`به نام خدا
نمونه پروپوزال علوم تربیتی برنامهریزی درسی
عنوان:
ارزیابی وضعیت موجود و مطلوب مهارت های تربیت شهروندی در برنامه درسی از دیدگاه معلمان دوره راهنمایی تحصیلی
بیان مساله:
تربیت شهروندی1 به زعم پریور2(2001) عبارت است از تجلیات کلامی، نموداری یا تصویری، اصول، مفروضات و چارچوب هایی که متخصصان برای تربیت شهروندی ضروری می دانند (قائدی، 1385).مفهوم تربیت شهروندی، مفهومی کلی میباشد که به مطالعات فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و فنی در جامعه وابسته است و میتوان آن را به آموزش شیوههای زندگی کردن با یکدیگر به طور خاص در یک جامعه و به طور عام در جامعه جهانی اطلاق نمود (آقازاده، 1385).امروزه اهمیت موضوع شهروندی به حدی است که دربسیاری از ادبیات موجود و مدون در سال های نخستین هزاره سوم تاکید ویژه ای به آن شده است. بطور مثال اتحادیه جهانی حفاظت، از عبارت آموزش برای زندگی پایدار استفاده کرده که مقوله شهروندی را یکی از مهمترین ابعاد و مکمل دیگر ابعاد معرفی نموده است. سازمان ملل نیز سال های 2014-2005 میلادی را دهه آموزش برای توسعه پایدار نامید و هدف از این عمل را ارتقاء آموزش و پرورش به عنوان مبنایی برای جامعه انسانی پایدارتر و تلفیق توسعه پایدار در نظام آموزشی دانسته است (نیکنامی و مدانلو، 1387).
شهروندی و آموزش شهروندی از دیدگاه های مختلف فلسفی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، تربیتی و … مورد توجه قرار دارد. از دید اجتماعی، مشارکت در جریانهای اجتماعی، وحدت اجتماعی، عدالت و تقویت حقوق انسانی و خودگردانی را به همراه دارد. از دید اقتصادی، ایجاد صلاحیتهای حرفه ای در افراد از این جهت مهم است که در افزایش بهره وری، تربیت نیروی کار ماهر و ایجاد یک محیط مناسب برای نوآوری در دنیای رقابتی نقش مهمی دارند (محمودی، 1390). شهروندی از دیدگاه روچ3 (2002) و گروسمن4 (2000) با هویت سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی رابطه مستقیم دارد. از دیدگاه یونسکو (2010) نیز آموزش و تربیت شهروندی برای نوجوانان بر عواملی همچون آشنا کردن آن ها با مهارت های شهروندی از طریق عضویت در انجمن های غیر دولتی، درک تفاوت های فرهنگی، و احترام به دیگر فرهنگ هاست و از دیدگاه دیماین5 (2000) پارادیم شهروندی مفاهیمی همچون حقوق مدنی، سیاسی، اجتماعی و تعهدات شهروندی را در بر می گیرد. نقیب زاده (1376) بیان می دارد که جان لاک وظیفه آموزش و پرورش را اجتماعی کردن افراد می داند و یا دورکیم کارکرد تربیت اجتماعی را اجتماعی کردن روشمند نسل جوان می داند.
آموزش شهروندی یکی از حوزههایی است که در سال های اخیر بیش از گذشته در برنامه درسی بیشتر کشورها مورد توجه قرار گرفته است. لطفآبادی (1385) معتقد است تربیت شهروندی بخش جداییناپذیر برنامه درسی می باشد. آموزش تربیت شهروندی مفهومی بسیارتاریخی بوده که ازدوره یونان باستان مورد نظر اندیشمندان بزرگی چون افلاطون و ارسطو بوده است و توجه به آن امروزه به حدی رسیده است که نه تنها درجایگاه قانونی، حقوق شهروندی بدون هیچ محدودیتی مطالبه می گردد، بلکه مفهوم تربیت شهروندی مفهومی چند بعدی درنظرگرفته می شود.
امروزه آموزش و تربیت شهروندی در اکثر کشورها در قالب محتوای آموزشی ارائه می گردد و دانش آموزان دوره راهنمایی به دلیل سن بلوغ و بحران های خاص این دوره، مقایسه تفاوت های خود با دیگران، تمایل به استقلال و کشف محیط و تمایل به مشارکت و دوستی، شرکت در گروه ها و پیوند با دوستان نیازمند آموزش های خاص خود می باشند (صافی، 1371). آرتور6، دیویسون7 و استیو8(2002) معتقدند که آموزش شهروندی باید بر نیازهای خاص دانش آموزان، جامعه، ملی، و عمومی تاکید داشته باشد.
پژوهش هولدن5(1999) نشان از آن دارد که دانش آموزان بین سنین 11 تا 14 سالگی به طور افزایشی نسبت به مسائل و مباحثی همچون تنوع فرهنگی، آلودگی زیست محیطی و مسائل جنسیتی حساس هستند و وجود معلمان خبره می تواند این تمایل به یادگیری را با هدایت و راهنمایی منطقی به انجام برساند.
