی از جمله، حق ترک قلمرو، رفتار بر طبق مقررات ناظر به اتباع بیگانه در زمان صلح، اقدامات حفاظتی مانند ساکان و اقامت اجباری در محل معین، حفظ اهلیت مدنی و اهلیت استیفاء (مواد 42، 43 و 45) هستند. غیر نظامیان در سرزمینهای اشغالی بر اساس مواد 47 به بعد عهدنمه چهارم دارای حقوقی هستند و هدف در این خصوص، حفظ وضعیت موجود در سرزمینهای اشغالی است و حمایتهای حقوقی از طریق برقراری وظایفی برای قدرت اشغالگر در جهت محدود کردن قدرت نامحدود قدرت اشغالگر تعبیه شده است. غیر نظامیان را اصولاً، نمیتوان بازداشت کرد مگر به دلایل امینتی یا ضرورت نظامی.
ب) جمایت از جمعیت غیر نظامی در برابر اثرات مخاصمه: "اصل تفکیک"11 که در ماده 48 پروتکل آمده است، حاوی تمایز میان مردم و مراکز غیر نظامی از اهداف نظامی است. به بیان دیگر، افراد کشوری، جمعیت غیر نظامی اهداف و مراکز غیر نظامیان از تعرض و حمله مصون میباشند و حملات صرفاً باید به اهداف و مراکز غیر نظامی صورت گیرد.12
به علاوه از اموال و مراکز فرهنگی، مراکز حیاتی برای زیست مردم غیر نظامی، محیط زیست طبیعی، استحکامات و تاسیسات بسیار خطرناک حمایت خاص شده است. "اصل تناسب"13 میان مزیت نظامی و زیانهای وارده به غیر نظامیان و مراکز غیر نظامی، همواره باید رعایت گردد. اقدامات احتیاطی (مواد 57 و 58 پروتکل اول) برقراری مناطق غیر نظامی و شهرهای بی دفاع یا باز (مواد 59 و 60 پروتکل اول)، دفاع غیر نظامی، کمک رسانی به نفع سکنه غیر نظامی و ممنوعیت اقدامات تلافی جویانه علیه افراد، جمعیت، مراکز غیر نظامی، همگی در راستای حمایت از جمعیت غیر نظامی، دربرابر آثار مخاصمه است.14
اموال زیر قطع نظر از منشاء و مالک آنها اموال فرهنگی محسوب می گردد.
الف – اموال منقول و غیر منقولی که برای فرهنگ ملل دارای اهمیت زیادی می باشد از قبیل آثار معماری – هنری یا تاریخی – مذهبی یا غیر مذهبی – مناظر باستانی مجموع ساختمانهایی که از این حیث دارای ارزش تاریخی یا هنری می باشد آثار هنری و نسخ خطی و کتب و سایر اشیاء که دارای ارزش هنری تاریخی یا باستانشناسی باشد و همچنین مجموعه های علمی و مجموعه های مهم کتب و اسناد و نمونه های تقلیدی اموال مذکور در فوق.
ب – بناهایی که منظور اصلی و واقعی از آنها حفاظت و نمایش اموال منقول فرهنگی مذکوره در بند ( الف) می باشد مانند موزه ها – کتابخانه های بزرگ- بایگانیها و همچنین پناهگاه هایی که در صورت وقوع جنگ اموال منقول فرهنگی مذکوره در بند ( الف) در آن جا نگاهداری می شود.
ج – مراکزی که در آن جا تعداد قابل توجهی اموال فرهنگی مشروحه در بند ( الف) و (ب) وجود دارد و مراکز آثار تاریخی گفته می شود (کودون، 1383).
جامعه بین المللی در چارچوب سازمان ملل متحد و موسسات تخصصی وابسته به آن همچون یونسکو و دیگر سازمانهای بین المللی تلاش کرده اند تا در زمان صلح یا جنگ، آثار تاریخی و فرهنگی را از گزند بلایا یا حوادث انسانی یا طبیعی محفوظ نگه دارند. در همین چارچوب، دیگر سازمانها نیز همچون صلیب سرخ جهانی ( بویژه در زمان جنگ ) در حفاظت از آثار تاریخی و فرهنگی اقدامات قابل توجهی را انجام داده اند و موجد تدوین و توسعه مقررات خاصی در این حوزه بوده اند.
تا قبل از کنوانسیون 1954 لاهه، کنوانسیون جامع و کاملی که به حمایت از اموال فرهنگی در مخاصمات مسلحانه بپردازد و اموال مذکور را مستقیما موضوع حمایت خود قرار دهد وجود نداشت و کنوانسیون های موجود هم که در چندین سند حقوقی، پراکنده شده بودند فقط یک یا دو ماده را به این امر اختصاص داده بودند کنوانسیون 1954 لاهه در خصوص حمایت از اموال فرهنگی مهم ترین کنوانسیونی است که در این زمینه بوجود آمده است، تصویب این کنوانسیون سبب شد تا دولتها با پذیرش عضویت در این کنوانسیون خود را متعهد یا اجرای مفاد آن در زمینه حمایت از اموال فرهنگی نمایند. پس از آن نیز اسناد دیگری متذکر این امر گردیدند و بعضا به ذکر ضمانت اجرای عدم رعایت این تعهدات پرداختند.
2. تدوین و توسعه مقررات مرتبط با مخاصمات مسلحانه غیر بین المللی: مخاصمات غیر بینالمللی از نظر تناسب صدمات و خسارات وارده، بسیار وسیعتر از مخاصمات بینالمللی هستند زیرا شرکتکنندگان در آن حداکثر تنفر و بیرحمی را دارند. در تعریف جنگ داخلی گفته شده که "منازعهای که بین دو یا چند گروه از ساکنان یک کشور به منظور کنترل دولت یا منتزع شدن از آن و تشکیل حکومتی جدید به وقوع میپیوندد و یا در جهت پذیرش خودمختاری منطقهای از سرزمین باشدف جنگ داخلی است"15. تلاشهای اولیه در این خصوص در کنفرانس بین المللی صلیب سرخ در 1912 آغاز شد و در سال 1931 مفاد آن اعلام شد. پس از جنگ جهانی دوم، تدوین ماده 3 مشترک قدم مهمی به سوی محدود کردن حاکمیت دولتها به نفع افراد بود و نزدیکی مضامین حقوق بشر و بشردوستانه را دربرخی موارد نشان داد. اصول بشردوستانه لازمالرعایه در تمامی شرایط و اعمال ممنوعیتهایی مانند منع تعرض به حیات، تعمامیت جسمی افراد، بی حرمتی نسبت به شان آدمی، گروگانگیری و وجود تضمینهای قضایی، فهرستی است از قواعد بشردوستانه است که قسمتی از حقوق معاهدات را تشکیل میدهند. این امر نیز به تادیه دیوان بین المللی دادگستری در قضیه نیکاراگوئه نیز رسیده است16 لذا ماده 3 مشترک چهار کنوانسیون،یک ابزار بسیار انعطاف پذیر وبهترین پاسخ حقوق بین الملل، به مخاصمات داخلی بود بدون اینکه وضعیت حقوقی و واقعی متخاصمان را به رسمیت بشناسد. پس از موفقیت با شیوع جنگهای داخلی کمیته به هنگام تهیه مقدمات کنفرانس دیپلماتیک 7-1974 یکی از دو پیش نویس پروتکلهای الحاقی را به مخاصمات غیر بین المللی اختصاص داد که مورد جرح و تعدیل کنفرانس و تغییرات بسیاری در آن شد، از جمله دامنه اعمال آن به مادهی 1 پروتکل محدود شد.17 لذا با این تفکیک میان ماده 3 مشترک و ماده 1 پروتکل دوم حقوق بشردوستانه بینالمللی دو نوع جنگ داخلی را از یکدیگر تمیز میدهد: مخاصمات مسلحانه غیر بینالمللی در سطح بسیار شدید که نسبت به آنها ماده 3 مشترک و پروتکل دوم اعمال میشود و نزاعات مسلحانه داخلی که فقط موضوع ماده 3 مشترک قرار میگیرند.18 در واقع منطقه خاکستری رنگ میان مخاصمات مسلحانه بینالمللی و غیر بینالمللی، نزاعاتی را دربر میگیرد که از لحاظ شدت عملیات و افراد و تجهیزات ذیمدخل در سطح مخاصمات مسلحانه بینالمللی و غیر بینالمللی نباشد.
در قیاس با ماده 3 مشترک، پروتکل دوم مقرراتی دربارهی هدایت عملیات جنگی و حمایت از رزمندگان دارد؛ ولی در نگاه دقیقتر، مطابق بند 1 ماده 1 پروتکل دوم، این سند، ماده 3 مشترک را توسعه داده و تکمیل میکند. یعنی ماده 3 حمایت و حفاظت مجموعهای از حقوق اساسی انسان است که در اسناد حقوق بشری به عنوان حقوق عرفی شناخته شدهاند و آن هنگام نیز، این حقوق در اسناد حقوق بشر دوستانه، بیان میشوند.19
مقدمه پروتکل دوم ضمن یادآوری اصول بشردوستانه، اسناد بین المللی مربوط به حقوق بشر، اصول انسانیت و آنچه که وجدان عمومی حکم میکند را ملاک اصلی قرار میدهند و برای نخستین بار، قابل اسناد و اجرا بودن حقوق بشر در مخاصمات مسلحانه داخلی را به رسمیت میشناسند.20
توصیف انواع مخاصمات مسلحانه داخلی، مسئله دیگری است که کمیته در جلسات متعدد کارشناسان دولتی و گزارشهای خود، همواره به بحث دربارهی آنها پرداخته است ولیکن ارائه این تعریف در پروتکل دوم بی نتیجه ماند. البته دیوان کیفری بین المللی برای یوگسلاوی سابق در رای 2 اکتبر 1995 در قضیه تادیج به چاره جویی برخاست و تعریفی جدید از آن ارائه نمود و بیان داشت که هر زمان که یک "مخاصمه مسلحانه طولانی" استمرار یاب، مورد از موارد مخاصمات داخلی است. حال آنکه پروتکل دوم دو شرط را لحاظ میدارد:
الف) تسلط شورشیان بر بخشی از سرزمین.
ب) توانایی شورشیان به اجرای پروتکل.
علاوه بر اینها، معیارهایی جهت تشخیص مخاصمات دخلی که بینالمللی میشوند، مانند معیار کنترل موثر یا معیار کنترل کلی نیز، مطرح میشود.21
قربانیان حمایت شده در مخاصمات مسلحانه غیر بینالمللی در برابر رفتار خودسرانه دشمن و در برابر اثرات مخاصمه، مجروحین و بیماران، زندانیان و کلیه افرادی هستند که سلاح خود را بر زمین نهادهاند. رفتار با انسانیت نسبت به زندانیان و تضمینهای اساسی برای کسانی که در مخاصمه شرکت ندارند، مانند زنان و کودکان، با تاسی از موازین حقوق بشری، از حمله خصوصیات دیگر این پروتکل است.22
در این راستا به ویژه در موارد آشوب، طغیان، بحران که شمول حقوق بشردوستانه خارج میشود و تحت سیطرهی مقررات حقوق بشر قرار میگیرند، کمیته بین المللی صلیب سرخ، به عنوان یک میانجی بیطرف به حمایت شان انسان میپردازد و با کسب رضایت از مقامات صلاحیتداری که کنترل موثر بر قربانیان دارند با عرضه خدمات پیشنهادهای و ابتکارات بشردوستانه بازدید از بازداشتگاهها و زندانیان سیاسی، تلاش در جهت بهببود وضعیت بازداشتگاهها و بازداشتشدگان و ارائه کمک به قربانیان را به عهده دارد.
3. محدودیت و ممنوعیت استفاده از برخی سلاحها: در خصوص سلاحهای متعارف23 باید گفت که کنفرانس سنپترزبورگ 68-1864 در مورد منع بکارگیری سلاحهای با ماهیت رنج بیهوده و گلولههای انفجاری زیر 400 گرم از یکسو و کنفرانسهای صلح لاهه 1899 و 1907 در مورد ممنوعیت استفاده از گلولههای دام دام، گلولههای پرتابی از آسمان و بالن، گازهای خفه کننده، سموم و مینهای شناور در آّ از سوی دیگر، به تنظیم و اعلام اصول کلی بکارگیری وسایل نبرد پرداختند. با تصویب پروتکل 17 ژوئن 1925 ژنو ممنوعیت استفاده از گازهای سمی و در 1993 عهدنامه پاریس، ساخت و انباشت و استفاده از سلاحهای شیمیایی ممنوع گردید و معادهی 10 آوریل 1972 نیز، آماده سازی ساخت، انباشت سلاحهای میکروبی و بیولوژیکی را ممنوع کردند. به علاوه در 1977 مواجهبا معاهده منع استفاده نظامی یا هرگونه استفاده خصمانه از تکنیکهای تغییر دهنده و تعدیل کننده محیط زیست طبیعی هستیم.24
همزمان با این فعالیتها، قطعنامهها و تلاشهایی در قالب سازمان ملل از جمله قطعنامههای 2444 و 2852 مجمع عمومی در 1968 صورت گرفت. به موازات کنفرانس دیپلماتیک ژنو در 7-197425 کمیته راساً اقدام به برگزاری دو کنفرانس با حضور کارشناسان دولتی در 1974 در لوسرن26 و در 1976 در لوگانو27 نمود که زمینه ساز تصویب کنواسیون 1980 راجع به محدودیت و ممنوعیت استفاده از برخی سلاحهای متعارف که صدمات زائدی ایجاد نمود و اثرات غیر تبعض آمیز دارند،28 شد. این معاهده همراه با سه پروتکل آن، قادر به دستیابی به اهداف خود نبود و به علاوه، وسایل نظارتی و مکانیسم اجرایی نداشت، در مورد خلع سلاح ساکت بود و با تصویب کم تعداد دولتهای و یا به مورد اجرا نگذاردن آن، کمیته را به تکاپو واداشت که در راستای توسعه معاهدهی 1980 موضوع مینهای زمینی را در دو نشست پیگیری کند: نشست اول در مونتروئه در آوریل 1993 در مورد بررسی نیازهای پزشکی، شناسایی و پاکسازی مینها، استفاده صحیح نظامی، ساختار فنی میزها، ساخت و فروش و بررسی ابعاد و پیچیدگیهای مین و نشست دوم در ژانویه 1994 که از مجموع آنها، پیشنهادهای بسیاری به ویژه در مورد تعیین مکانیسم اجرا، تسری حاکمیت و قابلیت اعمال مقررات معاده به مخاصمات غیر بین المللی و برقراری قواعد سختتر در رابطه با اعمال اقدامات احتیاطی در حمایت از غیر نظامیان در کنفرانس مطرح گردید.29 متعاقباً در 3 می 1995 کنفرانس مرور و اصلاح معاهده 1980 به منظور اصلاح پروتکل دوم (ممنوعیت یا محدودیت استفاده از مینها، تلههای مهیب و یا سایر وسایل مشابه) تشکیل شد که کمیته با گروه اتاوا، در تهیه پیشنویس یک معاده در فوریه 1997 نقش اساسی داشتند.30 در نهایت کنوانسیون منبع استفاده، ذخیرهسازی، تولید و انتقال مینهای زمینی ضدنفر31 در 1997 در اتاوای کانادا به تصویب رسید که تاکنون 145 کشور به عضویت آن درآمدهاند.32
سلاحهای هستهای نیز از جمله محورهای فعالیت کمیته بوده است که در عرصه دیپلماتیک از جمله کنفرانسهای دیپلماتیک 1949، پیش نویس توکیو 7-1974 موفقیت چندانی برایش به ارمغان نیاورده است، لیکن نظرات کمیته در رای مشورتی دیوان در 1996 در خصوص سلاحهای هستهای، منعکس گردید.

مبحث دوم: توضیح قواعد
شرکت فعالانه کمیته در کارهای مقدماتی و روند مذاکرات تصویب و تجارب وی در زمینه اجرای قواعد، او را به بهترین مرجعی تبدیل نموده است تا مکرراً دست به تبیین حدود، ثغور و دامنهی شمول قواعد و اصول حقوق بشردوستانه و تطبیق آن اصول کلی با شرایط خاص به درخواست دولتها، یا به صلاحدید خود بزند. البته در این گونه موارد، کمیته خود را درگیر مناظرات حقوقی نمینماید، لیکن تفسیر، راه روشن و چراغی افروخته برای کمیته در موارد مداخله به نفع قربانیان جنگی، به وجود آورده است. هماکنون کمیته با تهیه چندین مجلد، به تفسیر کنوانسیونهای ژنو و پروتکلهای الحاقی پرداخته است و علاوه بر مباحث شکلی، مباحث ماهوی و حقوق حمایتی را تشریح کرده است.33 تفاسیر مترقیانه و پویاغ، همگام با در نظر گرفتن اوضاع و احوال، از خصوصیات منحصر به فرد تفاسیر کمیته است. رویهی کمیته تاکنون چنان بوده است که منظماً موارد مربوط به حقوق بشر و چارچوب فعالیتها و وظایف خود را همواره تفسیر کرده است. مثلاً ایجاد بهداریهای غیرنظامی و محکومیت گازهای سمی. در مقابل نیز، دولتها به صورت رسمی و جدی به این حق کمیته خرده نگرفتهاند و حتی داوطلبانه، خواستار تفسیر مقررات شدهاند. علاوه بر آن، در هر مخاصمهای اعتراضاتی از موارد نقض به کمیته ارائه میشود و هر طرف، ادعاها و اعتراضاتی نه تنها در مورد حقوق بشردوستانه بلکه نقض سایر قواعد حقوق جنگ، مانند بکارگیری سلاحهای شیمیایی یا بمباران هوایی غیر تبعیضآمیز، برای کمیته ارسال میدارد.34
حق آگاهی از هرگونه شکایت مربوط به ادعای نقض حقوق بشردوستانه مقررات مطابق با مادهی ج2/5 اساسنامه نهضت، مصوب بیست و پنجمین کنفرانس بین المللی صلیب سرخ در ژنو در 1986 بطور رسمی به کمیته اعطا گردید.35 تفاسیر کمیته، تفسیر قانونی (توسط قانونگذار) یا تفسیر قضایی (توسط رکن قضایی) نیست؛ بلکه تفاسیر چندجانبه است که امکان دارد، شکل صریح یا ضمنی به خود بگیرند. تفسیر صریح، به ویژه در یادداشتها و ارائه نقطه نظرات کمیته به کنفرانسهای دیپلماتیک یا کنفرانسهای بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر است و تفسیر ضمنی را از خلال رفتارش، میتوان دریافت. مثلاً تفاسیر کمیته در جنگ جهانی دوم، در خصوص استفاده از نشان مورد تایید و حتی تدوین و توسعهی آن در معاهدات چهارگانه ژنو 1949 گردید.36
بدیهی است، تفاسیر کمیته برای متخاصمان و دول بیطرف الزامآور نیست و تنها راهنمای فعالیتهایش است، لیکن دولتها باید آن را با حسن نیت بررسی کنند. ماده 11، 11، 11، 12 مشترک چهار کنوانسیون اشعار میدارد: "دولتهای حامی در کلیه مواردی که از لحاظ منافع اشخاص مورد حمایت مفید بدانند، منجمله در صورت بروز اختلاف بین دول متخاصم در باب اجرا یا تفسیر مقررات این قرارداد در حل اختلاف وساطت خواهند کرد" سپس با پینشهاد دول حامی و تشکیل جلسهای از نماینگان "دولتهای متخاصم مکلفند، به پیشنهادهایی که در این زمینه دریافت میدارند ترتیب اثر دهند. دول حامی میتوانند عندالاقتضا یکی از شخصیتهای یک دولت بیطرف یا شخیصت را که از طرف کمیته به نمایندگی معین شده باشد برای شرکت در جلسهی مزبور، جهت تصویب دولتهای متخاصم پیشنهاد نمایند".

