به نام خدا
عنوان: رویکرد اقتضایی و پست مدرنیسم به سازمان و مدیریت
شماره صفحه
فهرست
ردیف
سیر تکامل تئوری سازمان
1
نظریه اقتضایی
1-1
دیدگاه مصالحه جویانه اقتضایی
1-1-1
متغیرهای اقتضایی
1-1-2
محیط و عدم اطمینان محیطی
1-1-2-1
جمع بندی مبحث نظریه اقتضایی
1-1-3
نظریه پست مدرنیسم
1-2
مبارزه با اصول بنیادی نظریه پردازان مدرنیسم
1-2-1
دگرگونی های موثر در تغییرات تئوری سازمانی
1-2-2
مولفه های مدیریت در دیدگاه پست مدرنیسم
1-2-3
نو آوری
1-2-3-1
سازماندهی فعال
1-2-3-2
ترغیب
1-2-3-3
هم آفرینی
1-2-3-4
خود کنترلی
1-2-3-5
سازمان در پست مدرنیسم
1-2-4
جمع بندی مبحث پست مدرنیسم
1-2-5
منابع
1- سیر تکامل تئوری سازمان
در تکامل تئوری سازمان ابعاد دوگانهای مورد تاکید قرار گرفته اند و این دو بعد دیدگاه های مخالفی نسبت به هم ارائه داده اند.بعد نخست چنسن بیان می دارد که سازمانها نوعی سیستم هستند. پیش از سال 1960 دیدگاه سیستم های بسته بر تئوری سازمان حاکم بود.سازمانها به عنوان پدیده های خودگردان وجدای از محیط مدنظر قرار می گرفتند. با آغاز دهه 1960 دیدگاه سیستم های باز شروع به غالب شدن بر تئوری سازمان کرد.تحلیلهای گذشته که متمرکز بر ویژگی های داخلی سازمان بودند جای خود را به رویکردهای دیگری دادند که بر حوادث و فرآیندهای خارجی تاثیرگذار بر سازمان تاکید داشتند.بعد دوم به نتایج غایی ساختار سازمان مربوط می شود. دراینجا نیز دو دیدگاه متضاد وجود دارد. دیدگاه عقلایی استدلال میکند که ساختار یک سازمان به عنوان وسیله ای جهت تحقق اهداف از پیش تعیین شده محسوب می شود. در مقابل، دیدگاه اجتماعی تاکید می کند که ساختار نتیجه ی تضاد نیروهایی است که عوامل موثر بر سازمان محسوب شده، در پی قدرت و کنترل هستند.جدول (1) سیر تکاملی تئوری معاصر سازمان را در قالب ابعاد سیستمی و ابعاد نتایج غایی نشان می دهد. ماحصل این جدول،چهار مقوله نظری (از نوع 1 تا نوع 4) است. (رابینز،1387،ص428و429)
؟-1975
1975-1960
1960-1930
1930-1900
زمان تقریبی دوره
باز
باز
بسته
بسته
منظر سیستمی
اجتماعی
عقلایی
اجتماعی
عقلایی
دیدگاه نتایج نهایی
قدرت و سیاست
طرح های اقتضایی
افراد و روابط انسانی
کارایی ماشینی
موضوع اصلی
نوع4
نوع3
نوع2
نوع1
طبقه بندی نظری
جدول 1- سیر تکاملی تئوری معاصر سازمان
وضعیت فعلی تئوری سازمان بیشتر تلاشهای نظریه پردازان نوع سوم و چهارم را منعکس می کند.طرفداران نظریه اقتضایی از نظریات نظریه پردازان نوع اول بهره گرفته و آنرا در یک زمینه موقعیتی مطرح کرده اند.نظریه اقتضایی علاوه بر تاکید این موضوع که یک بهترین روش وجود ندارد،در تعیین متغیرهای اقتضایی که در تعیین ساختار صحیح سازمانی از اهمیت شایانی برخوردارند گامهای موثری برداشته است. دیدگاه سیاسی مطرح شده به وسیله نظریه پردازان گروه چهارم،که دانش تصمیم گیری رفتاری و علوم سیاسی را شکل داد، توانایی ما را برای تشریح پدیده ی سازمانی که در آن پیش فرضهای عقلایی طرفداران اقتضایی مورد اغراق قرار گرفته بود،بهبود بخشید.