تغییر رفتار و رفتار درمانی نظریه ها و روش ها
فصل اول
تعریف تغییر رفتار و رفتار درمانی
تغییر رفتار و رفتار درمانی به مجموعه روش ها و فنونی گفته می شود که از یافته های روان شناسی آزمایشی به ویژه روانشاسی یادگیری استخراج شده اند و هدف آنها کمک به رفع مشکلات سازگاری افراد در موقعیت های مختلف زندگی فردی و اجتماعی است.
تعریف و انواع رفتار
تعریف رفتار
رفتار یعتی عملی که از فرد سر می زند یا سخنی که بر زبان می آورد.
رفتار یعنی هر فعالیتی که جاندار انجام می دهد و به وسیله جانداری دیگر یا یک ابزار اندازه گیری قابل مشاهده و اندازه گیری است.
بنابراین رفتار هم شامل حرکات بیرونی می شود هم شامل حرکات درونی و هم فعالیت غددی.
تعریف پاسخ
پاسخ نیز مانند رفتار به فعالیت های مشاهده پذیر و اندازه پذیر جانداران گفته می شود.
معمولا یک رفتار از مجموعه ای پاسخ تشکیل می شود.
انواع رفتار
رفتار پاسخگر
بعضی رفتارها به طور حتم به وسیله محرک های فیزیولوژیکی معینی ایجاد می شوند. مثلا ترشح بزاق در نتیجه قرار گرفتن غذا در دهان ایجاد می شود.رابطه بین یک محرک فیزیولوژیکی خاص و پاسخی که به وجود می آورد بازتاب نام دارد. بنابراین تمام رفتارهای بازتابی نیاز به محرکی دارند که پیش از آنها اتفاق بیفتد، این نوع محرک را محرک پیش آیند می نامند. به پاسخی که در نتیجه این محرک رخ می دهد پاسخ بازتابی گفته می شود که اسکینر نام رفتار پاسخگر را برای آن برگزیده است.
انواع رفتار
رفتار کنشگر
علاوه بر رفتارهای پاسخگر که با محرک های پیش آیندشان کنترل می شوند گروه دیگری رفتار وجود دارد که با پس آیندهایشان تغییر می یابند.این نوع رفتار برعکس رفتار پاسخگر که به طور خودکار و غیر ارادی از فرد سر می زند بیشتر جنبه ارادی دارد و از سوی فرد صادر می شود و به همین جهت به آن رفتار کنشگر یا رفتار فعال می گویند.
رفتار نهان
رفتار نهان به رویدادهای درونی و خصوصی فرد گفته می شود تا آن را از اعمال بیرونی که رفتار آشکار نام گرفته متمایز سازد.
مفهوم رفتار نابهنجار
فرض بنیادی تغییر رفتار ورفتار درمانی این است که رفتار بهنجار و رفتار
نابهنجار از اصول روانشناختی یکسانی پیروی می کنند.
برای اصلاح رفتار نابهنجار فرد باید شرایط مناسب یادگیری را فراهم آورد و از این راه به تغییر رفتار نابهنجار و جانشین ساختن آن با رفتار بهنجار اقدام کرد.
فصل دوم
رفتار گرایی واتسون و نظریه شرطی سازی کنشگر اسکینر
رفتار گرایی را نخست جان بی واتسون به طور رسمی پایه گذاری کرد و اعلام داشت که موضوع علم روانشناسی رفتار و هدف آن پیش بینی و کنترل رفتارباید باشد. او ذهن و فرایندهای ذهنی را از مطالعات خود کنار گذاشت زیرا این رویدادها با روش های عینی که رفتار آشکار از طریق آنها مطالعه می شد قابل پژوهش نبودند. به همین سبب رفتارگرایی واتسون رفتارگرایی روش شناختی نام دارد. در این رویکرد تفکر، تخیل، ادراک، و احساس های درونی پذیرفته می شوند.
نظریه شرطی سازی پاولف
پاولف کشف کرد که به جز غذا محرک های دیگری که هنگام غذا دادن در محیط حیوان حاضرند در او همان پاسخ ترشح بزاق را که غذا در حیوان موجب می شود به وجود می آورند.