گفتار دوم: ارتقاء حقوق بشر دوستانه
ارتقا37 حقوق بشردوستانه، دربردارندهی فعالیتهایی است که در جهت فرهنگسازی و تثبیت حقوق بشردوستانه، در میان ملتها، به کار گرفته میشود و به کلیه اعمالی اطلاق میشود که کمیته بین المللی صلیب سرخ در راستای انجام وظایف بشردوستانه، برای بالا بردن منزلت و جایگاه حقوق بشر دوستانه بین المللی، انجام میدهد، وظیفه کمیته، ارتقاء سطح رعایت قواعد موضوعه بوده که علاوه بر افزایش آگاهی از قوانین، با تشویق انجام برنامههای آموزشی، برای گروههای مختلف فعالیت مینماید.38
گروههای هدف که در واقع نقش کلیدی در بالا بردن منزلت حقوق بشردوستانه ایفا مینمایند، عبارتند از:
الف) نیروهای مسلح و پلیس: آموزش حقوق بشردوستانه به کارکنان نظامی، رفتار در جنگ و قوانین مرتبط با نظامیان وکمکهای اولیه، از جمله محورهای اصلی آن میباشد. علاوه بر آن، برنامهها، سمینارها، کارگاههای آموزشی متعددی کمیته برگزار نموده است. بطور نمونه در سال 2005 در مکزیک و هائیتی کمیته به امر آموزش حقوق بشردوستانه در تمرینهای نظامی و تشرح وظایف پلیس، اقدام نموده است.39 بنابراین، ارتقاء حقوق بشردوستانه برای نیروهای مسلح، پلیس و سایر افراد حمل کنندهی سلاح، از اولیتهای کمیته است. انتشار کتب و مقالات راهنما مانند کتاب "خدمت و حمایت"، مینهای ضدنفر، حقوق جنگ: راهنمایی برای سربازان حرفهای، رفتار در جنگ: قوانین رفتار در جنگ، کمکهای اولیه، پلیس و نیروهای امنیتی، برای این گروه قابل ذکر است.40
ب) جوانان: جوانان به ویژه از سنین 13 تا 18 سال، همواره مورد توجه کمیته هستند. برای این امر کمیته طرح "کاووش حوق بشردوستانه"41 را به ویژه در لهستان و آمریکای لاتین اجرا نمود. کلاسهای 30 ساعته با متدهای آموزشی جدید و استفاده از صوت و تصویر با بیش از 10 زبان، از جمله خصوصیات این طرح است که از سال 2001 به بعد این طرح، در بیش از 70 کشور از جمله جمهوری اسلامی ایران اجرا شده است. علاوه بر طرح مذکور، تحصیلات ثانوی در برخی کشورها، برای آموزش قواعد و حقوق بشردوستانه و سایر مدلهای آموزشی و تحصیلی، مانند "برنامه ارتقای ارزشهای انسانی"42 در راستای ارتقا حقوق بشردوستانه صورت پذیرفته است. کمیته حتی برای دانشآموزانی که به مدرسه نرفتهاند نیز این اقدامات را انجام میدهد.43
از سوی دیگر، با توجه به اهمیتی که در حقوق بشردوستانه نسبت به کودکان و تحصیلات ابتدایی آنها وجود دارد، کمیته به کودکان قربانی جنگ نیز توجه دارد، مثلاً در کنگو در تاریه 25/12/2005 کارتونهایی در جهت ارتقا حقوق بشردوستانه ساخته شد.44 یونسکو، یونیسف، اوکسفام، عفو بین الملل و کمیساریای عالی ملل متحد در امور پناهندگان، به طور خاص در این زمینه مشارکتها و همکاریهایی با کمیته بین المللی صلیب سرخ دارند.
ج) دانشگاهیان: کمیته با همکاری دانشگاههای کشورهای مختلف، اقدام به تدرس و آموزش حقوق بشردوستانه، برای اساتید دانشگاه و دانشجویان مینماید. به طور نمونه در سمیناری 5 روزه که در ژنو از 7 تا 12 آگوست 2000 با همکاری موسسه مطالعات بینالمللی برگزار شد، برای اساتیدی که حقوق بشر و حقوق بشردوستانه تدریس میکنند، حقوق بشردوستانه آموزش داده شد.45 در آسیای مرکزی نیز کمیته تجارب گرانبهای کسب کرده است.46
کمیته در سال 2005 در هائیتی، در چهار محور عمده فعالیت داشت: بازدید افراد محروم از آزادی، سلامت، آب، غذا، بهداشت و سکونتگاه افراد، ارتقا حقوق بشردوستانه و حمایت از جمعیت ملی صلیب سرخ در هائیتی. در این راستا، برای ارتقای حقوق بشردوستانه اقدامات ذیر انجام داد:
الف) مذاکرات با مقامات دولتی ، نمایندگان سازمان ملل، پلیس داخلی هائیتی و گروههای مختلف
ب) بازدید از گروههای سیاسی
ج) پنج نماینده برای تشکیل پلیس محلی تعیین شدهاند.
د) انتشار و توزیع اصول راهنما برای رفتارهای اخلاقی
بدین منظور، کمیته از 1994 حضور دائمی خود را در هائیتی حفظ نموده است و 62 نماینده در آنجا مستقر نموده است.47

گفتار سوم: پیشگیری از وقوع درگیری ها و تخاصمات
در اینکه تعریف اقدام پیشگیرانه چیست؟ باید گفت که هرچند ممکن است مفاهیم متعددی از آن استفاده شود، لیکن از نظر کمیته به "مجموعه ابزارها و فعالیتهایی که هدفشان مقابله با حوادث مضر یا محدود کردن عواقب ناخوشایند آن"48 اطلاق میشود. در اهمیت اقدام پیشگیرانه، همین بس که بگوییم: "جلویگری بهتر از درمان است" و این باید یک امر لازم و دائمی باشد. ایده کمیته در این خصوص، این است که اولاً، باید از وقوع حوارث مضر، جلوگیری کرد، ثانیاً، در صورت وقوع، دامنه آن را محدود کرد و ثالثاً در جهت حفظ و نگهداری حداقل آثار مضر آن وقایعف گام برداشت.49 لذا در سه زمان مختلف یعنی قبل، در خلال و بعد از مخاصمه، میتوان به آن نگریست.
کمیته با ساختار منحصر به فرد خود، برای تسهیل آگاهی دادن و افزایش آگاهیها، شبکههای نمایندگی منطقهای با حمایت از جمعیتهای ملی، برگزاری هزاران کارگاه، دورهی تحصیلی، سمینار و نمایشگاه، گزارشها، بیانیههای رسمی در قالب توجه به حق صلح قبل از بروز مخاصمات و آشوبها به این نقش توجه دارد.
در خلال مخاصمات، اقدامات پیشگیرانه باید معطوف به تغییر رفتار غلط متخاصمان باشد. قربانیان باید شیوههای زنده ماندن و دریافت کمک برای آینده خود را دریافت دارند، لذا اهمیت تیمهای سازماندهی شده، پرستاران، مواد پزشکی و درمانی، کارکنان پزشکی، کارشناسان لجستیکی در اینجا جزو مهمترین مسائل است.
در پایان مخاصمات، اتحاد خانوادگی، مدل "کمک – پشتیبانی"50، بازپروری و تعامل با فدراسیون جمعیتهای ملی صلیب سرخ و هلال احمر، از جمله اصول مورد توجه کمیته در برنامههایش برای اقدام است.51 در جنگهای سومالی، موزامبیک و اروپای شرقی، کمیته به این امور، توجه خاصی داشت و برطرف کردن نیازهای اساسی و حیاتی قربانیان، جزء اولیتهای کمیته قرار داشت.52

گفتار چهارم: نشر و ترویج
قبل از وقوع مخاصمه و حتی در حین آن، کمیته در راستای وظایف بشردوستانه خود، اقدام به نشر و ترویج حقوق بشردوستانه، اصول نهضت، اصول بشردوستی مینماید. از مهمترین این ابزارها، رسانههای ارتباط جمعی، رادیو، تلوزیون، روزنامه، خبرنگاران و اینترنت هستند. در محیطی که کمیته فعالیت میکند مبادلات و مکاتبات در کنار تغییرات، ظهور عواملی جدید همچون، تکنولوژیهای جدید و رسانههای نوین، نفوذ حضور کمیته در آنها و فعالیت سازمانی باعث گردیده است، کمیته استراتژیها و منابع ارتباطاتی خود را سازماندهی مینماید.53
هدف اولیه از این پیامها، صرفاً تبادل آنها نیست بلکه مباحث مرتبط با رسانهها و اطلاع رسانی نیز در سطح گسترده، برای کمیته مهم است این امور، اثر ثانوی و تکمیلی دارند و طیف آنها از بازدید با گروهها در سطح محلی، تا استفاده از ابزارها و رسانههای جمعی را دربرمیگیرد. لذا رسانههای گروهی بخش تجزیه ناپذیر فرایند تصمیمگیری کمیته هستند.54
بطور کلی، مطابق کنوانسیونهای ژنو وظیفه نشر و ترویج حقوق بشردوستانه به دولتها محول شده است که علیالخصوص در زمان صلح، با استفاده از بازوهای اجرایی ملی خود، نسبت به انتشار و ترویج قواعد بشردوستانه اقدام نمایند. مواد مشترک 47، 48، 127 . 144 کنوانسیونها مقرر میدارند: "… دول معظمهی متعاهد تعهد مینمایند که متن این قرارداد را در زمان صلح و در زمان جنگ، هرچه بیشتر در کشور خود اشعاده دهند …" و مشابه آن نیز در ماده 83 پروتکل اول دیده میشود. در این مورد، فعالیتهای کمیته در تکمیل و تایید تعهدات دولتهاست. چاپ بروشورها، کتابها و مجلات، ترجمه متون، استفاده از رسانههای ارتباط جمعی، آموزش در سطوح مختلف، نمونه این اقدامات است. میتوان گفت که یکی از ابزارهای نشر و ترویج حقوق بشر دوستانه، رسانههای گروهی، رادیو، تلویزیون و روزنامه هستند که جزء ابزارهای حیاتی کمیته به شمار میآیند.

گفتار پنجم: نظارت بر حسن اجرای حقوق بشردوستانه
در هر جنگی، نقض مقررات حقوق بشردوستانه کم یا زیاد، فاحش یا جزئی، اشتباهاً یا عمداً صورت میپذیرد. علاوه بر اقدامات در مرحلهی هنجارسازی، کمیته به عنوان یک رکن نظارتی بر اعمال مقررات بشردوستانه توسط طرفین تخاصم، کنترل دارد و به شیوههای مختلف، تاکنون این نقش را ایفا نموده است. آنچه مهم است، این است که کمیته نمیتواند در خصوص رفتار متخاصمان، قضاوت کند چرا که یک مرجع قضایی نیست، لیکن نمیتواند چشم خود را به موارد نقض و رنج بیهوده ببندد.
ماهیت اجباری کنوانسیونهای ژنو، همان گونه که از ماده 1 آنها بر میآید، دولتها را متعهد به احعترام به تمام موجودیت حقوقی اسناد بشردوستانه مینماید. هر دولت باید تضمین کند که نه تنها نمایندگانش و ارگانهای داخلی خود، به معاهدات ژنو احترام میگذارند بلکه هر شخصی که تحت کنترل موثر آنهاست نیز به آنها احترام میگذارد. هر دولت عضو باید تمام اقدامات مناسب را در جهت اعمال و اجرای آن اعم از قضایی، اجرایی و قانونی را اتخاذ کند و از نقض مقررات جلوگیری کنند.55
در خصوص درخواست انجام تحقیقات در موارد نقض، تنها ماده 30 کنوانسیون 1929 تاسیس کمیسیون تحقیق در موارد نقض پیش بینی کرده بود و هرچند در طرح ارسالی کمیته به هفدهمین کنفرانس بینالمللی صلیب سرخ در استکهلم (1948) شیوه جدید تحقیق تصویب شد، اما مواد مشترک 52، 53، 132 و 149 کنوانسیونهای ژنو روش سادهای را برگزیدند و انجام تحقیقات موکول به رضایت طرفین در اختیار دولتها قرار گرفت. برای حل این مسئله و ایجاد شیوه تحقیق که بستگی به توافق میان متخاصمان نداشته باشد56، با تلاشای صورت گرفته در کنفرانس دیپلماتیک، پروتکل الحاقی اول در ماده 90 تاسیس کمیسیون حقیقتیاب بین المللی، شامل 15 عضو بیطرف را تصویب کرد. تا پایان 1990 حدود 20 دولت اعلامیه یکجانبهای در خصوص ماده 90 صادر کردند که با تلاشهای سوئیس در 1991، 15 عضو کمیسیون تعیین شدند تا از آن به بعد در اختیار متخاصمان باشند. نقش کمیته در این خصوص صرفاً مشارکت در تشکیل و انتصاب افراد از بیرون تشکیلات خود است و هرگز خود راساً در ترکیب آن شرکت نمیجوید.
رویهی کمیته در موارد نقض، چنین است که:
1) ابتدائاً شروع به مذاکره مینماید و سعی در جلب رضایت آنها در توقف و اطاعت از مقررات مینماید. شکل مذاکراتش، بستگی به موارد نقض دارد و از صحبت شفاهی نماینده تا راهکارهایی در سسطح عالی از جاری دیپلماتیک یا هیاتهای ویژه را در بردارد و این رفتار بخاطر آن است که راهحلهای محرمانه را بیشتر بر افشاسازی ترجیح میدهد.
2) اقدام در جهت تسکین عواقب نقض؛ پس از تماس با اطراف درگیر، مشاهده تخلف، گزارش به مقامات صالحه، صدور بیانههای عمومی درصدد حمایت از قربانیان بر میآید؛ مانند ثبت نام زندانیان جنگی بازدید از محلهای بازداشت، ارسال نیازهای امدادی و بهداشتی.
3) کانال ارتباطی برای تبادل شکایتهای مربوط به نقض: از جنگ فرانسه – پروس به بعد در 1870 که کمیته ژنو از کمیتههای مرکزی برلین و پاریس شکایتهایی دریافت کرد و آنها را به طرف مقابل ارسال داشت، این رویه بنیان نهاده شد و در اساسنامه کمیته و کنفرانسهای لاهه و تورنتو و ژنو (از 1928 نت 1986) تایید و اصلاح گردید و آگاهی کمیته از موارد نقض و شکایتهایی که مبتنی بر نقض کنوانسیونهای ژنو باشد، به عنوان یک نقش برای کمیته شناخته شد.
در خلال جنگ جهانی اول اعتراضات را مستقیماً برای طرفین ارسال میداشت.57 اما در جنگ جهانی دوم کمیته اطلاعات مفیدی را در خصوص انجام وظایفش، گزارش مینمود و شکایتها را از جمعیتهای ملی به جمعیت ملی کشور متهم ارسال میداشت و محرمانه بودن آنها را برگزید. در صورت اعتراضات به شکایتها نیز، کمیته آنها را به دولت مربوطه ارسال میداشت. این رویه به علت اینکه جمعیت ملی نفوذ خود را به حکومت در خصوص اعمال آن اهداف به کار میبرد و دولت موافقت با تحقیقات مینمود، مفید بود. کانالهای منظم برای ارسال اطلاعات مربوط به نقض تنها میان دو کشور و نه کشور ثالث، رویه کمیته شد که به تایید و تصویب کنوانسیونهای بین المللی صلیب سرخ رسید. در برخی موارد نیز از کمیته درخواستهایی مبنی بر ثبت نتایج نقض حقوق بشردوستانه میشود؛ در این صورت به تشخیص کمیته، نمایندگانی به صحنهی وقوع نقض ارسال میشوند تا آنها را ثبت و ضبط نمایند. انتشار شکایات دریافتنی نیز مگر در صورت مصلحت و اقتضای شرایط در دستور کار فعالیتهای کمیته قرار ندارد.
کمیته در جریان دارسی کیفری متهمین به نقض با توجه به حساسیت دادرسی، محرمان بودنه اطلاعات، حفظ یطرفی و کسب اعتماد دولتها، اصولاً در مراحل بازجویی و دادرسی از ابزار حقایق استنکاف میورزد و آن را لطمه به منافع قربانیان جنگی میداند و تنها در صورتی که بین کلیه طرفهای تخاصم، موافقتنامهی از پیش موجودی باشد که این اختیار را برای کمیته به رسمیت شناخته باشد یا به درخواست متفق دولتها، وارد روند دادرسی میشود.58
بطور کلی، کمیته اصول راهنمایی در خصوص اعمال بیطرفانه و موارد نقض را در مجلهی بین المللی صلیب سرخ در آوریل 1981 بیان کرده است و طی آن اعلام داشته است که آشکارسازی با تحقق شرایط ذیل صورت میپذیرد:
– نقض به صورت عمده و مکرر باشد.
– اقدامات محرمانه منجر به پایان دادن به موارد نقض فاحش، مثمرثمر نباشد.
– افشاسازی به نفع افراد و جمعیتهایی باشد که مورد حملات یا تهدیدات هستند، باشد.
– نمایندگان کمیته، شاهد نقض بوده باشند یا از منابع موثق و قابل اعتماد، گزارش شده باشد.59