نظریه پردازان نوع 4 سازمانها را مرکب از ائتلاف هایی می دانند که از گروه ها و افراد مختلف با خواسته های گوناگون تشکیل شده است.طراحی یک سازمان نتیجه تنازع قدرت بین این ائتلاف های گوناگون است. این نظریه پردازان مطرح می کنند که اگر ما خواهان درک این موضوع هستیم که چرا سازمانها آنطور که اکنون هستند طراحی شده اند، نیازمند به ارزیابی و تشخیص اولویتها و منافع این ائتلاف هستیم که در سازمان روی تصمیمات راجع به طراحی سازمان اثر می گذارند.(رابینز،1387،ص441)
1-1- نظریه اقتضایی
نظریه پردازان سنتی مدیریت تلاش میکردند تا بهترین راه برای فعالیت مدیران را در وضهیتهای گوناگونشناسایی کنند.به طوری که پس از دستیابی به اصول جهانشمول،مدیریت خوب الزاماً در گرو یادگیری و نحوه به کارگیری آنها باشد. اما دیری نگذشت که پژوهشگران دریافتند که گاهی اوقات ضرورت دارد تا برخی اصول سنتی برای نتایج بهتر نادیده گرفته شوند. از این رو شکل گیری نظریه اقتضایی آغاز شد .(رضاییان،1379،ص69)
در واقع ضرورت مدیریت بر مبنای اقتضا از این واقعیت نشات میگیرد که عملکرد مدیر در هر زمان باید با توجه به موقعیت و مجموعه شرایط فعالیت وی ارزیابی شود.وظیفه نظریه و علم تجویز یک عمل برای یک وضعیت خاص نیست، بلکه یافتن روابط بنیادی، فنون اساسی و سازماندهی دانش موجود بر مبنای مفاهیمی روشن است،زیرا نحوه کاربرد فنون مذکور در عمل به وضعیت بستگی دارد. از این رو تاکید می شود که مدیریت موثر همواره بر مبنای شناخت مقتضیات تحقق می پذیرد. (رضاییان،1379،ص69)
نظریه اقتضایی در دهه 1960 ظهور کرد.تام برنز و جورج استاکر جامعه شناسان بریتانیایی و پل لاورنس و جی لورش نظریه پردازان آمریکایی سازمان از نخستین افرادی هستند که استدلال میکنند ساختار سازمان باید بر شرایط فراروی خود در محیط استوار باشد. (هچ،1389،ص162)
1-1-1- دیدگاه مصالحه جویانه اقتضایی
برخی دانشمندان مدیریت به دلیل اینکه نظریه اقتضایی به طور عملی میان رهیافت سیستمی و رهیافت صرفاً وضعیتی نوعی تقارب و مصالحه بوجود آورده است، مجذوب آن شدهاند.نحوه ایجاد این رابطه در نمودار شکل (1) نشان داده شده است. (رضاییان،1379،ص72)
شکل 1- نمودار دیدگاه مصالحه جویانه اقتضایی
رهیافت سیستمی اغلب به خاطر اینکه خیلی کلی،مجرد و انتزاعی است مورد انتقاد قرار میگیرد. دیدگاه وضعیتی نیز به خاطر اینکه خیلی خاص و جزئینگر است نقد میشود، زیرا دیدگاه وضعیتی مبتنی بر این باور است که هر وضعیت در زندگی واقعی،رهیافتی کاملاً ویژه و متفاوت با وضعیتهایی دیگر طلب میکند.طرفداران نظریه اقتضایی کوشیدهاند از وجه مشترک نظریههای سیستمی و وضعیتی سود جویند و ضمن دسته بندی مقتضیات مورد نظر،در تعمیم آنها به وضعیتهای خاص دقت کنند. (رضاییان،1379،ص71)
