مقدمه
مفهوم هوش، تاریخی طولانی دارد، شاید به اندازه خود انسان قدمت داشته باشد. حتی قدیمیترین داستانهای مکتوب در تاریخ بشری، مثل حماسه گیلگمش1، بعضی قهرمانان داستان را " عاقل" و بعضی دیگر را، برای اینکه مودب باشیم، کمتر عاقل توصیف کردهاند. داستانهای انجیل از باهوشی نمونههای بسیار واضحی ارایه میدهند، مثل حضرت سلیمان، نمونههای حماقت را هم آوردهاند، مثل حماقت همسایههای نوح و خود فرعونهای مصر. به نظر میرسد که ما انسانها مدتهاست این عقیده را پذیرفتهایم که بعضی مردم در تصمیمگیری بهتر از بقیه هستند. این افراد احتمالاً همان اطلاعات را در اختیار دارند که دیگران دارند، اما وقتی به سبک و سنگین کردن، ارزیابی و پردازش اطلاعات میپردازند به نتایجی میرسند که خیلی بهتر از نتایج دیگران است(دیویس2،1384، ص148).
در دهههای اخیر مفهوم معنویت و کاربردهای آن در دنیا و بخصوص در دنیای غرب اهمیت زیادی یافته است به طوری که مفاهیمی همچون خدا، مذهب، معنویت و غیره که موضوعاتی خصوصی قلمداد میشدند وارد تحقیقات علمی در حوزه علوم انسانی شدهاند. درواقع در کنار علاقه فزاینده به هوش عاطفی، ترکیب دو مفهوم معنویت و هوش در مفهوم جدید هوش معنوی3 نیز مورد توجه قرارگرفته است( زوهر و مارشال4، 2004).
مطالعه رفتار افراد در محیطهای کاری از دیر باز مورد توجه اندیشمندان علوم مدیریت بوده است و با ظهور رشته رفتار سازمانی در سالهای نخست دهه 1960، در این امر جدیت بیشتری به عمل آمد. بسیاری از مطالعات صورت گرفته، سعی در تقسیمبندی رفتارها و علل بروز آنها داشتهاند. مباحثی نظیر: ادراک، انگیزش، تعهد سازمانی و غیره ازجمله مواردی هستند که به بررسی ریشه بسیاری از رفتارهای آدمی درمحیط کار میپردازد. اما مبحث جدیدی که در دو دهه اخیرعلاوه بر رفتارشناسان، توجه روانشناسان و جامعه شناسان را نیز به خود جلب نموده است؛ رفتار شهروندی سازمانی5 نام دارد( ملک اخلاق و همکاران، 1388).
دراین فصل به بیان مسئله، اهمیت و ضرورت تحقیق، اهداف، سوالات، فرضیهها، تعاریف مفهومی و عملیاتی تحقیق پرداخته شده است .
بیان مسئله تحقیق
به دنبال مطرح شدن مفاهیم روانشناسی هوش شناختی و هوش هیجانی در محیطهای کاری، بررسیهای متعددی نشان داد که افراد با چیزی بیشتر از جسم، فکر و احساسات، وارد دنیای کاری میشوند، آنها استعداد شخصی و روح منحصر به فرد خود را به همراه میآورند( لیگ6، 1997، به نقل از ساغروانی، 1388).
به نظر میرسد سازمانهای آموزشی و مدارس برای حفظ حیات و کارکرد خود نیازمند کارکنان و معلمانی با هوش عمیقتر و جدیدتر میباشند تا به وسیله آن بتوانند به نحو اثربخشتری به وظایف خود عمل کنند در حال حاضر دیگر بهرههوشی و ضریب هوش هیجانی پاسخگوی همه نیازها نیست بلکه انسانها به عامل سومی که هوش معنوی نامیده میشود نیاز دارند( چریر7، 2004؛ به نقل از نداف و همکاران، 1389).
مجموعهای از ظرفیتهای عقلی که به آگاهی کامل و کاربرد انطباقی از جنبههای معنوی و جهان مافوق وجودی شخص کمک میکند و منجر به خروجیهایی مانند تفکر وجودی عمیق، افزایش معنا، شناسایی عالم مافوق و سلطه حالتهای معنوی میشود (کینگ8، 2008).