رویکردهای شناختی تغییر رفتار
نظریه یادگیری اجتماعی
بندورا نوع دیگری از یادگیری را معرفی کرده است که یادگیری مشاهده ای نام دارد. طبق این نظریه یادگیری انسان ها از طریق مشاهده اعمال دیگران و اتفاقاتی که برایشان می افتد یادمی گیرند و در این نوع یادگیری تجربه مستقیم ضرورت ندارد.
طبق این نظریه سه دسته عوامل در تعیین و ادامه رفتار دخیل اند:
1- محرک های پیش آیند محیطی رفتار
2- پیامدهای محیطی رفتار
3- فرآیندهای واسطه ای شناختی
رویکردهای شناختی تغییر رفتار
شناخت درمانی
مجموعه روش هایی که در همه آنها فرایندهای شناختی نقش عمده ای را ایفا می کنند و تاکید همه آنها در درمان بر بازسازی شناختی است ، شناخت درمانی نام دارد.
در روش های شناخت درمانی عمدتا فرایندهای شناختی یعنی تفسیرهای فرد از آنچه در اطراف او رخ می دهد مورد نظر هستند. علاوه بر این روش های شناخت درمانی را نمی توان محصول مستقیم نظری های پاولف، هال، اسکینر یا غیره دانست.
رویکرد التقاطی
آرنولد لازاروس نمایندگی این گروه را بر عهده دارد. او مدافع رفتار درمانی گسترده طیف یا رفتار درمانی چندوجهی است و به رفتاردرمانگران توصیه می کند که برای برپا کردن فعالیت های خود هم از دست آوردهای بالینی سود ببرند و هم از داده های پژوهشی. او همچنین پیشنهاد می کند که درمانگران هر جا که لازم می آید از درمان های غیر رفتاری نیز استفاده بکنند.
فصل سوم
برنامه تغییر رفتار و رفتار درمانی
1- تعیین رفتار آماج
نخستین مرحله از برنامه کار تغییردهنده رفتار تعیین رفتار آماج است. این رفتار رفتاری است که مورد مشاهده قرار می گیرد و اندازه گیری می شود. این رفتاری است که باید تغییر یابد واصلاح شود. این رفتار همان رفتار مشکل آفرین یا ناسازگارانه است که غالبا به صورتی کلی و مبهم مانند فزونکاری ، تنبلی و افسردگی به تغییر دهنده رفتار ارجاع می شود. از این رو به این مشکلات رفتاری مشکلات مطرح شده می گویند.
برنامه تغییر رفتار و رفتار درمانی
2- بیان هدف برنامه
در بیان هدف برنامه، تغییر دهنده رفتار باید تصمیم بگیرد که می خواهد برای مددجو چه کاری انجام دهد. یعنی تغییراتی را که قرار است در رفتار آماج ایجاد گردند مشخص نماید. لازم است مشکل تغییر یافته یا اصلاح شده رفتار را که پس از اعمال روش تغییر رفتار حاصل خواهد شد دقیقا تصویر کند. به این کار بیان هدف برنامه تغییر رفتار می گویند و مشکل تغییر یافته رفتار پس از اعمال روش تغییر رفتار را رفتار نهایی یا رفتار پایانی می نامند.
برنامه تغییر رفتار و رفتار درمانی
3- آماده کردن هدف رفتاری
نخستین گام در تهیه هدف رفتاری تعیین و توصیف ویژگی های رفتاری است که قرار است پس از تغییر و اصلاح به وجود آید. متخصصان رفتاری ویژگی های رفتاری راابعاد رفتار نامیده و آنها را به شرح زیر تعریف کرده اند:
شکل ظاهری رفتار: یعنی اینکه رفتار در چه شکلی رخ می دهد.
شدت یا نیروی رفتار: رفتار با چه شدتی رخ می دهد.
نرخ یا فراوانی رفتار: تعداد دفعات وقوع رفتار
طول مدت رفتار: زمانی که دادن پاسخ به طول می اجامد.
