تحقیق تدوین مدل راهبردی مدیریت بحران در بندر خرمشهر



تدوین مدل راهبردی مدیریت بحران در بندر خرمشهر

خدایا
در برابرآنچه انسان ماندن را به تباهی می کشد،
مرابا نداشتن و نخواستن رویین تن کن .
تقدیم به پدر ومادر عزیزتر ازجانم
وبرادرزاده وخواهرزاده ی عزیزم
محمد وامیرعلی

باتشکراز:
استادان محترم:
استاد رزمجویی به پاس زحمات فراوانشان
واستاد گرامی ،استاد زارع دوست

چکیده تحقیق
همگام با گسترش علوم و فن آوری در زمینه های گوناگون، توجه به مسائل ایمنی، بهداشت و محیط زیست در مجامع علمی و همچنین صنایع و خدمات، بیش از پیش فزونی یافته و در سالیان اخیر در کشور ایران، تحولی شگرف را تجربه می کند. سازمان بنادر و دریانوردی نیز از این قاعده مستثنی نبوده و همراه با کسب موفقیت های درخشان در زمینه های عملیاتی، توجه ویژه ای به مقوله ایمنی به عنوان یکی از ارکان توسعه پایدار داشته که از جمله ثمرات آن توجه به استقرار نظام مدیریت ایمنی، بهداشت و محیط زیست(HSE) می باشد. بکارگیری ایمنی، بهداشت و مسائل زیست محیطی(HSE) در بنادر، ضامن موفقیت ارائه خدمات بندری به افراد مربوطه می باشد. از این رو در این تحقیق به تعریف HSE و نحوه بکارگیری آن در بندر خرمشهر برای کم کردن ریسک ها و خطرها، هزینه های اضافی و متقابلا افزایش سلامت کارکنان و محیط کاری بندر و افزایش کارایی و کاهش استرس ناشی از کار و تلفات پرداخته شده است.
محقق در این پژوهش به توصیف شرایط ایمن در انبارهای بندر خرمشهر و پایانه کانتینری با بکارگیری HSE پرداخته است و شرایط ایمن و نا ایمن و همچنین انواع خطرات در جنبه های مختلف را در بندر بیان کرده است.

کلمات کلیدی: ایمنی، بهداشت، محیط زیست، بندر، مدیریت ایمنی، کنترل و نظارت، سیتم مدیریت ایمنی(SMS)
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول : کلیات تحقیق 1
1-1 مقدمه 2
1-2 بیان مساله 3
1-3 اهمیت و ضرورت تحقیق 4
1-4 اهداف تحقیق 6
1-5 سوالات پژوهش 6
1-6 واژگان کلیدی 7
1-6-1 راهبرد 7
1-6-2 بحران 8
1-6-3 مدیریت بحران 9
فصل دوم : پیشینه تحقیق 10
2-1 مقدمه 11
2-2 پیشینه تحقیق 12
2-3 اهمیت پیشینه در تحقیقات 12
فصل سوم : روش تحقیق 23
3-1 مقدمه 24
۳ـ۲ روش و نوع تحقیق 25
3-3 مشخصات کلی بندر خرمشهر 26
3-3-1 وضعیت انبار بندرخرمشهر 26
3-3-2 تجهیزات دریایی بندرخرمشهر 27
3-3-3 تجهیزات خشکی بندر خرمشهر 28
3-3-4 تجهیزات ترمینال کانتینری 28
3-3-5 تجهیزات ترمینال کالاهای عمومی 29
3-4 ابزارهای جمع آوری اطلاعات 30
3-5 مفاهیم کلی 33
3-5-1 حادثه 33
3-5-2 بحران 34
3-5-3 مراحل بحران 38
3-5-4 مدیریت 41
3-5-5 مدیریت بحران 42
3-5-6 تعاریف مدیریت بحران 42
3-5-7 مراحل مدیریت بحران 45
3-5-8 مدل 47
3-5-9 مدل های مدیریت بحران 48
3-5-10 کنترل برنامه ریزی شده ی بحران 49
3-5-11 مدل راهبردی 51
3-5-12 نظریه های مختلف مدیریت بحران 52
3-6 نظریه ی مدیریت بحران شناور 54
3-7 نظریه و مدل ارتباطات بحران ذحران گونزالز_هرروپرات: 55
3-8 گونه های بحران 56
3-8-1 بحران انسانی 56
3-8-2 بحران طبیعی 56
3-9 سطوح بحران 56
3-9-1 بحران فردی 57
3-9-2 بحران سازمانی 57
3-9-3 بحران اجتماعی 57
3-10 مدل سه مرحله ای مدیریت بحران 58
فصل چهارم : بحث 60
4-1 گام های عملیاتی برای مدیریت بحران در سازمان های بزرگ و مهم 61
4-1-1 گام اول : تعریف بحران 61
4-1-2 گام دوم 61
4-1-3 گام سوم: برنامه ریزی در بحران 62
4-1-4 گام چهارم: عوامل کمیته ی باور 63
4-1-5 گام پنجم : عوامل موثر درتصمیم گیری حل بحران 63
4-2 انواع بحران های موجود دریک سازمان 64
4-2-1 بحران سازمانی 64
4-2-2 بحران منابع انسانی 65
4-3 بهره وری 70
4-4 عوامل موثر بر بهره وری نیروی انسانی 70
4-6 سه عامل کلیدی در موفقیت سازمان 73
4-6-1 ارتباط 73
4-6-2 ارتباط باکارمندان 73
4-6-3 تعهد 74
4-7 روش های شناسایی خطر ها 75
4-8 وقتی یک حادثه ای رخ دهد به شیوه ی زیر عمل می کنیم: 76
4-9 روش های بررسی حادثه 77
4-10 مراحل تجزیه وتحلیل درخت خطا 79
4-11 تعریف تکنیک اف تی آی 79
4-12 انواع رویدادها: 81
نمودار 6: 84
نمودار7: 86
فصل پنجم : نتیجه گیری 88
5-1 مقدمه 89
5-2 نتیجه گیری 89
( منــــابع و مــــآخذ ) 90

فصل اول

کلیات تحقیق

1-1 مقدمه
وقوع بحران امری اجتناب ناپذیردرتمام سازمان هاست بنابراین لازم وضروری است که بحران به طور ویژه ای توجه شود زیراکه اگر به بحرانی توجه نشود افول سازمان رابه دنبال دارد. نداشتن برنامه ریزی صحیح ومناسب برای بحرانها امری ضروری است که درعلم مدیریت می توان به آن دست یافت مدیریت هنربه کارگرفتن منابع موجودبرای استفاده ی بهینه می باشد که دراین حین اگرمدیریت به درستی ایفای نقش کند انگاه می تواند که یک بحران رابه یک فرصت تبدیل کرد زیرا که درک بحران نسبی است . مدیریت بامشاهده ی سیستماتیک وتجزیه وتحلیل حوادث به دنبال ابزاری است که به وسیله ی آنها از وقوع بحران جلوگیری کندویااینکه حداقل درزمان وقوع بحران آمادگی لازم را داشته باشند.بحرانها دراثر عوامل مختلف رخ می دهند باید درابتداعلل وعوامل وقوع یک بحران احتمالی راشناسایی وسپس به برنامه ریزی برای آن اقدام نمود.هدف ازبررسی حادثه یابحران دریک بندر هم شناسایی علل وعوامل حوادثی که در نهایت منجر به بحران می شوند وهم با مطالعه ی انها باعث اطلاع رسانی به مردم می شوند که بتوانند در هنگام وقوع بحران به چه روش وشیوه ای عمل کنند که حداقل میزان خسارت را کاهش دهند.
یکی ازنیازهای اساسی درسطح بنادر، شناسایی بحران های محتمل می باشد.درحقیقت پایه واساس هر طرح مدیریت شناسایی بحران های محتمل درمحدوده ی طرح است ودر واقع یکی از نخستین نیاز ها برای طرح مدیریت بحران در سطح بنادر شناسایی بحران های محتمل در سطح بندر است.وچنان چه این بحران ها به طور کامل وصحیح شناسایی شوند ، می توان امیدداشت که درنهایت خسارات به حداقل برسند.
باشناسایی بحران های محتمل وارایه راهکارهایی برای کاهش آنها به یک برنامه ریزی درست خواهیم رسید که به وسیله ی آن بتوانیم بابحران ها به گونه ای عمل کنیم که به مقابله بپردازیم وآمادگی داشته باشیم به عبارتی برای اینکه عملیات کل سازمان به هم نخورد نیازمندمدلی است که بتواند بحران را مدیریت کند. این پژوهش به بررسی علل وعوامل ایجاد بحران در بندر خرمشهر پرداخته شده است.بندر خرمشهر بزرگترین بندر ازاد تجاری ایران است که لازم وضروری است که بحران درآن کنترل شود.در این پژوهش بابررسی کلی علل وعوامل وقوع بحران به راهکارهای مقتضی جهت کاهش حوادث بندرارائه می گردد.

1-2 بیان مساله
به طور خلاصه باید گفت که بحران به صورت بخش جدایی ناپذیر جوامع وسازمان های امروزی است .از دیگر ویژگی بحران ها می توان به غیر عادی بودن آن ها ،کمیاب بودن آنها در تار وپود جوامع امروز رخنه کرده اند.وسازمان هاهر لحظه تحت تاثیر بحران های کوچک وبزرگ اند.بنابرین مدیران سازمان ها باید پیوسته آماده ی رویارویی با بحران ها باشدوبرای جلوگیری از کاهش خسارات به سازمان باید اندیشه ی خاص وویژه ای برای خود در نظر بگیرند.
هدف از مدیریت کردن بحران ، کاهش پتانسیل خطر، اعمال کمک فوری ودرخور به هنگام ضرورت، دستیابی سریع به وضع موجود، جبران وضع خطر وبازگشت به وضع مطلوب. همانطور که گفتم وقوع بحران امری اجتناب ناپذیر است اگر چنانچه به ان توجه نشود افول سازمان رابه همراه می اورد.وبه طور کلی سازمان رابر هم میزند وخسارات جبران ناپذیری بر جای می گذارد. باتوجه به اینکه جوامع پیوسته در حال گسترش هستند وزمانی که حادثه ای اتفاق می افتد به مدت اندکی همه خبر دار می شوند،نحوه ی مدیریت اینحوادث به عهده ی کسانی است که عملیات اثر بخش مدیریت بحران را برنامه ریزی واجرا کنند.در هنگام بررسی یک حادثه در بندر به دنبال آن هستیم که درکنار جمع اوری وبیان حقایق به علل واقعی حوادث، ماهیت، نوع و وسعت ودامنه ضرر وزیان اشار ه کنیم.در این پژوهش به بررسی علل وعوامل وقوع بحران در بندر خرمشهر واینکه چه عواملی احتمال وقوع بیشتری نسبت به سایر عوامل دارند، می پردازیم وسپس در نهایت به طرحی پیشنهادی برای کاهش خسارات و کاهش اثرات مخرب بحران در این بندر اشاره خواهیم کرد. در حقیقت باید به دنبال روشی باشیم که نه تنها به سازمان ضرری وارد نشود بلکه بتوان بحران را که تهدیدی برا ما به حساب می آید به یک فرصت تبدیل نمود.
بنادر نقش اساسی ومهمی در پیشرفت وتجارت واقتصاد جهانی است آنچه که بر ایجاد بحران در بنادر بیشتر تاثیر گذار است می توانند عوامل طبیعی وبه ویژه عوامل غیر طبیعی بسیاری باشند که در پژوهش مربوطه به ان اشاره خواهیم کرد.در واقع بحران باید به واسطه ی درک ، کفایت و ذکاوت مورد توجه قرار گیردکه موفقیت در حل بحران حاصل گردد.

1-3 اهمیت و ضرورت تحقیق
جهان به طرف تشکیل دهکده جهانی در حرکت است. ما در یک جامعه جهانی به سر می بریم که اجزای آن به وسیله یک سیستم بسیار پیچیده به هم مرتبط شده اند. هنگامی که یک نفت کش غول پیکر در آلاسکا دچار سانحه می شود، یا زمانی که در یک کارخانه در هند گاز سمی نشت می کند و یا آنگاه که یک فروند هواپیما در "لانگ ای لند" سقوط می کند، در همان لحظه مردم دنیا از این خبرهای ناگوار آگاه می شوند و خبرها با سرعت نور به همه جا می رسند.. پس از چند دقیقه مردم در سراسر دنیا از این رویدادها آگاه می شوند. رسانه ها و مردم بی صبرانه در انتظار شنیدن واقعیتها و خبرهای دقیق و توضیحات لازم هستند. مسئولیت این اقدام برعهده کسانی است که عملیاتی اثربخش مدیریت بحران را برنامه ریزی و اجرا می کنند..
برای جلوگیری از شدید شدن بحرانها، از بین نرفتن روابط و مصون ماندن سازمانها در مقابل تهدیدات و وقایع ناگوار وجود مدیریت بحران ضروری است. ممکن است با وقوع بحران در بخش خصوصی، شرکتها مشتریان خود را و سازمانهای غیرانتفاعی اعتبار و اعضای خود را از دست بدهند. همچنین دولتها متحمل دردسرهای فراوان شوند.
وضعیت بحرانی قبل از هر چیز به عنوان یک وضعیت غیر قابل بیش بینی ظهور می کند.درسطح وسیع می تواند برجامعه اثرات زیان باری بگذارد ، ازاین جهت مدیریت کردن آن می تواند برای جامعه مفید باشد وعلاوه بر آن امکان دارد که یک بحران رابه یک فرصت مبدل سازد.
مدیریت بحران در بنادر از آن جهت اهمیت دارد که، امروزه صنعت دریا ودریانوردی به عنوان موتور محرکه ی تجارت جهانی است ، و همه از این واقعیت مطلع هستند؛ به عبارتی دیگردرودریانوردی،به عنوان حلقه ی ارتباطی کشورهایی است که از لحاظ جغرافیایی دور از هم اند ودرواقع از طریق دریا وبنادر ساده ترین راه است که بتوانند به یکدیگر مرتبط شوند.زیرا که تجارت دریایی ودریانوردی بین المللی است.ودرواقع کشتی های خارجی نیز می توانند بااخذ ملیت یک کشوروارد بندر مرزی کشور موردنظر شوند وبه تجارت مشغول شوند.بیش از ۸۵تا۹۰درصد از کالاهاازطریق بنادر صادر ووارد می گردند،این ویژگی ها اهمیت بنادر ودریانوردی را آشکار می سازد.لذا ازاین جهت ما باید به دنبال آن باشیم که مانع از وقوع بحران در این گونه مناطق باشیم، ویااینکه بتوانیم حداقل میزان خسارات ناشی از آن را به حداقل برسانیم. بنابراین مدیریت بحران در بنادر ودریانوردی باتوجه به اهمیت انها ،بسیار مهم وضروری است .
درواقع اگر بحران برنامه ریزی ومدیریت نشود، باعث ایجادبحران های دیگری می شود و بحران راتشدید می کند.برنامه ریزی برای مدیریت، موقعیت های بحرانی ، یک بخش مهم روند برنامه ریزی استراتژیک هر سازمان است واهمیت ارتباطات هدایت شده درمواجه بابحران هابرای حفظ اعتبار به کار می گیرند.
بنادر نقاط حساس تجارت اند ودر صورتی که وقوع بحران در آنها مانع از انجام تجارت دراین اماکن شود ؛به اقتصادیک کشور صدمات زیادی واردمی شود.بنابراین باید راهکارهایی دراین رابطه ارایه دهیم که درصورت وقوع ان ها ،بتوانیم انها را مدیریت کرده وازاین جهت مانع از ازاین شویم که عملیات ان به هم بخورد؛زیرا که درصورتی که بحران به وجود بیاید ومدیریت نشود،باعث می شود که یک بندر یا هرسازمان دیگری ،دیگر نتواندبه عملیات خود ادامه دهد ودر نهایت باعث ویرانی یک سازمان وافول ان شود.برای مدیریت بحران در بنادر باید مطالعات گسترده انجام گیردوبرنامه ای راهبردی تنظیم گیرد.

1-4 اهداف تحقیق
1. آشنایی باطرح های پیشنهادی مدیریت بحران
2. آشنایی باروش های تجزیه وتحلیل حادث
3. معرفی شاخص های مدیریت بحران

1-5 سوالات پژوهش
1. احتمال وقوع چه حوادثی در بندر وجود دارد؟
2. علل وعوامل وقوع بحرانها کدام اند؟

1-6 واژگان کلیدی

1-6-1 راهبرد
مدل و برنامه ی راهبردی
برنامه ی راهبردی از دیدگاه بیلو:چارچوبی برای عملی ساختن تفکرراهبردی وهدایت عملیات برای حصول نتایج مشخص برنامه ریزی شده.
برنامه ریزی راهبردی ازدیدگاه برایسون:روشی سامان مندبرای حمایت ازمدیریت راهبردی است،شامل همه ی اقداماتی است که منجربه تعریف اهداف وراهبردهای مناسب برای تحقق انها می شود.