نیکنامی و مدانلو (1387) دریافتند که در حیطه های رفتار اجتماعی و سیاسی با قانونمندی Hو قانونگرایی، رفتار ملی ـ مذهبی و حیطه زیست محیطی، حیطه های اصلی جنبه شهروندی را در دوره راهنمایی در بر می گیرند.
شاه طلبی، قلی زاده و شریفی (1389) از ارزش گذاری به میراث فرهنگی، آگاهی از نقش خود به عنوان شهروند، توانایی ارزیابی و نقد مسائل به عنوان مولفه های فرهنگ شهروندی برای دانش آموزان دوره راهنمایی نام می برند.
با توجه به اهمیت و جایگاه تربیت شهروندی که اکثر صاحبنظران عرصه تعلیم و تربیت و پژوهشهای صورت گرفته به آن اذعان دارند و اهمیت دوره نوجوانی لزوم بررسی برنامه درسی راهنمایی تحصیلی در این زمینه ضروری به نظر می رسد، لذا پژوهش حاضربدنبال یافتن پاسخ به این سوال است که آیا بین وضعیت موجود ومطلوب برنامه درسی دوره راهنمایی تحصیلی در تربیت شهروندی دانش آموزان از دید معلمان تفاوت وجود دارد ؟
اهمیت موضوع تحقیق و انگیزه انتخاب آن
نهاد آموزش وپرورش بعنوان موثرترین نهاد دراجتماعی کردن افراد نقش مهمی را ایفا می کند که عملکرد اشتباه این نهاد تاثیر مستقیم بر روی سایر نهادهای جامعه خواهد داشت. اگر مدارس کارکرد اجتماعی کردن افراد را به درستی انجام ندهد ، افرادی به جامعه تحویل می دهند که نه تنها یک شهروند وظیفه شناس برای جامعه نخواهند بود بلکه به وظایف خود درآینده بعنوان پدر و مادر آگاه نیستند و موجبات نابسامانی اجتماعی را فراهم می سازند. نظام تعلیم وتربیت کشور در اشکال رسمی وغیر رسمی بیگمان با تربیت شهروندی بعنوان محوری ترین وبنیادی ترین رسالت خویش مواجه است. درحقیقت منظور از تشکیل نظام آموزش وپرورش کشور آماده سازی شهروندان برای ورود به زندگی اجتماعی، اقتصادی(حرفه ای)، سیاسی وفرهنگی است ازاینرو میتوان نتیجه گرفت که جامعه مدنی اساساً به شهروندان فعال و متناسب با ویژگی های فرهنگی وارزشی خود نیاز دارد و هم ازاینرو امکانات وتوجیه لازم رابرای شکل گیری وتوسعه نظام آموزش وپرورش فراهم می آورد واز سوی دیگر نظام تربیتی آیینه تمام نمای ارزشهای اجتماعی و فرهنگی جامعه است و وظیفه تربیت شهروندان را برای زیست در جامعه و فعالیت موثر بر عهده دارد.( فتحی، 1382 )
اتزیونی9 (1998) نشان داد که آموزش شهروندی از اهمیت والایی برخوردار است و اظهار می دارد کودکان را باید به گونه ای تربیت کرد که در اجتماع شرکت کنند، افرادی که نه تنها ارزش های مورد ستایش جامعه را دارا باشند بلکه بتوانند در راستای بهسازی و ارتقای فرهنگ جامعه تلاش موثری را به نمایش بگذارند. در سایه چنین برداشتی است که از نظر مربیان بزرگ تعلیم و تربیت، مدرسه نه تنها یک مکان جهت آماده شدن برای زندگی است، بلکه در حقیقت جایی برای تمرین زندگی و تجربه عرصه های مختلف آن است، مدرسه مکانی برای یادگیری حقوق و مسئولیت های شهروندی است. از این رو آنچه می تواند رسالت و فلسفه اصلی شکل گیری و توسعه مدارس را در دوران کنونی توجیه کند، تربیت شهروندی و به عبارت دیگر عمل کردن به عنوان "مدرسه زندگی" است. بی توجهی به این امر و سوق دادن برنامه های درسی مدارس به سوی موضوعات و مباحث نظری و حاکمیت و سیطره نظام مبتنی بر آزمون های استاندارد مثل کنکور برای ورود به مقاطع تحصیلی دیگر، تاثیر مخربی بر نظام آموزش و پرورش داشته است و سبب گشته است تا آموزش مهارت های زندگی و تربیت شهروندی برای زیست موثر دانش آموزان آنطور که باید مورد توجه و امعان نظر قرار نگیرد و عملا بخش عمده ای از منابع نظام آموزشی صرف توسعه رشد شناختی دانش آموزان و در نتیجه فروگذاری سایر ابعاد رشد گردد.