دوره نهفتگی رفتار: مدتی که طول می کشد تا رفتار شروع شود.
مکان یا موقعیت انجام رفتار: جایی که رفتار در آن رخ می دهد.
برنامه تغییر رفتار و رفتار درمانی
4- انتخاب روش تغییر رفتار
ایجاد تغییر رفتار در هریک از جهت های زیر انکان پذیر است:
افزایش دادن یا نیرومند کردن رفتارهای ضعیف
گسترش یا تعمیم دادن یک رفتار به موقعیت های تازه
محدود کردن یک رفتار به موقعیت های معین
ایجاد کردن یا شکل دادن رفتارهای تازه
نگهداری و ادامه رفتارهایی که در طول زمان ممکن است به ضعف گرایند
کاهش دادن یا حذف کردن رفتارهای نا مطلوب
برنامه تغییر رفتار و رفتار درمانی
5- انتخاب وابستگی
وابستگی به رابطه بین سه عنصر زیر گفته می شود:
1- شرایطی که رفتار در آن رخ می دهد یا پیش آیندهای رفتار
2- رفتار
3- نتایج و پس آیندهای رفتار
وابستگی ها هم به طور طبیعی اتفاق می افتند و هم می توان آنها را به طور عمدی ترتیب داد.
برنامه تغییر رفتار و رفتار درمانی
6- اجرای روش تغییر رفتار
در این مرحله تغییر دهنده رفتار ابتدا باید وضعیت رفتار آماج را به طور طبیعی مشخص کند و منحنی خط پایه رفتار را رسم نماید. یعنی باید برای مدتی رفتار مشکل آفرین را به دقت تحت نظر بگیرد تا ویژگی های موجود آن به خوبی معلوم شوند تا اینکه در مرحله اجرای روش بتواند با مقایسه تغییرات ایجاد شده در رفتار با شرایط خط پایه جریان پیشرفت کار خود را لحظه به لحظه مورد ارزیابی قرار دهد.
فصل چهارم
انواع روش های سنجش مستقیم
سنجش محصولات ماندنی رفتار یا سنجش فرآورده رفتار
بعضی از رفتارها از خود شواهد عینی شامل محصولات یا تولیدات ماندنی به جای می گذارند. محصولات ماندنی رفتار را می توان بلافاصله پس از کامل شدن یا مدتها پس از آن اندازه گیری کرد. اما بهتر است در اولین فرصت به سنجش اینگونه محصولات اقدام نمود.
روش سنجش محصولات ماندنی رفتار یک روش بعد از واقعه است یعنی اندازه گیری زمانی صورت می پذیرد که رفتار انجام شده و به پایان رسیده باشد.
انواع روش های سنجش مستقیم
سنجش رویدادهای گذرای رفتار یا سنجش فرآیند رفتار
بر خلاف رفتارهایی که محصولات ماندنی به جای می گذارند بسیاری از رفتارهایی که رفتار درمانگر و تغییر دهنده رفتار با آنها سر و کار دارند چنین آثاری از خود به جای نمی گذارند. به همین سبب سنجش اینگونه رفتارها بسیار دشوارتر است.
برای اندازه گیری این نوع رفتارها لازم است هنگامی که دارند اتفاق می افتند به مشاهده و ثبت آنها پرداخت . به همین جهت روش های سنجش رویدادهای گذرا را روش های ثبت مشاهده ای نیز می نامند.
این رفتارها عبارتند از: ثبت رویداد، ثبت طول مدت، ثبت دوره نهفتگی، ثبت فاصله ای، ثبت نمونه گیری زمان.
فصل پنجم
انواع روش های سنجش غیرمستقیم رفتار
1- مصاحبه با مددجو
متداول ترین روش سنجش غیر مستقیم است.
به گفتار و حرکات مددجو کاملا توجه کنید.
نسبت به مددجو از لحاظ هیجانی عینی باشید.
نسبت به مددجو واکنش همدلانه داشته باشید.
به مددجو اطمینان بدهید که رابطه درمانی شما با او محرمانه خواهد بود.