کینگ هوش معنوی را دارای چهار بعد میداند که عبارتند از:
1- تفکرانتقادی وجودی9: توانایی اندیشیدن به حقیقت وجود، هستی، زمان ، مرگ و دیگر موضوعات ماوراء طبیعی اشاره دارد.
2- آگاهی متعالی10: توانایی شناخت ابعاد برتر و متعالی خود، دیگران و جهان مادی درزمان بیداری و هوشیاری است.
3- معناسازی شخصی11: توانایی ساخت مقصود شخص و هدف موجود در همه تجارب ذهنی و جسمانی شامل قابلیت ایجاد و مسلط شدن به هدف زندگی است.
4- گسترش خودآگاهی: توانایی ورود به سطوح و حالات معنوی و فراهوشیاری و همچنین خروج از آن با اراده فرد میباشد.
موسسات آموزشی در عصر حاضر برای مواجهه با چالشها و شرایط پیچیده، به معلمانی نیاز دارند که به طور داوطلبانه و اختیاری رفتار میکنند و برای موفقیت مدرسه، از هیچ تلاشی فروگذار نیستند( ویگودا و گادوت12، 2007). این نوع رفتارها که از انتظارات رسمی فراتر رفته، اما برای بقای سازمان ضروری هستند با عنوان رفتار شهروندی سازمانی مطرح میشوند( بولگر و سومچ13، 2004).
ارگان(1983) بیان میکند رفتار شهروندی سازمانی، رفتاری آگاهانه، اختیاری و فراوظیفهای است که در افزایش اثربخشی عملکرد سازمان موثر است، ولی به طور مستقیم یا غیرمستقیم به وسیله سیستم پاداش رسمی سازمان مورد تقدیر قرار نمیگیرد( مارکوزی و زین14، 2004).
معتبرترین تقسیمبندی رفتار شهروندی سازمانی توسط ارگان ارائه شده است که عبارتند از:
1- آداب اجتماعی: به عنوان رفتاری است که توجه به مشارکت در زندگی اجتماعی سازمانی را نشان میدهد.
2- وجدانکاری: رفتاری است که فراتر از الزامات تعیین شده به وسیله سازمان از محیطکار میباشد.
3- نوعدوستی: عبارت است از کمک کردن به همکاران در عملکرد مربوط به وظایفشان و یا همکارانی که دارای مشکلات کاری هستند.
4- جوانمردی: عبارت است از تمایل به شکیبایی در مقابل مزاحمتهای اجتنابپذیر و اجحافکاری بدون اینکه شکوه و شکایتی داشته باشد.
5- نزاکت و احترام: درباره اندیشیدن به اینکه چطوراقدامات و رفتارهای فرد بر دیگران تاثیر میگذارد.
علیرغم اهمیت و نقش حساس رفتار شهروندی سازمانی در تمامی سازمانها، شواهد موجود نشان میدهد در مدارس، کمتر به آن توجه شده است( دیپائولا و همکاران15، 2005). در میان مقالات و کتب نیز، تنها تعداد محدود و ناچیزی به موضوع رفتار شهروندی سازمانی پرداختهاند( اپلاتکا16، 2006). دلایل این امر از دو جهت قابل بررسی است؛ اول آنکه نقش مهم این متغیر، هنوز به طور کامل و گسترده درک نشده، و دیگر اینکه ممکن است بدیع بودن و بومی نشدن آن در مدارس، انگیزههای پژوهش زیادی را ایجاد نکرده باشد( زین آبادی و همکاران، 1387).
یکی از ابعاد اساسی و بنیادین هوش معنوی در سازمان احساس معنادار بودن و هدف داشتن در کار است. از منظر این بعد، معنویت در سازمان تنها این نیست که مورد علاقه و چالش برانگیز باشد، بلکه باید در جستجوی معنا و هدفی عمیقتر در کار بود. امروزه کارکنان در هر جا که فعالیت میکنند، چیزی فراتر از پاداشهای مادی در کار جستجو میکنند. آنان در پی کاری بامعنا، امیدبخش و خواستار اهداف متعالی در زندگیشان هستند، سازمانها، با کارکنان رشد یافته و بالندهای مواجهند که در پی یافتن کاری بامعنا، هدفمند و پرورش دهنده هستند.