این نگاه تک بعدی و بیمارگونه به فرآیند تربیت در مدارس، همانطور که منتقدان برجسته ای چون پائولو فریره از آن یاد می کنند، مدارس را تبدیل به مکان های ویژه ای چون بانک ها نموده است که در آن معلمان در نقش سپرده گذار و دانش آموزان به عنوان سپرده گیر عمل می کنند. به همان سان که سپرده گذاران به تدریج سپرده ها را در حساب خود در نزد سپرده گیرها (بانک ها) ذخیره می کنند، معلمان نیز در طول سال تحصیلی، مطالب آموزشی را در نزد دانش آموزان به تدریج به امانت می سپارند و در پایان در یک زمان معین (جلسه امتحان) تمام آن اندوخته ها را یکجا مطالبه می کنند. نتیجه نهایی این فرآیند، یعنی نظام بانکداری تعلیم و تربیت، یادگیری حفظی، طوطی وار بی ارتباط با نیازهای واقعی زندگی و البته سطحی و گذرا می باشد.و به قول آلبایر10 (1998)دانش آموزان در مدارس باید یاد بگیرند که یادگیری برای زندگی کردن است و این امر مهم از طریق آموزش شهروندی اتقاق خواهد افتاد. با توجه به اهمیت دوره راهنمایی که زمان ورود به دوره نوجوانی است ضرورت ایجاب می نماید به بررسی برنامه درسی این دوره در زمینه تربیت شهروندی پرداخته شود که این پژوهش در پی دست یابی به این امر است.
هدفهای تحقیق (کلی و جزئی)
هدف کلی:
* بررسی وضعیت موجود و مطلوب مهارت های تربیت شهروندی در برنامه درسی دوره راهنمایی(متوسطه اول) از دیدگاه معلمان
1-3-2- اهداف جزئی:
* بررسی وضعیت موجود و مطلوب مهارت های مورد نیاز بعد اجتماعی تربیت شهروندی در برنامه درسی از دید معلمان
* بررسی وضعیت موجود و مطلوب مهارت های مورد نیاز بعد فردی تربیت شهروندی در برنامه درسی از دید معلمان
* بررسی وضعیت موجود و مطلوب مهارت های مورد نیاز بعد فرهنگی تربیت شهروندی در برنامه درسی از دید معلمان
* بررسی وضعیت موجود و مطلوب مهارت های مورد نیاز بعد اقتصادی تربیت شهروندی در برنامه درسی از دید معلمان
* بررسی وضعیت موجود و مطلوب مهارت های مورد نیاز بعد سیاسی تربیت شهروندی در برنامه درسی از دید معلمان.
* بررسی وضعیت موجود و مطلوب مهارتهای تربیت شهروندی در برنامه درسی از دید معلمان با توجه به رشته تحصیلی آنها
سوالات یافرضیه های تحقیق(بیان روابط بین متغیرهای موردمطالعه)
1. آیا بین وضعیت موجود و مطلوب مهارت های مورد نیاز بعد اجتماعی تربیت شهروندی در برنامه درسی دوره راهنمایی(متوسطه اول) از دید معلمان تفاوتی وجود دارد؟
2. آیا بین وضعیت موجود و مطلوب مهارت های مورد نیاز بعد فردی تربیت شهروندی در برنامه درسی دوره راهنمایی(متو سطه اول )از دید معلمان تفاوتی وجود دارد؟
3. آیا بین وضعیت موجود و مطلوب مهارت های مورد نیاز بعد فرهنگی تربیت شهروندی در برنامه درسی دوره راهنمایی(متوسطه اول) از دید معلمان تفاوتی وجود دارد؟
4. آیا بین وضعیت موجود و مطلوب مهارت های مورد نیاز بعد اقتصادی تربیت شهروندی در برنامه درسی دوره راهنمایی (متوسطه اول)از دید معلمان تفاوتی وجود دارد؟
5. آیا بین وضعیت موجود و مطلوب مهارت های مورد نیاز بعد سیاسی تربیت شهروندی در برنامه درسی دوره راهنمایی(متوسطه اول) از دید معلمان تفاوتی وجود دارد؟
6. آیا بین وضعیت موجود و مطلوب مهارتهای پنج گانه تربیت شهروندی در برنامه درسی دوره راهنمایی(متوسطه اول) از دید معلمان با توجه به رشته تحصیلی آنها تفاوت وجود دارد؟
متغیرها (تعاریف مفهومی و عملیاتی)
تعاریف نظری:
تربیت شهروندی: به قول تورنی11منظور از تربیت شهروندی عبارتست از فرآیند انتقال دانشها، ارزشها و نگرشهای لازم برای مشارکت سیاسی و اجتماعی، آگاهی از تاریخ و نهادهای سیاسی، باور به ارزشهای بنیادی و کسب مهارتهای لازم برای فهم سیاستهای عمومی و نظارت بر آنها (مایلز12، 2007).
ابعاد اجتماعی شهروندی: شامل مواردی همچون: روحیه احترام به قانون، پرورش سعه صدر، توجه به ارزشهای اجتماعی، همکاری و مشارکت، احساس همدلی و همدردی و …
ابعاد فردی: روحیه اعتماد به نفس، روحیه علمی در دانش آموزان، مسئولیت پذیری، طریقه صحیح بروز عواطف، توانایی تفکر منطقی و …
ابعاد فرهنگی: روحیه پژوهش محوری، حراست از دستاوردهای گذشتگان، الگوهای اخلاقی، شناخت ادبیات کهن، و …
اقتصادی: اولویت بندی منابع مالی، هدایت هزینه ها، انتخاب درست، صرفه جویی، فناوری های جدید در اقتصاد، استفاده صحیح از منابع انرژی و …
سیاسی: آشنایی با مردم سالاری، آشنایی با سازمان های جهانی مثل یونسکو و ..، حقوق بشر، میهن پرستی، حقوق همسالان، انتخابات و … (سیف نراقی و همکاران، 1389).