گفتار ششم: ابزارهای ویژه کمیته
علاوه بر ساز و کارهای اصلی و کلی و وظایف برشمرده شده برای کمیته و جمعیت ها، اینک به مکانیسم های خاصی که کمیته و جمعیت ها را در راستای انجام خدمات بشردوستانه در دست دارد اشاره می کنیم. مکانیسم هایی که دارای قدرت مانور و انعطاف پذیری بالایی می باشند، توسعه و تحول کمیته را تسریع نموده اند و همواره عاملی جهت پیشرفت و ترقی محسوب می شوند:
مبحث اول: ابتکارات بشردوستانه: یکی از مهم ترین و اصلی ترین علل پیشرفت و تکامل تدریجی کمیته و جمعیت ها و توسعه فعالیت ها مرهون وجود حق ابتکارات بشردوستانه است. اولین نمود این ابزار انعطاف پذیر، پر کردن خلا ناشی از کمبود، نقض، ابهام یا اجمال در چارچوب های حقوقی است. این امر زمانی مهم تر می شود که بدانیم در دنیای امروز اکثر درگیری ها جنبه غیر بین المللی دارند و در این خصوص حقوق بشردوستانه با کمبود قوانین روبروست و به دلیل برخورد با حاکمیت دولت ها و مسائل امنیتی، عرصه بر کمیته و جمعیت ها و سایر سازمان های بشردوستانه تنگ می شود. از سوی دیگر، این حق تفویضی به کمیته، باعث پویایی و تکامل تدریجی حقوق بشردوستانه گردید.

مبحث دوم: پیشنهاد خدمات
ارتباط تنگاتنگ و مکمل اقدامات بشردوستانه و پیشنهاد خدمات باعث گردیده است که جدا از موارد نادری که از کمیته درخواست می شود، هرگونه مداخله توسط کمیته و جمعیت ها با عرضه پیشنهادهایی شروع شود. موفقیت یا شکست اقدامات کمیته و جمعیت ها، پیرو پذیرش یا رد این پیشنهادها است و حق ابتکارات بشردوستانه بر پایه پیشنهادهای کمیته استوار است.
زمان عرضه پیشنهادها نیز تماما به نظر کمیته بستگی دارد. به عنوان یک قاعده کلی، پیشنهادها به محض شروع یک رویداد طبیعی و یا یک درگیری ارائه می شوند و یا حداقل زمانی که کمیته از آن مطلع شود.

مبحث سوم: انجام فعالیتها بر اساس عملکرد قدرت حامی
در زمان مخاصمات مسلحانه که معمولاً قطع روابط دیپلماتیک را به همراه دارد یک کشور میتواند برای حفظ منافع و اتباع خود از یک دولت ثالث بخواهد تا منافع آن را مورد مراقبت قرار دهد که این دولت "قدرت حامی"60 نامیده میشود. این نهاد به ویژه در سطح وسیعی در نیمه قرن 19 تاسیس شد، لیکن در خلال جنگ جهانی توسعه فراوانی یافت. برای شریح مطلب، مطالب را به شرح ذیل تقسیم مینماییم:

بند اول: حقوق و وظایف قدرت حامی
اساس وظایف قدرت حامی در دو دسته از تعهدات است:
الف) کنوانسیونهای ژنو و پروتکل اول
ب) کنوانسیون وین در مورد روابط دیپلماتیک 1961 و عهدنامه وین در مورد روابط کنسولی 1963.
ماده 8 مشترک چهار کنوانسیون ژنو که نظارت و معاضدت قدرت حامی را بیان میدارد و آن را مامور حفظ منافع دول متخاصم میداند، در مورد انتصاب آن شیوهای را مقرر نمیدارد و در این زمینه با رجوع به عرف و رویه دولتها معمولاً از طریق قرارداد بین دولت صاحب اختیار61 و قدرت حامی، قرارداد بین قدرت حامی و دولت میزبان62، جنبهی عینی پیدا میکند. به علاوه ماده پنجم پروتکل اول نیز در راستای تکمیل و توسعه این امر و شیوههای انتصاب و تعیین قدرم حامی پا به عرصه وجود نهاده است. به طور کلی این عملکرد، اولاً به صورت یک رابط63 و کانال ارتباطی میان متخاصمان است و از طریق جمع آوری و مبادله اطلاعات و اسناد، ارائه فهرستی از اسامی زندانیان جنگی و غیر نظامیان توقیف شده، شناسایی کمکهای لام، ارسال اعتراضات و شکایات، ارسال و توزیع محمولههای امدادی و فوقالعادهها، مساعی جمیله خود را به کار گیرد. ثانیاً با تحقیق64 و هماهنگی در اجرای کنوانسیونهای ژنو و نظارت بر اعمال آنها از طریق نمایندگان خود و بازدید از اردوگاههای اسارت، محلهای بازداشت، شرایط زندان و کار و صحبت خصوصی با افراد مربوطه، شرکت در روند دادرسی، نظارت بر هرگونه تخلیه کودکان و غیره به حمایت از قربانیان جنگی میپردازد.65
آنچه در این میان قابل ذکر است این است که، عهدنامههای ژنو اصول راهنما برای توضیح مسئولیتهای میان قدرت حامی و کمیته را تا حدی بیان کردهاند و گاهی مبهم و گاهی با یکدیگر اصطکاک دارد. تفاوت اصلی آنها در این است که کمیته از تمام اتباع کشورهای متخاصم، فهرستی تهیه میکند و از آنها حمایت میکند. کمیته حافظ اصول بنیادین صلیب سرخ است و نماینده دولت خاصی نیست، مستقل است و اقدامات ابتکاری خود را عمال میکند، لیکن قدرت حامی، تنها از منافع دولت مبدا مربوطه، حفاظت به عمل میآورد. امام هدف هر دو آنها یکی است و آن حمای از قربانیان جنگی است و مکمل یکدیگرند.
پس از عهدنامههای ژنو به نظر میرسد که تنها 3 قدرت حامی در 5 مخاصمه انتخاب شدهاند: در جنگ کانال سوئز 1956 در جنگ میان فرانسه و تونس در 1961، شورش گوا میان هند و پرتغال در 1961، جنگ هند و پاکستان 1971 و مخاصمهی آتلانتیک جنوبی میان انگلستان و آرژانتین که سوئیس و برزیل، سوئد و مصر قدرت حامی بودند. در جنگ ایران و عراق نیز قدرت حامی، دولت ترکیه بود. نظر به عدم توازنی که ایجاد شده، ولی یک طرف مخاصمه از کمکهای دولت بیطرف محروم میماند، مادهی 5 پاراگراف سوم از پروتکل اول چنین مقرر داشت: "چنانچه با شروع یکی از وضعیتهای مذکور در مادهی 1 نسبت به تعیین یا پذیرش یک دولت حامی اقدام نشده باشد … کمیته بین المللی صلیب سرخ مساعدی جمیله خود را برای تعیین فوری یک دولت حامی که مورد قبول طرفهای مخاصمه باشد، مبذول خواهد داشت …" و حتی در صورت عدم وجود دولت حامی "طرفهای مخاصمه باید بدون درنگ پیشنهادی را که ممکن است کمیته یا هر سازمان دیگر واجد کلیه تضمینهای مربوط به بیطرفی و کارایی … ارائه نماید به عنوان قدرت جانشین بپذیرند …".

بند دوم: نقش کمیته در صورت فقدان قدرت حامی و جانشینی آن
زمینه جانشینی کمیته به ویژه در جنگهای جهانی اول و دوم ملاحظه میشود؛ در جنگ جهانی اول ماموریت برای حمایت از زندانیان جنگی روسی در آلمان و در جنگ جهانی دوم فعالیتهای کمیته برای حمایت از اعضای نیروهای آزاد فرانسوی که در بند بازداشت در آلمان بودند و زندانیان آلمانی که در دست نیروهای آزاد فرانسوی نگهداری میشدند، به عنوان یک رویه قابل ذکر است. به علاوه اقدامات آن در جهت حمایت بیشتر از زندانیان جنگی، ارسال نمایندگان جهت بازدید از اردوگاهها، کمیته را بصورت دوفاکتو به عنوان جانشینی برای قدرت حامی نمود. لیکن با این حال بیش از 70 درصد از زندانیان جنگی در خلال جنگ جهانی دوم، از کمکهای قدرت حامی در تمام یا قسمتی از اسارت محروم بودند. با این تجربه، کمیته پس از جنگ، کمیته در پیش نویس ارسالی خود به کنفرانس بین المللی صلیب سرخ در 1948 در استکهلم مقرر داشت که صورت فقدان قدرت حامی، ارگانی بیطرف باید خدمات خود را به متخاصمان عرضه دارد و جایگزین آن شود اعم از دولت بیطرف یا سازمان بشردوستانه که بدون تغییرات زیادی به تصویب کنفرانس رسید و سپس به کنفرانس دیپلماتیک 1949 ارسال گشت و پس از مجادلات عقیدتی بر سر تعیین جایگزین قدرت حامی مواد مشترک 10، 10، 10، 11 بوجود آمد66 و بند 3 ماده 5 پروتکل اول آن را توسعه داد و تقویت بخشید. با غور در کنوانسیونهای ژنو میتوان اقدامات کمیته را در صورتی که جانشین قدرت حامی باشد این چنین ترسیم نمود:
الف) وظایف مشترک در 4 کنوانسیون: از جمله مواد 3، 8، 9، 10 و 11 کنوانسیونهای اول و دوم و سوم و مواد 9، 10، 11 و 12 کنوانسیون چهارم که در آنها اجرای کنوانسیونهای ژنو و نظارت بر حسن اجرای آن حق بازدید از محلهای بازداشت، زندان، کار، تبادل اطلاعات و بکارگیری مساعی جمیله برای حل اختلاف پیشبینی گردیده است.
ب) وظایف مرتبط با کارکنان نظامی مجروح، بیمار، کشتی شکستگان، مصدومان دریایی و کارمندان بهداری: در عهدنامهی اول و دوم نیز مواردی در خصوص انتقال اطلاعات در مورد هویت این دسته از افراد، اعلام به طرف مقابل در مورد اساسی جمعیتهای امدادی مجاز جهت همکاری با سرویس پزشکی نیروهای مسلح، مصونیت کشتیهای بیمارستانی، بکارگیری مساعی جمیله و تسهیل و شناسایی مناطق بیمارستانی (مواد 16، 17، 26 و 23 کنوانسیون اولیه و 19، 20، 22، 24 و 25 از کنوانسیون دوم) وجود دارد.
ج) وظایف مرتبط با زندانیان جنگی: در کنوانسیون سوم ژنو 1949 اجازهی دستیابی به تمام محلهای بازداشت، مصاحبه بدون حضور شاهد، ارائه لیست، دریافت شکایتها و اعتراضات، تسهیل تبادل اسرا، انتقال زندانیان، منابع مالی برای اسران، ارسال مکاتبات، کارت، نامه، اطلاعات فردی و اعانات، نظارت بر اقدامات انضباطی، اطلاع یا شرکت در روند دادرسی و اجرای حکم، اطلاع از فوت در مراحل مختلف آن به چشم میخورد.67
د) وظایف مرتبط با غیر نظامیان: اجازه دسترسی به تمام محلهایی که افراد حمایتی هستند، بکارگیری مساعدی جمیله، کمک به بیگانگان در سرزمین دشمن، غیر نظامیان در سرزمینهای اشغالی و غیر نظامیان توقیف شده – شبیه به آنچه که در خصوص زندانیان جنگی وجود داشت – از جمله اهم سرفصلهای فعالیت قدرت حامی و کمیته خواهد بود.68
بنابراین ملاحظه میشود که وظایف زیادی، مانند برقراری وحدت خانوادگی و صدور مدرک سفر، پیگیری مفقودین، خدمات بهداشتی و خدمات آبرسانی و مسکن به قدرت حامی محول شده و همین وظایف نیز، در خصوص کمیته وجود دارد، لیکن از آنجایی که کنوانسیونها صراحتاً از کمیته خواستار اعمال وظایف با ویژگی بشردوستانه شدهاند، اینکه کمیته چه وظایفی را بشردوستانه تلقی کند و در قالب قدرت حامی انجام دهد بستگی به خود او دارد. در یادداشت 1 می 1951 کمیته آمادگی خود را در مورد انجام وظایف بشردوستانه یادآور د و مواردی را استناد کرد از جمله اینکه:
1. رفتارهایی که باید توسط متخاصمان در منطقه عملیات نظامی، نظارت و بررسی شود. "مواد 17 ا 20 کنوانسیون اول"
2. ساز و کارهایی که باید توسط متخاصمان به نفع اتباعاشان و اموال آنها اتخاذ شود مانند مباحث مربوط به اسناد هویت نیروهای مسلح و استفاده از نشان.
3. برخی از مقررات مربوط به سرزمینهای اشغالی در عهدنامهی چهارم مانند مواد 50، 56 تا 63.
اقدامات کمیته در راستای انجام وظایف قدرت حامی به سه دسته تقسیم میشود: الف) اقدامات ارتباطی69، ب) معاضدت قفضایی به زندانیان جنگی70، ج) رسیدگی به وضعیت غذا، پوشاک، مسائل پزشکی جمعیت غیر نظامی و نظارت بر توزیع، وجود کارکنان کافی برای جمعآوری و ارسال اسناد و اطلاعات، بازدید و منابع مالی نیز برای به عهدهگیری این اقدامات موثر خواهد بود.71
"رویه کمیته نیز در خلال 5 مخاصمه مهم موید این مطلب است: در جنگ سوئز 1956 کمیته با توافق مقامات مصری بسیاری از وظایف قدرت حامی شامل اقدامات مشاوره در کمک به افراد بیتابعیت که ملزم به ترک کشور شده بودند و کمک به جمعیت غیر نظامی در غزه و سینا و زندانیان جنگی دو طرف را بر عهده گرفت. در 1960 متعاقب منازعه هلند و اندونزی بر سر ایریان جایا72 هلند از کمیته درخواست کرد که منافع بشردوستان اتباع آن را حفظ کند که عمدتاً در مورد دریافت فوقالعادهها و تسهیل بازگشت اتباع هلند بود.
دولت اندونزی با حفظ محدودیتهایی، به کمیته اجازه فعالیت داد و این وظایف را به جمعیت صلیب سرخ اندوزی محول کرد بطوری که کمیته صرفاً رابطی میان جمعیت صلیب سرخ اندوزی و هلند بود و مکرراً بیان داشت که منافع هلند را اجابت نمیکند و به عنوان جایگزینی برای قدرت حامی نیست.
در جنگ ویتنام نیز، ایالات متحده از کمیته درخواست کرد که به عنوان جایگزین قدرت حامی برای محاکمه سربازان آمریکایی باشد و کمیته در 25 می 1966 اقداماتی را برای حمایت به عهده گرفت، لیکن همواره بر بیطرفی خود پافشاری داشت. در جنگ اعراب و اسرائیل نیز مشابه وضعیتهای فوق بود و کمیته پیشنهادهای خود را به اردن، لبنان، سوریه، امارات متحده عربی، اسرائیل بیان کرد. دولت اردن عدم موافقت خود را اعلام کرد که در نهایت کمیته به صورت غیر رسمی در سرزمینهای اشغالی با استفاده از حق ابتکارات بشردوستانه خود سازماندهی امور بشردوستانه را به عهده داشت. در جنگ هند و پاکستان در 1971 نیز وضعیتهای مشابهی وجود داشت".73
ارزیابی رویه دولتها و کمیته در انتصاب جایگزین برای قدرت حامی، بدینگونه است که امیدهای مادهی 10، 10، 10 و 11 مشترکت جامهی عمل پوشانده نشد چرا که نه کمیته و نه هیچ دولتی به طور رسمی به عنوان جانشین برای قدرت حامی منصوب نشد دلیل این امر در ارتباط با دول متخاصم بود زیرا آنها این وظیفه را داشتند که تمام مراحل مناسب را برای تضمین اینکه اتباعشان در دست دشمن حمایت شوند را به عهده گیرند و انتصاب آن معمولاً سیاسی بود.
در پروتکل اول نیز طی مواد مختلف ارتباط میان دول متخاصم74 و تحقیق و بررسی در خصوص اعمال متقررات معاهده75 و تبادل اطلاعات76 برای قدرت حامی در نظر گرفته شده و قلمرو حقوق ژنو به موضوعاتی که قدرت حامی یا کمیته در آن نقش نداشت، گسترش داده شده است مانند محدودیتها در خصوص وسایل و شیوههای نبرد، تسری معاهدات ژنو به جنبشهای آزادیبخش. کمیته هرگز پیشنهاد خدمات خود را به عنوان جایگزین قدرت حامی قبل یا بعد از کنفرانس 77-1947 ارائه نکرده است و ظاهراً سازمان دیگری نیز چنین نکرده است، لیکن در بسیاری از موارد کمیته به صورت دوفاکتو برخی از وظایفی که معمولاً به عهدهی قدرت حامی بود به ویژه تضمینهای قضایی برای زندانیان جنگی و غیر نظامیان را انجام داده است.77