این تحقیق به بررسی رابطه هوش معنوی با رفتار شهروندی سازمانی معلمان مقطع متوسطه شهرستان گرمی میپردازد. پرسش اصلی تحقیق اینکه" چه رابطهای میان هوش معنوی با رفتار شهروندی سازمانی معلمان مقطع متوسطه وجود دارد؟" میباشد. این تحقیق میخواهد نشان دهد که جایگاه موضوع ارتباط هوش معنوی با رفتار شهروندی سازمانی در آموزش و پرورش بیش از سایر سازمانها مهم است، و به دلیل کمبود پژوهش در این زمینه، خود آشکار کننده نیاز مدیریت آموزش و پرورش به این تحقیق میباشد.
اهمیت وضرورت تحقیق
شرایط کاملاً متحول سازمانها، افزایش رقابت و لزوم اثربخشی، نیاز سازمانها را به نسل باارزشی از کارکنان، بیش از پیش آشکار نموده است؛ نسلی که از آنها به عنوان سربازان سازمانی17یاد میشود این کارکنان بیتردید، وجه ممیز سازمانهای اثربخش از غیر اثربخش هستند؛ زیرا سازمان را موطن خود میدانند و برای تحقق اهداف آن، بی هیچ چشم داشتی افزون بر نقش رسمی خود عمل نموده و از هیچ تلاشی دریغ نمیکنند (رامین مهر و همکاران، 1388).
مدارس برای مواجهه با شرایط و مقتضیات حاکم و بهرهمندی از معلمانی با رفتار شهروندی سازمانی، نیازمند مهارتها، تواناییها و ویژگیهایی بالاتر و متفاوتتر از وضعیت موجود میباشند. از عوامل موثر در رفتار شهروندی سازمانی کارکنان میتواند هوش معنوی آنان باشد. زمانی که هوش معنوی با زندگی کاری معلمان پیوند بخورد، نیروی قدرتمندی حاصل میشود که افراد تقریباً با هزاران ساعت کار میتوانند لحظات لذت بخشتر، متوازنتر و معنادارتری را تجربه کنند( فتاحی و همکاران، 1385).
ضرورت این مسئله زمانی آشکارتر میشود که بدانیم در سازمانهای امروزی، حداکثر کردن عملکرد منابع انسانی درون سازمان و ارتباط صحیح آنها با محیط، اهمیت بسیار زیادی پیدا کرده و در اولویت رسالتهای بسیاری از سازمانها، قابل رویت میباشد. بنابراین ارگانهای مختلف به ویژه سازمانها در کشورهای جهان سوم؛ که نیازمند جهشی عمده در کارآمدی هستند؛ باید زمینه را طوری فراهم کنند، که کارکنان و مدیرانشان با طیب خاطر، تمامی تجربیات، تواناییها و ظرفیتهای خود را در جهت اعتلای اهداف سازمانی به کار گیرند. این امر میسر نمیشود مگر اصول و قواعد مربوط به رفتار شهروندی سازمانی، شناسایی و بسترهای لازم برای پیادهسازی آن فراهم گردد. یکی از بسترهای بااهمیت که میتواند در ارتقای رفتار فرانقشی کارکنان موثر واقع شود برخورداری کارکنان از هوش معنوی است( هادی زاده مقدم و فرجیان، 1387).
ازاینرو به جهت اهمیتی که در بالا به آن اشاره شد و به خاطر کاربردی بودن نتایج تحقیق در سازمانها، کمپژوهی و کافی نبودن مطالعات داخلی درباره این موضوع، اهمیت روزافزون حوزه پژوهش در سازمانها و جایگاه مناسب مفهومی و نظری آن در حوزههای نوین رفتاری، این تحقیق دارای ضرورت انجام شدن و پایگاه علمی مناسب است.