برنامه درسی: کلمه ی برنامه درسی، معادل واژه "curriculum" است و از نظر لغت از کلمه لاتین (currere) به معنای راهی که باید طی شود گرفته شده است. این کلمه بر یک مسیر یا برخی موانع یا وظایفی دلالت می کند که هر فرد بر آن ها غلبه پیدا می کند. یعنی مقوله هایی که دارای آغاز و انجام است و باید هدف هایی از آن ها منتج شود، آیزنر " در تعریف برنامه درسی می گوید:" برنامه درسی عبارت است از یک سلسله وقایع آموزشی طراحی شده که به قصد تحقق نتایج آموزشی برای یک یا چند دانش آموز پیش بینی شده است (ملکی، 1381).
تعاریف عملیاتی:
بعد اجتماعی تربیت شهروندی: نمره ای است که آزمودنی در مقیاس خود ساخته از سوال 10-1 به دست می آورد.
بعد فردی تربیت شهروندی: نمره ای است که آزمودنی در مقیاس خود ساخته از سوال 22-11 به دست می آورد.
بعد فرهنگی تربیت شهروندی: نمره ای است که آزمودنی در مقیاس خود ساخته از سوال 33-23 به دست می آورد.
بعد اقتصادی تربیت شهروندی:نمره ای است که آزمودنی در مقیاس خود ساخته از سوال 42-34 به دست می آورد.
بعد سیاسی تربیت شهروندی: نمره ای است که آزمودنی در مقیاس خود ساخته از سوال 56-43 به دست می آورد.
برنامه درسی : وقایع و متون درسی دوره راهنمایی تحصیلی که از معلمین این دوره در قالب مولفههای
روش (جامعه آماری، نمونه و روش نمونه گیری)
تحقیق حاضر از نوع توصیفی ـ پیمایشی است. تحقیق توصیفی آنچه را هست توصیف می کند و شامل توصیف، ثبت وتحلیل و تفسیر شرایط موجود است(بست،1381).پیمایشی یکی از روشهای جمع آوری داده ها است که در آن اطلاعات از طریق افراد که پاسخگو نامیده می شوند و به سوالات جواب می دهند، گرد آوری می شود. از این روش می توان در انواع مطالعات اکتشافی، توصیفی، تبیینی و ارزشیابی استفاده کرد. در این تحقیق به خاطر اهمیت داشتن موضوع از روش نمونه گیری خوشه ای مرحله ای استفاده شده است.
جامعه آماری این تحقیق شامل کلیه معلمان رسمی ، پیمانی و قراردادی مرد وزن دوره راهنمایی مناطق آموزش و پرورش شهر تهران در سال تحصیلی 92-1391 بود که بیش از 12 ساعت در هفته به تدریس اشتغال داشتند. حجم نمونه با استفاده از جدول کرجسی و مورگان برابر 291 نفر تعیین شد . که با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای انتخاب شدند. بدین ترتیب که ابتدا از بین مناطق آموزش و پرورش شهر تهران ، 5 منطقه انتخاب شد ، سپس درهر منطقه 4 مدرسه راهنمائی ( 2 پسرانه و 2 دخترانه) تصادفی انتخاب شدند و در مراجعه به هر مدرسه همه معلمانی که 12 ساعت یا بیشتر در هفته در آن مدرسه یا مدارس دیگر تدریس داشتند بعنوان نمونه انتخاب شدند.در نتیجه تعداد نمونه های انتخاب شده 306 نفر بود.