مدل های برنامه ریزی راهبردی
الگوی هوشمند برای تدقیق ویژگی های اهداف راهبردی ،بکارمی رودکه بایدواجدخصلت های زیرباشند:
۱ـ مشخص
۲ـ قابل اندازه گیری
۳ـ قابل حصول
۴ـ واقع گرایانه
۵ـ زمانمند(برایسون_ ce.sharif.edu.)
مراحل مدیریت راهبردی :
تحلیل محیطی
تدوین راهبردها
اجرای راهبردها
کنترل وبازخوردراهبردها
1-6-2 بحران
لاری اسمیت ، رییس موسسه ی بحران این واژه را به این صورت تعریف می نماید اغتشاش عمده درسازمان دارای پوشش خبری وسیعی شده ومردم در رابطه با این موضوع برفعالیت های عادی سازمان اثر می گذارد.
کاپلان(1916)، افراد زمانی که دربرابر اهداف مهم با مانع روبه رو شوند که نتوانند ازروش های معمول حل مسئله استفاده کنند در موقعیت بحرانی قرار می گیرند.(ورودی نژاد وبهرامی،1389:34)
شیبوتاهی (1962): محقق علوم رفتاری ، بحران را موقعیتی می داند که نیازمند انواع دیگری از تطابق وانطباق پذیری است. (ورودی نژاد و بهرامی 1389:39)
در تعریف بحران سازمانی بهتر است بین بحران(CRISIS) و واقعه ناگوار(DISASTER) تفاوت قائل شد. "برنت" بین این دو تفاوت قائل شده و می گوید: بحران توصیف کننده شرایطی است که در آن ریشه های پدیده می تواند مسائل و مشکلاتی مانند ساختارها و عملیاتهای مدیریتی نامناسب و یا شکست در تطابق با یک تغییر باشد در حالی که منظور از واقعه ناگوار این است که شرکت با تغییرات مصیبت بار پیش بینی نشده یا ناگهانی مواجه شده که کنترل کمی بر روی آنها دارد.
بحران راحادثه ای می دانندکه موجب سردرگمی وحیرت افراد شده ودرقدرت واکنش منطقی وموثرراازآنان سلب می کند. (طبرستا1382)
قطع وانفصال روندطبیعی زندگی به گونه ای که افراد بسیارسخت بگذرد.آثارمخرب زیرساخت ها ی حیاتی نظیر ساختمان ها،تاسیسات خدمات رسانی وآسیب رسدن به فرآیند تامین نیازمندهی های عمومی مردم مانند تامین غذا، سرپناه وپوشاک ، بهداشت، درمان و آموزش ومواردی از این قبیل. (طبرستا1382)

1-6-3 مدیریت بحران
برنامه ریزی، سازماندهی، ومجموعه ای اقدامات درباره ی یک حادثه ی غیرمنتظره باهدف جلوگیری یاکاهش نتایج وپیامدهای نامطلوب.
هماهنگ سازی آگاهانه مجموعه تلاش ها وکوشش ها ی همراه بااستفاده بهینه ازظرفیت های انسانی ، فنی، مالی و غیرمالی، بارویکرد طراحی و به کارگیری مجموعه ای ازبرنامه ها وفعالیت های مختلف درقبل ،حین
وبعدازبحران به گونه ای می شود که حداکثرکارایی واثربخشی عملیات امدادونجات درحوادث و سوانح. (طبرستا1382)
نتایچ نشان می دهد که عدم استفاده از اطلاعات درست و نبودن ارتباط موثرمیان تصمیم گیران ومجریان باعث وقوع عواملی می شود که منجر به بحران می شود. (شویومینگ 2005:64). بحران اتفاقی برنامه ریزی نشده که نیازمند اتخاذ تصمیم گیری سریع واستراتژیک دارد.(دیوسیوس 2005:70:).
عبار است از تلاش نظام یافته اعضای سازمان همراه باذینفعان خارج ازسازمان درجهت پیشگیری از بحران ویامدیریت اثربخش آن. (رضوانی 1385)
بحران ها درسازمان ها نیز باید مدیریت شوند.بی توجهی به بحران باعث ایجاد بحران می شود.لذا لازم و ضروری است که به مدیریت بحران بپردازیم .

فصل دوم

پیشینه تحقیق

2-1 مقدمه
با توجه به اینکه بنادر نقش اساسی در فرایند جهانی شدن را بعهده دارند و از آنجائی که بیش از 90 % واردات کشور ایران از طریق دریاها و به کمک بنادر انجام می شود بایستی مدیریت بحران به گونه ای باشد که به اهداف مهم آن از جمله کاهش خسارات مالی و جانی دست یافت. تجزیه و تحلیل داده های جمع آوری شده که براساس اهداف مطالعه انجام شد، نشان می دهد با اینکه بیشترین درصد فراوانی حوادث در سال 83 در دو بندر امام خمینی و شهید رجایی (به ترتیب 23/3 و 20/45 درصد) اتفاق افتاده است، ولی ضریب تکرار و ضریب شیوع حادثه نشان میدهد که دو بندر امیرآباد و بوشهر در این سال حادثه خیز تر بوده اند. بالاترین درصد محل وقوع حوادث مربوط به اسکله ها و محوطه های عمومی بنادر می باشد به این دلیل که حجم عمده عملیات تخلیه و بارگیری کالا در این دو محل صورت می گیرد. عمده ترین دلایل بروز حوادث در این نواحی نیز عدم آشنایی کارکنان شرکت های تخلیه و بارگیری با روشهای ایمن تخلیه و بارگیری کالا، استفاده از تجهیزات و ابزارآلات نامناسب در عملیات و تخلیه و بارگیری و … می باشد. اکثرحوادث ترافیکی در اثر برخورد خودروهای سنگین با یکدیگر بوقوع پیوسته است. بیشترین درصد فراوانی نوع حوادث بوقوع پیوسته در هر دو سال مربوط به برخورد تجهیزات بندری با افراد، سقوط از ارتفاع، گیرکردن بین اشیاء و کالا و همچنین سقوط کالا بر روی فرد می باشد. بطور کلی باقته های مطالعه در خصوص آسیب های جانی بوقوع پیوسته در بنادر بر برنامه ریزی کلاس های آموزشی برای شاعلین تحت پوشش شرکت های پیمانکار بندر بخصوص آشنایی با شغل محوله وموارد ایمنی مربوطه به آن شغل در محوطه های بندری همچنین برنامه ریزی برای ارائه آموزش های منظم و بازآموزی های مداوم بر اساس نیازسنجی های بعمل آمده ، تدوین دستورالعمل انتخاب پیمانکاران بر اساس اصول ایمنی، بهداشت و محیط زیست و اجرای دقیق آن در بنادر تاکید می کند. (امینی فر،1387)

2-2 پیشینه تحقیق
پژوهش چیزی نیست که شخص می سازد ؛ بلکه چیزی است که شخص کشف می کند. یکی از بخش های مهم تحقیق ، بخش مربوط به پیشینه و ادبیات تحقیقات است ؛ یعنی یکی از کارهای ضروری در هر پژوهشی مطالعه منابع مربوط به موضوع تحقیق است ؛ زیرا سرچشمه علوم را می توان در پیشینه ی آن ها کاوش کرد. مطالعه منابع ، به محقق کمک می کند تا بینش عمیقی نسبت به جنبه های مختلف موضوع پیدا کند. مطالعه منابع ، باید از منابعی باشد که به طور مستقیم ، در رابطه با موضوع تحقیق می باشند و هم از منابعی باشد که به طور غیر مستقیم با آن موضوع ، ارتباط دارند. (جان دیوئی، 1372، ص125)
2-3 اهمیت پیشینه در تحقیقات
یک پژوهش گر ، قبل از انجام تحقیق و بعد از ا نتخاب موضوع و تدوین عنوان وقبل از نگارش طرح تحقیق نیاز دارد که با مراجعه به مدارک و اسناد ، پیرامون موضوع و مسئله ای که برای تحقیق انتخاب کرده است. آگاهی خود را گسترش دهد ؛ تا بتواند در پرتوی اطلا عات بدست آمده ، مسئله تحقیق و متغیر های خود را تعریف و معین کند وکرانه های آن ها را مشخص سازد. این امر به او کمک می کند تا تحقیقات خود را در راستای مجموعه پژوهش های هم خانواده قرار دهد و آن را با دستاوردهای تحقیقاتی دیگران هماهنگ کند.
هدف از گنجاندن بخش پیشینه تحقیق ، عبارت است از :
1. برقراری ارتباط منطقی میان اطلاعات پژوهش های قبلی با مسئله تحقیق
2. دست یابی به چارچوب نظری و یا تجربی برای مسئله تحقیق
3. آشنایی با روش های تحقیق مورد استفاده در پژوهش های قبل. (پروکوپنکو، 1385 ، ص 92)
از این رو ، هر گونه نظریه ، قانون و بررسی قبلی در باره موضوع پژوهش را می توان جزء پیشینه آن منظور داشت. فراموش نکنیم که هر تحقیق ، بر مبنای بدیهیاتی انجام می گیرد که در مطالعات قبلی روشن شده است و تمام مطالعاتی که فرض ها و بدیهیات و خاستگاه تحقیق را به وجود آورده ند تحقیق ، محسوب می شود .تفکر انسان ، پدیده تکاملی است و اندیشه های هر نسل ، بر مبنای اندیشه های نسل های قبلی ، شکل می گیرد. ازاین رو ، فکر های پژوهشی محققان ، حتی در مواردی که خود توجه ندارند، از تفکرات علمی مطالعات قبلی به وجود می آید. (دیوید ، 1387 ، ص396)
در رابطه با موضوع مستقیم تحقیق ، پژوهشی صورت نگرفته است. اما در موضوعات مرتبط به پژوهش های زیر اشاره نماییم:

2-3-1 دهقانیان و علیزاده فر به بررسی نقش های ارتباطات درون سازمان ها و تاثیر آن بر مدیریت بحران پرداخته نشده است، در این مقاله ماتریس مدیریت بحران و سبک های ارتباطی مدیریت را ارائه می نمایند. طبق این ماتریس مدیران باید به روش زیر عمل کنند.
1. در مرحله ی قبل از بحران از سبک برابری استفاده شود.
2. در حین بحران از دو سبک برابری و کنترلی استفاده شود.
3. پس از بحران از سبک پویا استفاده شود. (دهقانیان و علیرضافر ، 1388)
تصمیم گیری صحیح مهمترین وظیفه و مسئولیت اصلی یک مدیر در هر سازمانی است و تصمیم گیری های مالی در این میان از اهمیت بسیاری برخوردارند. از طرفی تصمیم گیری در مورد پیاده سازی طرح مدیریت بحران به دلیل وقوع پیشبینی نشده حوادث، تصمیمی تحت شرایط عدم اطمینان محسوب می شود و مبلغی که در این راه می بایست هزینه شود به عنوان بزرگترین ابهام مدیران سازمان در حین تصمیم گیری است. در مستند حاضر به رویکردی اشاره شده است که به بررسی اقتصادی پیاده سازی سیستم مدیریت بحران می پردازد و به مدیران هر سازمانی امکان می دهد که در ابتدای تعریف چنین طرحی به برآوردی قابل استناد از خسارات وارده به سازمان دست یابد تا بر مبنای آن حداکثر هزینه ای که پیاده سازی سیستم را از نظر اقتصادی توجیه پذیر نگاه میدارد را تخمین بزنند. همچنین در پایان این مستند به نمونه ای در حین اجرای طرح مدیریت بحران بندر امام خمینی پرداخته شده است " طرح نواندیشان " از کاربرد این رویکرد توسط کارشناسان شرکت و نتایج حاصله نشان از سودمندی پیاده سازی چنین سیستمی در بنادر دارد. (اسماعیلی وآیتی ،1387)

بحران، شرایطی غیر عادی است که مدیریت در آن به سه نوع اساسی پیش بینی، پیش گیری (برنامه ریزی برای بحران) و تصمیم گیری می پردازد. شناخت هر یک از این موضوعات و درک ارتباط انها با یکدیگر، امادگی وتوانمندی رابرای سازمان و مدیران ایجادمی نماید تا بتوانند بحران را به موفقیت تبدیل کنند.
بحران:
1:بحران وضعیتی تنشی است که ارزش ها، اهداف و فرضیه های موجود را تهدید می کند
2:ازقبل قابل حدس و موردانتظار نمی باشد.
3:پاسخ صحیح وفوری لازم دارد.
4:روش های پیشگیری و سازگار موجود، توان پاسخ گویی به ان را ندارند. (نوروزی، 1378)
درحوزه (های) تخصصی: رفتار سازمانی با توجه به استقرار نظام مدیریت یکپارچه (IMS) در بنادر کشور و وجود شیوه های مناسب تعیین فعالیت های کنترلی جهت پیشگیری از بروز حوادث ، به نظر می رسد وزن نیروی انسانی در تعیین این فعالیت ها (برنامه های کنترل عملیات) بسیار کمرنگ است. لذا با توجه به نقش بسیار مهم نیروی انسانی در ایجاد حوادث لازم است با بهبود روش فوق اقدامات اساسی کنترلی را نیز بر پایه میزان تاثیر انسان ، پایه ریزی کرد. بر همین اساس مدل پشنهادی نحوه ایجاد تاثیرات نیروی انسانی را در روش جاری روشن کرده و با استفاده از بستر موجود بنادر و توجه به استقرار نظام مدیریت یکپارچه در بنادر ، اجرای این مدل مدیریت اثربخش تری بر سوانح بنادر حاکم نموده و میزان حوادث را به مقدار چشمگیری کاهش خواهد داد. (جوادی آفتابدری ،1388)
از دیرباز سوانح و بحرانها بخشی از نظام زندگی بشری محسوب می شد هاند و به هیچ عنوان با پیشرفت های علمی و تکنولوژیک نمی توان از وقوع آنها جلوگیری نمود و تلاش در راستای متعادل ساختن اثرات و پی آمدهای نامطلوب آنها به عنوان یک الزام در راستای دستیابی به توسعه پایدار مطرح است. از طرفی نقش انکارناپذیر حمل ونقل در دنیای مدرن امروزی بر هیچ کس پوشیده نیست، به گونه ای که از آن به عنوان یکی از ارکان مهم جهانی شدن یاد میشود و در این میان بنادر به دلیل حوزه عملکرد وسیع خود به عنوان اصلی ترین گلوگاه حمل و نقل دریایی، پتانسیل وقوع بحران های متنوعی را دارا میباشند. آنچه که در این میان حائز اهمیت است امکان کاهش اثرات منفی بحران ها از طریق شناخت فرآیند مدیریت بحران و تهیه و اجرای برنامه های متناسب با شرایط خاص هر کدام از موقعیت های بحرانی میباشد. در سال های گذشته با توجه به مد نظر قرار گرفتن این موضوع توسط دست اندرکاران عملیات بندری و دریایی و الزاماتی که بسیاری از کنوانسیون های بین المللی بر بنادر تحمیل نمود ه اند، تدوین طرح های مختلف پیشگیری و واکنش در مقابل بحران در دستورکار ادارات مختلف بندری قرار گرفته است . نمونه هایی از کنوانسیون های IMO که بنادر کشور ایران ملزم به رعایت آنها در حین مدیریت بحران ها می باشند. (اسماعیلی وطالبی سال1387)
انچه به کشتی رانی مربوط می شودایمنی محیط است.ایمنی رامی توان اززوایاودیدگاه های مختلف کاربران تقسیمات خاص نمود:
1:ایمنی در اب های داخلی و ساحلی، جستجو و نجات، ورودی کشتی ها
2:ایستگاه های راهنما، یدک کش ها،ایمنی ورودوخروج به بنادر،کانال ها و ابراه های ورودی، تردد راهنمایان، تردد افراد، کارگران تخلیه و بارگیری
3:حفاظت محیط زیست ، جلوگیری از الودگی دریایی، بازرسی کشتی ها، ردیابی کانتینر، چیدمان کانتینر، وزن دقیق ، تخلیه ی محموله ی فله، شفافی کالای فله، بارشماری، تجهیزات تخلیه و بارگیری (گل پرور، 1388)