انواع روش های سنجش غیرمستقیم رفتار
2- مصاحبه با افراد دیگری که در زندگی مددجو اهمیت خاص دارند
در این مصاحبه نکاتی را که درباره مصاحبه با مددجو گفتیم باید رعایت کرد. بنابراین این دو روش مصاحبه شباهت های زیادی دارند و محاسن و معایب آنها نیز یکسان هستند.
3- نظارت شخصی
در این روش مددجو به مشاهده و ثبت رفتار خود می پردازد. این نوعیروش سنجش مستقیم رفتار توسط شخص رفتار کننده است. علت اینکه در زمره روش های غیرمستقیم قرار دارد این است که در آن خود درمانگر به مشاهده و ثبت رفتار مددجو نمی پردازد.
انواع روش های سنجش غیرمستقیم رفتار
4- ایفای نقش
ایفای نقش یا نقش گزاری روشی است که در آن درمان گر از مددجو می خواهد تا در یک موقعیت ساختگی در دفتر کار درمانگر که با موقعیت واقعی زندگی شبیه سازی شده است به رفتار مورد نظر بپردازد.
5- پرسشنامه های شخصیت سنج
از روش های متداول سنجش ویژگی های روان شناختی افراد است. ولی روان شناسان علاقه ای به استفاده از آن ندارند زیرا این گونه پرسشنامه ها با این فرض درست شده اند که افراد از لحاظ صفات شخصیتی خاصی قابل تمایز از دیگران هستند در صورتیکه روانشناسی رفتاری مخالف نظریه صفات شخصیت است.
انواع روش های سنجش غیرمستقیم رفتار
6- آزمون های فرافکن
روانشناسان برای سنجش تعیین تعارضات نا هشیار، ترسهای نهفته، اضطرابهای پنهانی که به وسیله پرسشنامه قابل سنجش نیستند از آزمون های فرافکن استفاده می کنند.
7- پرسشنامه های گزارش شخصی ویژه
بر خلاف پرسشنامه های سنتی شخصیت که به منظور اندازه گیری ویژگی های کلی شخصیتی افراد ساخته شده اند این پرسشنامه ها برای این هدف درست شده اند که پاسخ های فرد را نسبت به موقعیت های ویژه بسنجد.
فصل ششم
فرایند شرطی کردن رفتار کنشگر
فرایند شرطی کردن رفتار کنشگر به این طریق صورت می گیرد که پس از انجام رفتار کنشگر از سوی جاندار،رویداد مطلوبی را به دنبال آن می آورند. مثل ارائه چیزی به جاندار که خواستار آن است. یا رهانیدن جاندار از چیزی که از آن بیزار است. در هر دو حالت رفتار جاندار در نتیجه پیامدهایش نیرومند می شود. اسکینر هر دو حالت شرطی شدن را تقویت می نامد. حالت اول را تقویت مثبت و حالت دوم را تقویت منفی نام گذاری کرده است.
تنبیه رفتار کنشگر
تقویت موجب نیرومند شدن رفتار کنشگر می شود در مقابل تنبیه موجب ضعیف شدن رفتار کنشگر یا کاهش یافتن احتمال آن می شود.
اگر رفتار جاندار با پیامد نا مطلوبی دنبال شود و احتمال انجام آن رفتار در شرایط همسان آتی کاهش یابد گفته می شود که آن رفتار تنبیه شده است .
خاموشی رفتار کنشگر
اگر رفتاری را که با تقویت افزایش یافته است برای مدتی تقویت نکنیم به تدریج از نیرومندی آن کاسته می شود و سرانجام به کلی متوقف می گردد.
بنا بر اصل خاموشی رفتار کنشگر ساده ترین راه برای حذف یک رفتار کشف و قطع منبع تقویتی آن است.
فصل هفتم
نظریه های شناختی
نظریه یادگیری اجتماعی بندورا
بندورا معتقد است که پاره ای از یادگیری های انسان از راه شرطی سازی پاسخ گر و برخی دیگر از راه شرطی شدن کنشگر آموخته می شوند.