ابزار گردآوری اطلاعات
ابزار مورد استفاده در این تحقیق پرسشنامه محقق ساخته ای می باشد که با استفاده از تعیین مولفه های مهم تربیت شهروندی در برنامه درسی تحقیقات پیشین که در این زمینه صورت گرفته است تعیین گردید و پس از تایید اساتید راهنما و مشاور اجرا شد . در ابتدا برای تعیین پایایی ابزار مورد نظر روی 60 نفر از معلمان زن و مرد اجرا شد. آلفای هر کدام از مولفه ها در جدول 3-1 مشاهده می شود :
جدول 3-1: آلفای کرونباخ هر یک از مولفه های تربیت شهروندی
ابعاد مهارت
N
تعداد گویه ها
آلفای کرونباخ
اجتماعی
60
10
890/0
فردی
60
12
842/0
فرهنگی
60
11
887/0
اقتصادی
60
9
886/0
سیاسی
60
14
953/0
همچنین آلفای کرونباخ هر یک از مولفه ها در اجرای نهایی پژوهش مشاهده می شود:
جدول 3-2: آلفای کرونباخ هر یک از مولفه های تربیت شهروندی
ابعاد مهارت
N
تعداد گویه ها
آلفای کرونباخ
اجتماعی
306
10
889/0
فردی
306
12
845/0
فرهنگی
306
11
891/0
اقتصادی
306
9
880/0
سیاسی
306
14
957/0
همانطور که مشاهده می شود، ضرایب همسانی درونی مولفه ها و کل مقیاس در حد مطلوب به بالا قرار دارند. از سوی دیگر روایی ابزار مورد نظر توسط اساتید تایید گردید و از نظر همخوانی با سایر تحقیقات مورد بررسی قرار گرفت . این پرسش نامه دارای 5 زیر مقیاس عمده به شرح جدول (3-3) بود :
جدول 3-3: زیر مقیاس ها و گویه های مربوط به آن
ابعاد مهارت
تعداد گویه ها
کمینه ممکن
بیشینه ممکن
اجتماعی
1-2-3-4-5-6-7-8-9-10
10
50
فردی
11-12-13-14-15-16-17-18-19-20-21-22
12
60
فرهنگی
23-24-25-26-27-28-29-30-31-32-33
11
55
اقتصادی
34-35-36-37-38-39-40-41-42
9
45
سیاسی
43-44-45-46-47-48-49-50-51-52-53-54-55-56
14
70
جمع ابعاد
1-2-3-4-5-6-7-8-9-10-11-12-13-14-15-16-17-18-19-20-21-22-23-24-25-26-27-28-29-30-31-32-33-34-35-36-37-38-39-40-41-42-43-44-45-46-47-48-49-50-51-52-53-54-55-56
56
280
شیوه نمره گذاری پرسش نامه:
پاسخ نامه با استفاده از مقیاس رتبه ای لیکرت تنظیم شد. پاسخگو می بایست پس از مطالعه هر یک از گویه ها، با گذاشتن علامت در هر یک از پنج گزینه که شامل خیلی کم ، کم، متوسط، زیاد وخیلی زیاد است نظر خود را در مورد دو وضعیت موجود و مطلوب برخورداری برنامه های درسی از مهارت های اطلاعاتی- ارتباطاطی در پرسشنامه اعلام کند.
با عنایت به اینکه پرسشنامه شامل پنج وضعیت می باشد یعنی واحد گویه ها از5، 4، 3، 2، 1 می باشد.برای هر گویه پنج وضعیت وجود دارد که کمترین نمره 1 و بیشترین نمره فرد در آن گویه 5 می باشد.
جدول 3-4: نحوه نمره گذاری گویه های پرسشنامه
خیلی زیاد
زیاد
متوسط
کم
خیلی کم
5
4
3
2
1
روش تجزیه و تحلیل داده ها:
برای تحلیل داده ها از آمار توصیفی و استنباطی استفاده شد. در بخش توصیفی از فراوانی، درصد فراوانی،… برای تعیین وضعیت موجود و مطلوب مولفه های شهروندی از آزمون t همبسته برای بررسی تفاوت نگرش های مختلف معلمان در رشته های (علوم انسانی و غیرعلوم انسانی) از t مستقل استفاده گردید.تجزیه و تحلیل داده های پژوهش با استفاده از نرم افزار spss انجام می گیرد.
منابع فارسی:
اسفندیاری , توران .(1382).شناسایی مهارتهای زندگی مورد نیاز بزرگسالان از دیدگاه صاحبنظران تعلیم و تربیت,کارشناسان برنامه ریزی درسی متوسطه نظری و دانش آموزان شاخه نظری دبیرستانهای بزرگسالان دولتی شهر تهران , پایان نامه کارشناسی ارشد رشته برنامه ریزی درسی دانشگاه شهید بهشتی , دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی.
اسلامی، معصومه و فتحی واجارگاه، کورش. (1387). بررسی میزان توجه به آموزش صلح در برنامه درسی دوره ابتدایی از دیدگاه متخصصان، کارشناسان و معلمان دوره ابتدایی شهر تهران، فصلنامه نوآوری های آموزشی، شماره 25.
آشتیانی، ملیحه و همکاران. (1385). لحاظ کردن ارزش های شهروندی در برنامه درسی برای تدریس در دوره دبستان، فصلنامه نوآوری های آموزشی، شماره 17، 92-67.
آقازاده، احمد. (1385). اصول و قواعد حاکم بر تربیت شهروندی و بررسی سیر تحولات ویژگی های این گونه آموزش ها در کشور ژاپن، فصلنامه های نوآوریهای آموزشی، شماره 17. سال پنجم، صص 66-45.
بیات، خلیل الله.(1386). سیر پیدایش، تحول و تدوین حقوق شهروندی در دوره مشروطیت.پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه شهید بهشتی. دانشکده ادبیات و علوم انسانی
توسلی- نجاتی حسینی،غلامعباس- محمود. (1383). " واقعیت اجتماعی شهروندی در ایران" مجله انجمن جامعه شناسی ایران، دوره پنجم شماره2، صص60-32.
حکیم زاده، رضوان؛ کیامنش، علیرضا؛ عطاران، محمد. (1386). تحلیل محتوای کتاب های درسی دوره راهنمایی با توجه به مسائل و مباحث روز جهانی در حوزه برنامه درسی. فصلنامه مطالعات برنامه درسی، سال دوم، شماره 5، صص 27-54.
دیبا، طلعت. (1381). بررسی ویژگی های شهروند خوب برای جامعه ایران و میزان انطباق برنامه های درسی مدارس با این ویژگی ها. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران.