مبحث چهارم: دیپلماسی بشردوستانه
یکی دیگر از ابزارهای ویژه کمیته جهت نیل به اهداف خود، ساز و کارهای دیپلماتیک، رایزنی، مشاوره، مذاکره و ارتباط با گروهها و ارگانهای مختلف، در حالت صلح و جنگ است. دیپلماسی فعال و قوی در جهت مقاصد بشردوستانه و حمایت از قربانیان جنگی به کار گرفته شده است و میتوان این دیپلماسی را در سطوح مختلف مورد بررسی قرار داد:

بند اول: در سطح جمعیتهای ملی و دولتها
ارتباطات کمیته با جمعیتهای ملی صلیب سرخ و هلال احمر به موارد زیر محدود میشود: از یکسو، شرکت کمیته در کنفرانسهای بینالمللی صلیب سرخ و هلال احمر و شمول قطعنامههای مصوب آن کنفرانسها به کمیته، از سوی دیگر، تعهدات دولتها به نشر و ترویج و آموزش حقوق بشردوستانه در زمان صلح، برگزاری سمینارهای آموزشی، پژوهشی که این امر با همکاری جمعیتهای ملی صورت میپذیرد. به علاوه همکاریهای مندرج در اساس نامه نهضت نیز نقطه تلاقی کمیته با جمعیتهای ملی و دولتهاست.
بر طبق اساسنامهی نهضت، وظیفه اصلی جمعیتهای ملی انجام فعالیتهای بشردوستانه در کشور خودشان است و به علاوه، آنها با توجه به منابع خود، به قربانیان تمام انواع بالایی طبیعی در سطح بینالمللی کمک میکنند. سازماندهی کمکها، خود مسالهای پیچیده است که استراتژیهای این همکاریها، به تصویب شورای نمایندگان نهضت در 2001 رسیده است. برنامههای همکاری کمیته و جمعیتهای ملی را میتوان به صورت زیر متمرکز نمود:
– تهیه کمک برای افرادی که متاثر از جنگ یا بلایای طبیعی هستند.
– ارتقا حقوق بشردوستانه بینالمللی و گسترش دانش و آگاهیها و اصول، ایدهها و فعالیتهای نهضت.
– اعادهی ارتباطات خانوادگی در قالب شبکه ردیابی صلیب سرخ و هلال احمر؛ نمونههای همکاری آنها در عراق، سودان، قبرس در سال 2005 قابل ذکر میباشد.78

بند دوم: سازمان ملل، ارگانها و سازمانهای تخصصی وابسته به آن
این ارتباطات همزمان با تشکیل کمیسیونهای کارشناسان دولتها و اقدامات سازمان ملل در خصوص محدودیت یا ممنوعیت برخی وسایل نبرد از جمله سلاحهای شیمیایی، برخی سلاحهای متعارف از جمله مینهای ضد نفر، تثبیت گردید و پس از اینکه کمیته به عنوان عضو ناظر در مجمع عمومی پذیرفته شد از پنجاه و یکمین اجلال مجمع عمومی تاکنون، همواره در موضوعات مختلف با سازمان ملل همکاری داشته و با صدور اعلامیه ها و بیانیه ها و حتی گزارشهایی، توجه جامعه بینالمللی را به موارد نگران کننده، خلاها و کمبودها در حقوق بشردوستانه جلب مینماید.79
ارتباط کمیته تنها محدود به مجمع عمومی نمیشود بلکه شورای امنیت، مانند بیانیهی نایب رئیس کمیته در جلسه شورای امنیت در 9 دسامبر 2005 در خصوص حمایت از غیر نظامیان در مخاصمات مسلحانه، نظام بشردوستانه ملل متحد، کمیساریای عالی ملل متحد در امور پناهندگان، یونسکو و حمایت از اموال فرهنگی، آموزش و پرورش، یونیسف و کمیتهی حقوق کودک در جهت جمایت از کودکان، مشارکت کمیته در اجلاس ژنو 1995 در جهت اجرای عدالت فضایی جوانان، نهادهای مرتبط با تسلیحات مانند موسسه سازمان ملل برای بررسی خلع سلاح، موسسه ممنوع کردن سلاحهای شیمیایی، آژانس بینالمللی انرژی اتمی، از جمله مهمترین ارکانی هستند که در مواقع خاص و بنا به مورد، کمیته با آنها همکاری مینماید و با انعقاد موافقتنامههای جداگانه با آنها، به تشریح عملکرد و قلمرو فعالیت طرفین اکتفا میشود.80
اظهارات رئیس کمیته در پنجاه و هشتمین اجلاس کمیسیون حقوق بشر در سال 2002، در شصتمین اجلاس آن با موضوع افراد مفقود، کرامت ذاتی انسانی و تعاملات میان ارگانهایی که بدین منظور به وجود آمدهاند و یا در اجلاس سال 2004 و شصت و یکمین اجلاس با موضوع تمرکز بر افراد محروم از آزادی81، شرکت کمیته در اجلاسهای UNHCR در مورد پناهندگان، از جمله اجلاس 54 کمیته اجرایی کمیساریای عالی ملل متحد در امور پناهندگان، اجلاسیههای مجمع عمومی سازمان ملل، بیانگر این است که در سطح دیپلماتیک اقتدار کمیته با توجه به تجارب گرانبهای وی همواره حفظ میشود.
علاوه بر نهادها و ارگانهای خاصی که بیان گردید، کمیته در کنفرانسهای ملل متحد نیز شرکت میجوید مانند کنفرانس سازمن ملل متحد در مورد تجارب سلاحهای سبک و کوچک 20-9 جولای 2001 یا کنفرانس بین المللی برای حمایت از قربانیان جنگی که در ژنو از 30 آگوست تا 1 سپتامبر 1993 برگزار شد.82
ماحصل این دیپلماسی فعال و گسترده در نظام بشردوستانه ملل متحد، ارتقا جایگاه کمیته در سازمان ملل و نزد افکار عمومی جهانی بده است و این شناخت در اجرای دقیقتر قواعد بشردوستانه و جلب اعتماد طرفین بسیار مفید بوده است.

بند سوم: سایر سازمانهای دولتی و غیر دولتی
کمیته مشارکتها، رایزنیها، طرحهایی نیز با سایر سازمانهای بینالمللی منطقهای یا محلی دولتی یا غیر دولتی به عهده دارد. ناتو و شورای همکاری یورو آتلاتنیک، سازمان امنیت و همکاری اروپا و شورای دائمی آن، سازمان کنفرانس اسلامی، اینترپل، اتحادیه آفریقا، موسسه سن رمو، نمونههایی از آن هستند. کمیته حمایتهایی نیز از طریق قطعنامههای مصوب این سازمانها برای خود به دست آورده است مثلاً در کنگو پیرو حمایتهای شورای همکاری یورو آتلانتیک، اقداماتی را برای قربانیان فراهم کرد و یا در بوسنی با همکاری ناتو، برای قربانیان حمایت و کمک را فراهم نمود.83

مبحث پنجم: حمایت از طریق کنترل و محدودیت وسایل و شیوههای نبرد
حقوق بشردوستانه دو هدف عمده یعنی حمایت از قربانیان جنگی و کاستن از خشونت جنگ و تحدید تسلیحات را دنبال میکند. بطور کلی این جزو وظایف و مسئولیتهای دولتهاست که به مقررات موجود از جمله عهدنامههای لاهه 1899 و 1907 و اسناد متعاقب آن احترام گذارند. انواع و اقسام سلاحهای شیمیایی، بیولوژیکی، گازهای سمی، هستهای، لیزری کورکننده، برخی سلاحهای متعارف، مانند مینهای ضدنفر، تلههای انفجاری که مرهون پیشرفت های دوران معاصر ما هستند، سلاحهایی که ماهیت غیر تبعیض آمیز دارند و ناقض اصل منبع رنج بیهوده هستند، قربانیانی را در خود جای دادهاند که هم نظامی هستند و هم غیر نظامی.
نقش کمیته در این موارد بیشتر در حوزه مسائلی است که تعهدات دولتها را برای رعایت حقوق بشردوستانه و اصول آن یادآور میشود، تهیه پیشنویس اسناد، اقدامات مقدماتی، توسعهی قوانین، آموزش، مقابله، پاکسازی و نابودی از جمله مسادل محوری کمیته، برای ممنوعیت یا محدودیت بکارگیری برخی وسایل نبرد است. مثلاً کمیته در 1956 پیش نویس قواعد ناظر بر محدودیت خطرات وارده به جمعیت غیر نظامی در زمان جنک را به نوزدهمین، بیستمین و بیست و یکمین کنفرانس بین المللی صلیب سرخ ارسالی داشت، کنفرانس دیپلماتیک 7-1974 نیز نتایج مشخصی به دست نیاورد، بیکن با برگزاری دو کنفرانس لوسرن و لوگانو همگام با اقدامات سازمان ملل انعقاد معاهده 1980 در خصوص محدودیت و ممنوعیت برخی سلاحهای متعارف را تسهیل نمود و متعاقب آن با توجه به وضعیت خاص مینهای ضد نفر در اجلاس 1993 و 1994 زمینه اصلاح و وضع قواعدی در خصوص مینهای ضد نفر در جهت منع استفاده، ذخیره سازی، تولید و انتقال آنها را در کنوانسیون 1997 اتاوا فراهم نمود.84
در خصوص سلاحهای هستهای لازم به ذکر است که پیرو تراژدی هیروشیما و ناکازاکی پس از درخواستهای 5 سپتامبر و آوریل 1945 مبنی بر توقف مسابقه تسلیحاتی، در کنفرانس دیپلماتیک 1949 برنامهای برای محدودیت کلی بمباران هوایی ذکر نشده بود. تنها نماینده شوروی در کمیته سوم پیش نویس اعلامیهای را مطرح کردند که استفاده از سلاحهای اتمی، باکتریولوژی و شیمیایی را مغایر با اصول حقوق بین الملل میدانست.85
در پاراگراف اول از ماده 141 پیش نویس قواعد برای محدودیت خطرات است وارد بر جمعیت غیر نظامی در زمان جنگ به مسئله سلاحهای شیمیایی، باکتریولوژی، رادیواکتیور اشاره شد و برای مطالعه بیشتر دولتها ارسال شد. در بیستمین کنفرانس در وین در 1956 پیش نویس کمیته، در مورد حمله به اهداف غیر نظامی و تفکیک اهداف به تصویب رسید و بیان شد که "قواعد و اصول کلی حقوق جنگ قابل اعمال بر سلاحهای هستهای و تسلیحات مشابه آن است".86 مساله سلاحهای هستهای در کنفرانسهاس دیپلماتیک 7-1964 دنبال نشد، لیکن کمیته هنگامی که از دیوان بین المللی دادگستری درقضیه مشروعیت یا عدم مشروعیت سلاحهای هستهای درخواست اظهار نظر شد، کمیته نظریات خود را به دیوان اعلام داشت. از جمله کمیته خواستار بیان این بود که اصول و قواعد حقوق بشردوستانه به ویژه اصل تناسب و تفکیک و منع رنج بیهوده استفاده از سلاحهای هستهای را نیز دربر گیرد؛ دولتها تضمین دهند که از این سلاحها استفاده نمیکنند، و ابزار مناسبی برای مقابله با آن ایجاد کنند.
تصویب پروتکل چهارم ممنوعیت استفاده از برخی سلاحهای متعارف، نتیجه تلاشهای بین سالهای 2000 تا 2003 کمیته بوده و به علاوه در دسترس بودن سلاحهای سبک و کوچک، توجه به معاهده سلاحهای بیولوژیک و شیمیایی از جمله دیگر حوزههای فعالیت کمیته در این خصوص میباشد.87
بطور کلی نقش کمیته، جمعیتهای ملی با همکاری دولتها در زمینه تسلیحات اخیراً در "برنامههای اقدام بشردوستانه"88 در بیست و هشتمین کنفرانس بینالمللی صلیب سرخ و هلال احمر در 2003 به تصویب رسیده است. بیشتر دولتهای عضو کنوانسیونهای ژنو، به ویژه قدرتهای نظامی جهان در این سند مشارکت دارند و آن را با کنسانسوس مورد پذیرش قرار دادهاند. نقش کمیته در این برنامه بیشتر به صورت اقدام پیشگیری کننده است.89
بند دوم: زنان و کودکان
در قالب حمایت عام از افراد غیر نظامی و حمایت خاص از زنان و کودکان، کمیته به این دو گروه از افراد انسانی بی توجه نبوده است. در ارتباط با زنان، کمیته در گزارش مخصوص خود، در مارس 2003 ابعاد حمایت، نیازها، برنامه اقدام، اجرای مقررات و چالشهای پیشرو را، به رشته تحریر درآورده است. در این گزارش بیان شده است که: "همانطور که دربیست و هفتمین کنفرانس بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر در ژنو اکتبر 1999 اشاره شده است: "زنان وضعیت خاص در مخاصمات مسلحانه دارند … به موضوع زنان در گزارشهای قبلی کمیته نیز اشاره شده است که بار اساس آنها برنامه اقدامی تهیه شد که تمرکز آن بر کمک به اجرای یافتههای پژوهش بود و بر موضوعاتی همچون امنیت جسمی، خشونت جنسی، آوارگی، دستیابی به سالمتی و مراقبت پزشکی، غذا، آب و پناهگاه، معضل خویشاوندان مفقود شده، دستیابی به اسناد شخصی و منابع زندگی و نیز موقعیتهای بازداشت و توقیف" تکیه شد. "در برنامه اقدام اولاً، توجه به نیازهای ویژه زنان شامل حمایت، سلامتی و کمک به زنان و دختران متاثر از جنگ ثانیاً، ارتقا گسترده حقوق بشردوستانه و ثالثاً اسناد راهنمابرای نیازهای زنان برای برنامههای کمیته" مطرح گردید و مقرر گردید "برای اجرای آن، کمیته گامهای عملی بردارد و سعی در تضمین نیازهای آنان، به ویژه تعیین هویت بردارد".90
موضوع حمایت از کودکان در مخاصمات مسلحانه نیز، بحثی جداگانه بوده و در قالب حمایتهای عام و خاص از جمعیت غیر نظامی در حقوق بشردوستانه، مطرح میشود.91 در این زمینه نیز علاوه بر همکاریها و تعاملات کمیته با نهادهای مرتبط با حقوق کودکان، پیرو اسناد یا قطعنامههای کنفرانسهای بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر به ویژه بیست و ششمین کنفرانس، به وضعیت خاص کودکان، حفظ سلامت روحی و جسمی، ممنوعیت سربازگیری، مصونیت از توقیف، حقوق آموزشی و بهداشتی و اتحاد خانوادگی آنها اشاره شده است.
از جمله اقدامات کمیته به نفع کودکان میتوان به موارد ذیل اشاره کرد: طرح "کاوش حقوق بشردوستانه" و تسهیل و آموزش حقوق بشردوستانه به کودکان و نوجوانانبین 13 تا 18 سال در سرتاسر دنیا، برنامه اقدام برای کودکان در مخاصمات مسلحانه، مصوب شورای نمایندگان کمیته در ژنو در سال 1995، در رواندا کمیته به والدین برای یافتن فرزندانشان کمک کرد. کنگو، سودان، اندوزی، سیرالئون، کوزوو، بوسنی هرزگوین در سالهای اخیر بیشترین مناطقی بودند که کمیته، همواره سعی در اتحاد مجدد خانوادگی در این مناطق داشته است.92
بنابراین، محور فعالیتهای کمیته را در عرصه نبرد برای کودکان میتوان در موارد زیر خلاصه کرد: توجه خاص به کودکان بیسرپرست، اتحاد مجدد کودکان با خانوادههایشان، ارسال پیامهای صلیب سرخ93، مفقودین، اقدامات حمایتی به نفع کودکان بازداشت شده94، بازپروری، جلوگیری از سربازگیری و موارد نقض، اشاعه حقوق بشردوستانه با توجه به اسناد موجود از جمله کنوانسیون حقوق کودک، پروتکل آن، اساسنامهی رم و پروتکل 1977.95

بند سوم: سایر گروههای انسانی
علاوه بر این دو دسته خاص، گروههای آسیبپذیرتری مانند آوارگان و پناهندگان، خبرنگاران، سالمندان، معلولان و مفقودین نیز گروههایی هستند که هدف کمک و امداد کمیته قرار میگیرند. تسهیل در روند تصویب اسناد حمایت کننده و اقدام عملی و عینی در عرصهی نبرد، تخلیه و انتقال آنها به مناطق امن با همکاری سایر سازمانهای مشابه و بازپروری آنها، وجه مشترک تمامی این حمایتهاست.96

