دیوان بین المللی کیفری در سازمان بین المللی
فهرست مطالب
دیوان کیفری بین المللی
اعضای دیوان کیفری بین المللی
صلاحیت ذاتی دیوان
صلاحیت های زمانی و شخصی دیوان
مزایای الحاق ایران به دیوان کیفری بین المللی
معایب احتمالی پیوستن ایران به دیوان کیفری بین المللی
انتقادات
ارکان دیوان کیفری بین المللی
نحوه رسیدگی دیوان کیفری بین المللی
دیوان کیفری بین المللی
این دادگاه به جرایمی رسیدگی می کند که پس از این تاریخ توسط اتباع یا در قلمرو یکی از کشورهای عضو انجام شده باشد یا اینکه با تصویب شورای امنیت سازمان ملل متحد به این دیوان احاله شده باشد.
این دادگاه تاکنون به ۵ موضوع نسل کشی رواندا، نسل کشی کنگو، نسل کشی آفریقای مرکزی، جنگ دارفور در سودان، و نسل کشی کنیا رسیدگی و علیه ۱۴ نفر اعلام جرم کرده که از بین آن ها ۷ نفر فراری، ۲ نفر مرده (یا تصور می شود که مرده باشند)، ۴ نفر در بازداشت و یک نفر به طور داوطلبانه در دادگاه حاضر شده اند.
به انگلیسی: International Criminal Court به اختصار ICC
نخستین دادگاه دائمی بین المللی برای رسیدگی به جرایم نسل کشی، جنایات علیه بشریت، جنایت جنگی و جنایت تجاوز است که مقر آن در لاهه، هلند قرار دارد.
دیوان کیفری بین المللیICC در سال 1998 به عنوان نخستین دادگاه دائمی بین المللی جهت رسیدگی به جنایات بین المللی تشکیل شد و در حقیقت دیوان محصول تلاش هایی بوده که بعد از جنگ جهانی اول صورت گرفته است. معاهده ورسای 1919 نخستین گام برای محاکمه و مجازات جنایتکاران بین المللی محسوب می شود که براساس آن ویلهم دوم به عنوان حاکم آلمان به جهت ارتکاب بعضی جرایم باید مورد محاکه قرار می گرفت اما وی به هلند پناهنده گردید و این کشور نیز وی را مسترد ننمود تا اینکه در سال 1941 درگذشت.
دیوان کیفری بین المللی
در تاریخ 9 دسامبر 1948 مجمع عمومی از کمیسیون حقوق بین الملل و کمیته ویژه ای متشکل از نمایندگان دولت ها درخواست خود را مبنی بر تشکیل چنین دادگاهی را مورد بررسی قرار دادند. با این وجود در عمل این امر محقق نگردید. جریان فوق در کنوانسیون 1973 منع مجازات جنایات آپارتاید نیز دنبال گردید.
در سال 1991 کمیسیون حقوق بین الملل اقدام به تصویب پیش نویس قانون جنایت علیه صلح و امنیت بشری نمود. شورای امنیت بدنبال جنایاتی که در سالهای 1991 تا 1994 در بوسنی و هرزگوین و رواندا رخ داد اقدام به تاسیس دو دادگاه اختصاصی بینالمللی کیفری نمود. (دادگاه رواندا و دادگاه یوگسلاوی)
کمیسیون حقوق بین الملل در سال 1996 طرح تاسیس دیوان بین المللی کیفری را تکمیل و به مجمع عمومی ارسال نمود.
جهت بررسی موضوع مجمع نیز اقدام به تاسیس دو کمیته که در سال های 1995 تا 1998 به فعالیت پرداختند نمود. در نهایت در سال 1998 اساسنامه دیوان بین المللی کیفری در کنفرانس رم مورد تایید و امضای نمایندگان 120 دولت واقع شد و از اول ژولای 2002 لازم الاجرا گردید. مقر دادگاه در لاهه واقع شده است.
دیوان کیفری بین المللی
اعضای دیوان کیفری بین المللی
تا ژانویه 2009 این نهاد دارای 108 کشور عضو بوده و تقریبا کلیه کشورهای اروپایی و آمریکای جنوبی، نیمی از کشورهای آفریقایی و همچنین استرالیا، نیوزیلند و کانادا عضو دیوان می باشند. از کشورهای آسیایی ژاپن، افغانستان، تاجیکستان، اردن، مغولستان، کامبوج و تیمور شرقی به این دادگاه پیوستند. اسرائیل، آمریکا و سودان از امضای پیمان دادگاه بین المللی خودداری نمودند. در 31 دسامبر 2002 ایران اساسنامه را امضا نمود اما تاکنون به تصویب مجلس شورای اسلامی نرسیده است.