براساس رویکرد اقتضایی تلاش میشود تا واکنشهای مدیریتی با مسائل و فرصتهای منحصر به فرد وضعیتهای گوناگون هماهنگ گردد. به همین دلیل میتوان گفت همه چیز بستگی دارد به …. و این پرسش را مطرح کرد که به چه چیز بستگی دارد؟ پژوهشگران مدیریت تلاش میکنند در پاسخ به این پرسش متغیرها یاچیزها را شناسایی کنند.در شکل (2) چهار متغیر مشهور اقتضایی که از میان حداقل یکصد متغیر گوناگون انتخاب شدهاند، ارائه گردیده است. (رضاییان،1379،ص70)
1-1-2- متغیرهای اقتضایی
1-1-2-1- محیط و عدم اطمینان محیطی
برنز و استاکر تعدادی از سازمانها را در صنایع الکترونیک و پژوهش مطالعه کردند و دو سیستم مدیریت ماشینی و ارگانیکی را شناسایی کردند که به نظر در دو سر طیف مخالف هم قرار دارند که براساس ثبات یا بی ثباتی محیطی که در آن فعالیت میکنند تعریف شدهاند. (شکل2)(هچ،1389،ص220)
شکل 2- مقایسه سازمانهای ماشینی و ارگانیکی
*بنابراین تلاش برای تغییر ساختار مکانیکی مدیریت به ساختاری ارگانیگی از لحاظ ساختار حرفه ای (که لزوما به ویژگی سازمان بستگی ندارد) وقدرت (که اگر از دانش فنی منتج شده باشد به مراتب گسترده تر از قدرتی خواهد بود که صرفا به دلیل اشغال یک پست رسمی سازمانی حاصل گردیده است) نتایج عظیمی دارد. مهمترین مانعی که در برابر آن تطبیق پذیری وجود دارد ساختارسازمانی است که برای مراحل اولیه توسعه سازمان طراحی شده است. اینکه لازم است هر عضو سازمان تعهداتی چندگانه داشته باشد نیز مانع از تطبیق یافتن با شرایط متغیر است. هر عضوسازمان باید نسبت به حرفه، دایره و واحد محل کار و به طور کل، سازمان متبوعش متعهد باشد.
در نظریههای اقتضایی عدم اطمینان نوعی خاصیت محیط تصور میشود که از دو نیروی قدرتمند نشات میگیرد:پیچیدگی، که اشاره به تعداد و تنوع عناصر در یک محیط دارد و نرخ (میزان) تغییر، که اشاره به سرعت تغییر این عناصر دارد. عدم اطمینان محیطی به عنوان نوعی تعامل بین میزان پبچیدگی و نرخ تغییر در محیط تعریف می شود. (هچ،1389،ص163)
مشکل موجود در نگاه عدم اطمینان محیطی آن بود که فرض میکرد شرایط محیطی به طور یکسان توسط افراد تجربه میشود. در حالی که با گذشت زمان مطالعات تجربی نشان داد که محیط مشابه ممکن است بوسیله مجموعههایی از مدیران، مطمئن و از جانب برخی دیگر نامطمئن تصور شود. علاوه بر این مشخص شد که آنچه بر سازمانها تاثیر میگذارد شرایط محیطی نیست، بلکه بیشتر برداشتهای تصمیم گیرندگان سازمانی در مورد میزان عدم اطمینان محیطی است.
این دیدگاه در پیوند با نگاه اطلاعات در نظریه سازمان مطرح شده است.نگاه اطلاعات مدعی است وقتی مدیران تصور میکنند محیط غیر قابل پیش بینی است، احساس عدم اطمینان میکنند و این حالت زمانی اتفاق میافتد که احساس کنند فاقد اطلاعات مورد نیاز برای تصمیمگیری صحیح هستند.شکل (3) روابط بین شرایط محیطی درک شده و عدم اطمینان و اطلاعات را محسوستر میکند.