روند رو به رشد حمل و نقل دریایی و استفاده از چارچوب های مختلف درحمل و نقل، تخلیه و بارگیری و انبارداری کالا نشان دهنده این مطلب است که روش های کهن و سنتی جوابگوی مدیریت و کنترل حجم بالا و متنوع فعالیت های بندری و دریایی فعلی نبوده و اعمال تغییرات بنیادین در صنعت حمل و نقل دریایی و بنادر را اجتناب ناپذیر می نماید. ایمنی یکی از اصلی ترین پایه های عملیات بندری است، چرا که ضمن حفظ سلامت و صحت کالا و تجهیزات و جلب رضایت مشتریان، سبب ایجاد اعتماد نیروی کار به عنوان سرمایه های اصلی این کسب و کار و بنیان نهادن محیطی امن در برقراری آرامش روانی در پرسنل می شود. فعالیت های بندری دارای ماهیتی است، که کوچکترین سهل انگاری در اجرای صحیح عملیات و عدم آمادگی، سبب ایجاد خسارات مادی و معنوی فراوانی به طرفهای ذینفع می شود که بسیاری از آنها جبران ناپذیر است. اگرچه عوامل بسیاری مانند عدم آمادگی اپراتور بندری، عدم آمادگی خن کار و جرثقیل کشتی ،(Ship Crane)، شرایط جوی و محیطی (نظیر دما، رطوبت، مه و …) خطاهای انسانی و … در وقوع حوادث و رخ دادها در بنادر نقش دارند؛ لکن هرگز نمی توان مسئولیت کارگزاران بندری را در پیشبینی و مدیریت شرایط بحرانی نادیده گرفت. بازبینی در شیوه انجام عملیات از مهمترین اقداماتی است که می تواند درصد آمادگی متصدیان امر را بالا برده و آنها در مقابله با شرایط اضطراری تجهیز سازد. مهندسی مجدد فرآیند ها (Business Process Reengineering) مفهومی اساسی در کمک به بازنگری و باز طراحی فرآیندهای کاری و تطبیق آنها با شرایط محیطی است. در این مقاله سعی شده تا با معرفی کوتاهی از این ابزار تخصصی/ مدیریتی نمونه ایی از اجرای موفق آن در بازنگری فرآیند عملیات تخلیه از کشتی در بنادر کشور ارائه گردد. (فیروزی،1387)
بنادر به عنوان بخش مهمی از صنعت حمل و نقل دریایی، یکی از محل های پر مخاطره شغلی محسوب میگردند که کار در آنها از پتانسیل بالایی در خصوص بروز حادثه برخوردار است. در سال های اخیر با توجه به سیاست دولت مبنی بر تقلیل پرسنل بخش های دولتی به حداقل ممکن، شاهد روند سریع و گسترده واگذاری خدمات به پیمانکاران میباشیم که این امر ضمن واگذاری بخش عمدهای از مسئولیتها، در مقابل؛ ریسکهای شغلی مرتبط را نیز به پیمانکاران منتقل می نماید. شتاب فزاینده واگذاری خدمات به بخش پیمانکاری، منجر گردیده تا بسیاری از جنبه های حاصل از این کار مورد توجه قرار نگیرد که از آن جمله می توان به عدم تعریف تعامل HSE مناسب بین بنادر به عنوان کارفرمای اصلی و پیمانکاران اشاره نمود. این مسئله موجب گردیده پیمانکاران بدون توجه به ریسکهای حاصل از فعالیتهایشان که به بندر تحمیل میکنند سهم بسزایی در افزایش ضریب وقوع حوادث در بنادر داشته باشند. ایجاد یک الگوی سیستماتیک مناسب جهت مدیریت HSE پیمانکاران یکی از راهکارهای اصولی کنترل عملکرد آنان از سوی بنادر میباشد. در این مقاله سعی گردیده با ارائه الگوی ""مدیریت سیستماتیک عملکرد HSE پیمانکاران"" در بنادر، ابزاری فراروی مدیران بندر قرار گیرد تا از طریق آن بتوانند با حداقل نیرو، کنترل های محسوسی را بر روی عملکرد پیمانکاران بنادر فراهم اورند. (اعلایی وشاکر،1388)
سازمان جهانی کار که متولی رعایت استانداردهای کاری کارگران میباشد، طی گزارشی اعلام نموده است که بطور متوسط سالانه یک میلیون و یکصد هزار نفر بر اثر خطرات ذاتی مشاغل و بیماری های منتج از آن جان خود را از دست میدهند . نیروی انسانی همواره مهمترین سرمایه هر سازمان و بنگاه اقتصادی محسوب می گردد . امروزه کارگران بندری ، همچون اپراتورهای تجهیزات ، بارشماران ، ناظران، کارگران لاشینگ کار ( مسئول بستن کانتینر و کالا به کشتی جهت جلوگیری از تکان خوردن آنها در دریا ) و غیره با عوامل آسیب رسان مختلفی مانند: عوامل تهدید کننده بهداشت :همچون دود کامیونها ، گرد و غبار، آزبست ، آلودگی صوتی، گرما عوامل تهدید کننده ایمنی : مانند سقوط درون آب ، کار بر بالای کانتینر ، کار در خن کشتی، تصادف با کامیون ها، تماس با کالاهای خطرناک عوامل آرگونومی : مانند روشنایی، طراحی کابین اپراتور، صندلی اپراتور و… رو به رو می شوند که این عوامل به سرعت و یا در دراز مدت بر سلامت جسمی و روانی کارگران تاثیر سوء خواهد داشت .هدف این مقاله آسیب شناسی و ارائه راهکارهای مناسب در خصوص مشاغل سخت و زیان آور بندری استشغل (JOB SAFETY ANALYSIS) و سعی ما بر این است که از طریق کارآمد ترین و جدیدترین متدهای مدیریت ایمنی و بهداشت خطرات ذاتی اینگونه مشاغل را شناسایی و راهکارهایی جهت حذف و یا کنترل آن اتخاذ نمایید. (چراغی ، سلمانی، تهرانی ،1387)
بنادر تجاری جنوب و شمال کشور به دلیل مشارکت در امر صادرات و واردات، نقش مهمی در اقتصاد کشور ایفا می کنند. ایجاد بحران و حوادث غیر مترقبه در چنین نقاط حساس و پراهمیتی میتواند خسارات جبران ناپذیر به بخش های مختلف وارد سازد. هدف از ارایه این مقاله پرداختن به مشکلات و معضلات عملیاتی در حین بحران است. یکی از مشکلات اساسی هنگام بروز بحران، عدم هماهنگی بین سازمان های درگیر و بخصوص تعاملات بین بخشی است. در حقیقت نیروهای عمل کننده با دستور العمل های اجرایی یا آشنایی ندارند و یا به دلیل ناکافی بودن و بازدهی کم تمرینات صورت گرفته، فاقد مهارت های لازم جهت انجام وظایف خود می باشند و در نتیجه هنگام وقوع بحران کارآیی لازم را ندارد. (رضایی ،1388)
همه روزه حوادث وتصادفات فراوانی در بخش های حمل و نقل اتفاق می افتدکه هزینه های گزافی برجای می گذارد.صنعت دریایی نیز ازاین قاعده مستثنی نبوده وهمه ساله ،حوادث فراوانی که توسط عوامل مختلف (که خطای انسانی علت اصلی ان هاست)، رخ می دهد و هزینه های زیادی در بردارد. لذا با کنترل این حوادث ورفع یا حداقل کردن هزینه های ناشی از ان ، می توان در توسعه ی این صنعت نقش بسزایی داشت. هدف از بررسی هر سانحه ی دریایی ،کشف دلایل و عوامل وقوع ان ها و بهره برداری از تجارب حاصله و سعی در جلوگیری از بروز سوانح مشابه در اینده با توزیع و انتشاریافته ها از بررسی سانحه ی دریایی است. همچنین بکارگیری توصیه های ارایه شده برای اهداف اموزشی و اصلاح ساختارها و قوانینی جهت ارتقای ایمنی دریانوردی ضروری می باشد.
به طور کلی هدف اصلی این مقاله ، ارایه ی مدلی است که میزان تصادفات وسوانح دریایی رابیش بینی کند،ازدیدگاهی دیگر،هدف از مقاله،شناسایی عوامل اصلی بروز تصادفات دریایی می باشد.برای این منظور ازداده های میدانی بندر امام خمینی استفاده شده است. مدل سازی با استفاده از مدل های رگرسیونی صورت می گیرد. نتایج مربوطه باهم مقایسه می شوند و مدل بهینه مشخص شده و عوامل موثر در بروز حوادث براساس اولویت تعیین می گردند.
در انتها هم برای عوامل اصلی بروز حوادث ، که مهم ترین ان ها، کمبود تعداد یدک کش ها و افزایش تعداد ترمینال های عمومی و اختصاصی می باشد، راهکارهایی بیشنهاد می گردد تا بتوان با محدود کردن این عوامل، نقش ان ها را در بروز حوادث دریایی (زنگویی، علیرضایی ، 1388)

باتوجه به این که این مقاله نزدیکی فراوانی به موضوع تحقیق دارد به توضیح بیشتر در ارتباط با ان می بردازیم.
باتوجه به بررسی های به عمل امده در مقاله ی فوق، عوامل زیر به عنوان مهمترین عوامل دخیل دربروز حوادث شناسایی شده است:
1. تعداد یدک کش ها
2. تعداد اسکله ها
3. تعداد کارکنان
4. عمرمفید کشتی ها
5. تعداد علایم کمک ناوبری
6. دمای هوا
7. ساعات کار مفید کارکنان
8. تعداد کل تجهیزات
9. تعداد رفت وامد کشتی هادرروز
10. ظرفیت ترمینال های کانتینریا
11. مساحت باراندازها
12. مساحت انبارهای مسقف
13. ظرفیت بذیرش سالیانه کالا
14. تعداد ترمینال های عمومی واختصاصی

در مقاله ی فوق برای هر کدام از عواملی که در بالا ذکر شده است ضریب نسبی در نظر گرفته شده که در اینجا به اختصار به ان ها اشاره خواهیم کرد.
۱:کمبود تعداد یدک کش ها
باتوجه به مدلی که دراین مقاله ازان استفاده شده برای کمبود تعداد یدک کش ها ،ضریب این متغیر، مقدار منفی دارد، به این معنی که کمبود تعداد یدک کش ها ،به عنوان عاملی در بروز سوانح خواهد بود.این عامل به عنوان مهم ترین عامل، شناسایی شده است که علت ان هم فراهم نبودن تعداد کافی یدککش ودر نتیجه شناورها بدون راهنمایی کافی وارد بندری ناشناخته شده وموجب بروزحادثه می گردند. دراین راستا برای این منظور همراهکاری ارایه شده است:
1. افزایش تعداد یدک کش ها در صورت اقتضا نمودن مسایل اقتصادی
2. ایجاد یک برنامه ی زمانی دقیق برای یدک کش های موجود تابتوان میزان کم انها راجبران نمود.
3. الزام در رعایت این برنامه ی زمانی وکنترل و نظارت دقیق بران
4. طراحی و بهینه سازی تجهیزات یدککش ها
۲:افزایش تعداد ترمینال های عمومی و اختصاصی:
دراین مقاله برای این متغیر ضریب مثبت در نظر گرفته شده استبه این معنا که باافزایش تعداد ترمینال های عمومی واختصاصی ، میزان حوادث نیز افزایش می یابد. در اینجا به بدهی بودن افزایش میزان تصادفات وحوادث در هنگام افزایش ترمینال ها و شلوغی و تراکم زیاد درمحوطه ی بنادر، اشاره شده است.دراین رابطه هم راه کاری ارایه داده اند:
1. افزایش محوطه وظرفیت کل بندر تا باسخگوی افزایش تعداد ترمینال ها باشد.
2. نظارت کامل برعملیات صورت گرفته در ترمینال ها.
3. استفاده از نرم افزارهای مدیریتی کنترل ترافیک بندر به منظور نظارت بر عملیات در ترمینال ها (علی رضایی، محمودی ایوق، زارع دوست ، 1390)

امروزه وجود صدها سانحه ی دریایی در اقصی نقاط جهان، صنعت دریانوردی را به عنوان خطرناکترین صنایع جهان مطرح نموده است که این حوادث خسارت جانی، مالی، زیست محیطی بسیاری رابه دنبال دارد. بررسی شاخص های اصلی سوانح رخ داده، نشان دهنده ی وجود خلا قانونی و بی توجهی به بحث مدیریت ایمنی شناورها ست. بنابراین سازمان جهانی دریانوردی با تصویب ایین نامه های بین المللی مدیریت ایمنی ان را برای کشورهای عضوکنوانسیون مربوطه لازم الاجرا دانست. جمهوری اسلامی ایران از طریق سازمان بنادر ودریانوردی دراین راستا موظف به اطمینان از رعایت الزامات ایین نامه های فوق گردید. ولی بررسی های این تحقیق نشان دهنده ی کاهش نزول رتبه واقتدار دریایی ایران درجوامع بین المللی به لحاظ عدم اجرا وبیاده سازی صحیح ایین نامه مدیریت ایمنی شناورهای تحت دولت توسط سازمان بنادر ودریانوردی بوده است. در این مقاله بعد از بررسی مشکلات شناورها وسازمان بنادر و دریانوردی، راهکارهای علمی مناسبی در راستای ایجاد یک سیستم صحیح در راستای اقتدار دریایی ایران ارائه شده است. ( فکری، عباسی زاده ،1388)

فصل سوم

روش تحقیق

3-1 مقدمه
پژوهش و روش علمی اگر یک معنا نداشته باشند، اما کاملا نزدیک و وابسته به یکدیگرند. به عبارتی دیگر روش علمی یا پژوهش علمی فرایندی است که به جست وجوی منظم عمل می کند برای اینکه یک موقعیت نامعین را مشخص نماید. باید به این نکته اشاره شود که دست یابی به هدف های علم یا شناخت علمی میسر نخواهد شدمگر زمانی که باروش شناسی درست صورت پذیرید. به عبارت پژوهش از حیث روش است که اعتبار می یابدنه موضوع ان.
زمانی یک فرد به بررسی و تحقیق می پردازد که بایک مشکل روبه رو گرد که حل ان جز به وسیله ی تحقیق وجست وجو میسر نباشد. در این فصل به نوع روش تحقیق برداخته شده است، و جامعه ای که مورد مطالعه قرار گرفته جامعه ی بندری ایران می باشد و از این میان به بررسی گسترده ی بندر خرمشهر پرداخته شده است.
ابزارهای تجزیه و تحلیل وجمع اوری اطلاعات در یک تحقیق بسیار مهم اند که در این فصل به حسب موضوع مورد بررسی از ابزارهای ویژه ی استفاده شده است.

۳ـ۲ روش و نوع تحقیق
تحقیقی که درحال حاضر در حال انجام است یک تحقیق کاربردی است که تحقیق کاربردی با استفاده از نتایج تحقیقات بنیادی به منظور بهبود و به کمال رساندن رفتارها، ابزارها، وسایل، تولیدات، ساختارها و الگوهای مورد استفاده جوامع انسانی می شود. هدف تحقیق کاربردی توسعه دانش کاربردی در یک زمینه خاص است. در اینجا نیز سطح گفتمان انتزاعی و کلی اما در یک زمینه خاص است.
با استفاده از اطلاعات مهم در رابطه با بحران های مختلف و مطالعات گسترده که در این زمینه انجام شده است به دنبال ان بودیم که بتوانیم به روش و مدلی برسیم که بتوانیم به وسیله ی آن بحران را مدیریت کنیم. به خصوص بحران های بندری وبه طور ویژه تر بحران بندرخرمشهر.
در این تحقیق برای به دست اوردن اطلاعات هم با استفاده از روش کتابخانه ای عمل شده است. و هم روش میدانی. اما بیشتر با استفاده از روش میدانی می توانیم به نتیجه ی مورد نظر دراین تحقیق برسیم، به همین دلیل بیشتر تکیه بر روش میدانی است و مطالعه ی موردی. زیرا که بحران انواع مختلفی دارد وگستردگی تعاریف فراوانی که برای ان وجود دارد به آسانی نمی توان فقط بااستفاده از تحقیقات کتابخانه ای به نتیجه برسیم، وهم چنین باید این نکته را اضافه کنیم که بحران در هر زمان ومکانی معنای متفاوتی دارد حال انکه بحران ناشی ازبلایای طبیعی است یا ناشی از عوامل کار وانسانی باشد . باتوجه به این توضیحات به طرح پرداخته شد.
جامعه آماری در این پژوهش بندر خرمشهر است.

3-3 مشخصات کلی بندر خرمشهر

:مساحت انبارهای مسقف
137600 مترمربع

مساحت باراندازها

341827 مترمربع
ظرفیت جابجایی مسافر از پایانه مسافری دریایی

روزانه 1200 نفر
عمق اسکله ها

4.20
تعداد اسکله ها

18 اسکله فعال و 1 اسکله در حال بازسازی
فاصله تا فرودگاه بین المللی آبادان

7 کیلومتر
فاصله تا تهران

997 کیلومتر

3-3-1 وضعیت انبار بندرخرمشهر
ردیف
نوع انبار
مساحت (مترمربع )
1
کالاهای متفرقه
125600مترمربع
2
باراندازی کالاهای متفرقه
174066متر مربع
3
انبارcps
12000متر مربع
4
محوطه کانتینری
167761مترمربع
5
اراضی پشتیبانی
20هکتار
6
مساحت کل بندر
230هکتار

منظور از نوع انبار: انبار ترانزیت ، انبار سرپوشیده کالا ، انبار هانکار ، انبار روباز ، کانتینر یارد ، CFS، انبار قضایی و … می باشد.

3-3-2 تجهیزات دریایی بندرخرمشهر

ردیف
نام شناور
قدرت مونور ( اسب بخار)
1
یدک کش خلیج فارس 1
2400HP
2
یدک کش خراسان
1125HP
3
یدک کش پولاد
1120HP
4
یدک کش پیوند
1125HP
5
یدک کش ناصر 3
900HP
6
قایق ناجی 4
1640HP
7
راهنما بر قیام 8
HP 1086
8
قایق رعد 3
HP 400
9
قایق سار 2
HP2*320

3-3-3 تجهیزات خشکی بندر خرمشهر

تعداد
نوع دستکاه
ردیف
2
گنتری کرن
1
1
جرثقیل لیبهر
2

3-3-4 تجهیزات ترمینال کانتینری (شرکت فن آوران دریا گسترجنوب اروند)
ردیف
نوع تجهیزات
تعداد (دستگاه)
ظرفیت / قدرت
1
جرثقیل گات والد
1
100 تن
2
ریچ استاکر (پر)
5
45 تن
3
ریچ استاکر (خالی)
2
10و8 تن
4
ریج تراک
1
16 تن
5
لیفتراک
2
15 تن
6
لیفتراک
1
12 تن
7
لیفتراک
1
10 تن
8
لیفتراک
1
5 تن
9
لیفتراک
8
3 تن
10
کشنده ایویکو
8
33 تن
11
کشنده تربرگ
10
35 تن

3-3-5 تجهیزات ترمینال کالاهای عمومی (شرکت خدمات دریایی و بندری کاوه)
ردیف
نوع تجهیزات
تعداد (دستگاه )
ظرفیت / قدرت
1
جرثقیل
1
120 تن
2
جرثقیل
2
60 تن
2
جرثقیل
1
35 تن
3
جرثقیل
12
25 تن
4
جرثقیل
1
20 تن
4
جرثقیلIHI
1
30 تن
5
لودر L120
1
5تن
6
لودر L90
1
3 تن
7
کمپرسی
2
10و 15 تن
8
کشنده کمر شکن
1
2 محور
9
لیفتراک
2
5/13 تن
10
لیفتراک
2
10 تن
11
لیفتراک
7
7 تن
12
لیفتراک
10
5 تن
13
لیفتراک
9
5/2 و 3 تن
13
تراکتور
21
30 تن
14
کفی تراکتور
63
10 تا 30 تن
15
کفی کمر شکن
1
40 تن

باتوجه به موضوع تحقیق که هدف از ان ارایه ی اطلاعاتی در رابطه با بندر خرمشهراست وهمچنین مشخص کردن میزان بحران های موجود در این بندر،این بندر موضوع تحقیق ما قرار گرفته شده است.