صلاحیت ذاتی دیوان
به موجب اساسنامه، دیوان صلاحیت رسیدگی به خطیرترین جرایم به شرح زیر را دارد:
الف ـ جنایت نسل کشی
ب ـ جنایات علیه بشریت
ج ـ جنایت جنگی
د ـ جنایت تجاوز …
صلاحیت ذاتی دیوان
الف ـ جنایت نسل کشی
ب ـ جنایات علیه بشریت
ج ـ جنایت جنگی
عبارت است از نابود سازی تمام و یا برخی از یک قوم، گروه ملی، نژادی و یا مذهبی. از خصوصیات این جرم این است که جهت وقوع نسل کشی لزوما وجود یک سیاست دولتی و یا سازمانی شرط نیست.
این دسته از جنایات عبارت است از: «هریک از اعمال تعیین شده در بند ۱ ماده ۷ اساسنامه می باشد که بصورت حمله ای گسترده یا سازمان یافته علیه یک جمعیت غیر نظامی و با علم به آن حمله رخ می دهد. حمله گسترده و سازمان یافته شامل رفتاری می گردد که علیه هر جمعیت غیر نظامی در تعقیب یا پیشبرد سیاست یک دولت یا یک سازمان انجام می شود.
به صورت کلی، پنج مورد از جنایات جنگی در ماده ۸ اساسنامه بیان شده است که بعضی از آنها دارای ریشه عرفی و برخی نیز بر اصول قراردادی مبتنی هستند. جنایات جنگی در اساسنامه، درقالب مخاصمه مسلحانه بین المللی و غیر بین المللی عنوان شده است. سعی شده است تا در اساسنامه آن دسته از جنایاتی بعنوان جنایات جنگی قصد شوند که در مورد عرفی بودن آنها شک و تردیدی وجود نداشته باشد.
صلاحیت ذاتی دیوان
تهاجم یا حمله به سرزمین دولت دیگر بوسیله نیروهای مسلح یک دولت، یا هر نوع اشغال نظامی، هر چند موقت که از چنین تهاجم یا حمله ای ناشی شود، یا هر نوع ضمیمه تمام یا بخشی از سرزمین دولت دیگر با استفاده از نیروی مسلح، بمباران سرزمین دولت دیگر یا به کار بردن سلاح علیه سرزمین دولت دیگر؛ محاصره بنادر یک دولت؛ و …
مصادیق جرم تجاوز نیز عبارتند از:
د ـ جنایت تجاوز …
به موجب ماده 1 مکرر اساسنامه جرم تجاوز عبارت است از: برنامه ریزی، تدارک، آغاز یا اجرای اقدام تجاوز کارانه توسط صاحب منصبی که به نحو موثری اقدام سیاسی یا نظامی یک دولت را کنترل یا هدایت می کند، که با توجه به ماهیت، شدت و گسترده آن، موجب نقض آشکار منشور ملل متحد می شود.
صلاحیت های زمانی و شخصی دیوان
لازم به ذکر است که دیوان کیفری بین المللی فقط درخصوص جرایمی که پس از لازم الاجرا شدن اساسنامه به وقوع پیوسته اند صلاحیت دارد. درخصوص صلاحیت شخصی دیوان بر اساس ماده 11 اساسنامه، دیوان فقط صلاحیت رسیدگی به جرایم اشخاص را دارد در نتیجه مسئولیت کیفری دولتی در آن قابلیت رسیدگی ندارد. شخص مورد نظر باید دارای ویژگی هایی به شرح زیر باشد:
1- شخص باید حقیقی باشد، شخص حقیقی (کلیه افراد بشر، شخص حقیقی هستند. در واقع انسان از لحظه تولد تا هنگامی که از دنیا می رود، دارای شخصیت حقیقی است. شخص حقیقی دارای حقوق و تکالیفی است که باید توسط سایر اشخاص حقیقی و به طور کلی جامعه مورد احترام واقع گردد.)