مدل یادگیری مشاهده ای
مدل یادگیری مشاهده ای بندورا از چهار مرحله زیر تشکیل یافته است:
1- مرحله توجه
2- مرحله به یاد سپاری
3- مرحله بازآفرینی
4- مرحله انگیزشی
مدل یادگیری مشاهده ای
توجه
در این مرحله یادگیرنده باید به رفتار الگو یاسرمشق یعنی کسی که قرار است از او بیاموزد توجه کند.
به یادسپاری
در این مرحله آنچه مورد مشاهده و مورد توجه یادگیرنده واقع می شود در حافظه او ذخیره می گردد.
مدل یادگیری مشاهده ای
بازآفرینی
در این مرحله رمزهای کلامی یا تصویری موجود در حافظه یادگیرنده یا به عبارت دیگر بازنماییهای نمادی به عملکردهای آشکار تبدیل می شوند.
انگیزشی
بندورا معتقد است آنچه مورد مشاهده یادگیرنده قرار می گیرد و در حافظه او بازنمایی می شود و از راه بازآفرینی حرکتی کم و کسر آن برطرف می شود برای اینکه در یک موقعیت واقعی به ظهور برسد باید با پیامدهای مطلوب همراه باشد. او معتقد است برای تبدیل آموخته های فرد به اعمال آشکار شرایط انگیزشی یعنی پاداش و تقویت ضروری هستند.
مفهوم شناخت
از آنجا که ادراک مهم ترین عامل تعیین کننده اعمال و شناخت های آدمیان است ابتدا جریان به وجود آمدن ادراک را می گوییم.
فرایند ایجاد ادراک
نخستین پاسخ شخص به یک شئ ادراک آن شئ از سوی اوست و این خود یک رویداد خصوصی است.
فرایند ایجاد تفکر
تخیل یا همان دیدن شرطی تنها یک نوع از تفکر ما را می سازد. نوع دیگر تفکر رفتار کلامی شخصا هدایت شده یا با خود سخن گفتن است. بر اساس توجیهات یادگیری رفتار کلامی ما توسط دیگران و از راه شرطی سازی کنشگر به ما آموخته می شود.
فصل هشتم
روشهای ایجاد رفتار تازه
روش شکل دهی رفتار
این روش بر این فرض اساسی رواشناسی رفتاری استوار است که همه رفتارهای پیچیده از تغییر شکل تدریجی رفتارهای ساده به وجود می آیند.
روش شکل دهی بر فن تقویت تفکیکی استوار است بنابراین ابتدا فن تقویت تفکیکی را معرفی می کنیم.
تقویت تفکیکی
تقویت تفکیکی یا تفکیک پاسخ فنی است که توسط آن تغییردهنده رفتار به تقویت اجزایی از رفتار که مفید تشخیص می دهد می پردازد و اجزای نامربوط را با تقویت نکردن به خاموشی می سپارد.
عوامل موثر بر افزایش اثر بخشی روش شکل دهی
1- انتخاب رفتار نهایی مورد انتظار
تعریف هدف نهایی باید به گونه ای دقیق و مشخص باشد که همه کسانی که در اجرای برنامه به تغییردهنده رفتار کمک می کنند برداشت یکسانی از آن داشته باشند.
2- انتخاب یک نقطه آغاز
چون رفتار نهایی به طور کامل از فرد سر نمی زند که بتوان آن را از راه تقویت نیرومند و حفظ کرد بنابراین لازم است جزیی از رفتار نهایی یا رفتار دیگری را که شبیه به رفتار نهایی است انتخاب کرد و آن را نقطه آغاز کار قرار داد. این نقطه باید رفتاری باشد که به اندازه کافی رخ می دهد تا بتوان آن را تقویت کرد.
عوامل موثر بر افزایش اثر بخشی روش شکل دهی
3- انتخاب گام ها یا تقریب های متوالی
پس از انتخاب رفتار مقدماتی یانقطه آغاز لازم است رفتارهای بعدی یا تقرب هایی که تدریجا به هدف نهایی منتهی می شوند نیز مشخص شوند. در این مورد باید از تجارب شخصی و حرفه ای استفاده کرد.