فصل سوم: اقدامات جمعیت های ملی صلیب سرخ و هلال احمر در توسعه و اجرای حقوق بین الملل بشر دوستانه
زمانیکه هانری دونانت موسس نهضت بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر کتاب خاطره سالفرینو را در سال 1862 منتشر ساخت، از اهداف عمده آن تشکیل و ایجاد کمیته های امداد ملی ، غرض اجرای کمکهای اولیه صحی در زمان جنگ بود، بعداٌ کنفرانسی در سال 1864 منعقد گردید ، قوانینی را بخاطر تنظیم این گونه کمیته ها به تصویب رسانید ، از آن به بعد این کمیته ها بنام جمعیت های ملی در هر کشور مسمی گردید.
در آغاز امر هدف اصلی این جمعیت ها را رسیدگی به مداوای زخمیان جنگ تشکیل می داد، متعاقباٌ این هدف وسعت پیدا نمود، مراقبت احوال اسیران و قربانیان جنگ را نیز شامل گردید وبا گذشت زمان این مساعدت ها از حالت انحصار در شرایط جنگ بیرون آمده دستگیری از نیازمندان را در هرگونه شر ایط جنگی و غیر جنگی احتوا نمود.
بعد از جنگ اول جهانی پروسه کار ابعاد گستره بخود کسب نمود که مبارزه با امراض و نیازمندی های مردم عموماٌ در صدر برنامه های این جمعیت ها قرار گرفت که فعلاٌ فعالیت های گوناگون امور صحی و رفاه اجتماعی را انجام میدهند.
جمعیت های ملی در هر کشوری معاون و مدد گار مقامات عامه و تابع قوانین دولتی آنکشور میباشد زیرا تاسیس و ایجاد آنها در چوکات قانون ملی صورت گرفته است و درعین حال مکلفیت دارند در تطبیق برنامه های کاری خود ، قوانین و مقررات نهضت بین المللی صلیب سرخ وهلال احمررا کماحقه رعایت و متابعت نمایند.
ازینرو جمعیت های ملی دارای دوخصوصیت ذیل که تحقق هدف مشترکه آن در هر شرایط لازم و ضروری مینماید، میباشد:
الف – خصوصیت ملی بودن و متابعت از قوانین ومقررات دولتی کشور متبوع
ب – خصوصیت عضویت در نهضت بین المللی صلیب سرخ وهلال احمر
بادر نظر داشت دو خصوصیت فوق باید متذکر شد که جمعیت های ملی ، نیروی مددگار مقامات کشور است که با آن تعاون و مساعدت لازم را ارائه میدارد و حقوق ووجایب آنان طبق قانون مدنی تنظیم واساسنامه های شان موافق با مقررات جاری کشورهای مربوطه عیارساخته می شود. مگر قانون داخلی کشور ها صر ف در تنظیم برنامه های کاری و فعالیت های این جمعیت ها تبلور یافته، عامل اساسی در تعیین و تجدید حقوق ووجایب بین المللی آنان شمرده نمیشود یعنی : هر جمعیت ملی در خصوص فعالیت های ملی و بین المللی خود از مبادی واصول پیروی مینماید که آن را نهضت بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر تعیین نموده است نه حکومت ها ، درین باره لازم است دقت صورت گیرد تا رابطه این دو ویژگی طوری حفظ گردد که تعارض و مخالفت بین آن دو بوجود نیاید. 97
جمعیت های ملی از عناصر مهم نهضت بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر اند، واین امر ماهیت آنرا جنبه بین المللی می بخشد .
در حال حاضر 187 جمعیت ملی که به فعالیت های بشردوستانه در داخل کشورهای مربوط مصروف اند در تساند و تعاون با کمیته بین الملی صلیب سرخ وفدراسیون بین المللی جمعیت های ملی در جهت تطبیق برنامه های امداد رسانی جدوجهد مینمایند و اعضای بین المللی این جمعیت ها ( کمیته بین المللی صلیب سرخ و فدراسیون بین المللی جمعیت های ملی ) مکلفیت آگاهی از مشکلات واحتیاجات آنان ومبادرت به حل مشاکل ایشان را دارند.
ماده سوم اساسنامه نهضت بین المللی صلیب سرخ وهلال احمر که در سال 1986 به تصویب رسیده در مورد عضویت جمعیت های ملی در نهضت بین المللی صلیب سرخ وهلال احمر است :
الف : تشکیل جمعیت های ملی ، اساس نهضت ، رمز قوت و متانت حیاتی آن بشماررفته که وظیفه انسانی خودرا طبق مقررات ملی در جهت تحقق رسالت نهضت وبا پیروی از اصول و اساسات آن به پیش می برد.
ب: جمعیت های ملی در هر کشور که فعالیت مینمایند از یک سازمان دارای استقلال و آزادی در پیشبرد فعالیت های خیرخواهانه نمایندگی میکنند و مقامات دولتی را در عرصه وقایه امراض ، رشد صحت و مبارزه بخاطر تخفیف آلام بشری همکاری نموده در جهت مصالح اجتماعی مانند تعلیم وتربیه نیز وظیفه بخصوص خویش را انجام میدهند.
ج: در سطح بین المللی ، این جمعیت ها به همکاری و تعاون کمیته بین المللی صلیب سرخ و فدراسیون بین المللی جمعیت های ملی به قدر توان خود برای قربانیان حوادث طبیعی و غیرطبیعی مطابق قرارداد های ژنیو کمک و مساعدت مادی و معنوی را عرضه میدارند.
د: بر جمعیت های ملی لازم است تا فدراسیون بین المللی را مطابق اصول اساسی آن همکاری نموده ، کمیته بین المللی صلیب سرخ را در جهت فعالیت های انسانی اش رضاکارانه تقویه نمایند.98

گفتار اول: هدف کلی جمعیت های ملی صلیب سرخ و هلال احمر
همگام با کمیته بین المللی صلیب سرخ،جمعیت های ملی صلیب سرخ و هلال احمر هم نقش مهمی در اجرای حقوق بشر دوستانه در کشور های خود ایفا می کنند.جمعیتهای ملی صلیب سرخ یا هلال احمرکه اینک در همه کشورهای جهان فعال می باشند- نهادهایی غیر دولتی هستند که دولت هارا در جهت اجرای حقوق بین الملل بشر دوستانه یاری می کنند.درسال1996کنفرانس بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر به دولت ها پیشنهاد کرد تا کمیته هایی با عنوان "کمیته ملی حقوق بشر دوستانه "ایجاد کنند. این کمیته ها اینک در دهها کشور جهان واز جمله در جمهوری اسلامی ایران تاسیس شدهاند و به عنوان نهاد های ملی متولی حقوق بشر دوستانه ،به فعالیت درجهت اجرای ملی حقوق بشر دوستانه مشغولند.
جمعیت های ملی صلیب سرخ و هلال احمر مظهر فعالیت و اصول نهضت بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر در 178 کشوراند. جمعیتهای ملی به عنوان معین مقامات دولتی کشورهای خود در زمینه بشردوستانه هستند و طیفی از خدمات را شامل برنامه های امداد اضطراری ، بهداشتی و اجتماعی ، جمعیت های ملی به مردم غیر نظامی آسیب دیده یاریرسانی می کنند و ، هر جا که اقتضاء نماید، از خدمات پزشکی نیروهای مسلح حمایت به عمل می آورند.
برای آنکه جمعیت های ملی رسماً به عنوان عضو نهضت بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر پذیرفته شوند، باید شرائطی را دارا باشند. از جمله ، در قلمرو کشور امضاء کننده قراردادهای ژنو تشکیل شده باشند، به شیوه بایسته از سوی حکومت قانونی کشور خود بر پایه قراردادهای ژنو به رسمیت شناخته شده باشند، و در فعالیت هایی که انجام می دهند اصول حقوق بین الملل بشردوستانه را که در قراردادهای مزبور مشخص گردیده است رهنمود خود ساخته باشند

گفتار دوم: اقدامات جمعیت های ملی صلیب سرخ و هلال احمر در توسعه و اجرای حقوق بشردوستانه
جمعیت های ملی بر پایه قراردادهای ژنو، به عنوان معین مقامات دولتی کشورهای خود در عرصه ی بشردوستانه فعالیت می نمایند و طیفی از خدمات، شامل امداد سوانح، برنامه های بهداشتی و اجتماعی و یاری به آسیب دیدگان جنگ را ارائه می نمایند. همچنین برابر اساسنامه نهضت متعهد هستند در اشاعه شناخت قراردادهای ژنو در میان اعضاء خود و عامه مردم ، دولت خود را یاری نمایند تا ارزش های بشردوستانه، آرمان های صلح و احترام و درک متقابل میان همه مردم پرورانده شود.99
جمعیت های ملی در اصل برای ارائه خدمات امدادی در زمان جنگ پدید آمده بودند، اما پس از جنگ جهانی اول، روندی آغاز شد که خدمات آنها را به عرصه های گوناگون خدمات امدادی گسترش داد. امروزه جمعیت های ملی در مجموع ۹۷ میلیون عضو و داوطلب دارند، که ۲۰ میلیون نفر آنها داوطلبان فعال می باشند و 300000 کارمند دارند که سالانه به ۲۳۳ میلیون بهره ور یاری رسانی می کنند. جمعیت های ملی تا آنجا که در توان دارند در سطوح ملی و بین المللی به ارائه امداد اضطراری به قربانیان منازعات مسلحانه یا سوانح طبیعی می پردازند. یاری امدادی بین المللی به صورت های نقدی، جنسی یا اعزام نفرات یا مستقیماً و یا از طریق فدراسیون بین المللی یا کمیته بین المللی به جمعیت ملی مربوطه انجام می گیرد.
مبحث اول: برنامه ها و خدمات جمعیت های ملی
برنامه ها و خدمات جمعیت های ملی، به نیازهای کوتاه مدت و بلند مدت می پردازند و شامل موارد زیر می باشد:
– سرپناه اضطراری، غذا و دارو
– آب و بهداشت محیط
– برقرار ساختن مجدد تماس های خانوادگی در مورد قربانیان سوانح
– آمادگی سوانح
– بهداشت و مراقبت های مبتنی بر اجتماعات
– آموزش و فعالیت های کمک های اولیه
– کنترل و پیشگیری از بیماریها
– جلوگیری از HIV/AIDS
– پذیرش اهداء کنندگان خون و گردآوری و ذخیره سازی خون
– فعالیت های جوانان و داوطلبان
استراتژی ۲۰۲۰ فدراسیون بین المللی ، اهداف راهبردی جمعیت های ملی صلیب سرخ و هلال احمر برای ده سال آینده را به شرح زیر تعیین می نماید:
الف) نجات جان و حفاظت از اموال و سرمایه های افراد و بازسازی موءثر پس از سوانح
ب) تاءمین زندگی سالم و ایمن تر برای افراد
ج) ترویج همبستگی اجتماعی و جلوگیری از خشونت و تقویت صلح100