سپیانی، عبدالرضا، سعادتمند، زهره و کریمی، فریبا. (1386). شیوه های آشناسازی دانش آموزان دوره متوسطه فریدونشهر با حقوق شهروندی. فصلنامه دانش و پژوهش در علوم تربیتی، شماره پانزدهم، صص 94-83.
سیف نراقی، مریم؛ نادری، عزت الله؛ شریعتمداری، علی و حسینی مهر، علی. (1389). بررسی مقایسه ای دیدگاه کارشناسان و معلمان شهر قزوین به لحاظ نارسایی های آموزش و تربیت شهروندی در برنامه درسی دوره راهنمایی تحصیلی. فصلنامه رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، سال اول، شماره3، صص 56-29.
شارع پور، محمود. (1386). " جامعه شناسی آموزش و پرورش" تهران , نشر سمت.
شاه طلبی، بدری؛ قلی زاده، آذر؛ شریفی، سعید. (1389). تدوین مولفه های فرهنگ شهروندی در حیطه های هویت ملی و جهانی برای دانش آموزان دوره راهنمایی تحصیلی. فصلنامه رهبری و مدیریت آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار، سال چهارم، شماره 2، صص 96-73.
شکوهی، غلامحسین.(1385). مبانی و اصول آموزش و پرورش. مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی.
شربتیان، محمد حسن. (1387). " تاملی بر مبانی فرهنگ شهروندی و ارائه راهکارهایی برای گسترش آن"، فصلنامه فرهنگی- پژوهشی فرهنگ خراسان جنوبی، شماره 9و8، سال دوم و سوم، دوره تابستان و پائیز،صص154-119.
شرفی، محمد رضا و طاهر پور، محمد شریف (1387). نقش نهاد آموزشی در تربیت شهروندی. ماهنامه مهندسی فرهنگی، سال دوم، شماره 16 و 17 .فروردین و اردیبهشت 1387.
شریعتمداری،علی. (1385). اصول و فلسفه تعلیم و تربیت. تهران انتشارات امیر کبیر
شمشیری، بابک؛ و نوشادی، محمودرضا. (1386).بررسی میزان برخورداری کتب درسی فارسی، تاریخ و اجتماعی دوره راهنمایی تحصیلی از مولفه های هویت ملی. فصلنامه مطالعات برنامه درسی، شماره 6، 78-51.
صافی،احمد.(1371). آموزش و پرورش ابتدایی،راهنمایی تحصیلی و متوسطه، تهران،مرکز چاپ وانتشارات امور خارجه.
صافی، احمد. (1373). سیر تحول در برنامه درسی دوره های راهنمایی تحصیلی ایران. فصلنامه تعلیم و تربیت، شماره 37، 11-29.
طالب زاده نوبریان، محسن؛ ابوالقاسمی، محمود و جمالی تازه کند، محمد. (1391). نقش برنامه های درسی علوم اجتماعی در پرورش مهارت های شهروندی. فصلنامه راهبردهای آموزش، دوره 5، شماره 3، 163-169.
عاملی، سعیدرضا،(1380). تعامل جهانی شدن ، شهروندی، دین، نامه علوم اجتماعی، پاییز و زمستان شماره 18 ، تهران، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
عسگریان،مصطفی.(1385). جایگاه فرهنگی های قومی در تربیت شهروندی، فصلنامه نوآوری های آموزشی، شماره 17.
علاقه بند، علی.(1375).جامعه شناسی آموزش و پرورش. نشر روان تهران.
فتحی واجارگاه ، کورش (1382) ویژگی های شهروند خوب برای جامعه ایران ، میزان انطباق برنامه درسی با این ویژگیها ، فصل نامه علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی ، شماره 3
فتحی واجارگاه، کورش. (1381). برنامه درسی تربیت شهروندی: اولویتی پنهان برای نظام آموزش و پرورش ایران. مجله پژوهشی دانشگاه اصفهان، شماره 181.
فتحی واجارگاه، کورش و واحد چوکده، سکینه(1388). آموزش شهروندی در مدارس. تهران: انتشارات آییژ
فتحی واجارگاه،کورش(1388). اصول و مفاهیم برنامه ریزی درسی، تهران: انتشارات بال
فیتزپتریک،تونی. (1381) " نظریه رفاه ( سیاست اجتماعی چیست)"، ترجمه هرمزهمایون پور، تهران , نشر گام نو.
قائدی، یحیی. (1385). تربیت شهروند آینده. فصلنامه نوآوریهای آموزشی، شماره 17، سال پنجم، 183- 211.
قلتاش، عباس؛ صالحی، مسلم؛ فرخی نژاد، پریسا. (1389). بررسی میزان توجه به مولفه های حقوق بشر در کتب تعلیمات اجتماعی دوره راهنمایی. فصلنامه روان شناسی تربیتی، سال اول، شماره سوم، صص 57-68.
کدیور، پروین (1384) ضرورت آموزش شهروندی در جامعه جهانی. مجموعه مقالات اولین همایش جهانی شدن و تعلیم و تربیت. مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
گوازی، آرش. (1387). مطالعه تطبیقی ـ تحلیلی شیوه انتخاب و سازماندهی محتوای برنامه درسی مطالعات اجتماعی و آموزش شهروندی در مقطع ابتدایی ایران با سوئد. فصلنامه نوآوریهای آموزشی، سال هفتم، شماره 25، صص 48-11.