اهداف تحقیق
هدف آرمانی
ارائه راهکارهایی برای بهبود رفتار شهروندی سازمانی کارکنان و معلمان مقطع متوسطه شهرستان گرمی.
هدف کلی
شناخت رابطه هوش معنوی با رفتار شهروندی سازمانی معلمان مقطع متوسطه شهرستان گرمی.
هدف ویژه
1- تبیین رابطه تفکر انتقادی وجودی با رفتار شهروندی سازمانی معلمان مقطع متوسطه شهرستان گرمی.
2- تبیین رابطه آگاهی متعالی با رفتار شهروندی سازمانی معلمان مقطع متوسطه شهرستان گرمی .
3- تبیین رابطه معناسازی شخصی با رفتار شهروندی سازمانی معلمان مقطع متوسطه شهرستان گرمی .
4- تبیین رابطه گسترش خودآگاهی با رفتار شهروندی سازمانی معلمان مقطع متوسطه شهرستان گرمی .
هدف کاربردی
مدیران و کارکنان آموزش و پرورش شهرستان گرمی و دانشجویان علاقهمند به مطالعه دراین حوزه میتوانند از نتایج تحقیق بهرهمند گردند.
سوالات تحقیق
سوال اصلی
– آیا بین هوش معنوی و رفتار شهروندی سازمانی معلمان مقطع متوسطه شهرستان گرمی رابطه وجود دارد؟
سوالات فرعی
– چه رابطه ای بین تفکر انتقادی وجودی و رفتار شهروندی سازمانی وجود دارد؟
– چه رابطه ای بین آگاهی متعالی و رفتار شهروندی سازمانی وجود دارد؟
– چه رابطه ای بین معناسازی شخصی و رفتار شهروندی سازمانی وجود دارد؟
– چه رابطه ای بین گسترش خودآگاهی و رفتار شهروندی سازمانی وجود دارد؟
فرضیههای تحقیق
فرضیه اصلی
– بین هوش معنوی و رفتار شهروندی سازمانی معلمان مقطع متوسطه شهرستان گرمی رابطه معناداری وجود دارد.
فرضیههای فرعی
– بین تفکر انتقادی وجودی و رفتار شهروندی سازمانی معلمان رابطه معناداری وجود دارد.
– بین آگاهی متعالی و رفتار شهروندی سازمانی معلمان رابطه معناداری وجود دارد.
– بین معناسازی شخصی و رفتار شهروندی سازمانی معلمان رابطه معناداری وجود دارد.
– بین گسترش خودآگاهی و رفتار شهروندی سازمانی معلمان رابطه معناداری وجود دارد.
تعریف واژه ها واصطلاحات فنی وتخصصی (به صورت مفهومی وعملیاتی)
هوش معنوی
هوش معنوی مجموعهای از ظرفیتهای عقلی که به آگاهی کامل و کاربرد انطباقی از جنبههای معنوی و جهان مافوق وجودی شخص کمک میکند و منجر به خروجیهایی مانند تفکر وجودی عمیق، افزایش معنا، شناسایی عالم مافوق و بسط حالتهای معنوی میشود( کینگ18، 2008).
کینگ هوش معنوی را دارای چهار بعد می داند که عبارتند از:
1- تفکر انتقادی وجودی19: توانایی اندیشیدن به حقیقت وجود، هستی، زمان، مرگ و دیگر موضوعات ماوراء طبیعی اشاره دارد. تفکری است مستدل و منطقی در جهت بررسی و تجدید نظر در عقاید، نظرات، اعمال و تصمیمگیری دربارهی آنها بر مبنای دلایل و شواهد موید آنها و نتایج درست و منطقی که پیامد آنهاست( هاشمیان نژاد،1380؛ 198).
2- آگاهی متعالی20: توانایی شناخت ابعاد برتر و متعالی خود، دیگران و جهان مادی در زمان بیداری و هوشیاری است. نوعی توانایی است که فرد را قادر میسازد تا تصاویر شفافتری از عقاید، افکار، احساسات، انگیزههایش و به طور کلی از تمام جنبههای شخصیتی خود داشته باشد( موسوی و همکاران، 1390).