4- اجرای روش شکل دهی
در این مرحله تغییر دهنده رفتار عملا دست به کار پیاده کردن برنامه می شود و به ایجاد تغییرات لازم و گام به گام در رفتار اولیه و هدایت آن به سوی رفتار نهایی می پردازد.
روش زنجیره سازی رفتار
دیدیم که در روش شکل دهی یک جزء ساده رفتار به تدریج کامل و کامل تر می شود تا اینکه سرانجام رفتار پیچیده مورد نظر حاصل آید. در روش زنجیره سازی اجزای ساده رفتاری به دنبال هم قرار داده می شوند و از ترکیب آنها یک رفتار پیچیده تر ظاهر می گردد. به رفتارهای ساده ای که از پیوند آنها رفتار پیچیده تر به دست می آید حلقه های زنجیره رفتاری و به مجموعه رفتار حاصل از پیوند این حلقه ها زنجیره رفتاری می گویند.
روش زنجیره سازی رفتار
کنترل محرکی
برای اینکه محرک ها نقش کنترل کنندگی رفتار را به عهده بگیرند لازم است که در حضورآنها رفتاار را تقویت کنیم ولی در غیاب آنها رفتار را تقویت نکنیم. یعنی آزمودنی را به گونه ای تربیت کنیم که در موقعیت های مختلف به طور متفاوت رفتار کند.
فرایند زنجیره سازی محرک – پاسخ
یک زنجیره رفتاری از یک رشته محرک و یک رشته پاسخ تشکیل می شود که در آن هر پاسخ به صورت یک محرک برای پاسخ بعدی عمل می کند. آخرین پاسخ با تقویت کننده دنبال می شود.
فصل نهم
روش های نگهداری و گسترش رفتارهای مطلوب
برنامه های تقویت
منظور از برنامه تقویت این است که مشخص کنیم رفتار مورد نظر به چه میزانی تقویت شود . معروف ترین برنامه تقویتی برنامه تقویت پیوسته یا پیاپی است. در این برنامه هر با رکه رفتار رخ می دهد تقویت می شود.
ولی در تقویت ناپیوسته یا ناپیاپی که به آن تقویت بخشی یا سهمی نیز گفته می شود بعضی از رویدادهای یک رفتار تقویت می شوند اما بعضی رویدادهای دیگر تقویت نمی شوند.
روش های تعمیم یا گسترش رفتار
انواع تعمیم
تعمیم محرک
عبارت است از پاسخ دادن یکسان به محرک های مشابه. تعمیم محرک وقتی صورت می پذیرد که رفتاری که در حضور یک محرک خاص تقویت شده است در حضور محرک های مختلف اما مشابه با محرک اولیه نیز انجام شود.
نگهداری رفتار
هدف عمده تغییر رفتار این است که تغییرات ایجاد شده در رفتار فرد پس از پایان یافتن برنامه تغییر رفتار همچنان حفظ شود.
روش های تعمیم یا گسترش رفتار
انواع تعمیم
تعمیم پاسخ
تعمیم پاسخ در اصطلاح تغییر رفتار به گسترش تغییرات حاصل در یک رفتار فرد به رفتارهای دیگر او گفته می شود.
روش های آموزش تعمیم
روش آموزش تعمیم محرک
1- در حین آموزش یا اجرای برنامه تغییر رفتار موقعیت های طبیعی زندگی را از نظر دور ندارید.
2- شرایط آموزش را متنوع سازید.
3- در موقعیت آموزش از محرک هایی استفاده کنید که در موقعیت های طبیعی یافت می شوند.
4- در حین آموزش و اجرای برنامه تغییر رفتار از نمونه ها و مثال های فراوان استفاده کنید.
روش های آموزش تعمیم
روش آموزش تعمیم پاسخ
1- از نمونه ها و مثال های مختلف رفتار استفاده کنید.
2- در ضمن آموزش پاسخ های درست متنوعی را مورد استفاده قرار دهید.
روش آموزش نگهداری رفتار
1- به وابستگی های طبیعی فرصت دهید تا رفتار تازه آموخته شده را زیر کنترل بگیرند.
2- تغییر رفتار را در محیط طبیعی انجام دهید.