3-4 ابزارهای جمع آوری اطلاعات
* در واقع ابزارهای جمع اوری اطلاعات یکی از ابزارهای زیر می باشند:
* پرسشنامه
* مشاهده
* مصاحبه
* روش تاریخی
هرکدام از این روش و ابزارها معایب ومزایای خاص خود را دارند. اما باید به این نکته هم توجه شود که هر تحقیقی خاص به ابزارهای خاصی نیازمند است که بتوان اطلاعات مورد نظر را بدست اورد. با توجه به موضوع تحقیق که تدوین مدل راهبردی مدیریت بحران دربندر خرمشهر می باشد، در واقع این موضوع نیازمند تجربه در زمینه ی بنادر می باشد. به عبارتی برداختن به امور بنادر نیازمند تخصص در این زمینه می باشد. لذا دراین رابطه با صاحب نظران امور بندری مصاحبه به عمل آمده است. به خصوص از افراد موجود در مرکز بحران بندر خرمشهر. به منظور تکمیل اطلاعات به مقالات ومنابعی که در زمینه ی بحران است هم کمک گرفته ایم.
در واقع بحران وپرداختن به آن نیازمند اطلاعات گسترده می باشد که این مهم از طریق استفاده از اطلاعات تاریخی وگذشته به تنهایی میسر نخواهد شد، زیرا که هر بحرانی که رخ می دهد در زمان ومکان خاص اهمیت دارد، حال انکه ممکن است انچه که در گذشته به ان بحران گفته می شد درزمانی که به بررسی ان می بردازیم مفهومی عیر از بحران راتداعی می کند. بنابراین لازم وضروری است که برای به دست اوردن اطلاعات به متخصصان در این امور مراجعه شود. همان کاری که در این تحقیق انجام شده است.
* با توجه به گستردگی موجود در این تحقیق در واقع به طور کلی از سه روش زیر برای جمع اوری اطلاعات در این زمینه استفاده شده است:
* مطالعه وبررسی سوانح گذشته
* بهره گیری ازتجارب کارشناسان ومتخصصین امور بندری
* مطالعه ی علمی وبهره گیری از تجربیات سایربنادر

مطالعه و بررسی سوانح گذشته
یکی از مهمترین روش های شناسایی حوادث وعواملی که باعث وقوع بحران می شوند،رجوع به سوابق سوانح گذشته می باشد، که نسبت به سایر روش های دیگر اطلاعات دقیق تری رابرای کارشناسان تدوین برنامه ی مدیریت بحران ارایه می دهد.به گونه ای که تنها روشی که در تمامی برنامه های مدیریت بحران بررسی شده بران تاکید شده است.البته در به کار گرفتن این اطلاعات به سه نکته باید توجه شود:
۱ـ باید توجه شود که در بندر خرمشهر یا هرمجموعه ای که مورد بررسی قرار می گیرد، باید همه ی حوادث وسوانح از دوره ای به بعد ضبط گردیده اند و نباید همه ی حوادث در یک مجموعه ای نظام یافته باشند.
۲ـ برخی سوانح طبیعی که دوره ی بازگشت طولانی دارند، تاکنون اتفاق نیفتاده اند اما درصورت وقوع اثرات جبران نابذیری را برجای می گذارند.
۳ـ مطالعه ی بعضی از حوادثی که عامل اصلی ان ها انسان است در بنادری مشابه بندرخرمشهر که احتمال وقوع انها وجود دارد، به جامعیت تحقیق کمک می کند.
استفاده از دیدگاه متخصصین
در انجام هر طرح تحقیقاتی استفاده از نظریات متخصصین وصاحب نظر در حیطه ی تحقیق از اهمیت خاصی برخوردار است. یکی از روش هایی که در زمینه ی تدوین طرح مدیریت بحران در بندر خرمشهر است استفاده از تجربیات متخصصین در امور بندر می باشد.در این طرح سعی بر این است که تمام علل و عوامل وقوع بحران در بندر شناسایی شود.
برای شناسایی کلیه ی مخاطرات محتمل در سطح بندر مشارکت کسانی که در بندر فعالیت می کنند ، اهمیت فراوانی دارد. در واقع بحث بحران در بندر از نظر خواهی افرادمتخصص در زمینه ی بحران قابل بررسی است .
مطالعه ی علمی و بهره گیری از تجربیات سایر بنادر
در واقع در این روش بااستفاده از مطالعه ی حوادث وسوانح موجود در سایر بنادر انجام گرفته است. بنادری که روش عملیاتی ان ها همانند بندر خرمشهر است ، بامطالعه ی چنین بحث های روند کار در دست مان قرار می گیرد.
در واقع هر بندر وهر سازمان به طور کلی یک ساختار خاصی برای خود دارد که هنگام وقوع بحران رویه ای که اتخاذ می کند هم منحصربه ساختار خاص خود است.پس لازم است در هنگام مطالعه وبرای استفاده از تجربیات سایر سازمان ها به مطالعه ی سازمان هایی بپردازیم که در این رابطه با سازمان مورد بررسی تشابه ساختاری وعملیاتی داشته باشد. به این منظور باید به مطالعه ی بنادری بپردازیم که از نظر عملیاتی نزدیک به بندر خرمشهر اند. بنادر به عنوان نقطه ی مهمی از اقتصادند که به وسیله ی ان ها با مرزهای دیگر کشورها در ارتباط تجاری پرداخته شده است.
3-5 مفاهیم کلی
3-5-1 حادثه
– در این بررسی منظور از حادثه به هر اتفاق طبیعی و غیر طبیعی اطلاق می شود که به علت روی دادن ان ، افراد، تاسیسات، تجهیزات، ومحیط زیست یک بندر تخریب ویادر معرض خطر قرار می گیرد.
– حادثه یک اتفاق یارویداد برنامه ریزی نشده تعریف کرد.
– حادثه نتیجه ی یک رویداد ناخواسته است.
– حادثه به خودی خود اتفاق نمی افتد بلکه عواملی سبب ایجاد ان می شود.
– وقوع هر حادثه شامل یک یا چند دلیل مشخص است.
– اعمال ناایمن وشرایط ناایمن سبب به وقوع پیوستن حوادث می شود که نتیجه ی ان می تواند اختلال در روند کاری ، خسارت به اموال یااسیب دیدن افراد باشد. شناسایی دلیل، مکان وچگونگی وقوع حوادث ، اولین اقدام برای پی بردن به دلیل حوادث و اقدامات پیش گیرانه می باشد درصورتی که باشناسایی دلایل و شرایط وقوع حادثه مشابه پیش گیری کرد.
– حادثه یک رویداد پیش بینی نشده که منجر به ایجاد وقفه در انجام فعالیت های معمول می شود و ممکن است همراه بااسیب های جسمی روانی وخسارات مالی شود.
– سانحه یا حادثه غیر مترقبه اعم از طبیعی یادست ساخته ی بشربدیده ای است که جامعه ی مبتلا برای مقابله با ان اقدامات وعملیات ؛ سازماندهی و برنامه ریزی استثنایی را اجرا کند.
– یک حادثه که در زمان ومکان خاصی اتفاق افتد وساختار اجتماعی وکارکرد هریک از عناصر را دچار اختلال نماید به گونه ای که مانع ایفای تمام یا برخی از وظایف اصلی شود؛ سانحه یا بلای بزرگ نامیده می شود.
– مدیریت سانحه:
– به مجموعه اقداماتی که موضوع سانحه را بیش بینی برنامه ریزی ساماندهی اداره وکنترل نماید مدیریت حادثه یا سانحه اطلاق می شود.

3-5-2 بحران
بحران ها پدیده های بسیار پیچیده اند،سریع به وجود می ایند، سریع اشاعه می یابند وسریع تخریب می کنند.مرزبین واقعیت وغیرواقعیت را کدر می کنندواراین رو سخت روشن است که راه برون رفت یا تدبیر بحران نه تنها یک هنر است بلکه ترکیبی از فن وعلم است.بحران هاصرفابه سبب طبیعت تهدید زدایی که دارند، مورد بررسی قرار نمی گیرند، بلکه فراتر ازان ، این فرصت های ناشی از هر بحران است که در اندیشه ی یک استراتژیست نقش می بندد و وی را به تآملی ژرف تر فرامی خواند.
به چند دلیل مطالعه ی بحران ها حایز اهمیت است. مهم ترین ان ها عبارت اند از:
1: بحران یکی از پر استعمال ترین الفاطی است که در ادبیات سیاسی جهان، اشفتگی سیاست میان ملت ها را نشان می دهد. به طورخلاصه بحران برای توصیف هر گونه بی نظمی در سطح جهان به کار می رود. (وظیفه دوست ،میرحسینی – حلقهی مفقوده ی اعتماد در مدیریت بحران)
2: بسیاری از بحران ها به جنگ منتهی می شوند علاوه بر اینکه خود بحران ها پیش از جنگ،در حین جنگ و هم بعد ازجنگ اتفاق می افتند.
3: بحران به طور تنگاتنگی با دو مفهوم دیگر یعنی تعارض وجنگ که برای فهم سیاست جهانی ضروری می باشند، مرتبط است. (پژوهش نامه ی مدیریت بحران_گروهی فرهنگی اجتماعی)
به هرحال بحران یکی از مهم ترین دغدغه های بشر امروزی است.
بحران نقطه عطف بهتر بودن یابدتر بودن است ویک وضعیت خاص که نهایتا می تواند خوب ویا بد باشد یک اقتصاد بیمار منجر به بحران همه جانبه برای مدیریت وکارکنان یک سازمان می شود.که باید برای حل نمودن ان روش های صحیحی را به کار گرفت،درحقیقت بحران تهدید و فرصت است که باید تهدید را به فرصت تبدیل نمود و مشکلات ناشی از بحران در سزمان رابه ارامش قبلی برگرداند.
در بحران باید به زوایای زیر توجه شود:
ممکن است بحران مستقیما ازعوامل داخلی و بیرونی یک سازمان یک سازمان به وجود بیایدیعنی احساس حس وظیفه شناسی باید داشته باشند درغیر این صورت بحران باعث مختل شدن کار در یک سازمان بوده وایجادخسارت می کند.
هم چنین باید تئجه داشت که ایجاد روح عمل و جو حاکم در شرایط بحران باعث ایجاد سر در گمی و اشتباهات می شود. ایجاد حس صداقت در هنگام بحران هم از جمله مواردی است که باید میان کارکنان مورد توجه قرار گیرد.
– بحران به مثابه نقطه چرخش در رویدادها و جریان امور است که با پیامدهای غیرمنتظره ای نیز همراه بوده، کارکرد یک نظام را با عدم تعادل و چالش مواجه می کند و شرایط و الزام هایی را بر روابط و تعامل های درونی و اولویت های نظام وارد و فرایندهای مدیریت از جمله حوزه تصمیم گیری را وادار به واکنش در شرایط عدم تعادل و فشار روانی می کند.
– بحران می تواندبه معنای انحراف ازوضعیت تعادل عمومی رابطه سازمان بامحیط،یاتعریفی ازخصوصیت محیطی باشدکه سازمان مجبوراست به صورت مستمرازان اگاهی داشته باشد.
– بحران همچنان که نشانگر یک مانع، آسیب، ضایعه یا تهدید است، نشانگر فرصت برای رشد یا افول نیز می باشد.
– بحران رویدادی بدون برنامه است که باعث وارد اوردن صدمه یاحتی مر گ کارکنان،مشتریان یامردم جامعه وورشکستگی یاایجاد وقفه در عملیات سازمان می شودوخسارات محیطی یافیزیکی رابه دنبال دارد،جایگاه مالی سازمان ویاتصور عامه مردماز کارگزاران یا سازمان را تهدید می کند.
– باعث ایجاد غافل گیری برای اعضای سازمان می شود.
– معضلاتی به وجود می اورد که نیاز به تصمیم گیری دارد.
– نتایج تغییر وضعیت را بهتر یا بدتر می کند.
– بحران واقعه یا رخدادی غیر مترقبه وخارج از انتظار است.طبیعی است هرقدرسیستم های بیش بینی و بیشگیری فعال باشند وقادر به براورد احتمال وقوع باشند از شدت واثارمنفی ومخرب بحران ها کاسته خواهدشد.
– اثار و بیامدهای بحران نسبتا گسترده وقابل توجه است.چنانچه به وقوع رخداد غیرمنتظره زندگی یک نفر را تحت تاثیر قراردهدنمی توان بران بحران نام نهاد لکن اگرتبعات گسترده باشد می توان ان رابحران نامید.
– بحران جریان زندگی عادی مردم رابا اختلال مواجه می کند . رخدادهای غیر منتظره چنانچه جریان زندگی عادی مردم رادچار دستخوش جدی نمایدو فرایند زندگی احاد مردم را با اختلال مواجه نماید به عنوان بحران شناخته می شوند. هربحرانی شبیه دیگری نیست ودرک تشابهات کلیدی برای برنامه ریزی به منظور رویارویی با ان وتخفیف اثرات سو بسیارضروری است.
– بحران یعنی بهم خوردن روندعادی وطبیعی کار
– بحران یعنی ایجادبی نظمی واختلال درزندگی وباعث به هم خوردن توازن وتناسب بین نیازهاومنابع است.
– در شرایط بحران توازن موجود از بین می رود.
– بحران در نتیجه ی یک سری عوامل طبیعی و غیرطبیعی شامل زلزله, سیل, طوفان, اتش سوزی , خشک سالی , سونامی وغیره اتفاق می افتد.
– بحران عبارت است ازشرایطی که دان با غافلگیری ,کمبود اطلاعات و محدودیت های زمان برای تصمیم گیری مواجه می شویم.
– بحران وضعیتی ادراکی است لذا ارایه ی تعریف مورد قبول وعام ازان دشواراست.
– بحران به وضعیتی گفته می شودکه درجه ای از تهدید نسبت به منافع واهداف خود و سازمان است.
– بحران وضعیتی پویا واختلال شدید درتعادل سیستم است.
– بحران وضعیتی است که بین عناصر یک جامعه هماهنگی وجود ندارد.

بحران ها به قید فوریت اتفاق می افتند اما با فوریت تفاوت داند:
1. تمام بحران ها حایز ویژگی یک موقعیت اضطراری و فوریت داشته اما هر فوریت بحران نیست.
2. ویژگی خاص بحران بزرگی ابعاد, تبعات بالقوه و بالفعل آن می باشد.
3. ویژگی خاص فوریت لزوم مقابله سریع باآن است.

3-5-3 مراحل بحران
مرحله ی اول: ایجاد شوک (وقوع بحران به صورت ناگهانی باعث ایجاد شوک برای یک سازمان می شود.)
مرحله ی دوم : وخامت بحران
(ممکن است تشخیص شک دشوار یا مبهم باشد که دران صورت وخامت بحران ایجاد می شود که نیازمنداقدامی فوری است)
مرحله ی سوم : مزمن شدن بحران : (این مرحله را دوره ساختن یاشکستنمی نامند.)
مرحله ی چهارم : مهار یا حل بحران : (درجستجوی نشانه های ایجاد بحران در سازمان است)
پیشگیری بحران :
پیشگیری بحران نبض تپنده مهار بحران، تلاش پیش گیرانه ای است که قبل از بروز آن صورت می گیرد. چارچوب های مختلفی برای اجتناب وعدم مواجه با بحران از سوی صاحب نظران مختلف ارایه شده است.
پیش بینی راهبردی:
این شیوه عمدتا شامل پیش نگری است. این پیش نگری ها مبتنی بر مفروضاتی هستند که سازمان را قادر می سازد تا خود را با موقعیت های جدید تطبیق دهد .این شیوه شامل روش های کیفی، کمی سازی دید گا ه ها ، استنتاج، شبیه سازی وعلت ومعلولی است.
جوهره ی این فنون پیش بینی و ارزیابی دقیق از تاثیر تغییرات مهم وگسترده به جای پیش بینی تغییرات خاصی است که ممکن است تحت الشعاع روند های گسترده تر باشد.
برنامه ریزی اقتضایی:
برنامه های جانشینی هستند که اگر رویدادها همان گونه که انتظار می رود،رخ ندهدمی توانند جای انها را بگیرند. برنامه های اقتضایی سازمان برای شرایطی است که اطمینان کمی وجود دارد، اماده می شوند.

تجزیه و تحلیل مباحث و مسایل:
این رویکرد مرتبط و مشابه با برنامه ریزی اقتضایی است وهدف ان هشدار به تصمیم گیرندگان در روندهای در حال تغییر محیط بیرونی سازمان است.
تجزیه و تحلیل سناریو:
شامل تدبر درباره ی موقعیت های مطلوب یا نامطلوب است که امکان رخداد آنها وجود دارد وتعیین گزینه ها برای پیشگیری، تسهیل یا خنثی نمودن عواملی که موجب بروزآن می شود.
گام هایی که می تواند به صورت نظام یافته در تجزیه و تحلیل سناریوبرداشته شود:
گام اول : ایجاد زوجی از سناریو ها (بهترین مورد یا بدترین مورد)
گام دوم : تهیه ی فهرستی از گزینه ها به صورت مجموعه ای از اقدامات عملی
گام سوم : ارزیابی پیامدهای راهبرد های مختلف
گام چهارم : ترکیب مورد دوم وسوم و تجزیه وتحلیل موقعیت مطلوبیت هر کدام
گام پنجم : ارزیابی راهبردهای سناریوی دوم که در گام اول امده است.

جدول1: مراحل چرخه ی عمربحران:
از دیدگاه فارلکتر (2009)
از دیدگاه روبرت (1994)
از دیدگاه فبتک(1986)
1:قبل از ظهور
قبل ازوقوع: فعالیت هایی که از وقوع پدیده های ناگوار پیشگیری می کند.

2: ظهور

مرحله ی ظهور: بارسیدن این مرحله مشخص می شودکه مواجهه شدن بابحران هاغیرقابل اجتناب است.
3:وضعیت اظطراری:
مرحله ی وضعیت اظطراری: زمانی که آثاربحران حس می شودواقدامات لازم برای محافظت ازافراد ودارائی ها صورت می گیرد.
مرحله ی وضع وخیم: هدف این است وقتی نتوان از بحران به حالت عادی برگشت باید زیان هاوضررهای بحران را محدودساخت.
4:مرحله ی میان دوره:
مرحله ی میان دوره: زمانی میان مدت افراد باید از طریق احیای مجدد مزایا وخدمات اساسی برآورده شود.مدت اصلی در این دیدگاه حفظ اعتبار عمومی با سرعت هرچه بیشتر است.

5: مرحله ی بلند مدت :)بهبود)
مرحله ی بلندمدت ادامه ی مرحله ی قبلی است انجام بهبود نمی تواند باسرعت قبلی باشد. (بازسازی زیرساخت های ویران شده، حل مشکلات محیطی، استراتژی ها )
مرحله ی مزمن:پ اکسازی کردن ،ریشه یابی نمودن، خود ارزیابی و بهبود بخشیدن)
3-5-4 مدیریت
– ایجاد محیطی موثر برای افرادی که در گروههای رسمی سازمان فعالیت می کنند.
– هماهنگ سازی منابع انسانی و مادی در جهت تحقق هدفها (کاست و رزنزویگ ، 1974).
– فراگرد هماهنگ سازی فعالیت فردی و گروهی در جهت هدفهای گروهی (دانلی و همکاران ، 1971).
– فراگرد تبدیل اطلاعات به عمل . این فراگرد تغییر و تبدیل را تصمیم گیری می نامیم (فورستر، 1962).
– مدیریت فرایند به کارگیری موثرو کارآمد منابع مادی وانسانی در برنامه ریزی سازماندهی بسیج منابع وامکانات هدایت و کنترل است که برای دستیابی به اهداف سازمانی و بر اساس نظام ارزشی مورد قبول صورت می گیرد.
– مدیریت علم و هنر متشکل کردن ، هماهنگ کردن، رهبری وکنترل فعالیت های دسته جمعی برای رسیدن به اهداف مطلوب باحداکثرکارایی است.
– مدیریت فرایند طرح ریزی ونگهداری محیطی است که در ان افراد، درگروه هایی باهم به صورت کارامد جهت دستیابی اهداف انتخاب شده،تلاش کنند.
– مدیریت همان تصمیم گیری است که مهمترین وظیفه واصلی ترین نقش مدیریت است.
– مدیریت هنراست یعنی داشتن استعدادذاتی ودرونی دراجراوبکارگیری مهارت های مدیریتی

– دیدگاه سنتی به مدیریت:
– دیدگاه سنتى مدیریت بر این باور بود که مدیریت یک ذوق است و هر که این ذوق را داشته باشد، مدیر خوبى است و عده اى مدیریت را یک استعداد مى دانند، که بعضى افراد از آن بالقوه یا بالفعل برخوردار هستند و عده اى هم براین باورند که مدیریت یک نوع هنر است و هر که از این هنر برخوردار باشد مى تواند مدیرى موفق باشد. اما امروزه ثابت شده که مدیریت، علاوه بر مطالبى که ذکر شد یک توانمندى علمى همراه با فرایندنگرى و فراگرداندیشى است.