نرخ تغییر
شکل 3
زمانی که مدیران محیطها را با ثبات و با حداقل پیچیدگی احساس میکنند، درمییابند که اطلاعات مورد نیازشان مشخص و موجود است و بنابراین سطوح پیچیدگی کمتری را احساس میکنند. زمانی که محیطها با میزان بالایی از پیچیدگی یا تغییر درک میشوند،مدیران یا با مقدار زیادی اطلاعات یا با چالش پیگیری اطلاعات متغیر مواجه هستند و میزان متوسط عدم اطمینان را تجربه میکنند. در زمان عدم اطمینان زیاد، مدیران محیط را بسیار پیچیده و متغیر درک میکنند و یا حجم بسیار عظیمی از اطلاعات روبرو خواهند بود ؛ ولی به دلیل شرایط دائماً متغیر، نمیدانند به کدام یک از اطلاعات توجه کنند. برای مثال، پیشرفتهای فنآوری رایانه و بینالمللی شدن بازارها، شرایط متنوعی را ایجاد میکند که باعث میشود مدیران در یافتن و پردازش تمام اطلاعات مورد نیاز در تصمیمگیریهای درست و دقیق دچار مشکل شوند. ولی آنچه باعث عدم اطمینان بیشتر میشود تنش و اضطرابی است که به علت عدم آگاهی دربارهی نوع اطلاعات مورد نیاز بوجود میآید. (هچ،1389،ص164، 165 و 166)
1-1-3- جمع بندی مبحث نظریه اقتضایی
به اعتقاد خانم هچ نظریه اقتضایی براساس منطق نظریه سازمان مدرنیست عمل میکند. ازآن جهت که همه مدرنیستها تلاش میکنند روابط پیشبینی کنندهای بین متغیرهای بازنمایی کننده سازمان،محیط و عملکرد بیابند و همه تایید میکنند که نظریههایشان شرایط مرزی دارد، یعنی فقط در مجموعهی فرعی از سازمانهایی به کار میرود که میتوان آنها را براساس اقتضائات مشابه تعریف کرد. بدین ترتیب،نقش اولیه نظریه اقتضایی آگاه ساختن ما از این نکته بوده است که برای سازماندهی موفقیت آمیز و تعیین بدیلها و تبعات آن،راههای مختلفی وجود دارد. برخی از گزارههای بسیار عمومی مفید بر مبنای نظریه اقتضایی تدوین شدهاند. برای مثال وضعیتهای متعددی وجود دارند که در آنها شکلهای ماشینی نامناسب هستند. سازمانهای کوچک نیاز به رسمیت ندارند چون سرپرستی مستقیم از طریق تماس روزمره با رئیس ارزانتر است.فنآوریهای غیر تکراری و محیطهای بیثبات نیز اثربخشی سازمانهای ماشینی را بنا به دلایل متعددی مخدوش میسازند. در این وضعیتها قواعد و رویههای رسمی نمیتوانند همه ممکنات و مسائلی را که در دوره انجام کسب و کار ظهور میکنند بپوشانند. سازمانهای بزرگی که در محیطهای ثابت فعالیت میکنند و خدمات و محصولات استاندارد را فراهم میکنند،آن زمان که از شکلهای ماشینی استفاده میکنند کارآمدتر عمل میکنند، اما به موازاتی که محیطها تغییر میکنند،سازمانها نیز نیاز دارند تغییر کنند. (هچ،1389،ص228)
یکی از دلایل ماندگاری نظریه های اقتضایی در طی سالها آن است که آنها شکل گمراه کنندهای از نسخهی موفقیت به خود میگیرند. لازم به ذکر است که نظریه اقتضایی نوعی موضعگیری عینیگرا به خود میگیرد و نوعاً براساس معیار عقلانیت و کارایی فنی ارزشیابی می شود. (هچ،1389،ص98)
1-2- نطریه پست مدرنیسم(فرانوگرایی)
مفهوم علمی و اجتماعی پست مدرنیسم در دهه 1965 با پرسش و تردید در مورد مرجعیت عقل و وضع هرگونه نظریه جامع و مطلق پا به عرصه گذاشت و با دو مورد در ارتباط بود: 1. تغییر ساختار اقتصادی، 2. مبارزه با اصول بنیادی نظریه پردازان مدرنیسم.در اینجا مبحث مبارزه پست مدرنیسم با اصول بنیادی نظریه پردازان مدرنیسم مورد بررسی قرار میگیرد.