3- از برنامه های تقویت ناپیاپی استفاده کنید.
فصل دهم
روش های کاهش و حذف رفتارهای نامطلوب
روش های مثبت کاهش رفتار
به این معنی است که اگر مددجو رفتار مطلوب تازه ای را بیاموزد و به انجام آن رفتار بپردازد و به خاطر آن تقویتی را که با انجام یک رفتار نا مطلوب دریافت می کرده است به دست آورد به تدریج این رفتار مطلوب او جانشین رفتار نامطلوبش خواهد شد.
روش های مثبت کاهش رفتار
تقویت تفکیکی نرخهای کم رفتار
بعضی رفتارها اگر با فراوانی یا نرخ کم انجام شوند مطلوب اند اما اگر به میزان زیاد انجام شوند نامطلوب یا حتی مضر هستند.
این روش به کاربرد یک برنامه خاص تقویتی با رفتارهایی گفته می شود که اگر با نرخ یا فراوانی کم رخ دهند مطلوب اند ولی علت نامطلوب بودن آنها این است که به دفعات رخ می دهند.
روش های مثبت کاهش رفتار
تقویت تفکیکی رفتارهای دیگر
در روش تقویت تفکیکی رفتارهای دیگر همه رفتارهای فرد تقویت می شوند به جز رفتار آماج که نامطلوب تشخیص داده شده است. در این روش تقویت وابسته است به انجام ندادن یا حذف رفتار نا مطلوب نه انجام دادن آن.
تقویت تفکیکی رفتار ناهمساز
بهترین روشی که برای جلوگیری از ایجاد خلاء رفتاری می توان به کار گرفت این روش است. در این روش همزمان با تقویت نکردن رفتار نامطلوب رفتار مطلوبی را که با آن ناهمساز یا مغایر است تقویت می کنیم.
روش های مثبت کاهش رفتار
سیری
سیری یا اشباع به کاهش رفتار حاصل از فقدان اثربخشی تقویت کننده ای که آن رفتار را حفظ می کند گفته می شود.
در سیری فقدان اثربخشی تقویت کننده در نتیجه مصرف زیاد آن رخ می دهد.
روش های منفی کاهش رفتار
خاموشی
خاموشی به فرایندی گفته می شود که در آن وقوع رفتار بدون تقویت می ماند و تکرار بدون تقویت رفتار سرانجام منجر به توقف کامل آن رفتار می شود.
محروم کردن از تقویت مثبت
در این روش فرد را به خاطر انجام رفتاری نامطلوب برای مدتی معین از فرصت دریافت تقویت محروم می کنند. این محروم کردن به دو صورت انجام می شود:
1- یا فرد را از محیطی که در آن تقویت دریافت می کند بیرون می کنند.
2- یا منبع تقویتی را از دسترسش دور می سازند.
روش های منفی کاهش رفتار
جریمه کردن
این روش به حذف مقداری از تقویت کننده های یک فرد در ازای رفتار نامطلوبی که انجام داده است گفته می شود.
شرط استفاده از این روش آن است که فرد قبلا مدتی تقویت شده باشد تا بعد بتوان مقداری از تقویت کننده های دریافتی او را پس از انجام رفتار نامطلوب از او پس گرفت.
جبران کردن
در این روش وقتی که فرد مرتکب رفتاری نامطلوب می شود او را وامیدارند تا برای جبران عمل خلاف خود آن را اصلاح کند. هدف این است که مددجو برای رفتار نامناسب خود قبول مسئولیت نماید.
روش های منفی کاهش رفتار
تنبیه
تنبیه ارائه یک محرک آزارنده یا یک تقویت کننده منفی به دنبال یک رفتار نامطلوب است که نتیجه اش ضعیف شدن یا کاهش احتمال بروز آن رفتار است. محرک آزاردهنده را محرک تنبیه کننده نیز می نامند. این همان محرکی است که اگر رفتاری از جاندار سبب دور شدن یا جلوگیری از وقوع آن بشود نتیجه اش افزایش فراوانی آن رفتار است.
با تشکر از توجه شما