مبحث دوم: جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران
جمعیت هلال احمر (شیر و خورشید سرخ سابق) یادگار بزرگ انسانهای نیک نفسی است که با تاسی به آیه کریمه "و تعاونوا علی البر و التقوی" و شعر زیبای سعدی علیه الرحمه:
بنی آدم اعضای یک پیکرند که در آفرینش ز یک گوهرند
چو عضوی به درد آورد روزگار دگر عضوها را نماند قرار
آن را تاسیس نمودند.
تاریخچه تاسیس و گسترش جمعیت شیر و خورشید سرخ یا هلال احمر فعلی از ابتدا تاکنون در ۷ دوره زیر بیان شده است.
۱- بروز نهفتگی (۱۳۰۱-۱۲۸۴)
۲- تاسیس و تثبیت (۱۳۲۷-۱۳۰۱)
۳- رشد و شکوفائی (۱۳۵۷-۱۳۲۷)
۴- تغییراتی در ماءموریت (۱۳۵۹-۱۳۵۷)
۵- ایثار و از خودگذشتگی (۱۳۶۷-۱۳۵۹)
۶- بازسازی و ایستادگی (۱۳۸۷-۱۳۶۷)
۷- بازشناسی و توسعه (۱۳۸۲-۱۳۷۸)
بروز نهفتگی (۱۳۰۱-۱۲۸۴)
نخستین کوشش ایرانیان برای پیوستن به کنوانسیون های بین المللی در مورد تشکیلات بین المللی صلیب سرخ به دوران پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار باز می گردد. ایران در زمان حکومت او و در دسامبر سال ۱۸۷۴/ شوال ۱۲۹۱، کنوانسیون مصوب ۱۸۶۴ ژنو را پذیرفت و در سال ۱۸۷۴ و پس از ده سال آن را امضاء نمود، اما عملاً برای دهها سال پس از این تاریخ هیچ گونه اقدامی برای تاسیس موسسه یا سازمانی که عامل اجرائی این کنوانسیون در ایران باشد صورت نگرفت.
در سال ۱۲۸۴ شمسی عبدالصمد ممتاز السلطنه سیاستمدار و وزیر مختار وقت ایران در پاریس، توانست موافقت کنفرانس را در پذیرش نشان شیر و خورشید سرخ به عنوان نشان رسمی دولت ایران برای جمعیت خود اخذ نماید.
این نشان چند سال بعد از این زمان مورد تائید کنفرانس دیپلماتیک صلیب سرخ در ژنو نیز قرار گرفت. اگرچه، همچنان هیچ نهادی از سوی دولت ایران برای انجام وظایف مربوط به صلیب سرخ بوجود نیامد ولی فعالیت های مربوط به این موسسه تنها در اثر کوششهای شخصی افراد و به صورت غیر متواتر انجام می شد. از جمله تلاشهای دکتر امیرخان اعلم (مشهور به امیر اعلم ،از دانش آموختگان ایرانی در اروپا در رشته پزشکی و از بنیانگذاران چند بیمارستان به سبک غربی در ایران) در خلال جنگ های داخلی ایران بین مستبدین و مشروطه خواهان در سالهای پس از پیروزی مشروطیت بود.101
تاسیس و تثبیت (۱۳۲۷-۱۳۰۱)
نخستین رویکرد تشکیل موسسه خیریه امدادی در ایران تحت حمایت دولت در سال ۱۳۰۱ شمسی و ۱۹۲۲ میلادی صورت گرفت. در این سال به کوشش دکتر امیراعلم ، اقداماتی برای تاسیس شیر و خورشید سرخ با حمایت دولت صورت گرفت.
اولین جلسه این جمعیت تحت عنوان جمعیت شیر و خورشید سرخ در ۶ مردادماه سال ۱۳۰۲ ، مصادف با عید غدیر خم سالروز تعیین امامت مولی الموحدین حضرت علی (ع) و در عمارت گلستان (تهران) تشکیل شد.
جمعیت شیر و خورشید سرخ نخستین و بزرگترین جمعیت خیریه ایران است که عهده دار وظایف مهم و متعددی در مسائل مربوط به امدادرسانی در حوادث غیرمترقبه و امدادی، تاسیس بیمارستان و درمانگاه، تهیه دارو و تجهیزات پزشکی، تربیت پرستار، نگهداری از کودکان بی سرپرست، ارائه برنامه های ویژه برای جوانان و برخی فعالیت های عمرانی در داخل و خارج از کشور بوده است.
کلیه فعالیت های این جمعیت از بدو پیدایش آن در ایران براساس کنوانسیون ها، پروتکل های الحاقی به این کنوانسیون ها و قراردادهای بین المللی مختلفی بوده است که در ادوار مختلف، برای تشکیلات بین المللی صلیب سرخ و نیز در زمینه های همکاری های بین المللی تهیه شده است.
در سال ۱۳۰۱ دکتر امیراعلم مقررات وضع شده از سوی صلیب سرخ جهانی برای جمعیت ها را ترجمه و در اختیار احمدشاه قاجار، پادشاه وقت ایران قرار داد تا شاه آن را مطالعه کرده و مقدمات تشکیل جمعیت فراهم شود. براساس این متن ترجمه شده، نظامنامه اساسی (اساسنامه) جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران تهیه و در سال ۱۳۰۱ شمسی به امضای ولیعهد محمدحسن میرزای قاجار رسید و در سال ۱۳۰۲ ه.ش رسماً آغاز بکار نمود.
اگر چه تا ۱۳۰۳ هیچ گونه اقدامی در جهت سازماندهی این تشکیلات انجام نشده ، اما در این سالها نخستین حرکت امدادی جمعیت، کمک به زلزله زدگان تربت حیدریه (خراسان رضوی) بود که در زمانی که هنوز هیچ گونه امکاناتی در اختیار جمعیت نبود، به همت دکتر امیراعلم صورت گرفت. از سال ۱۳۰۴ به بعد، اندک اندک اقدام های موثرتری برای شکل دهی این جمعیت در ایران صورت گرفت.
طی سالهای بعد ، تشکیلات جمعیت رو به گسترش گذاشت و بسته به موقعیت افراد عضو جمعیت به کمک سانحه دیدگان و نیازمندان می شتافت. از جمله این موارد کمک رسانی به زلزله زدگان شیروان در سال ۱۳۰۸ بود. در همین سال نیز کنفرانس دیپلماتیک ژنو درباره ی صلیب سرخ بین المللی، نشان شیر و خورشید سرخ را در کنار نشان های هلال احمر و صلیب سرخ به عنوان نشان امدادی و دارای مصونیت در میادین نبرد به رسمیت شناخت. اساسنامه جمعیت در سال ۱۳۱۵ مجدداً بررسی و با تغییراتی به تصویب رسید.
رشد و شکوفایی (۱۳۵۷-۱۳۲۰)
در سال ۱۳۲۷ اساسنامه جدید جمعیت طراحی و در مجمع عمومی جمعیت در همان سال به تصویب رسید. در اردیبهشت ۱۳۲۸ دکتر حسین خطیبی نوری به عنوان مدیر عامل جمعیت برگزیده شد و تا هنگام پیروزی انقلاب اسلامی و تغییر در ساختار جمعیت این سمت را برعهده داشت.
در سالهای پس از ۱۳۲۸ حمایت دولت از جمعیت، تقویت منابع مالی و حسن مدیریت دکتر خطیبی ، باعث شد جمعیت به سرعت رشد نماید.
طی سالهای چهل شمسی ، ارائه خدمات بهداشتی- درمانی به اقشار مختلف مردم و نیز سرپرستی افراد بی خانمان و بی بضاعت با گرایش کودکان و نوجوانان، به عنوان رویکردی مهم مورد نظر روسای جمعیت بود. در سال ۱۳۴۶ به منظور یکسان سازی فعالیت های مختلف مربوط به جوانان در سراسر کشور، خانه های شیر و خورشید سرخ به عنوان مهمترین بخش اجرائی شورای عالی جوانان آغاز به کار نمودند.
در سال ۱۳۴۹و به دستور شاه بیش از ۱۰۰ بیمارستان و درمانگاه وابسته به وزارت بهداری در شهرستانها، بخش ها و روستاها به جمعیت شیر و خورشید سرخ واگذار شد تا از محل اعتبارات بودجه ی دولتی اداره گردد. در همین سالها، برای رسیدگی بهتر به وضع بهداشتی درمانی ساکنان جزیره های ایرانی خلیج فارس ، یک کشتی بیمارستانی به نام فارور برای جمعیت خریداری گردید و در ۱۳۵۰ به نشانه دوستی دو ملت ایران و امارات متحده عربی، بیمارستان جمعیت در دبی تاسیس گردید، و نیز در اواخر دهه چهل ، اداره خدمات انتقال خون به منظور فعالیت و نظارت بر امور مختلف مربوط به تهیه و انتقال خون در سراسر کشور بوجود آمد.
مهمترین و گسترده ترین عملیات کمک رسانی جمعیت در دهه چهل شمسی، کمک رسانی به زلزله زدگان بوئین زهرا در شهریور ۱۳۴۱ بود. در سالهای دهه پنجاه تا زمان پیروزی انقلاب اسلامی ، مهمترین حیطه ی گسترش جمعیت در بخش بهداشت و درمان بود. بطوری که مقارن با پیروزی انقلاب اسلامی، جمعیت بیش از ۷۰۰ موسسه امدادی، درمانی، بهداشتی، خیریه، تربیتی و اجتماعی از قبیل بیمارستان، مراکز امدادی و درمانی، اندرزگاه، آموزشگاه حرفه ای، پرورشگاه، شیرخوارگاه، مهدکودک، آموزشگاه پرستاری و بهیاری، مرکز انتقال خون، مراکز مبارزه با سل و سرطان، تاسیسات نوتوانی و دست و پاسازی مصنوعی ایجاد نمود، به طوری که تعداد تخت های بیمارستانی جمعیت به ۱۵۰۰۰ واحد می رسید.
اکثر مراکز فوق با بهره گیری از کمک های مردمی و توسط اعضای هیات مدیره شعب جمعیت و بیمارستانها و بطور افتخاری اداره می شد و از آنجا که تامین دارو و لوازم پزشکی از طریق صلیب سرخ بین المللی انجام می شد، ارائه خدمات تقریباً به صورت رایگان بود.
همچنین جمعیت توانست با ترویج روحیه نوع دوستی در اقشار مختلف مردمی ، تعداد فراوانی از جوانان و بانوان داوطلب را برای مشارکت در امور مختلف امدادی و درمانی جذب نماید.
انجام مجموعه ای از خدمات عمرانی، بهداشتی و درمانی در نواحی ساحلی خلیج فارس و دریای عمان از دیگر فعالیت های جمعیت در خدمت به مردم محروم آن منطقه بود. اساسنامه جمعیت در این دوره در دو مرحله در سالهای ۱۳۲۷ و ۱۳۵۳ بازنگری و اصلاح شد.
جمعیت در آن سالها توانست اعتبار ویژه ای از نظر بین المللی کسب و به عضویت "کمیته اجرائی" و "شورای حکام" انتخاب شود. همچنین دبیرکل جمعیت شیر و خورشید سرخ به ریاست "کمیته مشورتی بهداشت" منصوب گردید. در همین راستا و در سال ۱۳۵۲ بیستمین کنفرانس بین المللی صلیب سرخ که عالی ترین مجمع تصمیم گیری نهضت بین المللی به حساب می آید با حضور بیش از ۱۳۰ عضو در تهران برگزار شد.102
نمونه ای از خدمات بین المللی جمعیت در آن سالها عبارتند از:
– تشکیل اردوگاه پنج هزار نفری در کشور اردن به منظور یاری فلسطینیان پناهنده به اردن
– احداث شهر طالبیه، به منظور اسکان آوارگان فلسطینی
– اعزام هیات پزشکی و درمانی به ویتنام، برای یاری مجروحین جنگ و ادامه خدمات به آنها به مدت پنج سال
– استقرار بیمارستان های امدادی صحرائی در مکه معظمه برای درمان زائران حج از کشورها و ملیت های مختلف
تغییراتی در ماءموریت (۱۳۵۹-۱۳۵۷)
یکی از پرافتخارترین دوران فعالیت کارکنان و امدادگران جمعیت شیر و خورشید سرخ، خدماتی بود که بیمارستانها و درمانگاههای تابعه در دوران پرالتهاب قیام ملت مسلمان کشورمان در طول انقلاب اسلامی سال ۱۳۵۷ به مردم و انقلابیون ارائه می دادند.
کارکنان فداکار و زحمتکش شیر و خورشید سرخ در صدها مرکز درمانی در طول شبانه روز، زخمی ها و مجروحین انقلاب را مداوا یا پرستاری می کردند و آمبولانس های جمعیت پی در پی در میان تظاهرکنندگان در حال امدادرسانی بودند.
با پیروزی انقلاب اسلامی ایران، تغییرات وسیعی در ساختار، ماهیت و وظایف جمعیت بوجود آمد. نخستین تغییر اساسی پس از پیروزی انقلاب در ساختار جمعیت، تفکیک مراکز بهداشتی ، درمانی از جمعیت بود.
مرحوم دکتر کاظم سامی کرمانی وزیر بهداری و بهزیستی وقت به عنوان سرپرست جمعیت انتخاب شد و براساس مصوبه دولت موقت در اسفندماه سال ۱۳۵۷ یعنی کمتر از یک ماه بعد از پیروزی انقلاب، کلیه موسسات درمانی و بهداشتی (شامل ۲۲۴ بیمارستان، ۱۳۷ درمانگاه مستقل و مرکز اورژانس، ۷۷ اندرزگاه، ۱۵ مرکز مستقل انتقال خون و ۳۰ مرکز آموزش پرستاری، مامائی، بهیاری و پزشکی به همراه چندین پرورشگاه و خانه کودک) از جمعیت جدا و با حفظ مالکیت جمعیت، به وزارت بهداری و بهزیستی وقت منتقل گردید. این مصوبه باعث شد تا سیاست های کلی جمعیت نیز تغییر یافته و کلیه ی فعالیت های درمانی- حمایتی آن دستخوش تغییر گردد.
همچنین برابر چند مصوبه دیگر هیات دولت موقت، مراکز مختلف پژوهشی- حمایتی جمعیت، از جمله جمعیت مبارزه با سرطان و سازمان انتقال خون را به وزارت بهداری و بهزیستی واگذار نمودند و برخی از امکانات ترابری هوائی و دریائی جمعیت از جمله هواپیماهای آن به سایر نهادها واگذار شد.
شاید تشابه ظاهری نشان جمعیت با آرم شاهنشاهی و تصور برخی مبنی بر وابستگی جمعیت به رژیم سابق در سالهای آغازین انقلاب باعث شد بخشی از اموال و املاک آن (حتی برخی از املاک وقفی) تصرف گردد.
اولین اساسنامه جمعیت پس از انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۹ به تصویب رسید. مهمترین تغییر انجام یافته در اساسنامه، اعطای ریاست عالیه به رئیس جمهور، حذف فعالیت های درمانی و ایجاد پست رئیس جمعیت بود که با پیشنهاد وزیر بهداری و تائید هیات دولت منصوب می شد.
این در حالی بود که در اساسنامه مزبور، امور مربوط به تربیت کادر پیراپزشکی و انتقال خون همچنان در حوزه فعالیت جمعیت قرار داشت ، ولی بعدها همین فعالیت ها نیز از جمعیت سلب و اکثر پرورشگاهها و شیرخوارگاهها به سایر سازمان ها واگذار شد.
ایثار و از خودگذشتگی (۱۳۶۷-۱۳۵۹)
جمعیت هلال احمر چه در جریان مقابله با حوادث طبیعی و چه در جریان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، همچنان به ارائه خدمات متنوع و بسیار مهمی پرداخت. از جمله مهمترین عملکردهای هلال احمر در کمک رسانی به حادثه دیدگان سوانح مختلف، می توان یاری به زلزله زدگان قائن (آبان ۱۳۵۸)، زلزله زدگان کرمان (مرداد ۱۳۶۰)، زلزله زدگان منجیل و طارم (خرداد ۱۳۶۹) و نیز سیل سیستان (تابستان ۱۳۶۹) را نام برد.
در همین سالها دکتر سیدحسن فیروزآبادی ریاست جمعیت را برعهده گرفت و تا سال ۱۳۶۲ در این پست باقی ماند و پس از آن مرحوم دکتر سیف ا… وحید دستگردی به مدت بیش از ۱۵ سال به عنوان رئیس جمعیت فعالیت نمود.
در جریان جنگ تحمیلی نیز جمعیت هلال احمر یکی از درخشان ترین خدمات امدادی و درمانی را به رزمندگان اسلام و هموطنان جنگ زده ارائه نمود. برخی از این خدمات عبارتند از:
– آموزش امدادگران جهت یاری به مجروحان جنگ
– اعزام امدادگران به جبهه ها
– نجات مصدومین بمباران مناطق مسکونی در سراسر کشور
– انتقال و بستری نمودن مجروحان در بیمارستانها
– حمایت از اسراء و مفقودین ایرانی و خانواده آنها
– جمع آوری، بسته بندی و ارسال کمکهای مردمی به جبهه ها
همچنین جمعیت هلال احمر در همان سالها صدها امدادگر شهید، جانباز، آزاده و مفقود الاثر را تقدیم انقلاب اسلامی نمود.
در دی ماه ۱۳۶۲ برابر ماده واحده مصوب مجلس شورای اسلامی، عنوان جمعیت به جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران تغییر یافت و ایران از کلیه حقوق بین المللی خود برای استفاده انحصاری از نشان شیر و خورشید سرخ صرف نظر کرد و نشان مذکور بلافاصله از آئین نامه و اساسنامه تشکل بین المللی جمعیت های صلیب سرخ و هلال احمر حذف گردید. اما بدلیل اینکه این نشان در کنفرانس دیپلماتیک جمعیت های صلیب سرخ و هلال احمر به تصویب هیاتهای دیپلماتیک کشورهای مختلف رسیده بود لغو آن نیز باید در اجلاس مشابه صورت می پذیرفت و از آنجائی که برپائی چنین اجلاسی تاکنون در دستور کار تشکل بین المللی جمعیت های صلیب سرخ و هلال احمر قرار نداشته است، این نشان همچنان در اسناد مربوط به کنوانسیون چهارگانه ژنو و پروتکل های الحاقی آنها به کار برده می شد.
در این سالها بروز جنگ در کشور و افزایش تعداد معلولین و جانبازان، باعث تقویت بخش توانبخشی جمعیت طی همین سالها گردید. بطوری که چندین مرکز بزرگ دست و پا سازی، فیزیوتراپی و ارتوپدی در مناطق مختلف کشور تاسیس گردید و جمعیت تجربه های فراوانی در این زمینه کسب نمود.
بازسازی (۱۳۷۸-۱۳۶۷)
با حذف مجمع عمومی از ارکان جمعیت، تصویب آخرین اساسنامه جمعیت (اساسنامه فعلی) در اردیبهشت ماه سال ۱۳۶۷ توسط "مجلس شورای اسلامی" انجام شد و بدین ترتیب هرگونه تغییر احتمالی در اساسنامه نیز قاعدتاً در حوزه اختیارات مجلس قرار گرفت.
طبق اساسنامه مذکور اداره جمعیت توسط رئیس و با نظارت "هیات اجرائی" متشکل از رئیس، دبیرکل، نماینده ولی فقیه، نماینده وزیر بهداشت و خزانه دار انجام می شود.
جمعیت طی این سالها و به ویژه هنگام جنگ تحمیلی هشت ساله، زلزله ۱۳۶۹ منجیل، زلزله قائنات، هجوم پناهندگان عراقی و آذری، سیل های بزرگ سالهای ۷۱ و ۷۴ کشور، به ویژه در مناطق جنوبی کشور خدمات ارزنده ای ارائه نمود.
در طول سالهای پس از انقلاب و به دلیل احساس وظیفه ی عمومی نسبت به رفع فقر و تبعیض و حمایت از مستضعفان، فعالیت های حمایتی جمعیت گسترش فراوانی یافت و به موازات موسساتی نظیر کمیته امداد حضرت امام خمینی (ره) در زمینه های مختلف، کمک هایی را به اقشار آسیب پذیر ارائه می نمود و در عین حال سرپرستی از ایتام و کودکان بی سرپرست در مراکز واقع در شهرهای شیراز، مشهد، تبریز، اصفهان، بافت و کاشان ادامه یافت.
در آن سالها سازمان جوانان به معاونت تبدیل و وظایف آن به بخش جدیدی با عنوان "مرکز پرورش اسلامی جوانان" سپرده شد. همچنین در بیش از ۷۰ منطقه کشور مراکزی با عنوان "مجتمع های دانش آموزی" تشکیل شد که توسط آنها هزاران تن از دانش آموزان مستعد و بی بضاعت تحت پوشش جمعیت قرار گرفتند.
در بعد بین المللی نیز ضمن ادامه فعالیت بیمارستانی جمعیت در دبی، عجمان و فجیره، چندین مرکز درمانی در کشورهای غنا، مالی، نیجر، نخجوان، بوسنی و کنیا تاسیس شد.
در همین دوره سازمان تدارکات پزشکی همچنان نسبت به تامین وسایل و تجهیزات پزشکی و همچنین داروهای کمیاب در سطح کشور فعالیت می نمود.
بازشناسی و توسعه (۱۳۸۲-۱۳۷۸)
در سالهای بعد از ۱۳۷۸ تحولات و تغییرات وسیعی در ابعاد مختلف به وقوع پیوست. این دوره جمعیت که از آن به عنوان "دوران بازشناسی و تحول" یاد می شود، شامل تغییرات وسیع در ساختار تشکیلات، جایگاه و ارتباطات بین المللی، نیروی انسانی، قوانین انسانی، قوانین و مقررات و بهبود روشها می باشد.
از اقدامات این دوران می توان به تلاش برای دور شدن جمعیت از جهت گیری های سیاسی کشور و پایبندی به اصول هفتگانه نهضت بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر (انسانیت، بی غرضی، بی طرفی، عدم وابستگی، خدمات داوطلبانه، یگانگی و جهان شمولی) اشاره کرد.
با توجه به عزم جمعیت نسبت به تقویت امور امدادی، معاونت امداد به سازمان امداد و نجات ارتقاء یافت و تجهیزات جدیدی از جمله انواع خودرو سبک و سنگین، آمبولانس و بالگرد به آن اضافه شد.
سیستم مخابراتی سازمان امداد و نجات به امکانات مدرن تر مجهز شد. امدادگران این سازمان نقش مهمی در کمک رسانی به آسیب دیدگان سیل نکا (۱۳۷۹)، سیل گلستان (۱۳۸۰)، زلزله قزوین (۱۳۸۱) و بالاخره ایجاد اردوگاه و ارسال کمک به آوارگان افغانی (۱۳۸۰) ایفاء نمودند.
سازمان داوطلبان نیز در راستای اهداف نهضت بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر مجدداً تشکیل و تقویت شد و دستورالعمل های دقیقی پیرامون نحوه ی ارائه خدمات به نیازمندان تدوین شد و در راستای اهداف امدادی جمعیت، کمک به بازماندگان بلایای طبیعی در اولویت خدمات حمایتی جمعیت قرار گرفت. از سوی دیگر با فراهم شدن فضای مطلوب تر در جمعیت برای بانوان و استقبال آنان از انجام امور خیریه، برنامه های مهمی در زمینه های امدادرسانی، بهداشتی و حمایتی توسط آنان به اجرا درمی آید.
معاونت امورجوانان به عنوان یکی دیگر از ارکان مهم جمعیت مجدداً به سازمان جوانان تبدیل شد و مراکز پرورش اسلامی جوانان حذف و "مراکز امورجوانان" زیر نظر سازمان جوانان در سراسر کشور تشکیل شد. در عین حال قراردادهای جدیدی با وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم و دانشگاه آزاد اسلامی منعقد و در همین راستا " کانون های دانشجوئی جوانان هلال احمر" در دانشگاهها و موسسات آموزش عالی تشکیل شد. تشکیل کانون های دانشجوئی با استقبال فراوان و غیرمنتظره ی دانشجویان مواجه شد که از بزرگترین موفقیت های جمعیت هلال احمر حتی در بین سایر جمعیت های دنیا تلقی می شود.
با تشکیل "معاونت حقوقی و برنامه ریزی و امور مجلس" اقدامات وسیعی در جهت بازگرداندن جایگاه حقوقی و همچنین اعتبار ، اموال و املاک جمعیت به عمل آمد. همچنین با افزودن واژه درمان به عنوان "معاونت توانبخشی"، ضمن تقویت فعالیت های توانبخشی امور مربوط به درمان که تقریباً به فراموشی سپرده شده بود، دوباره مطرح شد.
در همین حال به منظور تربیت نیروهای کارشناس و کاردان در امور امدادی و مدیریت سوانح، "مرکز آموزش و تحقیقات جمعیت" که از سال ۱۳۷۴ شروع بکار نموده بود، در سال ۱۳۸۱ با رسیدن به معیارهای مورد نظر در آموزش عالی به "موسسه آموزش عالی علمی- کاربردی هلال ایران" ارتقاء یافت.
جمعیت در سال ۱۳۸۰ موفق شد مجدداً پس از ۲۰ سال، مسئولیت هیات پزشکی حج را به دست آورد. ضمن اینکه برنامه هایی را نیز برای زائران سوریه و عتبات در دست اقدام دارد.
پیگیری امور حقوقی و بازپس گیری املاک جمعیت طی این سالها شدت گرفت و جمعیت توانست با حمایت مجلس و قوه قضائیه تعداد زیادی از ساختمانهای خود را بازپس گیرد و طرح ویژه ای برای نحوه تعیین مالکیت و تولیت املاک وقفی و غیروقفی جمعیت پیشنهاد نماید. در همین زمان طرح پیشنهادی جمعیت مبنی بر ایجاد تغییر در اساسنامه در جهت مردمی کردن آن از طریق نمایندگان محترم در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید.
در سطح بین المللی نیز فعالیت های فراوانی در زمینه ی احیای جایگاه جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران صورت گرفت و در همین راستا سومین اجلاس منطقه ای جمعیت های صلیب سرخ و هلال احمر خاورمیانه و شمال آفریقا با حضور نزدیک به ۴۰ کشور و سازمان بین المللی به میزبانی جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران در اردیبهشت ماه سال ۱۳۸۰ در تهران برگزار شد. در حاشیه این اجلاس، شرکت کنندگان از توانمندی های جمعیت بازدید کردند و مسئولین فدراسیون بین المللی جمعیت های صلیب سرخ و هلال احمر از ایران به عنوان قطب اول امدادی در جهان و از نظر توانبخشی و تولیدات دارو و تجهیزات پزشکی جزو رده های نخستین یاد کردند.
از سوی دیگر طی این دوره بیش از ۱۰۰ محموله کمک شامل اقلام امدادی و داروئی به کشورهای نیازمند، از جمله فلسطین ارسال شد. به دنبال ارتقاء اعتبار بین المللی، جمعیت هلال احمر ایران ، سرانجام پس از ۲۳ سال (در سال ۱۳۸۰) توانست به عضویت هیات حاکمه فدراسیون انتخاب و به عنوان معدود کشورهای اهداکننده در منطقه شناخته شد. همچنین توانست در جریان درگیری های افغانستان (در سال ۱۳۸۰) و همچنین بحران عراق به عنوان یکی از قطب ها و مراکز مهم امداد بین المللی برگزیده شود.
طی همین مدت و به موجب مصوبه هیات دولت "کمیته ملی حقوق بشردوستانه" به ریاست جمعیت و با عضویت نمایندگان قوه قضائیه، وزارتخانه های امور خارجه، بهداشت و دادگستری تشکیل شد تا حول محورهای معاهدات بین المللی حقوق بشردوستانه، آموزش حقوق بشردوستانه در بین مردم و نیروهای مسلح ، پیگیری مسائل پناهندگان، آوارگان، اسیران و مجروحین سلاح های معاهده ای و بالاخره نقض حقوق بشر موضع گیری نماید.
تعدادی از بخش های مهم جمعیت هلال احمر عبارتند از:
سازمان امداد ونجات
سازمان جوانان
سازمان داوطلبان
سازمان تدارکات پزشکی
معاونت بهداشت، درمان وتوانبخشی
موسسه آموزش عالی هلال و معاونت آموزش و پژوهش
کمیته ملی حقوق بشردوستانه
شرکت سرمایه گذاری هلال
شرکت صنایع نساجی هلال ایران
مرکز پزشکی حج وزیارت
اهداف جمعیت هلال احمر
به طور خلاصه اهداف جمعیت هلال احمر به شرح زیر می باشد:
* تلاش برای تسکین آلام بشری:
از قبیل:
– جمع آوری اعانات و کمکهای مردمی برای آسیب دیدگان در حوادث و جنگها
– قرض دادن به دیگران (پول ، وسائل و …)
– کمک به آسیب دیدگان و مجروحان حوادث طبیعی ، جنگها ، تصادفات و …
– ملاقات بیماران در بیمارستان و اهداء گل و شیرینی به آنان
– کمک به ایتام و نیازمندان و محرومان
– کمک به معلولین و نابینایان و جانبازان و سالمندان
– صدقه دادن
– اردوهای بشردوستی به مناطق محروم و روستائی
* تاءمین احترام و کرامت انسانی:
از قبیل:
– احترام به پدر و مادر و بزرگ ترها
– عدم گفتن دروغ
– عدم غیبت کردن
– عدم تهمت زدن
– صداقت و راستگوئی
– رعایت قوانین و انضباط اجتماعی و حقوق دیگران (رد نشدن از چراغ قرمز- از روی پل یا خط کشی عابر پیاده رد شدن- بوق نزدن بیجا)
– پیشی گرفتن در سلام کردن
– امانت داری
– درستکاری
– وجدان کاری
– در غم و اندوه و شادی دیگران شریک بودن
– عدم کم فروشی و گران فروشی
– محبت و مهربانی به دیگران
– ناسزا و فحش ندادن و با ادب صحبت کردن
– آبرو و حیثیت دیگران را حفظ نمودن
– به همه ی مردم و روزگار با نگاه مثبت نگریستن
– هدیه دادن به دیگران
– عدم ریا و ظاهرسازی و خودنمایی
– مسخره نکردن و عیب جویی نکردن از دیگران
* تلاش برای صلح و دوستی و تفاهم بین انسانها:
از قبیل:
– از بدی دیگران گذشت کردن و در مقابل بدی ، خوبی نمودن
– با کسی قهر نکردن
– صله رحم نمودن
– بین دیگران که با هم قهر هستند و یا دعوا می کنند آشتی و صلح برقرار نمودن
– روحیه ی کار جمعی و مشورتی
– عصبانی نشدن و خوش رویی و خوش رفتاری با دیگران
– شرکت در طرح راهنمایی مسافرین نوروزی و خدمت به مردم
* تامین سلامت و زندگی انسان ها:
از قبیل:
– حفظ محیط زیست از جمله آشغال داخل جوی آب ، رودخانه ، جنگل ، پارک و خیابان نریختن
– کاشت نهال و درخت و مراقبت از طبیعت و گل و چمنزار
– سلامت روان از طریق نماز ، دعا ، قرآن و زیارت
– رعایت اصول بهداشتی و نظافتی
– حفاظت دندان و مسواک زدن و زیاد نخوردن تنقلاتی که برای بدن مضر است
– سر خود دارو مصرف نکردن و لزوم مراجعه به پزشک
– نکشیدن و مضرات سیگار و اعتیاد
– نحوه ی مراقبت از خود و دیگران در هنگام سرماخوردگی و آنفولانزا
– پرهیز از اسراف و زیاده روی در مصرف
– حضور در اردو و تمرین زندگی در شرائط سخت
– ورزش و آمادگی بدنی و چابکی جهت آمادگی برای خدمت به مردم در زمان حوادث (شنا ، کوهنوردی ، دومیدانی و آمادگی جسمانی)103
مواردی از اساسنامه جمعیت
ماده۱- جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران (جمعیت سابق شیر و خورشید سرخ ایران) که در این اساسنامه ، جمعیت نامیده می شود، موسسه ای خیریه، غیرانتفاعی و دارای شخصیت حقوقی مستقل می باشد. جمعیت، به کلیه تعهدات و قراردادهای بین المللی مربوط به اهداف و وظایف جمعیت های هلال احمر و صلیب سرخ و نیز مقررات اتحادیه های صلیب سرخ و هلال احمر که با قانون اساسی و سایر قوانین جمهوری اسلامی ایران مغایرت نداشته باشد، پایبند بوده و در مسائل امدادی و بهداشتی درمانی برون مرزی و درون مرزی و تعهدات مربوطه در راستای سیاستهای دولت جمهوری اسلامی ایران طبق این اساسنامه عمل می کند.
ماده۲- اهداف جمعیت عبارتنداز: تلاش برای تسکین آلام بشری، تامین احترام انسانها و کوشش در جهت برقراری دوستی و تفاهم متقابل و صلح پایدار میان ملت ها و همچنین حمایت از زندگی و سلامت انسانها بدون در نظر گرفتن هیچ گونه تبعیض میان آنها.
ماده۳- وظایف جمعیت در داخل و خارج کشور بدین قرار است:
۱- ارائه خدمات امدادی در هنگام بروز حوادث و سوانح طبیعی مثل زلزله، سیل و غیره در داخل و خارج از کشور
۲- ارائه کمک های اولیه در حوادث غیرمترقبه به وسیله امدادگران
۳- برنامه ریزی و اقدام در جهت آمادگی مقابله با حوادث و سوانح و آموزش عمومی در این زمینه و تربیت کادر امدادی و نیروی انسانی مورد نیاز
۴- ارسال کمک و اعزام عوامل امدادی و درمانی به سایر کشورها در صورت لزوم
۵- کمک به امر توانبخشی و ارائه خدمات اجتماعی در جهت تسکین آلام آوارگان، پناهندگان مرضی و معلولین و ایجاد حسن تعاون، تفاهم، دوستی و نیکوکاری بین مردم
۶- تلاش در جهت تسکین آلام بشری و کمک به امر سلامت جامعه و دفاع از ارزشهای انسانی و کوشش در جهت برقراری دوستی و تفاهم متقابل و صلح پایدار میان ملت ها
۷- اداره امور جوانان جمعیت و توسعه مشارکت جوانان در تصمیم گیریها و فعالیت های مربوط به آنها و تربیت و آموزش جوانان مذکور به منظور آماده ساختن آنان در انجام خدمات امدادی و عام المنفعه
۸- کمک به تهیه دارو، وسائل و تجهیزات پزشکی مورد نیاز مراکز بهداشتی، درمانی و آموزشی کشور با موافقت وزارت بهداشت و با همکاری هلال احمر و صلیب سرخ جهانی که عضو اتحادیه بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر جهانی هستند.
ماده۴- در زمان جنگ و در زمان تصادمات و برخوردهای مسلحانه، جمعیت و عوامل امدادی آن طبق مقررات ملی و بین المللی، مصون از هرگونه ممانعت و یا تعرض دسته جات متخاصم، بیطرفانه به کمک مجروحین و آسیب دیدگان و پناهندگان و آوارگان و اسراء و جستجوی مفقودالاثرها و به طرفین درگیر به نحو یکسان و بدون هیچگونه تبعیضی کمک های انسانی خود را عرضه می نماید و طرفین متخاصم مکلف به احترام و همکاری با جمعیت و عوامل آن می باشند.
ماده ۶- هر کس از زن و مرد و کوچک و بزرگ بدون ملاحظات سیاسی، مذهبی، نژادی و با رعایت این اساسنامه و مطابق آئین نامه عضویت جمعیت، می تواند عضو جمعیت گردد.104