1-2-1- مبارزه با اصول بنیادی نظریه پردازان مدرنیسم و نقد آنها
پست مدرنیسم در تقابل با نوگرایی (مدرنیسم) شکل گرفته است.ازمدرنیستها به دلیل ارزش بی چون و چرایی که برای عقلانیت قائلند و کوششی که برای ارائه نظریههایی جامع و فراگیر برمبنای اصول و روشهای عملی مبذول داشتهاند، انتقاد می شود. نکته جالب توجه آن که در حوزه مطالعات سازمانی نیز نظریه پردازان مدرنیسم در ارائه نظریههایی نظیر نظریه عمومی سیستمها، درصدد ارائه نظریههایی جهانشمول و فراگیرند.(طاهر پور،1387،ص15)
پست مدرنیستها تعریف و تجسم یک آینده مطلوب برای همگان را (با توجه به تنوع علایق و خواستههای انسانها) غیرممکن میدانند. پست مدرنیستها تنوع را به منزلهی ارزشی مهم در نظر میگیرند و براین باورند که به طور کلی دانش نیز به صورت پراکنده به دست میآید و در قالب تکهها و اجزاء بسیار متفاوت تولید می شود. بنابراین جمع کردن همهی دستاوردهای علمی و دانشهای پراکنده در یک دیدگاه جامع و منفرد امکانپذیر و معقول به نظر نمی رسد.آنها معتقدند که آثار پراکندگی دانش دربارهی جهان از طریق فروریختن مرزهای میان ملتها و اختلاط فرهنگها و سیاستها و رفتارهای سیاسی و مذاهب (که در عصر صنعتی به طور کامل مرزبندی شده و جدا از هم بودند) جلوه گر شده است. (رضاییان،1379،ص81 و82)
پست مدرنیستها به تفکیک و پیچیده ساختن فراگرد اعمال قدرت بسیار علاقهمندند و بر اجتناب از تمرکز قدرت در یک نقطه تاکید دارند.نظریه پردازان مدرنیسم مدعی آنند که هر چه مدیریت قدرتمندتر باشد،برای سازمان و جامعه سودمندتر خواهد بود؛ البته تا زمانی که مدیران برای هدایت و اداره سازمانها از شیوههای منطقی استفاده کنند.ادعای پست مدرنیستهای انتقادگرا آن است که با افزایش قدرت مدیران،فقط سلطه آنها بر افراد تحت استخدامشان افزایش می یابد.بنابراین تاکید مدرنیستها بر افزایش قدرت مدیران به تحکیم و توسعهی طبقه حاکم سرمایهدار میانجامد.
پیشنهاد پست مدرنیستها برای جبران عدم تعادل در توزیع قدرت آن است که به کسانی که تا کنون ساکت بوده و در ادارهی امور نقشی نداشتهاند (مانند زنان، اقلیتهای نژادی و فرهنگی،جوانترین و مسنترین کارکنان) امکان اظهار نظر داده شود؛یعنی مشارکت بیشتر اعضای سازمان جلب شود. (رضاییان،1379،ص83)
به طور کلی مدرنیسم در جستجوی توصیفاتی برای شناسایی اشکال و طرح های گوناگون سازمانها بود و به بررسی نتایجی که هر شکل سازمانی به بار می آورد، از لحاظ نحوهی عملکرد، میزان سود آوری و بازده آن، می پرداخت. سازمان در این دیدگاه به مثابه یک شیء مادی با ابعاد قابل سنجش در نظر گرفته می شد؛یعنی فرض میکردند که اندازه گیری ابعاد یک سازمان،همانند اندازه گیری ارتفاع یک میز یا سنجش وزن مواد اولیه است. در دیدگاه پست مدرنیسم به جای سازمان نقد نظریه سازمان و نظریه پردازی دربارهی سازمان مدنظر قرار میگیرد؛ در این دیدگاه ابتدا به محقق و مدیری که سعی در شناخت سازمان دارد توجه میشود و پس از آن خود سازمان مورد توجه قرار می گیرد. پست مدرنیستها معتقدند سیمای سازمان با تلاشهایی که به منظور شناخت آن صورت می پذیرد ساخته می شود.جدول (2) تفاوتهای دیدگاههای مدرن و پست مدرن را در مورد نظریه سازمان نشان می دهد. (رضاییان،1379، ص 84 و 85)
نتیجه مطالعات
روش مطالعه
موضوع اصلی مورد بررسی