3- معناسازی شخصی21: توانایی ساخت مقصود شخص و هدف موجود در همه تجارب ذهنی و جسمانی شامل قابلیت ایجاد و مسلط شدن به هدف زندگی است. یکی از ابعاد اساسی و بنیادین هوش معنوی در سازمان، احساس معنادار بودن و هدف داشتن در کار است. از منظر این بعد، معنویت در سازمان تنها این نیست که مورد علاقه و چالش برانگیز باشد، بلکه باید در جستجوی معنا و هدفی عمیقتر در کار بود( زارعی متین و همکاران، 1390).
4- گسترش خودآگاهی: توانایی ورود به سطوح و حالات معنوی و فراهوشیاری و همچنین خروج از آن با اراده فرد می باشد. گسترش خودآگاهی شامل توانایی داخل شدن یا خارج شدن از حالتهای معنوی یا فراتر از هوشیاری( هوشیاری مطلق، هوشیاری کیهانی، عالم وجودی، یگانگی) به تشخیص خود فرد میباشد( چاری و ذاکری، 1389).
مفهوم هوش معنوی با توجه به جدول(1-1) در قالب ابعاد و شاخصهای زیر عملیاتی میشود:
جدول شماره : تعریف عملیاتی هوش معنوی
مفهوم
ابعاد
شاخصها
هوش معنوی
1- تفکرانتقادی وجودی
– سوال و تفکر درباره هستی.
– تفکر درباره اهداف و دلایل زندگی.
– تفکر درباره بعد از مرگ.
– داشتن تئوری درباره چیزهایی مانند مرگ و هستی.
– تفکردرباره بودن بشر و هدف جهان.
– تفکردرباره وجود نیروهای بزرگتر مانند خدا، الههها.
– تفکردرباره معنای رویدادهای زندگی.
2- آگاهی متعالی
– شناخت جنبههای فراتر از جسم مادی خود.
– مشکل بودن احساس چیزهایی به غیر از اجسام و مواد.
– آگاهی ازرابطه عمیق خود و دیگران.
– تعریف خود به وسیله چیزهای عمیقتر از جسم مادی.
– آگاهی از جنبههای غیرمادی زندگی خود.
– شناسایی خصوصیاتی که با معناتر از بدن، شخصیت و یا هیجانهای آنهاست.
– احساس مرکزیت به وسیله شناختن جنبههای مختلف در زندگی.
ادامه جدول شماره: تعریف عملیاتی هوش معنوی
هوش معنوی
3- معناسازی شخصی
– توانایی برای دریافتن معنا و هدف زندگی به منظور سازگاری با موقعیتهای استرسزا.
– تعریف یک هدف یا دلیل برای زندگی.
– توانایی معنایابی برای تجربه یک شکست.
– توانایی اتخاذ تصمیم طبق اهداف زندگی.
– یافتن معنا و هدف برای تجارب روزانه.
4- گسترش خودآگاهی
– توانایی ورود به حالتهای بالاتر از هوشیاری یا آگاهی.
– کنترل خود در حالتهای هوشیاری یا آگاهی.
– حرکت آزادانه بین سطوح هوشیاری یا آگاهی.
– درک اعمال و انتخابها درحالتهای بالاتر از هوشیاری.
– ورود به حالتهای بالاتر از هوشیاری به وسیله یادگیری تکنیکها( مذهبی یا غیرمذهبی).
( منبع: اقتباس از پایان نامه موسوی، 1390)
رفتار شهروندی سازمانی
ارگان22(1983)، بیان میکند رفتار شهروندی سازمانی رفتاری آگاهانه، اختیاری و فراوظیفهای است که در افزایش اثربخشی عملکرد سازمان موثر است، ولی به طور مستقیم یا غیرمستقیم به وسیله سیستم پاداش رسمی سازمان مورد تقدیر قرار نمیگیرد( مارکوزی و زین23، 2004).
معتبرترین تقسیمبندی مفهوم رفتار شهروندی سازمانی توسط ارگان ارائه شده است که عبارتند از:
1- آداب اجتماعی: به عنوان رفتاری است که توجه به مشارکت در زندگی اجتماعی سازمانی را نشان میدهد( کاسترو، 2004؛ 30).