فهرست منابع:
منابع فارسی
الف- کتابها:
– آشنایی با حقوق بشردوستانه بین المللی به انضمام قراردادهای چهارگانه ژنو و پروتکل های الحاقی، به کوشش کمیته ملی حقوق بشردوستانه، چاپ اول، جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران، تهران، 1381.
– بیگدلی، محمدرضا. 1380. حقوق جنگ (حقوق بین الملل مخاصمات مسلحانه) ، تهران: نشر دانشگاه علامه طباطبایی.
– حقوق بین المللی بشردوستانه. 1389. موسسه آموزش عالی و علمی کاربردی هلال ایران.
– حقوق بشر و بشردوستانه. 1388. پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. 596 صفحه.
– حمیدی، فریده ، قاسمیان، پروانه،صباغ، سولماز، حقوق زنان – حقوق بشر، تهران، روشنگران و مطالعات زنان، 1385.
– دیتر فلک. 1387. حقوق بشر دوستانه در مخاصمات مسلحانه، ویرایش دکتر سید قاسم زمانی و دکتر نادر ساعد،(کمیته ملی حقوق بشر دوستانه ،تهران: نشر شهر دانش.
– زمانی، سیدقاسم، حقوق سازمان های بین المللی،: شخصیت، مسئولیت، مصونیت، چ اول، تهران، شهر دانش، 1384.
ضیائی بیگدلی، محمدرضا، حقوق بین الملل عمومی، چاپ بیست و یکم، تهران، گنج دانش، 1384.
– ژان ماری هنکرتز ولوئیس دوسوالدبک.1387. حقوق بین المللی بشر دوستانه عرفی،کمیته بین المللی صلیب سرخ، از ،ترجمه دفتر امور بین الملل قوه قضاییه و کمیته بین المللی صلیب سرخ، تهران: نشر مجد، صص 45-51.
– کنعانی، محمدطاهر؛ سیاه رستمی، هاجر، حسین نژاد؛ کتایون، حقوق بین الملل بشر دوستانه ناظر بر حمایت از افراد در درگیری مسلحانه (مجموعه اسناد ژنو)، کمیته ملی حقوق بشردوستانه جمهوری اسلامی ایران، چاپ دوم، تهران، 1383.
– کودون، جیمز. 1383. رعایت حقوق بشر دوستانه بین المللی، ترجمه دبیرخانه کمیته ملی حقوق بشر دوستانه، نشر سِر سیم، تهران، صص 123-129.
– گلشن، محمد و مصفا، نسرین. 1377. سازمانهای غیردولتی و نقش آنان در توسعه و ارتقای حقوق بشر. پایان نامه کارشناسی ارشد روابط بین الملل، دانشگاه تهران.
– مرادی فارسانی، ایمان؛ ترجمه، کمیته بین المللی صلیب سرخ را بشناسیم، ، تهران، پاییز 1385.
– ممتاز، جمشید و رنجبریان، امیرحسین. 1387. حقوق بین الملل بشر دوستانه، مخاصمات مسلحانه داخلی، کمیته ملی حقوق بشر دوستانه ، تهران: نشر میزان.
– موسی زاده، رضا، سازمان های بین المللی، چاپ دوم، تهران: 1380.

ب- مقاله ها:
– اشلقی، عباس. 1384. دگرگونی مفهوم مداخله بشردوستانه در هزاره نو. سیاسی اقتصادی، شماره 281-282، صص 22- 35.
– بیگ زاده، ابراهیم، "سازمان های غیردولتی و حقوق بین الملل"، مجله تحقیقات حقوقی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی تهران، شماره 32-31، پائیز- زمستان 1379.
– بیگ زاده، ابراهیم، تاثیر سازمان های بین المللی در شکل گیری و اجرای قواعد بین الملل، مجله تحقیقاتی حقوقی دانشگاه شهید بهشتی، شماره ویژه 1374.
– زاکریان، رضا. 1388. حقوق بشر در پرتو رهیافتهای نظم تازه جهانی ، اطلاعات سیاسی- اقتصادی ، ش148-147 ، س 78.
سید علی، رحمت. 1383. پیدایش حقوق بشر دوستانه جنگ و جلوه هایی از حفظ حیثیت انسانی در رفتار رزمندگان با یکدیگر، مجله تحقیقات حقوقی دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده حقوق، شماره 39، ص 76 – 116.
سیمبر، رضا. 1380. حقوق بشر از منظر اندیشمندان ، مجموعه مقالات ، شرکت انتشار ، صص 39-47.
شریفی طراز کوهی، حسین، اجرای حقوق بشردوستانه بین المللی جنگ های آینده، مجله سیاست دفاعی، شماره 32 و 33.
– ضیائی بیگدلی، محمدرضا، حقوق بین الملل در آستانه قرن بیست و یکم، مجله پژوهش حقوق و سیاست، سال اول و دوم، شماره 2 و 3.
– کمیته ی بین المللی صلیب سرخ، حقوق بین الملل بشر دوستانه و مسائل مطروحه به موجب مخاصمات مسلّحانه ی معاصر، گزارش بیست و هشتمین کنفرانس بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر، ژنو، . دسامبر 2003.
– مجموعه مقالات همایش اسلام و حقوق بین الملل بشر دوستانه، گروه نویسندگان، چاپ اول، زمستان 1386.
– مروت، محمد. 1385. نقش کمیته بین المللی صلیب سرخ در حمایت از قربانیان جنگی. فصلنامه علوم انسانی علمی – پژوهشی (علوم انسانی)، سال سیزدهم، شماره 32، بهار 1390.صص 22-27.

سایر منابع:
– آشنایی با سازمان های بین المللی، سازمان ملل متحد، مجله شماره 4.
– حیدری نجات، علی. 1387. سازمانهای غیر دولتی و جهانی شدن فرهنگ بشر دوستانه، پایان نامه دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزی 1387 .
– رحمانی، فرح، جایگاه کمیته بین الملل صلیب سرخ در تدوین، توسعه و حسن اجرای حقوق بین الملل بشردوستانه، پایان نامه کارشناسی ارشد حقوق بین الملل، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، بهمن 1376.

منابع انگلیسی:
A: Book
– Bossier Piere, History of the ICRC: from solferino to Tsushima, Henry Dunant Institute, Geneva, 1985.
– Broy, F., The International Committee of Red Cross, what it is, what it does, ICRC publications, Geneva, 1992.
– Djurovic, Gradimir, The Central Tracing Agency of the ICRC, Henry Dunant Institute, Geneva, 1986.
– Duard André, History of the International Committee of Red Cross: From Sarajevo to Hiroshima, Henry Dunant Institute, Geneva, 1984
– Francois Bugnion, The International Committee of Red Cross and the protection of war victims, Macmillan publishers limited, first pub, 2003.
Hauge, Hans, Humanity for all, the International Red Cross and Red Crescent Movement, Henry Dunant Institute, Berne; Stuttgart, Vienna, 1993.
P. Forsythe, David, The Humanitarians: International committee of Red Cross, First Pub, Cambridge university, New York, 2005.
William, G. and Heacock, R., Under the direction of Freymond, J., International Organizations and evolution of world society, vol. 2, the ICRC, Martins Nijhoff pub, 1984.

B: Articles
– Aeschllmann, Alaln, protection of detainees: ICRC action behind bars ICRC, Vol. 87, No. 857, March 2005.
– Armstrong, J. D. (1985). "The International Committee of the Red Cross and Political Prisoners," in International Organization 39(4) Autumn: 633.
Bugnion Francois, The ICRC and Nuclear weapons form Hiroshima to the dawn of 21st centry, IRRC, Vol. 87, No. 859, Sep. 2005.
– Daccord Yves, ICRC Communication: Generating support, IRRC, vol. 87, No. 860, 2005.
– Durand, A. (1984). From Sarajevo to Hiroshima: History of the International Committee of the Red Cross. Geneva: Henry Dunant Institute. 404, 574, 575-608.
– Forsythe, David, P., The International Committee of Red Cross and humanitarian assistance: apolicy analyisis, IRRC, No. 314, 1996.
– Gasser, Hans-Peter (2002), "Acts of Terror, 'Terrorism' and International Humanitarian Law", International Review of the Red Cross, vol. 847, pp. 547-570.
– Patrnogic, J. (1968). "The Red Cross as a Factor of Peace," in International Review of the Red Cross 8th Year(87) June: 285.
– Pictet, J. (1966). 'The Principles of International Humanitarian Law," in International Review of the Red Cross 6th Year(66) September: 462.
– Sayapin, S. 2009. The International Committee of the Red Cross and International Human Rights Law. Oxford Journals, Law Human Rights Law Review, Volume9, Issue1 Pp. 95-126.
– Siordet, F. (1968). "The Red Cross and Human Rights," in International Review of the Red Cross 8th Year(84) March: 118.
– Wylie, N. (2002). "The Sound of Silence: The History of the International Committee of the Red Cross as Past and Present," in Diplomacy & Statecraft 13(4) December: 194, 196.