3-5-5 مدیریت بحران
مدیریت بحران مجموعه ای از اقدامات اساسی و فوق العاده درهنگامی که حادثه ای به طور طبیعی و یا توسط بشر به طور ناگهانی و یا فزاینده رخ می دهد. وظیفه ی مدیرت بحران ، اتخاذ تصمیمات موثر، براساس اطلاعات صحیح در جهت کاهش خسارات وکنترل سریع بحران است. این فرایند در نهایت با شناخت کنش ها و واکنش های سیستماتیک انجام می شود.در غیر این صورت تصمیمات چیزی جز آزمون وخطا نخواهد بود و با توجه به سه عامل محدودیت زمان، تهدید وغافل گیری نمی توان انتظار داشت جایی برای چنین رویکردی باشد مسلما برای تمام تمام برنامه ریزی های بحران ، جایی برای موقعیت های پیش بینی نشده درنظرگرفته خواهدشد.

3-5-6 تعاریف مدیریت بحران
– مدیریت بحران چهارچوب مناسبی برای فرماندهی، کنترل، هماهنگ سازی و به کار گرفتن راهبردهای تحدید بحران است که از مدیریت بحران دقیقاً به معنای سوق دادن هدفمند جریان پیشرفت امور به روالی قابل کنترل، انتظار برگشتن امور در اسرع وقت.
– مدیریت بحران عبارت است از، تلاش نظام یافته توسط اعضای سازمان همراه با ذی نفعان خارج از سازمان، در جهت پیشگیری از بحرانها یا مدیریت اثربخش آن در زمان وقوع .
– مجموعه ای از کارکردها،فرایندها برای شناسایی ،مطالعه وپیش بینی موضوعات بحرانی وتبیین روش های ویژه ای است که سازمان راقادر می سازد تاضمن پیشگیری ،درموقع بروز بحران تدبیرلازم رابه کارگیرد.
– مدیریت بحران شامل برنامه ها،ایجادساختارها وتدوین مقرراتی است که منجر به کمک ویاری رسانی به دولت وسازمان های غیردولتی می نماید.
– اگر مدیریت بحران را برنامه ریزی برای کنترل بحران تعریف کنیم در ان صورت چهار مرحله برای برنامه ریزی برای کنترل بحران باید انجام گیرد که به شرح زیر است:

– 1)پیش بینی بحران وبررسی مناطق بحران خیز واسیب پذیر:
– در ممیزی بحران روش های مختلفی برای شناسلیی روش های مختلف بحران خیز وجود دارد .مدیران برای در کنترل داشتن بحران بایدابتدا مناطقی که احتمال وقوع بحراندر انها وجود دارد راشناسایی کنند.مدیران بامطرح کردن سوالاتی از قبیل اینکه در این منطقه اگر چنین شود چه خواهد شد و… به اینجواب خواهند رسید.

– 2)تهیه ی برنامه ی اقتضایی برای مواجه بابحران:
– برنامه های اقتضایی برای مواجه با بحران های احتمالی در قالب یک مجموعه برنامه ی پشتیبانی تنظیم می گرددتادر صورت بروز مشکل ،مورد استفاده قرار گیرد.برنامه های اقتضایی باید بهگونهای تنظیم شوندتا حدالمقدور,کلیه ی علایم هشدار دهنده حوادث وسوانح را مشخص کنند،اقداناتی برای خنثی سازی یاتعدیل وضعیت بحرانی ،طراحی ونتایج مورد انتظاراز هراقدامراپیش بینی کنند.

– 3)تشکیل تیم مدیریت بحران واموزش نیروی انسانی:
– تیمهای مدیریت بحران در سازمانها باگروه های ضربت در نیروی انتظامی که برای برخورد با وضعیت های فوق العاده تشکیل می شود،شباهتدارند.این گروه هابرحسب نوع بحرانهایی که احتمال وقوع دارند،از تخصص های متعدد ومتنوعی برخوردار می گردند.

– 4)تکمیل برنامه ها از طریق اجرای ازمایشی
– گروههای کنترل کننده ی بحران را می توان مانند گروه های ورزشی ویا تیم های اطفای حریق اموزش داد وبرای افزایش تجربه ی کار گروهی ،اثر بخشی،وسرعت درواکنش تحت ازمایش وتمرین قرار دارد.در این مرحله،استفاده از فنون شبیه سازی، تمرین عملی و تقلید کردن بسیارسودمند است.

نمودار3: الگوی مدیریت بحران

3-5-7 مراحل مدیریت بحران
پیشگیری:
مجموعه اقداماتی که با هدف وقوع حوادث وکاهش اثار زیان بار ان، سطح خطر پذیری جامعه را ارزیابی نموده و یا مطالعات واقدامات لازم سطح ان را تا حد قابل قبول کاهش دهد.
امادگی:
مجموعه اقداماتی است که توانایی جامعه را در انجا م مراحل مختلف مدیریریت بحران افزایش می دهد که شامل جمع اوری اطلاعات ،برنامه ریزی،ساز ماندهی،ایجادساختارهای مدیریتی،اموزش،تامین منابع وامکانات تمرین ومانور است.
مقابله:
خدمات اضطراری به دنبال وقوع بحران است که با هدف نجات جان ومال انسانها،تامین رفاه نسبی برای انها،جلوگیری از گسترش خسارات انجام می شود.
عملیات مقابله:
شامل هشدار، اطلاع رسانی، جستجو، نجات و امداد، بهداشت، درمان، تامین امنیت، ترابری، ارتباطات فوریت های پزشکی و سایرخدمات دیگر.
بازسازی وباز توانی:
بازسازی شامل کلیه ی اقدامات لازم وضروری از زمان وقوع بحران است که برای گذراندن وضعیت عادی به مناطق اسیبدیده بادر نظر گرفتن ویژگی های توسعه ی بایدار ،ضوابط ایمنی ،مشارکت های مردمی ومسائل فرهنگی، تاریخی، اجتماعی ومنطقه ی اجتماعی انجام می گیرد. بازتوانی نیز شامل مجموعه اقداماتی است که جهت باز گرداندن شرایط جسمی، روحی، روانی واجتماعی آسیب دیدگان به حالت طبیعی به انجام می رسد.

نمودار۴: مراحل اصلی مدیریت بحران

تعریف علمی:
فرایند پیش بینی و پیش گیری از وقوع بحران، برخورد و مداخله در بحران و سالم سازی بعد از وقوع بحران را مدیریت بحران گویند.
تعریف کاربردی:
به وسیله مشاهده سیستماتیک بحران ها و تجزیه و تحلیل آن ها در جستجوی یافتن ابزاری است که به وسیله آنها بتوان از بروز بحران ها، پیش گیری نمود و یا در صورت بروز بحران، برای کاهش اثرات آن، امدادرسانی سریع و بهبودی اوضاع اقدام نمود.
بنادر تجاری جنوب و شمال کشور به دلیل مشارکت در امر صادرات و واردات، نقش مهمی در اقتصاد کشور ایفا می کنند. ایجاد بحران و حوادث غیر مترقبه در چنین نقاط حساس و پراهمیتی میتواند خسارات جبران ناپذیر به بخش های مختلف وارد سازد. هدف از ارایه این مقاله پرداختن به مشکلات و معضلات عملیاتی در حین بحران است. یکی از مشکلات اساسی هنگام بروز بحران، عدم هماهنگی بین سازمان های درگیر و بخصوص تعاملات بین بخشی است آثارمنفی بروز بحران درسازمانها زمانی حاد می شود که هیچ اقدامی قبل از بروز بحران انجام نشده باشد. به این ترتیب که هرج و مرج به حداعلای خود می رسد و شیرازه همه کارها از دست می رود. برنامه ریزی بحران کمک بزرگی به کوچک نگهداشتن دامنه بحران و کنترل سریع آن می کند.

3-5-8 مدل
– مدل نمادی از واقعیت است که ویژگی های ان رابه صورت کلی وساده بیان می کند.
– مدل ها ابزارهای علمی هستند که می توان به کمک آنها به درکی از واقعیت برسیم، البته نه کل ان بلکه بخش مفید وقابل فهم ان.
– مدل ها می توانند درک چگونگی رفتارسیستم رامیسرسازندوازاین لحاظ حایز اهمیت اند.
– توانایی درک پدیده های پیچیده ازطریق ساده سازی انها درمقیاس کوچیکتر
– مقایسه ی یک فرایندبافراینددیگر
– ارایه ی چارچوبی برای تعریف , جمع اوری , تدوین یاپردازش اطلاعات سازمان دهی وطبق بندی حجم زیادی از داده ها
– مدل به معنای تفسیر چگونگی رخ دادن یک پدیده، مدل جزِیی کوچک یا بازسازی کوچکی ازیک شی بزرگ است که از لحاظ کارکرد باشی واقعی یکسان است.
– مدل به مجموعه ای مادی ، ریاضی یا منطق اطلاق می شود که ساخت هایی اساسی که واقعیت را می رسانند ودر سطح خود به ارایه کارکردها می پردازند.

3-5-9 مدل های مدیریت بحران
الف: مدل مدیریت بحران تیری ومتراف:
تیری ومتراف اظهار می کنند کهمدیریت اثربخش بحران سازمانی ،جدا از نوع بحران،شامل اداره کردن پنج مرحله مشخص است که بحران ها طی می کنند:
1_شناسایی یارد گیری علایم
2_امادگی وپیشگیری
3_مهار ویرانی
4_بهبود
5_یادگیری این مدل با شناسایی یارد گیری علایم بحران شروع می شود وسپس با فرایند یادگیری از مرحله ی بهبود به پایان می پذیردوسپس نتایج یادگیری به مرحله ی اول برمی گرددواین چرخه همینطور ادامه می یابد.
ب:مدل واکنشی در مقابل مدل پیش فعال:
در مدل واکنشی ، تصمیمات مربوط به بحران در حین یابعد از وقایع اتخاذ می شودولی در مدل پیش فعال ، تصمیم گیرندگان شکل های مختلف بحران و نیز برنامه های مواجهه با آنها پیش بینی می کنند.اولین مرحله در مدل پیش فعال، تجزیه وتحلیل آسیب بحران است که سعی می کندنقاط آسیب پذیر در سازمان ونیز عوامل موثردر وقوع بحران شناسایی شود.
ج:چرخه ی عمر بحران ودیدگاه استراتژیک نسبت به آن:
چرخه ی عمر بحران بیان می دارد که هر بحران چندین مرحله را طی می کند.طبقه بندی بحران براساس چرخه ی عمر ان، در مشخص کردن استراتژی های مواجهه بابحران در هریک از مراحل عمرش وحتی چگونگی متوقف کردن بحران برای مدیران مفید است.

3-5-10 کنترل برنامه ریزی شده ی بحران
– پس از انجام برنامه ریزی که ان را به عنوان پیشگیری محسوب می نماید، برنامه های تنظیم شده راباید قبل از وقوع کنترل نمودکه در این رابطه موارد مشروحه ی زیر توصیه می گردد :
– ازآرای عمومی نطرمشتریان برای تجزیه وتحلیل بحران کمک گرفته شود .
– در همایش های داخلی وارتباطات دوره ی بحرانی مشخص درسازمان استفاده وآمادگی درکارکنان تقویت نماید .
– یک لیست ازمدت زمان ومنابع ضرورت جهت آمادگی دربحران تهیه نمود.
– بادرنظرگرفتن مسایل بحران باید آموزش داد .
– یک استراتژی محلی برای مقایسه باوضعیت بحران درمدیریت بهینه ی سازمان گنجانید که به عنوان واکنش اضطراری بهترین استراتژی برای مبارزه با بحران ویا جلوگیری وپیشگیری از بحرانها محسوب شود .
– طرح ریزی فرایند تشخیص بحران برپایه های صحیح می بایستی موردکنترل قرارگیرد.
– تعیین ارتباطات بین کارکنان ومسئولان درجریان بحران باید مشخص شده و مورد کنترل های مستمر قرارگیرد .

– تعریف راهبرد و مدل راهبردی :
– راهبرد:
– عبارت است از رویکرد سیستم یاسازمان در تعیین اقدامات عملیاتی جهت دستیابی به اهداف وارمان های تعیین شده .
– عبارت است از جهت گیری سیستم یا سازمان در حرکت از وضع موجود به سمت وضعیت اینده .
– راهبردهای یک سیستم یا سازمان همواره باید باتوجه به موقعیت بیرونی ودرونی سازمان وروندهای موثر در این رابطه صورت بگیرد .
– محتوای متوال والزامی راهبردها:
– حفظ بقا وموجودیت سازمان یاسیستم
– تضمین ایجاد یا حفظ برتری نسبت به رقبا
– ازبین بردن نقاط ضعف وافزایش نقاط قوت
– ایجاد سرعت بیشتر در دستیابی برتری نسبت به رقبا
– وجود مدل راهبردی در هر سازمان به چند دلیل ضرورت دارد:
– وجود محوری منطقی در تعیین راهبردها واقدامات راهبردی در هرسازمان
– ایجاد ارتباط منطقی بین تصمیم گیری وفعالیت های موجود در سازمان
– ایجاد امکان توجیه تصمیم گیری های مختلف درراستای وضعیت سازنده واهداف آن
3-5-11 مدل راهبردی
– مدل راهبردی یعنی داشتن نگاهی فشرده وچندوجهی وبه قولی چندبعدی که سازمان اززوایای گوناگون مطالعه کند.این منظرچندوجهی که گذشته واینده راباهم پیوندمی زندعلاوه برواقع بینی,اینده نگری راهم به ارمغان می اورد.مدیران باداشتن این مدل ذهنی اماده خواهندبودکه که باشرایط به شدت متغیربه ویژه درحوزه ی اطلاعات ازفرصت هااستفاده ی بهینه ببرند.

– چارچوبی برای عملی کردن تفکر راهبردی وهدایت عملیات برای حصول به نتایج مشخص برنامه ریزی شده.
– برنامه ی راهبردی روشی سامان مند برای حمایت از مدیریت راهبردی است شامل همه ی اقداماتی است که منجربه تعریف اهداف وراهبردهای مناسب برای تحقق انها می شود.(ce.sharif.edu)
– ملاحظات لازم در تدوین راهبرد:
– تعدادکم
– بیان ساده
– مرتبط باچشم اندازوماموریت
– محدودکننده وبازدارنده
– وظیفه ی تلقی کردن اهداف راهبردی
– عدم استفاده از انها در فرایندارزیابی کارکنان
– ارتباط داشتن باهمه ی کارکنان(ce.shaif.edu) نظریه های مدیریت بحران:
– بحران از نظر اریکسون:
– بحران یک نقطه ی عطف در هر مرحله از رشد،هم دشوار است وهم غلبه بربحران وجود دارد. بحران زمانی است که رشد روانی عاطفی ،زیستی واجتماعی با هم هماهنگ نباشند.بحران جنبه ی مرضی ندارد وتنها نشانه ی یک نوع حساسیت یا شکست پذیر که از عدم تعادل ناشی می شود.