2- بیشتر از 18 سال داشته باشد، اشخاص زیر 18 سال در دادگاه داخلی و طبق قوانین داخلی مورد محاکمه قرار می گیرند.
3- چنانچه شخص هنگام وقوع جرم دارای بیماری و یا اختلال روانی باشد و یا اینکه فاقد اراده بوده مسئولیتی نخواهد داشت.
4- دستور و یا تشویق به ارتکاب جرم نیز قابل پیگیری و محاکمه است.
5- مساعدت و تلاش جهت ارتکاب جرم قابل رسیدگی و محاکمه است.
مزایای الحاق ایران به دیوان کیفری بین المللی
عدم الحاق ایران به دیوان کیفری بین المللی منجر به انزوای سیاسی ایران می گردد. با لحاظ اینکه در آینده نزدیک، دیوان جهان شمول می شود این دیدگاه که نپیوستن ایران سبب انزوای سیاسی کشورمان می گردد مورد تایید قرار می گیرد. مزیت دیگر برای ایران تلاش جهت کاستن قدرت شورای امنیت بوسیله اساسنامه دیوان می باشد.
کشورهای اروپایی متعاقب فروپاشی شوروی سابق، شورای امنیت و سازمان ملل را در دست آمریکا دیدند و به منظور کاستن قدرت آمریکا در شورای امنیت و جهت تغییر در ترکیب شورای امنیت و سازمان ملل از دیوان کیفری بین المللی حمایت نمودند. در واقع الحاق ایران به دیوان جهت کاستن قدرت شورای امنیت تاثیرگذار خواهد بود که می تواند عامل موثری در الحاق ایران و دیگر کشورهای اسلامی به دیوان بین المللی کیفری محسوب گردد.
مزایای الحاق ایران به دیوان کیفری بین المللی
لازم به ذکر است از آنجا که اکثر مقررات موجود در اساسنامه دیوان دارای جنبه عرفی هستند و جامعه بین الملل نقض آنرا محکوم می نماید، نپیوستن ایران به دیوان موجب رفع مسئولیت کیفری از ایران نخواهد بود.
مزیت مهم دیگری که وجود دارد این است که با تصویب اساسنامه دیوان و پذیرش صلاحیت آن با یک مرجع بین المللی مواجه هستیم که جامعه بشری بصورت کلی در آن مشارکت دارد و این امر دارای مزیت خیلی بیشتری نسبت به عدم الحاق به دیوان و مواجه با شورای امنیت که ایران در تنظیم اساسنامه آن نقشی نداشته می باشد.
در صورت عدم الحاق به دیوان، اولین سند ضمانت اجرای بین المللی را از دست می دهیم و چنانچه تجاوزی صورت گیرد ایران نمی تواند به هیچ نهادی پناه ببرد.
در صورت عضویت ایران و فعال بودن در آن می توانیم اهدافمان را پیش ببریم که این مساله در اساسنامه دیوان نیز مشهود است که ایران به عنوان ریاست کنفرانس اسلامی توانست بعضی از درخواست های خود را در اساسنامه بگنجاند.
معایب احتمالی پیوستن ایران به دیوان کیفری بین المللی
در این خصوص لازم است تا نخست راجع به مشکلات ماهوی اساسنامه و بررسی جرایم و مجازاتهای موجود در آن بپردازیم. در ماده 5 اساسنامه، جرایم موجود به چهار دسته تقسیم شده اند:
الف) جنایات نسل کشی ب) جنایت ضد بشریت ج) جنایات جنگی د) جنایت تجاوز
از مهمترین موضوعات درخصوص الحاق ایران به دیوان کیفری بین المللی این است که ایران همانطور که مطلع هستید سالهاست متهم به نقض حقوق بشر می باشد. بنابراین بنا به توضیحات فوق به نظر می رسد تطبیق و بررسی مقررات ایران با اساسنامه دیوان و پیدا نمودن تفاوت و نقاط تفارق میان آنها از جمله مهمترین موضوعات درخصوص الحاق ایران است.