دیدگاه
– مقایسه سبکها و سیستمهای مدیریتی
-کشف روابط آماری چند متغیره میان عوامل سازمانی
-استفاده از شاخص های توصیفی
-تحلیل همبستگی با استفاده ازشاخصهای استاندارد
– ارزیابی انواع طرح های سازمانی با استفاده از شاخصهای عینی
مدرنیسم
– ابراز احساسات و برداشتهای شخصی
– بیان علل نظریه پردازی و مقاصد نظریه پرداز
– تفکیک ساختار مفاهیم و پدیده ها
– نقد نظریه ها و نظریه پردازی در مورد سازمان
– نظریه ها و نظریه پردازان سازمان
-نظریه پردازی درباره سازمان
پست مدرنیسم
جدول 2- تفاوت دیدگاههای مدرنیسم و پست مدرنیسم در مورد نظریه سازمان
قبلا به برخی از ویژگیهای دوره پست مدرنیسماشاره شد، اما شووارتز وآجیلوی هفت دگرگونی بنیادی که در "نقشه"واقعیت – حداقل درغرب به وقوع پیوسته است – مثالوارهای نو را بجای کهنه نشانده وزمینه بروز تغییراتی را درتئوری سازمانی به وجود آورده است مشخص ساخته و بخوبی شرح دادهاند. در این بخش به بررسی سه مورد از این تغییرات با توجه به اهمیت آنها در بحث های مدیریتی می پردازیم.
1-2-2- دگرگونی های موثر در تغییرات تئوری سازمانی
جابجایی اول عبورازجهان سلسله مراتبی به جهانی چند مرتبهای یا دیگر مراتبی است. ایناعتقاد ما که نظام قدیم سلسله مراتبی، هرمی وبر "نظام قدرت" قوانین طبیعی واجتماعی مبتنی است، جای خود را به این باور که بجای یک نظام، نظام هایی متعدد وجود دارد میدهد. واژههای کلیدی فعلی تاثیرمتقابل، محدودیت های دوجانبه، علاقهها ومنافع همزمان هستند. اینکه کدام نظام غالب می شود به مجموعه ای از عوامل متعامل ومتغیر ارتباط پیدا می کند.
جابجایی دوم گذراز تجسم جهان به عنوان جهانی بیروح وماشینی به تجسم جهان به شکل تمام نما و هلوگرافیک است.
برای روشن شدن مطلب قابل ذکر است که نمیتوان بخشی از یک فیلم معمول ویدیویی از بین رفته را احیا کرد. اما هلوگرافها اینطور نیستند. در هلوگرافی هرچند بخش گستردهای از تصاویر ضبط شده ازبین برود، بخشهای باقیمانده به علت دارا بودن همه اطلاعات مربوط به کل، قسمتهای نابودشده را به سادگی بازسازی می کنند. درسازمانها نیز واحدها میتوانند اطلاعات مربوط به کل را دارا باشند.
جابجایی سوم رها کردن اعتقاد به ثابت ومشخص بودن جهان و پذیرش جهان به عنوان جایی نامشخص و نامعین است. جهان و بخصوص جهانی اجتماعی که ما امروز میشناسیم بسادگی یاحتی با استفاده از پیشرفته ترین روشهای ریاضی قابل پیش بینی ومهار نیست. (رحمان سرشت)
1-2-3- مولفههای مدیریت در دیدگاه پست مدرنیسم
مضمون اصلی پست مدرنیسم در مفاهیمی همچون اختیار، توانایی شکار موقعیت، نسبیت گرایی، زمان شتابنده، درونگرایی، فردگرایی، فوریت، ارتباطات و تعامل نهفته است و به عنوان یک پدیده فرهنگی، آمیزهای از سبکهاست که ابهام را تحمل میکند، بر تنوع تاکید دارد، نوآوری را ارج می نهد و بر ساختارزدایی از واقعیت اصرار دارد. (طاهر پور،1387،ص16)
مدیریت فرانوگرا، مولفههای مدیریت را به گونهای دیگر مطرح و تعریف می کند. مولفههای برنامه ریزی، سازماندهی، فرماندهی، هماهنگی و کنترل در مدیریت فرانوگرا به ترتیب به صورت نوآوری و ابتکار، سازماندهی فعال، ترغیب، همآفرینی و خود کنترلی مطرح می شوند. در ادامه هر یک از مفاهیم مطرح در مدیریت پست مدرنیسم، به طور خلاصه شرح داده می شود.