لطف آبادی، حسین. (1385). آموزش شهروند ملی و جهانی همراه با تحکیم هویت و نظام ارزشی دانش آموزان. فصلنامه نوآوریهای آموزشی، شماره 17، سال پنجم، 12-44.
محبی، بهرام. (1384). فلسفه حقوق بشر، گفتار چهاردهم، حقوق اساسی و حقوق شهروندی، پرتو مهر، سازمان آموزش و پرورش استان اصفهان.
محمودی، محمدتقی. (1390). تحلیل محتواهای کتاب های درسی تعلیمات اجتماعی دوره راهنمایی تحصیلی از منظر نوع رویکرد آموزش شهروندی. پژوهش در برنامه ریزی درسی، سال هشتم، دوره دوم، شماره 1و 2، 108-96.
ملکی، حسن. (1381). برنامه ریزی درسی (راهنمای عمل). تهران : انتشارات مدرسه.
نقیب زاده، میر عبدالحسین. (1376). فلسفه آموزش و پرورش. تهران، انتشارات طهوری.
نقیب زاده، میر عبدالحسین. (1377). نگاهی به فلسفه آموزش و پرورش. تهران. انتشارات طهوری.
نیکنامی، مصطفی؛ مدانلو، یاسمن. (1387). تعیین مولفه های آموزش شهروندی در دوره راهنمایی تحصیلی جهت ارایه یک چارچوب نظری مناسب. فصلنامه رهبری و مدیریت آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار، سال دوم، شماره1، 164-137.
واحد چوکده، سکینه (1384) آسیب شناسی تربیت شهروندی در برنامه درسی پنهان نظام آموزش متوسطه نظری از منظر معلمان شهر تهران و ارائه راهکارهایی برای بهبود وضعیت آن. پایان نامه کارشناسی ارشد رشته برنامه ریزی درسی دانشگاه شهید بهشتی تهران، دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی
وزیری، مژده و جهانی، شیدا (1385) مهارت های شهروندی مورد نیاز دانش آموزان دبستان های شهرستان زلزله زده بم. فصلنامه نوآوری های آموزشی. سال پنجم، شماره 17.
ولی پور، رقیه. (1386). بررسی حیطه های شهروندی در نظام آموزش عالی از دید اساتید و دانشجویان (مطالعه موردی دانشگاه مازندران). تهران. (1387). همایش جهانی شدن و بومی ماندن برنامه درسی، چالش ها و فرصت ها.
هاشمی، سید احمد. (1389). بررسی میزان استفاده از مفاهیم شهروندی در محتوای کتاب های تعلیمات اجتماعی دوره راهنمایی از دیدگاه دبیران. فصلنامه رهبری و مدیریت آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار، سال چهارم، شماره 1، صص 160-141.
منابع انگلیسی
Ahmad, Iftikhar (2004). Islam, Democracy and Citizenship Education: An Examination of the Social Studies Curriculum in Pakistan. Current Issues in Comparative Education. Vol.7, No.1.
ALmaamari, S.N.A. (2009) Citizenship Education in Initial Teacher Education in the sultanate of Oman: An exploratory study of the perceptions of student teachers of social studies and their tutors. PhD Thesis in curriculum studies, faculty of Education, University of Glasgow, Scotland, UK
Arthur, J., Davidson & William, S. (2002). Social Literacy, Citizenship Education and the National Curriculum", London, Routledge Flamer
Banks, j .A .(2008). Diversity, group identity. And citizenship education in a global age. Educational researcher, vol.37, no.3, pp.129-139. available at: www.er.aera.net
Berlach,R.G (1996). Citizenship Education: Australia and Singaporean Perspectives. Australian Journal of teacher education. Vol, 21, no.2, 1996
Brown, J. (1996). Multidimensional Citizenship. University of Toronto Press. CA.
Cecchini, M. (2004). Education for Democratic Citizenship in Europe: concepts and challenges for action. NECE Conference. Final version: 27.19.4004
Chiodo, J (2005). Research Manhattan (What do students have to say about citizenship? An analysis of the concept of citizenship among secondary education students), journal of social studies. v29 n1 p23-31.
Cogan, J (2000).citizenship education for the 21st century: setting the context. R.Derricot. London. Kogan page: 1-21
Collado, M.C and Atxurra, R.L.(2006). Democratic citizenship in textbooks in Spanish primary curriculum. Curriculum studies, vol.38, no.2, pp 205-228
Cornoy,M. (1999). Globalization and Education Reform. UNESCO, paris.
www.qca.org.uk/download/6123-crick-report
Crick, B. (2000). Introduction to the new curriculum. Education for Citizenship R.Gardner. London
Crick, R. (1998). Education for Citizenship and the Teaching of Democracy in School: Final Report of the Advisory Group on Citizenship.London: QCA.