3-5-12 نظریه های مختلف مدیریت بحران
نظریه ی تعادل درمدیریت بحران:
مهندس علیرضاسعیدی دبیرجمعیت کاهش خطرات زلزله
هرگاه تعادل مابین نیازمندی ها وتوانمندی های موجوددریک سیستم زنده وپویاکه تابع قوانین واصول تعیین شده باشد,بنابرهردلیلی برهم بخورد,سیستم دچاربحران می گردد.
نمودار 5: مفهوم نظریه تعادل در مدیریت بحران

دراین نظریه تحلیل بحران به روش زیر عمل می کنیم:
گام اول : شرح سیستم وعناصراصلی تشکیل دهنده
گام دوم :بررسی تاثیرعامل بحران برسیستم موردمطالعه وتوصیف روندایجادبحران
:گام سوم : بررسی روند مدیریت بربحران بااستفاده ازعوامل موثر کنترل کننده
تعریف مفاهیم نظریه تعادل:
نیاز مندی ها : هرانچه سیستم زنده ویا برای ادامه ی حیات خود به ان نیاز دارد.
توانمندی ها:
هرآنچه که دریک سیستم متعادل در جهت تامین نیازمندی ها تعریف شده اند.
هرگاه سخن از مدیریت بحران به میان می آید قبل از هرچیز عمل گرایی در ذهن متبلو می گردد، شایداین نکته خیرکننده درمدیریت بحران اصلی ترین عامل درفراموش نمودن آن باشدکه تاتعریفی دقیق ازبحران به طورجامع در بین تمامی دست اندرکاران بحث مدیریت بحران ارایه نگردد هیچگاه قادر نخواهیم بود که به طور قاطع بگوییم بحران، مدیریت خواهدشد.
ازعوامل موثربرتداوم بحرانها ، خصوصا دربحرانها ی ایجادشده براثرحوادث ، تداخل مدیریت ها و نیز ناهمگونی دیدگاه ها در ارزیابی بحران و درنتیجه نرسیدن به یک اتحاد و همبستگی در نحوه ی مدیریت بحران بپیشرو می باشد. ازمنظر این نظریه، حیات وثبات یک سیستم فعال وزنده که در چهارچوب قوانین و سازوکارهای مشخص به فعالیت خود ادامه می دهد.حاصل برقرارماندن تعادل مابین نیازمندی ها آن سیستم باتوانمندی ها یی که برای تامین نیازمندی ها دراختیارمدیران می باشد.
برنامه ی مدیریت بادیدگاه عنصراصلی نظریه ی تعادل:
یک مدیریت بحران کامل،براساس نظریه ی تعادل ،استفاده ی صحیح ازهر چهار فاکتور موثر بر ایجاد بحران، برای کنترل نمودن بحران ایجادشده می باشد.
در دید کلان نگر می توان باتوجه به عامل ایجاد بحران، باطراحی وارایه ی برنامه های بلندمدت و ایجاد ساختارهای زیربنیایی وزیرساخت ها ی مورد نیاز درکنارآموزش و مانورهای مربوط به آن درکاهش نیازمندی ها کوشیده و ازطرفی باحفظ توانمندی هاموجود، به کمک ساخت ابنیه وزیرساخت های مقاوم در برابر زلزله ،سعی دربالا بردن توان مندی ها ی جامعه نمودودرکناراین سه فاکتور اصلی به تبیین قوانین حاصل از بحران نموده وهم زمان باتشکیل گروهی ازمدیران که نمایندگان تا مال اختیارحکومت می باشد در زمان وقوع بحران اقدام به تغییر قوانین جاری جامعه به صورت کوتاه مدت درجهت مهار بحران نمود.
‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍
3-6 نظریه ی مدیریت بحران شناور
مهندس علیرض اسعیدی
درجوامعی که تنها مدیران بخش دولتی مسئولیت کنترل بحران را بر عهده داشته باشند همواره شاهد ازهم گسیختگی در ارایه ی خدمات به آسیب دیدگان از حادثه درچند روز نخست حادثه بوده یا اعضای آسیب ندیده یک جامعه متکی برتوانمندیهای دولت بابروز حادثه نه تنها نقش فعال خودرادرزمینه ی کنترل بحران ناشی ازحادثه برعهده نمی گیرند،بلکه خودعاملی برای کاهش سرعت دررسیدن کمک های ارسالی وخدمات ارایه شده به نیازمندان واقعی می گردند چرا که این گروه با توجه به عدم اموزش ها ی لازم ونداشتن مسولیتی دراین زمینه،همچنین باتوجه به توان جسمی وقابلیت های ی افزون خود نسبت به اسیب دیدگان حقیقی تارفع نیازمندی ها ی خود به جمع گروه های کمک رسان نخواهندپیوست.
زلزله ی بم ، سونامی اندونزی و زلزله ی پاکستان در کشورهای درحالت وسیع ازیک سو وطوفان کاترین درآمریکا ازسوی دیگرمویداین مطلب است که تازمانی که تنها دولتی کشورمسولیت بحران رابرعهده داشته باشد، کنترل بحران فاقدکارایی وسرعت لازم خواهد بود.
بحث مدیریت بحران باتوجه به چنین امری تفویض اختیارات ومسولیت ها از دولت به عموم جامعه مورد بررسی وتوجه قرارگرفته وسعی شده باتشریح نحوه ی اثرگذاری بحران برتک تک افرادجامعه چه مسولان دولتی وچه آحاد مردم ان حرکت به سوی ایجادگروه ها ی مسولیت پذیرمدنی بدون توجه به گرایش های سیاسی و مذهبی ومدنی آنها انجام مدل انجام می پذیرد.

3-7 نظریه و مدل ارتباطات بحران ذحران گونزالز_هرروپرات:
گونزالز- هرروپرات (1996) مدلی را ارائه کردندکه درمراحل ارتباطات بحران ارزش بالایی برخورداراست. این مدل نشان می دهد برنامه ریزی ، اساس مدیریت بحران است و هرسازمان باید یک برنامه اقتضایی برای مواجهه با بحران های قریب الوقوع تدوین کند.
بعضی از صاحب نظران معتقدند این مدل درزمان مواجهه بابحران های تصادفی و عملیات وهمچنین بحران های ناشی ازسوء مدیریت کارایی زیادی برخورداراست ضمن آنکه مدیریت مسایل ومدیریت بحران رانیزتلفیق می کند.مدیریت مسایل، برنامه ای است که طی آن تلاش می شودتغییرات بالقوه در محیط درونی ساز مان شناسایی شود تاپیش ازتاثیرگذاری منفی آن ، تصمیمات مربوط اتخاذگردد. به عبارتی دیگرمدیریت مسایل نگاه به آینده برای شناسایی روندهای بالقوه وقایعی است که عملیات سازمان راتحت تاثیر قرارمی دهد.

دونظریه دراین مدل وجود دارد:
نظریه ی اول:
هربحرانی چرخه ای دارد که می تواند تحت تاثیر عوامل داخلی وخارجی قرارگیرد.
نظریه ی دوم:
بهترین ستراتژی برای اجتناب ازپوشش رسانه ای منفی دخالت در فعالیت ها ی معتبراجتماعی وفعالیت های ارتقادهنده ی شهرت است.
نتیجه:
گونزالز – هرووپرات نتیجه می گیرد:
1: ارتباط بحران راباید فرایند ی بلند مدت تلقی کردنه مجموعه ای ازالگوها ی واکنشی که پس از وقوع فاجعه مشخص یاایجاد می شود.
2: برنامه ریزی وجلوگیری را نقطه ی اغاز فرایندمدیریت بحران می دانند
– درزیربه مراحل فرایند مدیریت بحران از نظر گونزالز_هوویرات اشاره میشود:
– تنظیم یک خط مشی واکنشی برای مسشکل
– تجزیه وتحلیل مجدد ارتباط سازمان با سازندگان و اعضاخود
– طرح ریزیبرنامه های اقتضایی عمومی واختصاصی
– مشخص کردن نمایندگان شرکت برای مدیریت کنترل رسانه ها
– مشخص کردن پیامد وروجی رسانه ها ی که درجریان بحران طرح ارتباطات بحران مورد استفاده قرار می گیرد.

3-8 گونه های بحران

3-8-1 بحران انسانی
مقصود هر بحرانی است که عامل انسانی به صورت مستقیم در ایجاد آن نقش داشته باشد.
3-8-2 بحران طبیعی
مانند سیل،زلزله، طوفان وسایر بلاهای طبیعی است که عامل انسانی در به وجود آوردن آنها نقشی ندارد.

3-9 سطوح بحران

3-9-1 بحران فردی
بحرانی است که توسط یک فرد یا شخصی به وجود می آید به طوری که این فرد نقش سیاسی واجتماعی خاصی در جامعه داشته باشد. بحران پیرامون وی می تواند به موضوعی اجتماعی و تنشی تبدیل شود . بحران های مانند اختلاس، رشوه و..ازاین نوع بحران اند. (ورودی نژادوبهرامی 1389)

3-9-2 بحران سازمانی
بحران سازمانی بحرانی است که به محیط داخلی یک سازمان یا به محیطی مرتبط با سازمان برمی گردد.آنچه در بحران ها بسیارمهم است شناخت بحران های مختلف و تفکیک ان ها به منظور اینکه این بحران ها باهم منطبق واشتباه گرفته نشوند. (ورودی نژادوبهرامی 44:1389)

ویژگی های بحران های سازمانی:
– موقعیت های بسیارمبهم وقابلیت وقوع کم وزمان کم برای پاسخگویی
– وقوع غیرمنتظره ویک باره
– نیازمندتصمیم گیری های سریع

3-9-3 بحران اجتماعی
بحرانی که در سطحی فراتر از سطح جامعه وبحرانی فراتر از سطح فردی است بر اساس دیدگاه جامعه شناسان بروز و ظهور بحرانی بحرانهای اجتماعی اغلب در مسیر توسعه ی سیاسی کشورها امری اجتناب ناپذیر است. بحران هایی نظیر بحران هویت، بحران مشارکت و بحران مشروعیت از این نوع بحران هاست.

3-10 مدل سه مرحله ای مدیریت بحران
این مدل از لحاظ اینکه متعلق به هیچ یک از نویسندگان نیست منحصر به فرد است.کومبز اعتقاد داردکه مدل سه مرحله ای بر بسیاری از مدل های مدیریت بحران انطباق دارد.

1. مرحله ی قبل از بحران:
شامل کلیه ی اقداماتی است که در سازمان برای جلوگیری از وقوع بحران انجام می شود. و در برگیرنده ی برنامه ریزی، سازماندهی، ایجاد تیم بحران، تدوین برنامه ی بحران و. غیره است.
جان(2008) مقتقد است : تمامی بحران ها قبل از وقوع یک سری علایم وهشدارهایی دارند که اگر مدیریت پیش از وقوع ان ها را تمهید وبررسی نماید، می توان پیش از وقوع از آن اجتناب نمود وبه بهترین نحو مدیریت کرد. حتی اگر نتوان از بحران پیشگیری کرد با داشتن دستورالعمل ونشان دادن ان ها می توان خسارت ناشی از آن را به حداقل رساند. (صبوری1390:71)

2. مرحله ی حین بحران:
مربوط به اقداماتی برای مقابله با بحران است. این مرحله شامل شناسایی وتشخیص بحران و جمع اوری اطلاعات و. . می باشد.

3. مرحله ی پس از بحران:
از زمان رفع بحران وحل مسئله شروع می شود. شامل اطمینان از رفع بحران، اطمینان از امنیت سازمان و یادگیری از رویداد به منظور جلوگیری از رخ دادن مجددآن.
جان وویلیام(2004)پایان بحران آغازی برای برنامه ریزی برای بحران بعدی است برای این منظور باید ارزیابی تیم بحران بلافاصله بعد از بحران انجام شود وسه هدف زیر را دنبال می کند:
– سازمان باید عملکرد تیم بحران را برای شناسایی خطاها و اشتباهات وتصحیح آن ها مورد ارزیابی قراردهد.
– تیم بحران وسایر افرادی که در بحران بوده اند، فرصت اظهار نظر در رابطه با موقعیت خود را داشته باشند تابتوانند در رابطه با فشارروانی موجود اظهارنظرکنند.
– خود برنامه ی مدیریت بحران باید ارزیابی شود و نقاط ضعف وقوت آن مشخص شود که برای برنامه ی آتی بتوان از آن استفاده کرد.

فصل چهارم

بحث

4-1 گام های عملیاتی برای مدیریت بحران در سازمان های بزرگ و مهم

4-1-1 گام اول : تعریف بحران
تعاریف بحران متفاوت وگسترده هستند که در بخش سه به آنها اشاره شده است.
4-1-2 گام دوم
مهمترین وظیفه ی رهبران سازمان ها ، درهنگامی که بخواهند یک چالش یاخطر راحل نمایند ، ریشه یابی بحران است. یعنی اینکه بعد از اینکه در ان بخشی که بحران رخ داده است ، بحران را تعریف کنیم باید دلیل وقوع ان بحران راریشه یابی کنیم. برای مثال وقتی می خواهیم در بندرخرمشهر بحرانی را حل کنیم باید ابتدا مدیران بتوانند تشخیص دهند که علت ایجاد بحران چیست.
ریشه های بحران عبارت اند از:
بحران عدم اطمینان درسیستم
بحران سوانح وفقدان ایمنی
بحران ناارامی های رهبری
بحران اشکالات سیستمی
بحران بودجه وشرایط خاص مادی
بحران اقلیمی وقوم مداری
بحران فقدان ارتباطات سازمانی

4-1-3 گام سوم: برنامه ریزی در بحران
مهمترین چالش در سازمان های بزرگ نحوه ی مقابله بابحران است. بسیاری از رهبران فلسفه برخورد با بحران را بیشتر با رویکرد بحران فیزیکی موردسنجش قرارمی دهند.
بحران روابط انسانی ـ سازمانی باشاخصه های فیزیکی کاملا متفاوت است. بحران انسانی سازمانی نیاز به ابزار برنامه ریزی شده دارد:
ـ شناخت بحران
ـ شناخت بحران وزیرشاخه های بحران وعوامل تشکیل دهنده ی بحران
ـ تصمیم گیری سریع درحل بحران
ـ تشکیل کمیته ی باور
ـ شناخت عوامل تشکیل دهنده
ـ تعیین عوامل تصمیم گیری در بحران(مقطعی ـ خطی ـ ارمان ساز)
ـ اجرای عوامل تصمیمگیری
ـ تعیین حلقه ی باور در کمیته جهت اجرای عوامل وکنترل نظارت

4-1-4 گام چهارم: عوامل کمیته ی باور
باتوجه به گسترش فن اوی ها انتظارات زیادی از سازمان ها می رود بنابراین در راستای این انتظارات سازمان ها شاهد اعتصابات، درگیری های درون سازمانی،مشکلات عدیده ی رهبری، تخریب های درون صنعتی وعوامل مخرب دیگری بوده اند. باید درحل بحران یک تفکر راهبردی وجود داشته باشد، رهبران در حل بحران به دو دسته تقسیم می شوند:
۱: گروهی که نه تنها بحران ایجاد نمی نمایندبلکه بستربرور بحران انسان ونیروی کاری را درسازمان از بین می برند.
۲: گروهی که تفکر حل بحران را ندارند که این گروه از سه روش می توانند به توسعه ی تفکرخود اقدام نمایند.
– مشاوره
– آموزش
– ارتباط مستقیم با کمیته ی باور
اگر رهبران تفکر حل بحران راداشته باشند،درآن صورت می توانندبرای توازن میان نیاز وتوان به حل بحران اقدام نمایند.

4-1-5 گام پنجم : عوامل موثر درتصمیم گیری حل بحران
الف)تصمیمگیری مقطعی:
این شیوه ی تصمیم گیری زمانی کاربرد داردکه بحران را فقط درمدت زمانی محدودوغیرفعال نماییم. بحران غیرفعال می توانند اخراج چند نفر معرفی به کمیته ی انظباطی ، کسر حقوق، ایجاد جو ترس در سازمان و سایرعوامل است که می توانند در یک مدت زمانی بحران را غیر فعال می سازد.
ب)تصمیم گیری خطی:
بسیاری از رهبران سازمان های بزرگ سعی درشناخت بحران وزمینه سازی آن دارند.
ج)تصمیم گیری آرمان ساز:
– بحران قبل از وقوع نیزمدنظراین دسته از رهبران واقع می شود.
– رهبران بارایدیمی برای این عوامل راه حل های منطقی وباورها ی اصولی مطرح می نماید.
–
4-2 انواع بحران های موجود دریک سازمان

4-2-1 بحران سازمانی
یک بحران سازمانی پدیده ای با احتمال وقوع کم و تاثیرگذاری زیاد است که قابلیت اجرایی سازمان را تهدید می کند و از مشخصه آن مبهم بودن عامل، مبهم بودن تاثیرات و وسایل حل آن است و تصمیمات مربوط به آن باید به سرعت اتخاذ شود. به هر جهت، بحرانها به صورت ناگهانی بروز نمی کنند و اغلب آنها علائم هشدار دهنده ای دارند که مشکلات و معضلات بالقوه ای را نشان می دهند. بحران شباهت جالبی با یک مدل زیست شناختی دارد، گون زالز ـ هیرو و پرات (1996) پیشنهاد می کنند که یک بحران می تواند شبیه به مکانیسمی باشد که مراحل تولد، رشد، بلوغ و افول یا مرگ را طی می کند. در زبان چینی واژه (ویجی) (WEIJI) معادل واژه بحران است که معنای خطر و فرصت را می دهد. این لغت اساس و شالوده مدیریت بحران را آشکار می کند یعنی: وقتی اداره کردن به درستی صورت گیرد یک خطر به عنوان یک بحران می تواند یا پیشگیری شود یا اثرات آن کاهش می یابد و یا حتی تبدیل به یک فرصت شود. اغلب هر بحران دانه هایی از موفقیت را در خود دارد، همان طور که ریشه های شکست را نیز می تواند در خود داشته باشد .
در تعریف بحران سازمانی بهتر است بین بحران(CRISIS) و واقعه ناگوار(DISASTER) تفاوت قائل شد. "برنت" بین این دو تفاوت قائل شده و می گوید: بحران توصیف کننده شرایطی است که در آن ریشه های پدیده می تواند مسائل و مشکلاتی مانند ساختارها و عملیاتهای مدیریتی نامناسب و یا شکست در تطابق با یک تغییر باشد در حالی که منظور از واقعه ناگوار این است که شرکت با تغییرات مصیبت بار پیش بینی نشده یا ناگهانی مواجه شده که کنترل کمی بر روی آنها دارد.