C: Reports, Magazines and documents
– Final Records of the Diplomatic conference of Geneva of 1949, Vol. II, Section B.
– Herby, P., "Reports and documents", IRRC, No. 317, 1996.
– ICRC Archives, files 210 (70-71), 252 (165) 202 (175), G 3/82, G
59/I/GC, 233 (43) 1, 202 (214).
– Kosirnik, René, some questions and answers regarding the ICRC and preventive action, official statement 1997.
– Report of the ICRC on its activities during the second world war, September 1, 1939- June 30, 1947), ICRC, Geneva, 1948, Vol. I, II.
– Report of workshop on protection for human rights and humanitarian organization, ICRC, Geneva, January 1999.
– Report on Protection of war Victims, ICRC, International Review of Red Cross, No. 226, 1993.
– Report prepared by the ICRC, 28th International conference of Red Cross and Red Crescent Movement, Geneva, 2 to 6 Dec 2003

D: Websites
_ http://www.ICRC.org/eng/ICRC activities.htm
_ http://www.ICRC.org/eng/ICRC annual reports, 1958-1980, 1980-2006
_ http://www.ICRC.org/eng/ICRC protection.htm
_ http://www.ICRC.org/eng/International Review of Red Cross.htm
_ http://www.IFRC.org/eng

1 – مرادی فارسانی، 1385، ص 32
2 همان منبع، ص 54.
3 رحمانی، فرح.، ممتاز، جمشید. 1376. جایگاه کمیته بین المللی صلیب سرخ در تدوین، توسعه و حسن اجرای حقوق بین المللی بشر دوستانه.
4- شارل روسو، همان، ص 56.
5- mini convertion
6- کمیته ملی حقوق بشردوستانه جمهوری اسلامی ایران، آشنایی با حقوق بشردوستانه بین المللی، ص 266.
7- مانند مواد 27 عهدنامه چهارم و 76 پروتکل اول در خصوص حمایت در برابر هرگونه لطمه به حیثیت، هتک حرمت و تجاوز و ممنوعیت مجازات اعدام برای زنان باردار.
8- مانند مواد 14، 17، 23، 24، 38، 50، 51 و 68 در عهدنامه چهارم شامل حمایتهایی از قبیل: ایجاد مناطق امن، انتقال غیر نظامیان، عبور آزادانه محمولهها، حمایت از کودکان بی سرپرست، شناسایی و تعیین هویت، وضعیت کودکان در سرزمینهای اشغالی و … مواد 77 و 78 پروتکل اول و احترام خاص، ممنوعیت ختک حرمت، مراقبت و کمک، شرایط انتقال، تعلیم و تربیت.
9- ر.ک : مواد 13 عهدنامه های لاهه و رفتار مطابق با اسیر حنگی، بند الف ماده 4 عهدنامهی سوم و صدور کارت شناسایی مخصوص، ماده 79 پروتکل اول و غیر نظامی دانستن آنها.
10- ر.ک: مواد 44 ، 45 و 70 عهدنامه چهارم و ماده 13 پروتکل اول.
11- Principle of distinction
12- برای مطالعه بیشتر رجوع کنید به : قسمت چهارم بخش اول در خصوص حمایت کلی در برابر اثرات مخاصمه مواد 48 به بعد پروتکل اول 1977 در خصوص مخاصمات مسلحانه بین المللی.
13-Principle of proportionality
14- فرح رحمانی، همان، ص 132 به بعد.
15- همان، ص 262.
16- ص 267.
17- See: Hans Hauge, p. 566.
18- فرح رحمانی، ص 270.
19- جمشید، ممتاز، امیر حسین رنجبریان، حقوق بین الملل بشردوستانه، مخاصمات مسلحانه داخلی، چاپ اول، (تهران، میزان، 1384)، ص 53.
20- همان.
21- صص 93-80.
22- رجوع کنید به مواد: 4 تا 19 پروتکل دوم الحاقی 1977.
23- سلاح های متعارف که دارای اثرات غیر تبعیض آمیز و وحشیانه هستند به چند دسته تقسیم میشوند: الف) سلاح های آتش زا مانند بمب ناپالم، موشکهای ابریشم، سلاحهای منفجر شوندهای که تعیین موضع آنها به وسیله اشعه ایکس امکان پذیر نیست. ب) سلاح های انفجاری، شامل بمبهای خوشهای، گلولههای کالیبر کوچک، موشکای سریعالسیر دارای اثراتی شبیه به دام دام. ج) سلاحهای ضد نفر، از قبیل مینهای ضد نفر زمینی، تلههای مهلک و بمبهای با فعالیت تاخیری.
24- همان، ص 202.
25- در پروتکل اول الحاقی تنها به ذکر مقررات کلی در باب وسایل و شیوههای نبرد در ماده 35 پرداخت شد و پیشنهاد شد که مباحث بیشتر موضوع پیمانهای جداگانه و تشکیل کنفرانس دیپلماتیک خاص خود باشد.
26- Lucerne
27- Lugano
28- convention on prohibition or Restriction on the use of certain Conventional weapons.
29- پیشنهاد های دیگری نیز در این خصوص ارائه شده بود مثلاً در مورد ممنوعیت کامل استفاده از مینهای ضد نفر، ممنوعیت استفاده مینهای قابل پرتاب از راه دور که مکانیسم تخریب خودکار در آنها نصب شده، ممنوعیت استفاده از مینهای ضد نفری که مکانیسم تخریب خودکار در آنها تعبیه نشده، لزوم نصب و تعیین مکانیسمهای تخریب خودکار، ممنوعیت استفاده از مینهایی که قابل کشف نیستند، ممنوعیت استفاده از مینهای ضدتانکی که در آنها مکانیسم خنثی سازی خودکار نصب نشده و پیشنهادهای دیگری از این قبیل.
30- در کنفرانس مزبور کمیته همواره بر تسری پروتکل دوم، تصریح مسئولیت پاکسازی مینها، ترتیبات مثبت مناطق مینگذاری شده، حمایت خاص و جدید از کمیته، جلسات مذاکره سالانه و مجازات تاکید داشت.
31- convention on the prohibition of Antipersonal mines.
32- http://www.icrc.org/eng/ICRC activities in the field of weapons.
33- See Reference: The Geneva Conventions … Commentary, Commentary on the additional Protocols.
34- Bugnion, p. 914-918.
35- See: The statutes of the International Red Cross and Red Crescent Movement, IRRC, No. 256,
January-February 1987, pp. 25-59.
36- ر.ک: ماده 44 پاراگراف اول از کنوانسیون اول ژنو و ماده 44 کنوانسیون دوم.
37- promotion
38- د. روور، خدمت و حمایت: حقوق بشر و حقوق بشردوستانه در عملکرد حرفهای پلیس، مترجم: کتایون حسینی نژاد، چاپ اول، (تهران، سرسم، 1383)، ص 12.
39- http://www.icrc.org/eng/ICRC activities/ promotion IHL.htm
40- Ibid.
41 – Exploring Humanitarian Law
42- promoting Human Values Program, Exploitation of Violence – the Violence exploitation.
43- http://www.icrc.org/eng/ICRC activities/ promotion IHL/ Youth.htm
See also: Sobhi Tawil, International Humanitarian Law and basic education, IRRC, No. 839, 2000, p.
44- Ibid.
45- International Committee of Red Cross Training Seminar on IHL for University Teachers, IRRC,
No. 836, p. 958.
46- Luisa vieraccui, promoting teaching IHL in Universities, IRRC, No. 841, 2000.
47- Haiti: ICRC activities between July and September 2005, operational update, 30-09-2005, p. 6.
48- A set of measures and activities intended to prevent harmful evens or to limit their advers
consequences.
49- René Kosirrik, some questions and answers regarding the ICRC and Preventive action, official
statement, November 1997.
50 – Assistance -protection
51- Francois Grünewald, from prevention to rehabilitation: action before, during and after crisis,
IRRC, No. 306, pp. 239-240.
52- Ibid, p. 242.
53- Yves Daccord, ICRC Communication: Generating Support, IRRC, vol. 87, No. 860, Dec 2005, p.
693.
54- پیرو اهمیت و نیاز به اشاعهی دانش بشردوستانه، میان ارباب جراید و روزنامهنگاران، دفتر نمایندگی کمیته بینالمللی صلیب سرخ در ایران با همکاری کمیته ملی حقوق بشردوستانه جمهوری اسلامی ایران، اقدام به برگزاری سمیناری تحت عنوان رسالت رسانههای گروهی در ایران، دیدگاهها و چالشهای بشردوستانه نمودند که در ویژهنامهی مجله پژوهش حقوق و سیاست در بهار 1385 به چاپ رسید.
55- مواد 49، 129 و 146 کنوانسیونهای چهارگانه ژنو 1949 و ماده 80 پاراگراف اول از پروتکل اول الحاقی 1977 و مواد 121 کنوانسیون سوم و 131 کنوانسیون چهارم ژنو.
56- بطور نمونه در 1939 در خصوص ادعای آلمان علیه شوروی در مورد لهستانیهایی که به صورت دسته جمعی به خاک سپرده شده بودند، کمیته آمادگی انتصاب کارشناسان بیطرف را داشت و آن را اعلام کرد ولی با عدم درخواست شوروی مواجه شد؛ یا در 1959 جمهوری دموکراتیک خلق کره، نیروهای مسلح آمریکایی را با استفاده از سلاحهای باکتریولوژی متهم کرد که آنجا نیز شرایط برای تحقیقات کمیته فراهم نبود؛ یا در 1972 ادعاهای مصر، اسرائیل و سوریه علیه یکدیگر، به دلیل اینکه سوریه پاسخی به موافقتنامه مصر و اسرائیل در مورد تشکیل کمیسیون تحقیق نداد، به تشکیل کمیسیون تحقیق منجر نگردید.
57- در جنگ جهانی اول کمیته در چهار مورد، اقدام به انتشار نقضهای فاحش نمود که کانون توجه آن، گستر حملات مستقیم علیه جمعیت غیر نظامی و تنگ کردن حلقه محاصره، اخراج، گروگانگیری و کشتار افراد غیر نظامی و تهدیداتی که برای زندانیان جنگی که تحت حمایت کنوانسیون 1929 نبودند، بود.
58- Bugnion, p. 931.
59- Action by the ICRC in the event of breaches of IHL, Extract from IRRC, No. 221, March – April,
1981, p. 76-83.
60- protecting power
61- Mandatory State
62- Host state
63- liasion
64- Scrutiny
65- از جمله وظایف قدرت حامی میتوان به ماده 126 از کنوانسیون سوم و ماده 143 از کنوانسیون چهارم اشاره نمود که مشابه این وظایف برای کمیته بین المللی صلیب سرخ نیز در نظر گرفته شده است.
66- ماده 10، 10، 10، 11 مشترک: "مقررات این قرارداد با فعالیتهای انسان دوستانه کمیته بنیالمللی صلیب سرخ یا هر دستگاه بشردوستانه بیطرف دیگر، برای حمایت از اسیران جنگی و کمک به آنها با موافقت دولتهای متخاصم مربوطه به عمل آورد مانعه الجمع نخواهد بود".
67- مثلاً رجوع کنید به مواد 12، 56، 58، 60، 65، 71، 72، 73، 75، 79، 81ف 96، 98، 100، 104، 107، 180، 121 و 126 کنوانسیون سوم.
68- از جمله میتوان به مواد 13، 160، 15، 23، 30، 35، 43، 45، 49، 55، 59، 60، 76، 74، 75، 76، 123، 121، 125 و 131 کنوانسیون چهارم اشاره کرد.
69- liaision work
70- Judicial assistance
71- از جمله پیشنهادهایی که برای جایگزینی قدرت حامی شده بود تعیین "کمیتهی بین المللی عالی برای حمایت از بشریت" بود که این امر با در نظر گرفتن واقعیات موجود غیر عملی بود.
72- Irian Jaya
73- Bugnion, p. 889-902.
74- ر.ک: مواد 84، 33، 45 و 60 پروتکل اول 1977.
75- نگاه کنید به مواد 11، 45، 70 و 78 پروتکل اول 1977.
76- نگاه کنید به مواد 12، 29، 43، 59 و 56 پروتکل اول 1977.
77- مثلاً برای سالهای متمادی کمیته در اسرائیل و سرزمینهای اشغالی منظماً در محاکمات بازداشت شدگان فلسطینی شرکت نموده است و مشابه آن برای آزادی اتباع کویتی انجام داد که این رهیافت تنها راه عملی ممکن بوده است.
78- http://www.icrc.org/eng/icrc activities/ coorporation between national red cross and red crescent
societies and ICRC.htm.
79- بطور نمونه شرکت در اجلاس چهل و هفتم در 1992 به بحث حمایت از محیط زیست در مخاصمات مسلحانه در اجلاس چهل و نهم در 1994 در مورد کنوانسیون محدودیت و ممنوعیت برخی از سلاحهای متعارف.
80- برای مطالعه بیشتر در ارتباط با همکاریهای کمیته با سازمان ملل و انداموارههای آن ر.ک به:
– http://www.ICRC.org/home/ICRC Activities/ Humanitarian diplomacy/ United Nations
– International Review of Red Cross, No. 843, 844, 2001.
81- http://www.icrc.org/eng/icrc activities/ coorporation between national red cross and red crescent
societies and ICRC.htm.
82- IRRC, No. 296, Sep-Oct 1993, pp. 377 -381 and IRRC No. 304, 1995: special issue: follow up to the
International conference for the protection of war victims.
83- http://www.ICRC.org/eng/ home/ICRC Activities/ Humanitarian diplomacy/ other Organizations.htm
84- کمیته برنامههای زیادی برای مقابله و پاکسازی مینهای زمینی ضد نفر در سرتاسر جهان انجام داده است از جمله مناطق غرب ایران با همکاری جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران برنامههای آموزشی به ویژه برای کودکان و زنان و آموزش خطرات مقابله با آنها در قالب بروشور، کلاسهای آموزی و توجیهی داشته است.
85- Francois Bugnion, The International Committee of Red Cross and Nuclear weapons: From
Hiroshima to the down of the 21st century, IRRC, Vol. 87, No. 859, Sep. 2005, pp. 514-16.
86- Ibid, p.519.
87- Agenda for Humanitarian Action
88- رجوع کنید به بیانیه رسمی کمیته در 25 سپتامبر 2002 در مورد درخواست از مقامات سیاسی، نظامی و جوامع علمی و پزشکی در مورد خطرات سلاحهای بایوتکنولوژیک. همچنین رجوع کنید به:
IRRC, No. 859, September 2005, means of warfare
89- http://www.ICRC.org/eng/ICRC activities/ICRC activities in the feild of weapons.htm.
90- special report, women and war, follow-up the "woman facing war", ICRC Publication, 2003, pp.
5,10,11.
See also: Judith Gardam, women, human rights and international law, IRRC, No. 324, 1998, pp.
421-432.
91- See: Nick Danziger, children and war, Red Cross and Red Crescent Magazine, No. 203, 2003.
92- پیوستن 10 کودک به آغوش خانوادههایشان در تاریخ 19 فوریه 2004 در کنگو تنها یکی از این نمونههاست.
Jakob Kellenberger, child victims of armed conflict: the view of ICRC, Official statement, 23 May 2000.
93- در سال 1999 کمیته، بیش از سیصد هزار پیام خانوادگی را جمعآوری و توزیع نموده است. (Ibid)
94- بطور نمونه در سال 1999 کمیته از 228000 بازداشتی در 31 کشور بازدید کرد که در میان آنها 1582 پسر و 452 دختر بود. (Ibid)
95- Ibid, see also: http://www.ICRC.org/home/focus/children in war.htm
96- Jean philipe Lavoyer, Op. Cit., p. 162-180.
See ICRC Annual Report 2006, and Alioin Aeschliman, Protection of IDPs: an ICRC view, press
article, 1-10-2005
97 گلشن، محمودرضا و مصفا، نسرین. 1377. سازمانهای غیردولتی و نقش آنان در توسعه و ارتقای حقوق بشر.
98 همان منبع، ص 56.
99 مرادی فارسانی، ایمان؛ ترجمه، کمیته بین المللی صلیب سرخ را بشناسیم
100 مروت، مهدی. نقش کمیته بین المللی صلیب سرخ در حمایت از قربانیان جنگی. فصلنامه علوم انسانی علمی – پژوهشی (علوم انسانی)، سال سیزدهم، شماره 32، بهار 1390.صص 22-27.

101 گلشن، محمودرضا و مصفا، نسرین. 1377. سازمانهای غیردولتی و نقش آنان در توسعه و ارتقای حقوق بشر.
102 حیدری نجات، علی. 1387. سازمانهای غیر دولتی و جهانی شدن فرهنگ بشر دوستانه
103 بیگ زاده، ابراهیم، "سازمان های غیردولتی و حقوق بین الملل"، مجله تحقیقات حقوقی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی تهران، شماره 32-31، پائیز- زمستان 1379.

104 گلشن، محمودرضا و مصفا، نسرین. 1377. سازمانهای غیردولتی و نقش آنان در توسعه و ارتقای حقوق بشر
—————

————————————————————

—————

————————————————————