Cynthia, A.T.and Sung, C.P (2008). Civic education, social justice and critical race theory. In The sage handbook of Education for Citizenship and Democracy. Los Angeles: SAGE
Dimain, B. (2000). Citizenship and the Challenge of Global Education, Stoke
Etzioni, A. (1998) . The Moral Dimension: towards a new Economics: Free press.
Faulks, K. (2001). Citizenship. London: Routledge
Gross, R.E & Dynesson, T.L, eds. (1991). Social science perspectives on citizenship education. New york. Teacher college press
Grossman, D.(2000). The global and the local in partnership: Innovative approaches to citizenship education. paper presented at the sixth Unesco- Aceid, international conference on education, Bangkok, Thailand.
Hahn, C.L. (2008). Education for Citizenship and Democracy in the united states. The sage handbook of Education for Citizenship and Democracy. Los Angeles: SAGE
Harris, C (2005). Democratic citizenship education in Ireland. Articale for 2005 edition of the adult learner. The journal of adult and community education in Ireland
Heath.M, Row.D, Brelsin.T. (2008) Citizenship Education in the primary curriculum. Citizenship foundation, England. Available at: www.justice.gov.uk/reviews/docs/citizenship-education.pdf
Hebert, Y and Sears, A. (2003). Citizenship Education. Canadian education association. Available at: www.cea-ace.camediaencitizenship-education..
Holden, C (1999).Citizenship education: Understanding the perspective of parents. BERA, UK.
Homana. G., Barber, C., & Torney – Purta, J. (2006). Assessing school citizenship education climinate . University of Maryland. CIRCLE WORKING PAPER 48.
Ichilov, O (1990). Dimentions and role patterns of citizenship in democracy. New York . Teachers college press: 11-24
Janoski. T, Gran B. (2002). Political citizenship: foundations of rights, handbook of citizenship studies, Sage publications, New Delhi ,13-53.
Keer, D. (1999). Citizenship Education: An international comparison. Available at: www.inca.org
Kennedy, K.J (2008). The citizenship curriculum: ideology, content and organization.The sage handbook of Education for Citizenship and Democracy. Los Angeles: SAGE
Kymlicka, W (1999). Education for citizenship. Education in morality. T.H. mc Laughlin. London. Routledge. Pp 79-102
Lee, W, O. (1999). Qualities of Citizenship for the New century: Perception of Asian Educational Leaders. Paper Presented at the Fifth UNESCOACEID International Conference on Reforming Learning, Curriculum and Pedagogy. Bangkok, Thailand 13-16 DC.
Malone,H.J. (2008). Civic Education in Americans Public Schools : Developing service and politically-oriented Youth. Phi Kappa Phi forum: summer 2008. Academic research library. Available at: www.findarticles.com/p/articles
Middleton, J. (2003) . Citizenship toolkit Provides much needed support,URL: http. www.Enrich UK. Net news/ article/ 30 .
Osler, A.and Sturkey, H (2005).changing citizenship: Democracy and inclusion in education. Maid head: Open University press
Otsu, Kazuko (2001). Civic Education in Transition: The Case of Japan.International Journal of Educational Research. Vol.35, No.1.
Prior, W. (2001). Citizenship education: Australia experiences.SLO. Netherland Quigley, C.N (2000) global Trends in Civic education. A speech given at the Seminar for the Needs for New Indonesian Civic education. Available at:www.Civic.ed.org
Prior,w. (2006). civics and citizenship education ,www. Curriculum.Edu.au/cce/.
Roche, M. (2002). Social citizenship: Grounds of social change handbook of citizenship studies, Sage publications, New Delhi, 69-86.
Schugurensky, D (2005). Citizenship and citizenship education: Canada in an international context
Schugurnsky, D., & pimyers, J. (2003). Citizenship Education: Theory, Research and practice. Encounters on education. Volume 4.
Sears Alan and & Yvonne Hebert(2005). Citizenship education.canadian education association. In www.cea.ca/mediaen/citizenship_education.
Suzanne, Soule and Ted McConnell (2008). A Campaign to promote civic education: A model of how to get education for democracy back into U.S.classrooms in all fifty states. www.representative democracy.org.
The Advisory Council of Learning and Teaching Scotland (2002). Education for citizenship in scotland . A paper for discussion and development. Online: Scotland. Org. uk/citizenship/planning/paper
Tobias , R. (1997). The boundaries of education for active citizenship : institutional and community . context , SECUTER AOTEARO , New Zealand .
Turner, B. and Hamilton, P (Eds) (1994). Citizenship: critical concepts. Lodon: Routledge
Turner,D. and Baker,P. (2000). Developing citizenship in secondary education: A whole school resource. London. Kogan Page Limited
Unesco (1999). Educational innovation and information, International bureau of education. CH-1211.Geneva, pp 1-7
Wolf, E.D (1999). Vision of citizenship education. Oxford review of education, vol. 25. Nov.3, 1999
Xu, R. (2009). A survey on the democratic qualities of high school students and the schooling for democracy. Educ china. 4(1). pp 94-110.
1- Citizenship Education
2- Prior
3- Roche
4- Grossman
5- Dimain
2- Arthur
3- Davison
4- Stew
5-Holden
9- Etzioni
10- Allbayer
11- Torney
12- Miles
—————
————————————————————
—————
————————————————————