1-2-3-1- نوآوری
سازمانها برای موثر بودن باید عدم قطعیت و هر احتمالی را در محیط اداره کنند.عدم قطعیت به این معنا که تصمیم گیرندگان اطلاعات زیادی در مورد محیط ندارند و برای پیشبینی تغییرات دچار مشکل هستند، بنابراین برای ماندگاری خود باید به طور مستمر ایدههای نو ارائه دهند. علاوه بر آن، ارزشهای افراد و سازمانها همراه با واقعیات تغییر میکند و این تغییرات به نوبه خود تعدیل در برنامهها و تجدید نظر در هدفها و راههای رسیدن به هدفها را ضروری می سازد. در نتیجه دیگر نمیتوان از برنامهریزی به مفهوم کلاسیک آن سخن گفت و مفاهیم نوآوری، اختراع و ابداع مطرح می شوند.
1-2-3-2- سازماندهی فعال
فرانوگرایی به دلیل اهمیتی که برای تمرکز زدایی قائل است، مفهوم سازماندهی فعال را در تقابل با سازماندهی مطرح می کند،که عبارت است از الگویی که بر مبنای اطلاعات حاصل از شناسایی شرایط محیط، هدفها و وظایف،اطلاعات و فناوری و موقعیت فنی و راهبردی سازمان انتخاب می شود و اتکای کمتری به ساختهای رسمی و روابط از پیش تعیین شده دارند. سازماندهی پهن، غیر متمرکز، با لایهها و طبقات کم، منعطف و مسطح برای تیمهای خود مختار مورد تاکید است.
جدول (3) به برخی از ویژگیهای سازمانها از دیدگاه مدرن و پست مدرن اشاره دارد. (طاهر پور، 1388،ص 30 )
سازماندهی پست مدرن
سازماندهی مدرن
تیم های کاری،کارکنان چند مهارتی
سازماندهی فعال
یک فرد، یک شغل و مشاغل تخصصی
سازماندهی
همکاری مدیریت و کارمند
تقابل مدیریت و کارمند
شبکه های انعطاف پذیر با مرزهای نفوذ پذیر
تقسیم بخشها و شعبهها
ساختار مسطح
ساختار بلند
تقویت تنوع و تفاوتها
تقویت تجانسها و مشابهتها
تخصصی سازی، رسمیسازی و تقسیم کار باعث کاهش کارایی می شود
تخصصی سازی، رسمی سازی و تقسیم کار منجر به افزایش کارایی
جدول 3- تفاوتهای سازماندهی در دیدگاه مدرن و پست مدرن
1-2-3-3- ترغیب
ترغیب که در فرانوگرایی در تقابل با فرماندهی مطرح می شود، به این اشاره دارد که مدیریت هنر و توانایی پیگیری آرزوهای جدید و ایجاد تعهد به پیجویی آرزوهاست. در دوران جدید کارکنان فرهیخته هستند و در نتیجه مشارکت و همکاری در گروهها به یک آرمان مشترک دست مییابند و از این راه به هدفها متعهد میشوند و برای رسیدن به آنها تلاش میکنند، بنابراین دیگر نیازی به فرماندهی مستقیم ندارند. مدیر سعی میکند از راه نفوذ و تاثیر گذاری به هدایت آنها بپردازد.