4-2-2 بحران منابع انسانی
وظایف مدیریت منابع انسانی:
۱- وظائف مربوط به امور کارگزینی: این مرحله شامل کارمندیابی، انتخاب، انتصاب….می باشد که عملکرد نا صحیح وعدم شایسته سالاری از همان مرحله اولیه یعنی کارمند یابی باعث می شود که سازمان در جذب نخبه گان دچال مشکل شود . به دلیل روابط حاکم در کارمند یابی (پارتی بازی) نظام ناشایسته سالاری بر جامعه حاکم می شود که پس ازجذب ناشایسته ها این روند تشدید شده و به سمت بحران فساد اداری حرکت می کند .البته لازم به ذکر است که ترفیع ،انتقال وانفصال نیز به دلیل روابط حاکم ونه بر اساس ضوابط اداری جائی برای نخبه ها وشایسته ها باقی نمی گذارد .و موجب فرار آنها می شود .که در مراحل بعدی در مورد فرار مغزها بحث خواهد شد.
۲- وظایف آموزشی: در کشورهای جهان سوم آموزش عمومی به صورت رایگان در اختیار اکثر افراد جامعه قرار داردولی آموزش عالی به صورت متمرکز در شهرهای بزرگ بوده وتوزیع ناعادلانه دارد. و در عین حال متاسفانه به دلیل تقلیدی بودن سیستم آموزشی و فرسوده بودن نظام آموزشی هماهنگی لازم را با بازار کار ندارد.تحصیل در رشته های غیر کاربردی به وفور یافت می شود کما اینکه این افراد در پست های غیر تخصصی در سازمانها به کار گرفته می شوند و در بعضی موارد امکانات وتکنولوژی لازم جهت بکارگیری نیروهای متخصص وجود ندارد. لازم به ذکر َاست در اینگونه جوامع مدرک تحصیلی جواز ورود به دستگاههای دولتی مباشد نه دانش فنی.و در این جوامع به آموزش در حین خدمت و دوره های آموزشی اهمیت چندانی داده نمشود و این دوره ها بیشتر روی کاغذ مو ضوعیت پیدا می کند اهمال کاری مدیریت منابع انسانی در ارزشیابی کار کنان دلیل اصلی بی اعتنائی کارکنان و سازمان به اینگونه دوره ها می باشد.
۳- حقوق دستمزد: بی عدالتی در پرداخت حقوق دستمزد،غیر استاندارد بودن ارز شیابی مشاغل جهت تعین نظام حقوق ودستمرد و شکاف بین هزینه ها ودرآمدها،عدم تعین دستمزد های تشویقی
۴- روابط کارگری : عقد قراردادها ،تعین شرایط ساعات کار ،نظارت بر امور انضباطی ورسیدگی به شکایات و انتقادات
۵- بهداشت ایمنی: عدم توجه به بهداشت ایمنی کارکنان مو جب نارضایتی کار کنان شده و کم توجهی سازمان به این مقوله کم کاری ،نارضایتی و در بعضی موارد ترک کار را موجب میشود.نبود مدیر منابع انسانی در سازمان موجب میشود که هیج مدیری به طور مستقیم مشئو لیت امنیت و بهداشت روانی کارکنان را بر عهده نگیرد. این منجر به مسکوت ماندن مطالبات کار کنان وعدم بهروری لازم می باشد.
۶- امور بهداری : تامین کمک های اولیه و اجرای امور بهداری برای کارکنان و برنامه ریزی امور بهداری ومعاینات وخدمات درمانی و تنظیم اسناد پزشکی
۷- تحقیقات و پژوهش : جمع آوری آمار واطلاعات و تجزیه تحلیل آن جهت برنامه ریزی برای آینده جهت پشتیبانی نیروی انسانی وپژوهش های علمی در جهت افزایش کارائی کارکنان و بالا بردن روحیه کارکنان وایجاد روشها وشیوه های کار آمد
۸- خدمات پرسنلی : تامین رفاه برای کارکنان از جمله تامین مسکن ،صندوقهای تعاون مددکاری ،تفریحات سالم و ….مسئله خدمات پرسنلی همان جنبه مادی بحث نگهداری کارکنان می باشدکه در صورت عدم تامین وعدم رعایت عدالت توزیعی موجب نارضایتی کارکنان شده و بحران نا کارامدی را سبب می شود.
بررسی مراحل هشت گانه نشان می دهد که تمامی جوامعی که به مسائل مدیریت منابع انسانی بی توجه ویا کم توجه می باشند شاهد مهاجرت نیروهای متخصص وماهر و کار آمد خود خواهند بودکه با یک نگاه اجمالی می فهمیم تمامی مشکلات جوامع در حال توسعه از کمبود نیروی انسانی سر چشمه می گیردو ادامه این روند بحران عقب ماندگی مداوم را تشدید خواهد کرد.

بحران منابع انسانی در سازمان:
کارکرد منابع انسانی در سازمان‏ها، به عنوان واحد و سیستمی که دغدغه حفظ منابع انسانی را در مسیر پر فراز و نشیب حرکت سازمان دارد، باید نقش خود را در این بحران‏ها به‏ خوبی ایفا کند. تغییر در اولویت‏های سازمانی باید در اولویت‏ها و استراتژی‏های مدیریت منابع انسانی انعکاس یابد. مدیریت منابع انسانی نباید درتغییرات سازمان نقش خنثی ایفا کند. بحران اقتصادی موقعیتی است تا کارکرد منابع انسانی، ظرفیت‏ها و سودمندی‏های خود را در کار با سرمایه‏ های انسانی در سازمان نشان دهد. مدیریت منابع انسانی باید نقش "عامل تغییر" را در بحران اقتصادی ایفا کند و همکاری نزدیکی با مدیریت ارشد سازمان داشته باشد. بحران اقتصادی فرصت مناسبی برای کنار گذاشتن خط‏ مشی‏های کهنه و معرفی راه‏های نو در مدیریت منابع انسانی است.
درواقع در هرسازمانی باتوجه به اینکه منابع انسانی نقش اساسی در هرسازمانی هستند،هنگامی که نتوانند به طور یکپارچه عمل کنند ودرجهت اهداف سازمان نباشند ان گاه بحران رخ می دهد.در یک بندرهم به این صورت است که اگر منابع انسانی که درعملیات بندر هستند از تخصص برخوردارنباشند،امکان خسارت به بندروایجاد بحران شود.لذابابرنامه ریزی صحیح ومدیریت درست باید بتوان که منابع انسانی شایسته ای را جذب سازمان کنیم.
به طور کلی باتوجه به مطالعات می توان به بحران ها وحوادثی که ممکن است در یک بندر یا بندر خرمشهر اتفاق افتد به شرح زیر است:
– سوانح انسانی و رفتاری
– تصادفات حمل ونقلی خشکی
– سوانح وتصادفات دریایی
– سوانح مربوط به تجهیزات وعملکرد
– الودگی
– اتش سوزی در خشکی
– اتش سوزی در دریا
– سوانح طبیعی

جدول2: انواع بحران ها و خطرهای بزرگ (تاجیک 1384)
اقتصادی
اطلاعاتی
عادی
منابع انسانی
منابع طبیعی
اعتصاب کارگری
ازدست دادن اطلاعات محرمانه
ازبین رفتن وسایل وتجهیزات سازمان
ازدست دادن مدیران اصلی
زمین لرزه
آشوب های کارگری وکمبودکارگر
اطلاعات نادرست
ازکارافتادن وسایل اصلی
ازدست دادن کارکنان اصلی
آتش سوزی
نزول شدیدبهای سهام ونوسانات قیمت ها
دستکاری دراسنادرایانه
ازبین رفتن تجهیزات اصلی
افزایش غیبت
طوفان،سیل،و..
کاهش درامدهای اصلی
ازدست دادن اطلاعات کلیدی رایانه ای درباره ی مشتریان
ازبین رفتن تجهیزات بزرگ سازمان
خشونت در محیط کار
گردبادها
شاخص
نرخ ارز
تحریم
عملکردتولیدوعملیات

به روزبودن اطلاعات
تجهیزات رایانه ای مناسب

میزان کارایی تجهیزات
سرعت عمل تجهیزات و…
بهره وری نیروی انسانی
تخصص نیروی انسانی
میزان عملکرد
میزان عملکرد وسایل تشخیص آب وهوایی

سوانح انسانی و رفتاری:
در واقع مرکز مهم هر سازمانی منابع انسانی ان سازمان است. در هر سازمانی اگر منابع انسانی بهره وری و اثربخشی نداشته باشند ،سازمان نمی تواند به موفقیت و اهداف خود برسد.

4-3 بهره وری
بهره وری عبارت است از به حداکثر رساندن استفاده از منابع، نیروی انسانی و تمهیدات به طریق علمی به منظور کاهش هزینه ها و رضایت کارکنان، مدیران و مصرف کنندگان. تعاریف دیگر، بهره وری نیروی انسانی را حداکثر استفاده مناسب از نیروی انسانی به منظور حرکت در جهت اهداف سازمان با کمترین زمان و حداقل هزینه داشته اند. تر اساس دیدگاه سازمان بهره وری ملی ایران، بهره وری یک نگرش عقلانی به کار و زندگی است. این مشابه یک فرهنگ بوده که هدف آن هوشمندانه تر کردن فعالیتها برای یک زندگی بهتر و متعالی است. بهره وری عبارت است به دست آوردن حداکثر سود ممکن از نیروی کار، توان، استعداد و مهارت نیروی انسانی، زمین، ماشین، پول، تجهیزات زمان، مکان و … به منظور ارتقاء رفاه جامعه، به گونه ای که افزایش آن به عنوان یک ضرورت، در جهت ارتقاء سطح زندگی انسانها و ساختن اجتماعی همواره مدنظر صاحبنظران سیاست، مدیریت و اقتصاد قراردارد. (استاد زاده _مریم _ عوامل موثر بر بهره وری نیرتعیین عوامل موثر بر بهره وری نیروی انسانی)

4-4 عوامل موثر بر بهره وری نیروی انسانی
کارکنان برای کار بهتر و بیشتر، ایجاد زمینه های مناسب بطور ابتکار و خلاقیت مدیران و کارکنان، برقراری نظام مناسب پرداخت مبتنی بر عملکرد و برقراری نظام تنبیه و تشویق، وجدان کاری و انضباط اجتماعی تحول در سیستم و روشها که نقش حساس و کلیدی دارند، تقویت حاکمیت و تسلط سیاستهای سازمان بر امور، صرفه جوئی به عنوان وظیفه ملی در بهره وری موثر می باشد.
ولی تمام مولفان این رشته تقریباً در این باب اتفاق نظر دارند که برای افزایش سطح بهره وری تنها یک علت خاصی را نمی توان ارائه نمود بلکه عنوان می کنند که ارتقاء بهره وری را باید معلول ترکیبی از عوامل گوناگون دانست.
* رفتار مطلوب و کردار درست رهبران و مدیران: مسئولیت خطیر مدیریت و رهبری باید به افرادی سپرده شود که ضمن برخورداری از ویژگیهای شخصیتی خاص، شیوه های رهبری و مدیریت مناسب را به کار گیرند و از نظر اخلاقی نیز الگو باشند.
* فراهم کردن شرایط لازم پیشرفتهای شغلی برای همه افراد
* دوره های آموزش ضمن خدمت و آموزش کارکنان: باید دوره های آموزش ضمن خدمت و آموزش کارکنان را به عنوان یک امر حیاتی و مستمر و مداوم تلقی کرد، زیرا تنها از طریق آموزش می توان تلاشهای کارکنان را با امکانات موجود و پیشرفتهای علمی جدید هماهنگ کرد.
* باید کلیه وظایف و دستورالعملها و مقررات و قوانین برای کارکنان واضح و روشن باشد و هیچ جای ابهامی برای آنها وجود نداشته باشد.
* دادن اختیارات کافی به کارکنان، تا آنها در انجام کارهای خود احساس مسئولیت بیشتری کنند.
* در زمان استخدام سعی شود افراد کارآمد و متخصص جذب شوند جهت انتخاب آنها اجرای آزمونهای شفاهی و کتبی ضرورت دارد.
* سعی شود تا کارکنان را در تصمیم گیری ها و تدوین اهداف و برنامه ها مشارکت داد. نتیجه این عمل باعث خواهد شد که کارکنان در اجرای فعالیتها احساس مسئولیت کنند و در دستیابی به اهداف سازمانی تلاش بیشتری بروز دهند.
* کیفیت بالای زندگی کاری: مفهوم کیفیت زندگی کاری بیانگر اهمیت احترام قائل شدن برای مردم در محیط های کاریشان است. به طور خلاصه می توان گفت: مواردی که در بالا بردن کیفیت زندگی کاری تآثیر گذار می با شد به شرح ذیل است :
* پرداخت مناسب و عادلانه بر انجام خوب یک کار
* وضعیت کاری سالم و ایمن
* امکان یادگیری و استفاده از مهارتهای جدید
* ایجاد انسجام اجتماعی در سازمان
* آماده کردن امکانات رشد و پیشرفت و ترقی برای کارکنان
* حفظ حقوق فردی
* تعادل در تقسیم زمان کاری و زمان بیکاری مجاز
* ایجاد غرور کاری و سازمانی
* باید از برنامه های گردشی شغلی، غنای شغلی و توسعه شغلی در جهت افزایش توان و مهارت کارکنان و همچنین جهت افزایش اعتماد به نفس کارکنان استفاده نمود.
* برقراری نظام مناسب پرداخت مبتنی بر عملکرد و برقراری نظام تنبیه و تشویق
* تحول در سیستم و روشها که نقش حساس و کلیدی دارند
* وجدان کاری و انضباط اجتماعی که عاملی خود کنترلی است.
* بهبود و ارتقای بهره وری مستلزم کوشش و تلاش برنامه ریزی شده همه جانبه از سوی افراد و مسئولین ذیربط است که خود نیازمند بهبود شرایط کار و تغییرمحرکه ها و روشهای انگیزشی کارکنان، بهبود نظامها ، قوانین، بخشنامه ها، دستورالعملها روشها، فناوری و غیره می شود.
* مهم ترین عواملی که باعث کاهش بهره وری نیروی انسانی می شوند:
مهمترین و عمده ترین عامل کاهش بهره وری منابع انسانی نامتوازن بودن درآمد و هزینه است که مهمترین عامل در انگیزش منابع انسانی است. پس از آن مهمترین عوامل موثر در کاهش بهره وری در داخل یک سازمان به شرح زیر است:
* وجود تبعیض بین کارکنان (ناشی از ضعف مدیریت)
* نا امنی شغلی
* موفق نبودن و بی میلی بر برنامه ریزی های میان مدت یا بلندمدت (ضعف مدیریت)
* مساعد نبودن محیط کاری مناسب
* عدم توجه به نیازهای واجب کارکنان
* کنترل نکردن (بی ثباتی در برنامه های کنترلی)
* ناهماهنگی رشته تحصیلی و شغلی
* استفاده نکردن از تخصص ها در مشاغل مربوط (ضعف مدیریت)
* بی برنامگی مدیریت
* فقدان کارآموزی (ضعف مدیریت)
* ناهماهنگی استعدادهای فردی و شغلی (ضعف مدیریت)
* بی کفایتی سرپرست
* بی علاقگی به کار فعلی و انتقال پی در پی نیروی انسانی
* تورم نیروی انسانی

4-6 سه عامل کلیدی در موفقیت سازمان
4-6-1 ارتباط
برنامه بهبود بهره وری شما نیازمند به حمایتی است که در ارتباط صادقانه و تمام و کمال و همراه با اطمینان بین شما و کارمندانتان بین شما و مدیرتان و بین شما و مشتریانتان – یعنی مردمی که مصرف کننده کالا و یا استفاده کننده از خدماتی هستند که واحد شما ارائه می دهد – وجود دارد.

4-6-2 ارتباط باکارمندان
با خود رو راست باشید و قبل از پخش شایعات به این ابهامات پاسخ دهید. هنگامی که برنامه در حال اجرا می باشد بازخور را بطور مثبت و سازنده به واحد خود ارائه دهید. در ارتباط با موقعیت سازمان، اطلاعات کارمندانتان را بهنگام سازید. نه تنها سوالات آنها را پاسخ گویید بلکه نظرات آنان را نیز پذیرا باشید و فرصت ابراز نظر به کارکنان داده شود و در خلال انجام کار آنها را تشویق کنید تا باز خور و نظرات نو ارائه نمایند و در باره مسائل و نیازهای خود صحبت کنند. همیشه مدیر را در جریان پیشرفت برنامه قرار دهید. نیازهای سازمان را تشریح کنید – در برخورد با مسائل با توجه به راه حلهای ارائه شده آماده باشید. افزایش توان کار را مطرح و در هنگام نیاز همکاری کنید.
4-6-3 تعهد
برای موفقیت در یک برنامه بهبود بهره وری، شما همچنین به تعهد شخصی و قلبی افراد درگیر در برنامه خود نیازمند هستید. ابتدا حسن تعهد خود را بیازمایید. باید قلباً باور داشته باشید که برنامه شما جامه عمل خواهد پوشید. شما و کارمندانتان انسانهای درستی برای انجام این کار هستید و اینکه این برنامه و موفقیت آن برای سازمان شما ضروری و حیاتی می باشد. تعهد را در میان اعضای گروه از طریق هدف گذاری ؛ طرح ریزی ایجاد کنید و تداوم ببخشید. وظایف مناسب افراد را بطور ماهرانه به عهده آنان واگذار نمایید. کار را به کسانی ارجاع نمایید که از عهده انجام آن کار برآیند. پیوسته اهمیت برنامه را در کل و وظیفه هر یک را به طور فردی یادآور شوید. تعهد هنگامی خود را نشان خواهد داد که گروه بر یک بحران فایق آید و این امر فقط بر اثر پیش بینی های انجام شده ممکن می باشد.

روش های ارزیابی حادثه : (بررسی تکنیک های تجزیه وتحلیل حوادث و معرفی متد کاربردی حوادث بندری- مدیرپژوهش: امیرحسین شادی وند- گروه: شهریار قلی زاده_ صدیقه هجری_ مجید پارسامنش)
1: روش های تجزیه وتحلیل حادثه: (حادثه ای که به وقوع می پیوندد و منجر به ایجاد بحران می شود.)
2: روش انالیزمبتنی برروش جمع اوری داده ها:
جهت انالیز حادثه به این روش بایستی طبق مراحل زیر نسبت به تجزیه وتحلیل حادثه پرداخت.
الف:چه کسی:
این واژه برای تمامی کسانی است که در محیط مورد نظر مسولیتی رابه عهده داشته ویا به طریقی ممکن منشا ایجاد تغییربوده اند.برای مثال اگر در بندرخرمشهرحادثه ای رخ دهد ابتدا باید افرادی راکه دران محیط قرار دارند راشناسایی کرد.درواقع حتی همه ی افراد وکارکنان که درصحنه ی کاری حضورندارند ولی به طریقی می توانند باعث ایجاد تغییر یا تاثیر درپروسه ی کاری شوند،گردد.
ب:چه چیزی :
شناسایی انحراف وویزگی های مربوط به ان ،قسمت کلیدی وحساس تجزیه وتحلیل برپایه ی تغییرات راتشکیل می دهد روش ی مشخص ویا نامشخص که در ان تغییر ویا انحراف مشاهده می شود.می بایست به طور دقیق شناسایی گردد وایجاد مقررات ویا انحرافات درافراد ،تجهیزات مورد محیط را تماما می توان به منظور تجزیه وتحلیل استفاده کرد.
ج: زمان :
زمان غالبا یکی از فاکتور های کلیدی در تجزیه وتحلیل می باشد در بیشترموارد لازم می باشد که زمان دقیق وقایع پیوسته جهت مشخص کردن ترتیب انها تعیین گردد.به عبارت دیگر تشخیص زمان یک انحراف یاعبور واقع شده می تواند کلید راهنمای تغییری که بروضع ووضعیت تاثیر کرده باشد..