تطبیق نداشتن ساختارهای داخلی ایران با اساسنامه دیوان نیز از جمله مشکلات بر سر راه الحاق ایران به دیوان کیفری بین المللی محسوب می گردد. از مهمترین ساختارها که در ادامه مورد بررسی قرار داده ایم ساختار حقوقی است:
در ساختارهای حقوقی لازم است تا قوانین اساسی، رویه های عرفی و … در ارتباط با جرایم قید شده در اساسنامه مورد بررسی واقع شوند. بعضی از قوانین ایران و برخی از آیین نامه های داخلی ایران با مفاد اساسنامه درخصوص حقوق بشر دارای تعارض هستند که در ادامه به شرح آن پرداخته ایم:
معایب احتمالی پیوستن ایران به دیوان کیفری بین المللی
الف) حقوق مربوط به گروه های قومی ، سیاسی، مذهبی و فرهنگی – بند ح از پارگراف یک ماده ۷ اساسنامه
ب) تنبیه بدنی که از آن در بند «و» ماده ۷ به عنوان شکنجه یاد شده است
ج) ابعاد مختلفی از مسائل مربوط به زنان که در پاراگراف «ز» و «ح» ماده ۷ درج شده است.
موارد فوق الذکر و مواردی نظیر محرومیت سخت اشخاص از آزادی جسمانی و یا ناپدید شدن اجباری، از قطعنامه های متعددی اخذ شده اند که سالهاست علیه جمهوری اسلامی ایران در سازمانهای بین المللی مطرح بوده اند. درصورت پیوستن ایران در دیوان کیفری بین المللی مطرح شدن آنها در ایران به شدت محتمل خواهد بود.
معایب احتمالی پیوستن ایران به دیوان کیفری بین المللی
انتقادات
بسیاری از کشورها خواستار افزودن تروریسم و قاچاق مواد مخدر به این فهرست بودند. اما توافقی بر سر تعریف تروریسم حاصل نشد و در مورد قاچاق مواد مخدر نیز تصور می شد که ممکن است عمده منابع محدود این دادگاه، به رسیدگی به آن اختصاص یابد. هند نیز اصرار داشت که کاربرد جنگ افزار هسته ای و سایر جنگ افزار کشتارجمعی به عنوان جنایت جنگی در صلاحیت دیوان باشد که این تلاش ناموفق ماند. هند پس از آن از این موضوع ابراز نگرانی کرد که «اساسنامه رم به روشنی این مفهوم را بیان می دارد که کاربرد سلاح های کشتارجمعی یک جنایت جنگی به شمار نمی رود» که این یک هشدار غیرعادی به جامعه بین المللی بود.
برخی هم از این موضوع انتقاد کرده اند که اساسنامه رم جرایم را بیش از اندازه گسترده و مبهم تعریف کرده است. برای نمونه دولت چین گفته است که تعریف جنایت جنگی در این اساسنامه فراتر از تعریف آن در حقوق بین الملل عرفی است.
حمایت آمریکا از اسرائیل برای جلوگیری از محاکمه مقامات نظامی اسراییلی، منجر به تضعیف دیوان شده است.
ارکان دیوان کیفری بین المللی
دیوان کیفری بین المللی از ۴ رکن تشکیل شده است:
دفتر رییس: مسئول اداری دیوان
شعبات رسیدگی: دیوان دارای سه شعبه است: ۱) تحقیقات مقدماتی؛ ۲) محاکمه؛ ۳) تجدیدنظر.
دفتر دادستانی: مسئول انجام تحقیقات در مورد جرایمی که رسیدگی به آن ها در صلاحیت دیوان است.
دفتر ثبت: مسئول جنبه های غیر قضایی اداره و خدمات دیوان
دیوان در ۴ مورد می تواند وارد عمل شود:
نحوه رسیدگی دیوان کیفری بین المللی
۱- زمانی که یکی از کشورهای عضو، داوطلبانه پیگیری موردی از جنایت و نقض حقوق بشر در درون خود را به دادگاه محول کند.
۲- زمانی که یک کشور غیرعضو، در یک مورد معین، صلاحیت دادگاه را به رسمیت بشناسد و پرونده ای از جنایت جنگی یا نقض حقوق بشر را به آن احاله دهد.
۴- زمانی که شورای امنیت موردی را به دیوان ارجاع دهد.
۳- خود دیوان راساً وارد عمل شود؛ به خصوص زمانی که افراد حقیقی یا نهادهای غیردولتی، شکایتی را به آن تسلیم کنند که البته پیشرفت کار در این زمینه کاملا به همکاری کشور محل جنایت بستگی دارد.