1-2-3-4- همآفرینی
در مدیریت فرانوگرا در تقابل با هماهنگی، همآفرینی مطرح می شود. هنگامی که هماهنگی داوطلبانه، غیر رسمی،بدون تشریفات سازمانی توسط افراد و واحدهای سازمانی ایجاد شود، همآفرینی صورت می پذیرد. (طاهر پور،1387،ص17)
1-2-3-5- خودکنترلی
مفهوم کنترل و قدرت در فرانوگرایی از تعریف وبر که فقط به کنترل اجتماعی و کارایی فردی تاکید دارد فاصله می گیرد و به صورت خود کنترلی مطرح میشود. کنترل از راه مصاحبت اعمال میشود و ساختار مصاحبت ممکن است باعث تشویق زیردستان در یک سازمان شود و در نتیجه کنترل برابراست با درگیر شدن در یک گفتگوی دانش محور. خودکنترلی از راه پذیرش مسوولیت فردی برای کارهای خود صورت میپذیرد. از آنجا که در سازمان فرانوگرا ارزشها و گرایشهای مشترک، اساس رابطه و حضور میباشد، انتظار میرود که به دلیل کششهای درونی کارکنان و جاذبههای بیرونی و موضوعات سازمانی،مشکلات انضباطی به کمترین میزان در آن پدیدار شود.
1-2-4- سازمان در پست مدرنیسم
این سازمان شبکهای از تنوع، خودرهبری و تیمهای خودکنترل با چندین مرکز است که رفتارهای سازمانی خود را به اقتضای شرایط محیط هماهنگ می کند. این سازمان خواهان تغییر است و از آن استقبال می کند و مشارکت و تعاون به معنای واقعی کلمه و با حضور کارکنان ردههای مختلف سازمان محقق می شود. فرانوگرا توصیه میکند که سازمانها ویژگیهایی همچون خودمختاری، استقلال داخلی، کار تیمی، رهبری مشارکتی و تنوع فرهنگی را توسعه دهند.تافلر سازمان متناسب با عصر پست مدرنیسم را سازمان موج سوم می نامد و سه ویژگی قابلیت انعطاف، خلاقیت و نوآوری را برای آن برمیشمارد.
1-2-5- جمع بندی مبحث پست مدرنیسم
در روایت پست مدرنیته،فرد که قربانی سیستمی از مقوله های علمی موجود است، باید از حبس بودن در دنیای مادی و هدفهای سازمانی آزاد شود.روایت پست مدرنیسم بر سازمان شبکهای، با خطوط مسطح،هماهنگی افقی و روابط موقتی بین فروشنده، مصرف کننده و کارکنان تاکید دارد؛ یک شبکه پاسخگو، موقتی و بخش بخش که همه مرزهای سازمانی را محو می سازد. در این حالت پست مدرنیسم با محیط گرایی مرتبط می شود. در نتیجه این محیطگرایی توجه به تنوع و گوناگونی افزایش می یابد که این مخالف با ارزشهای مدرنیته بود. نظریات پست مدرنیسم اکثر اصول مدیریت کلاسیک را به چالش می کشد. قدرت و اختیار به تعداد گستردهای از افراد، که بوسیله طرح ریزی متمرکز،سازماندهی متمرکز و رهبری و اقدامات کنترلی متمرکز، در حاشیه نگه داشته شده بودند، اعطا میشود و چنین میتوان گفت که در پست مدرنیسم رهبری واژه مناسبتتری از مدیریت است و درجه رهبری را میزان نفوذ در دیگران تعریف می کند.(طاهرپور،1387،ص18)
منابع
* رضاییان، علی، 1379، مبانی و سازمان مدیریت، انتشارات سمت، چاپ یازدهم
* هچ ، ماری، ان ال، کانلیف، 1389، نظریه سازمان، دانایی فرد، حسن، مهربان نشر،چاپ دوم 1389
* رابینز، استیفن، 1379، تئوری سازمان، الوانی، مهدی، حسن، دانایی فرد، انتشارات صفار،چاپ بیست و پنجم 1387
* رحمان سرشت،تئوری های مدیریت از تجدد گرایی تا پساتجدد گرایی،جلد اول و دوم
* طاهرپور، فاطمه، رجایی پور، سعید، فرانوگرایی در مدیریت، نشریه تدبیر شماره 200، دی 87
* طاهرپور، فاطمه، سازماندهی فعال؛ نشانگری برای مدیریت فرانوگرا، نشریه تدبیر، شماره 210، سال بیستم، آبان 1388
1