4-7 روش های شناسایی خطر ها
روش پس از رخداد حادثه (واکنشی)
روش پیش از رخداد حادثه
پیشگیری از حادثه برای هر سازمان وارگانی اهمیت ویژه دارد. با اینکه یشگیری ازحادثه یکی اایه های اساسی ایمنی می باشدامادر قرن های گذشته کمتر به ان توجه شده است.زیراتصور می شود که حادثه یک پدیده ی تک علتی (اشتباه کارگر) است.در نتیجه ی پیشگیری ازحادثه جلوه ای ساده داشت.به تدریج نگرش علمی است درشناخت حادثه موجب شد که بررسی حادثه ی پیوسته ی ساده ی خود را بشکافد و به عنوان یک شیوه ی سودمند برای تعیین مداخله های مناسب در پیشگیری از بروز حادثه به کار می رود.
به طور کلی باید گفت: بررسی حادثه عبارت است از یک تلاش نظام مند وباقاعده برای گرداوری واقعیت های مربوط به حادثه، تفسیر انها به منظور پی بردن به علاوه بروز حادثه ویافتن را های پیشگیری حادثه.برای مثال اگر حادثه ای در بندر خرمشهر یاهر بندر دیگری رخ دهد،ابتدا باید به واقعیت های موجود توجه کرد.یعنی به طور کلی به حوادثی بایدپرداخت که به طور ویژه ای باعث به وجود امدن این حوادث شده اند، توجه شود.

4-8 وقتی یک حادثه ای رخ دهد به شیوه ی زیر عمل می کنیم:
1_ گرداوری واقعیت های مربوط به حادثه
2_ تفسیر واقعیت ها به منظور یافتن علل بروز حادثه
3_ یافتن را ه های پیشگیری ازحادثه
یک پژوهشگر به نام بییر یک روشی برای بررسی حادثه به وجود اورده است. او عقیده داشت: همواره باید به خاطر داشت که در بررسی حادثه باید به دنبال کشف علل بود وتکیه برای یافتن مقصر، بررسی حادثه را به خطا می برد.
البته این روش به دو محدودیت روبه روست:
_ این روش یک روش گذشته نگر بوده وهدف ان تصحیح شرایط موجود است.بسیاری از متون ،این روش را به نام های (پرواز،تعمیر،پرواز) نامیده اند .بعضی ها عقیده دارند که بکارگیری این روش موجب بی نیازی از روش اینده نگر،مانندبررسی های ارگونومیک ویابررسی های ایمنی در سیستم های پیچیده نمی شود.
_ سودمندی این روش به سطح ایمنی سازمان بستگی دارد.هنگامی که سطح ایمنی سازمان بسیار زیاد (نرخ حوادث کم یا بسیار کم ) است،حوادث مهم به علت ترکیبی از عوامل مستقل (که هریک از انها به تنهایی بی خطر هستند) روی می دهد. در هنگام بررسی حادثه باید افرادی رادر نظر بگیریم و به آنها اموزش دهیم، به طور کلی برنامه ی آموزش باید موارد زیر را درنظر بگیرد.
_ خط مشی ، اهداف، فلسفه ی بررسی
_ معیار ها واستانداردهای لازم در بررسی
_ اشنایی با علل وقوع حادثه به کمک عکس، فیلم وبررسی حوادث گذشته
_ تجهیزات منابع لازم دربررسی
_ مصاحبه باشاهدان وارزیابی گفته های انها
_ برقراری ارتباط بادیگر مراکز مشابه درخارج از تشکیلات
_ تجزیه وتحلیل وتعیین علت یا علل حوادث

4-9 روش های بررسی حادثه
* روش اف تی آ:
* تحلیل درخت خطا:
یک تکنیک ارزشیابی است که از ان می توان برای تعیین علل مختلف یک رخدادخطرناک پیش بینی شده استفاده می شود.
درخت خطا مدلی گرافیکی است که ترکیبات مختلف:
خرابی تجهیزات وخطای انسانی
نشان دهنده ی نقاط قوت آن شامل :قابلیت ان درلحاظ نمودن خرابی های سخت افزاریو خطاهای انسانی و قابلیت تحلیل سیستم های پیچیده ودارای حواشی زیاد
با بازنگری درخت خطا می توانیم ترکیبات متفاوت خرابی هایا عملکرد های ناصحیح را که موجب رخداد خطرناک می شوند، شناسایی کرد. ترکیبات مختلف خرابی بسته به نوع و تعداد خرابی های مورد نیاز جهت بروز رخداد اصلی را می توان به صورت کیفی رتبه بندی کرد. با بررسی نسبت ترکیب خرابی ها می توان ضعف عملیاتی یاطراحی سیستم راشناسایی کرد بااضافه کردن موانع کافی درجهت بهبود وضعیت ایمنی اقدام نمود.
برای اینکه درخت خطا را به درستی تحلیل کنیم به موارد زیر باید توجه شود:
_ چگونگی عملکرد یک کارخانه یاسیستم نقشه های تقصیلی فرایند ورویه های وآگاهی ازحالت های خرابی اجزاواثرات آنهاوجودداشته باشد.
_ استفاده از کارکنان مجرب وشایسته
_ وقت و هزینه ی لازم برای تحلیل درخت خطابه پیچیدگی سیستم بستکی دارد.
4-10 مراحل تجزیه وتحلیل درخت خطا
1_ مقدمه
2_ اصول وعلایم
3_ روش انجام این روش (آماده سازی، انتخاب رویه اصلی، تعیین علل، ساختار این روش، بازنگری و آزمون، ارزشیابی قواعد تحرک)

4-11 تعریف تکنیک اف تی آی
آنالیز درخت خطا نموداری است تصویری و متشکل از کلیه ی علل منطقی که می تواند هریک به تنهایی و یا مجموعا منجر به یک حادثه نهایی گردد. مثال هایی از رخدادهای نهایی:
1_ جراحت فرد
2_ بروز اشکالات درتجهیزات
3_ نشت گاز سمی وموادشیمیایی خطرناک
4_توقف تولید
برای مثال اگرحادثه ای در بندرخرمشهر رخ دهد ومنجر به جراحت فرد شود ،جراحت فرد دراین مدل به عنوان حادثه ی اصلی ومهم تلقی می شود باید به روش اتخاذ شودکه این خطرات منجر به جراحت فرد نشود ویااینکه از انها جلوگیری به عمل آوریم وبه حداقل برسانیم. اگر دربندریک عاملی دیگر باعث نشت گاز شود ، نشت گاز ومواد شیمیایی ناشی ازحمل کالاهای خطرناک علت اصلی در نظرگرفته می شود و باید با اتخاذ دستورالعمل های درست و کارا به بسته بندی وانبارداری اینگونه موارد اقدام نماییم.
آماده سازی: در این مرحله به مجموعه ای از فرضیات نیاز است. ابتدا باید انواع معایبی که می توانند رخ دهند را نسبت نموده و درمورد حذف معایبی که می توانند رخ دهند را لیست نموده و در مورد حذف معایبی که از اهمیت خاصی برخوردار نیستند تصمیم گیری نمود.
انتخاب حادثه ی نهایی:
اولین گام در ترسیم نمودار عیب یابی انتخاب حادثه ی نامطلوب است که باید تجزیه وتحلیل گردد. و هدف جلوگیری ازوقوع آن می شودفبه همین دلیل به درستی باید تعریف شود.
ترسیم نمودار عیب یابی:
ترسیم نمودار عیب یابی ازحادثه ی نهایی یعنی از بالا به پایین شروع می شود. درترسیم نمودارعیب یابی ازعلایمی استفاده می شودکه برخی از آنها به شرح زیر است:
:AND
برای بیان حالتی استفاده می شود که رویداد خروجی از زمانی اتفاق می افتدکه فقط وفقط باید همه ی رویدادهای ورودی اتفاقافتد.
برای بیان حالتی است که رویدادهای خروجی درزمانی رخ می دهد که حداقل یکی از رویدادهای ورودی رخ دهد.
نماد برای بیان حالتی است که خروجی زمانی اتفاق افتد که رویدادورودی اتفاق نیفتد. NOT

4-12 انواع رویدادها:
1. رویداد اساسی: رویدادی است که دیگر نتوان ان را تجزیه نمود.
2. رویداد نیمه تمام: رویداد نیمه تمام یا توسعه نیافته رویدادی است که تجزیه ی بعدی آن دربهبودودرک مساله نقش نداشته است ویااینکه درتحلیل فعلی نیاز به تجزیه ی آن نباشد این رویداد به صورتی است که رویدادتوسعه نیافته در تحلیل های آینده توسعه داده شود.
3. رویداد میانی: این رویداد معرق رویدادی است که در اثرخروجی نمادهای منطقی رخ می دهد ودرواقع عیب منتج ازیک نقص اساسی تر است.نقص شرطی این است که می تواند به صورت عادی وطبیعی رخ دهد.
4.
بازنگری _تکمیل وآزمایش نمودار:
در این مرحله اولین کاری که می بایست انجام دهیم این است که ببینیم آیا تمام نکات درفهرست اولیه معایب که قبلا تهیه شده است. مدنظر قرارگرفته است یا نه.
ارزیابی:
پس از ترسیم وتکمیل نمودار باید آن را مورد ارزیابی قرار داده وپس ازتاییدمورد بهره برداری قرارگیرد.بستگی به نوع هدف اخذ تجزیه وتحلیل شماری از مراحل مختلف را می توان در این مرحله گنجانید.
قواعد تچربی برای ترسیم :FT
در هنگام ترسیم نمودار عیب یابی می توان از قواعد تجربی زیر مورد استفاده قرار داد:
_ باید یک شی یاحادثه را به حادثه ی دیگر وواقعی وقابل قبول است فبسط دهیم و یک حادثه را نقایص جزیی ترسیم کنیم.
_ علمی را که تاثیر متقابل برسیم باعث بروز حادثه می شود راشناسایی کنیم
معایب این روش:
نیازمند داشتن اطلاعات جامع وتخصصی از سیستم است.
برای سیستم های بزرگ وحجیم به راحتی قابل استفاده نیست.
این روش وقت گیر ونسبتا مشروح وکلی است.
تکمیل واجرای این روش نیاز به مدارک مشروح ومستند دارد که باید دردسترس باشد.

تحلیل درخت رخداد:
درخت رخدادروش گرافیکی است،نشان دادن نتایج محتمل از بروز یک رخدادخطرناک مانندخرابی تجهیزات یا خطای انسانی است.در این روش پاسخ سیستم های واپراتورها به رخدادخطرناک تعیین می شودتا بدین ترتیب کلیه ی نتایج محتمل مشخص می شود.

نتیجه ی درخت رخداد
مجموعه ای از سناریو های حاصل از دسته های مختلف خرابی ها وخطاهاست.(این سناریو ها نتایج محتمل حادثه را به صورت توالی رخدادهایی مئفقیت یا شکست عملکردهای ایمنی)که پس از رخدادخطرناک اولیه به وقوع می پیوندد،شرح می دهند.
ETA
برای تحلیل فرایندهای پیچیده ای مناسب است که دارای چندین لایه ی سیستم ایمنی یا رویه های اضطراری برای واکنش نسبت به رخدادآنها آغازین می باشد.
نتایج :ETA
نتایج آن مدل ها درخت رخدادوموفقیت ها یاشکست سیستم ایمنی است که منجر به نتیجه ی تعریف شده می شود.توالی حوادث نشان داده شده دردرخت رخدادترکیبات منطقی رخدادها رابه نمایش می گذارد.
درنتیجه جهت تحلیل کیفی تر می توان این توالی ها را به صورت مدل درخت خطا دراورد.تحلیل گران می توانند از این نتایج برای شناسایی ضعف های طراحی و رویه های ی استفاده و توصیه هایی برای کاهش احتمال وپیامدهای حوادث بالقوه ی مورد مطالعه ارایه کنند. چنانچه تحلیگر دانش کافی از سیستم داشته باشدفمی تواند به تنهایی را انحام دهد.امااغلب یک گروه2یا 4نفره ترجیح دارد.رویکرد گروهی موجب ارتقای طوفان گروه بایستی با این روش آشنا بوده وبقیه ی از فرایندها آگاهی کافی داشته وتجربه ی کار با سیستمهای مورد تحلیل را دارا باشد.

علت انتخاب روش:
1_ بررسی ریشه ای حوادث با توجه به علل مستقیم وغیر مستقیم
2_ باتوجه به شاخص های سازمان که بیشترآمارگیری ها براساس شرایط ناایمن وعلل ناایمنی مورد توجه قرارمی گیرند واین روش توجه ویژه دارد.
3_ سادگی وسهولت اجرای روش
4_ سرعت انجام ودقت کار
5_ طراحی روش برای حوادث انسانی
روش : بررسی رویدادها ارایه ی روش بررسی رویدادها به منظور یافتن عللی ریشه ای وقوع رویدادها می باشد.
_ برای یک رویدادهای اتفاق افتاده، باید حداقل سه لایه علل راشناساییشود.
_ علل مستقیم
_علل غیرمستقیم
_علل ریشه ای
برای شناسایی این سه لایه علل از مد
نمودار 6:

OSHA

رتبه بندی مخاطرات و نشان دهنده ی ماهیت هرکدام از یک سوتعریف و شناسایی بحران ها استفاده می شودو از سوی دیگر راهنمای مناسبی برای شناسایی اهمیت بحران ها دریک بندر می باشد. میزان اهمیت بحران ها، بااستفاده از موارد زیر بدست می آید:
_ اطلاعات جمع آوری
_ پارامترهای تکرار
_ اندازه ی آسیب واردشده درهربحران
_ بااستفاده از نظر کارشناسان وخبرگان آشنا با مسایل بندر
در این راستا و با توجه به موضوعات فوق اگر در بندرخرمشهر حادثه ای رخ دهد ابتدا باید به درستی به جمع آوری اطلاعات بپردازیم و به این توجه کنیم که کدام یک از این ها به چه میزانی به محیط آسیب می رسانند. آنگاه بااستفاده از نظرات کارشناسان می توانیم بحران ها واهمیت آن ها را شناسایی کنیم.
نتایج حاصل از این تحلیل در بخش های مختلف نظام مدیریت بحران از جمله موارد زیرکاربرد دارد:
_ اولویت بندی مخاطرات
_ برنامه ریزی پیشگیری
_ برنامه ریزی دربرنامه ی پاسخ به بحرا نها
حال باید بین نتایج این تحلیل و برنامه های پاسخ ارتباط برقرارکنیم که به نتایج زیر دست پیدا کنیم:
_ تخصیص منابع سازمان
_ تخصیص مناسب منابع سازمان
_ تشخیص منابع کلیدی درمواقع بحرانی
(این نگرش کاملا برمبنای استاندارهای مرتبط بامدیریت ریسک راهنمای 73 اتخاذ شده است.)
برای جمع آوری اطلاعات در مورد تکرار فاز میانگین ساده تکرار در بدترین حالت وحالت نرمال استفاده شده است. باتوجه به اینکه حالت بدترین کمتراتفاق می افتددرنظرگرفتن این میانگین درحاشیه ی امنیت قرارخواهیم گرفت. بنابراین لازم است وقتی دربندرخرمشهر یا هربندری دیگر بحران یاحادثه ای رخ دهد به این شیوه عمل شود.

نمودار7: مدل پیشنهادی برای برنامه ریزی راهبردی وکنترل بحران

.

فصل پنجم

نتیجه گیری

5-1 مقدمه
در این فصل از تحقیق به نتیجه گیری می پردازیم.
5-2 نتیجه گیری
از آن جا که هر سازمان درطول حیات خود با بحران هایی روبه رو می شود،مدیران واعضای اصلی سازمان باید تمهیداتی بیندیشند که به وسیله آنها بتوانند بحران ها راشناسایی و از وقوع آن پیشگیری کنند یا حداقل به کنترل آن اقدام نمایند.این مقوله نیازمند مدیریت درست می باشد.بحرا نهایی که درسطح دریایی وبنادر رخ می دهند بسیارگسترده وپیچیده می باشند .هم عوامل طبیعی وهم عوامل انسانی در وقوع این بحرا نها موثرند .باید ابتدا محیط راتجزیه وتحلیل کنیم وعلل وعوامل وقوع بحران را شناسایی کنیم .سپس به دنبال آن باشیم که این عوامل را به حداقل برسانیم.استفاده از تجارب دیگران و بنادر دیگر می تواند بسیار مهم باشد. باید بندر خرمشهر از مدل ها وروش های متناسب با خود به این مهم دست یابد.
تحلیل محیط مهم ترین نیازهرسازمانی است درهنگام بروز بحران.پس ابتدا اگردربندرخرمشهرحادثه ای رخ دهد، ابتدا باید محیط تحلیل شود وباشناسایی علل وعوامل وقوع این بحران، به دنبال کاهش این بحران باشیم.

( منــــابع و مــــآخذ )

منابع فارسی
1. پروکوپنکو، جوزف (1385)، مدیریت بهره وری (ترجمه : ابراهیمی مهر) ، موسسه کار و تامین اجتماعی ، تهران، صفحه 92
2. جان دیوئی (1372) ، مدیریت و سازمان (ترجمه : حسین مهریان) ، موسسه کار و تامین اجتماعی ، تهران، صفحه 125
3. دادور ، عبدلله "نقش فن آوری اطلاعات درمدیریت بحران" پایگاه مقالات مدیریت،1385
4. دیوید، فرد ( 1387)؛ مدریت استراتژیک ؛ ترجمه دکتر علی رضائیان و دکتر سید محمد اعرابی ؛ انتشارات دفتر پژوهش های فرهنگی، صفحات 34 و 396
5. رضوانی ، حمیدرضا" تلفیق مدیریت بحران درراهبردهای سازمان"، ماهنامه ی تدبیر، سال هجدهم، شماره177، تهران، انتشارات سازمان مدیریت صنعتی 1386.
6. علی رضایی ، کوروش- محمودی ایوق ، بابک،مصطفی زارع دوست_"متدلوژی رتبه بندی سوانح وشناسایی بحران های محتمل دربنادربارویکردتلفیقی"، 1390
7. میرزایی، محمد، "نقش مدیریت بحران درسازمان ها "، 1390

منابع لاتین

1. http: www.iten.persianblog.com
2. www.ensani.irfa.15735magazine.aspx
3. www.civiliea.compaper.ncspo3

مرجع بزرگ خرید و فروش فایل های قابل دانلود
دارای سیستم پیشرفته همکاری در فروش فایل
مشاوره در زمینه تدوین پروپوزال، پایان نامه، مقاله،…

www.FaraFile.ir

ت

فصل اول: کلیات تحقیق

3

فصل دوم : پیشینه تحقیق

17

فصل سوم: روش تحقیق

25

فصل چهارم: بحث

62

فصل پنجم : نتیجه گیری

90