2- وجدانکاری: رفتاری است که فراتر از الزامات تعیین شده به وسیله سازمان از محیط کار میباشد( کاسترو، 2004؛ 30).
3- نوعدوستی: عبارت است از کمک کردن به همکاران در عملکرد مربوط به وظایفشان و یا همکارانی که دارای مشکلات کاری هستند( کاسترو، 2004؛ 30).
4- جوانمردی: عبارت است از تمایل به شکیبایی در مقابل مزاحمتهای اجتنابپذیر و اجحافکاری بدون اینکه شکوه و شکایتی داشته باشد( مارکوزی و زین، 2004؛ 3).
5- نزاکت و احترام: درباره اندیشیدن به اینکه چطور اقدامات و رفتارهای فرد بر دیگران تاثیر میگذارد( مارکوزی و زین، 2004؛ 3).
مفهوم رفتار شهروندی سازمانی با توجه به جدول شماره(1-2) در قالب ابعاد و شاخصهای زیر عملیاتی میشود:
رفتارشهروندی
سازمانی
1- آداب اجتماعی
– تمایل به حفظ وجهه و خوشنامی سازمان.
– انتقال اخبار و اطلاعات خوب و مثبت از سازمان به افراد خارج از سازمان.
– ارائه پیشنهادات سازنده که عملیات واحد سازمانی را بهبود بخشد.
– تمایل به شرکت فعالانه در جلسات سازمان.
2- وجدان کاری
– تبعیت از قوانین و مقررات سازمانی، حتی زمانی که هیچ کس ناظر بر فعالیتهای آنها نیست.
– جدیت در انجام شغل و اشتباهات کاری کمتر.
– عدم نگرانی از تکالیف کاری چالشی جدید.
– تلاش سخت برای مطالعه جهت افزایش کیفیت نتایج کاری.
– دستیابی به اهداف کاری پیش از موعد مقرر و شروع کار جدید بدون وقفه.
3- نوع دوستی
– تمایل در کمک به همکاران جدید تا خود را با محیطکاری وفق دهند.
– تمایل در کمک به همکاران برای حل مشکلات مرتبط با کار.
– تمایل به انجام تکالیف کاری همکاران، هنگامی که آنها نیازمند کمک هستند.
– تمایل به هماهنگی و برقراری ارتباط با دیگران.
4- جوانمردی
– ازاینکه بخشی از زمان خود را صرف شکایت و گله کردن از موضوعات جزئی نمایند خودداری میورزند.
– ازاینکه "ازپشته کوه بسازند"(مشکلات را بزرگتر از آنچه هست نشان دهند) خودداری میکنند.
– به جای اینکه تمرکز خود را بر چیزهای غلط و نادرستی که در محیطکاری آنها وجود دارد قرار دهند بر جنبههای مثبت آن تمرکز میشود.
5- نزاکت واحترام
– اجتناب از تجاوز به حقوق دیگران برای به دست آوردن منابعی که با دیگران مشترک و سهیم هستند (شامل امکانات اداری، مواد اولیه وغیره) .
– اجتناب از اقداماتی که به دیگران صدمه و خسارت وارد میکند .
– کارکنان تا زمانی که با افراد دیگری که ممکن است از اقدام آنها تاثیرپذیرند، مشورت ننمودهاند هیچ اقدامی صورت نمیدهند.
– سعی میکنند تا مشکلی برای همکاران ایجاد ننمایند.
جدول شما ره( 1-2): تعریف عملیاتی رفتار شهروندی سازمانی
( منبع: اقتباس از پایان نامه شیخ اسمعیلی، 1390)
مدل مفهومی تحقیق
از دید نظریهپردازان، هوش معنوی یک متغیر اثرگذار برنگرش، رفتار و عملکردسازمان؛ و رفتارشهروندی سازمانی نیز محرکی برای روابط مثبت کاری و نیل به اهداف سازمانی است .
(منبع: اقتباس از پایان نامه موسوی و همکاران، 1390)
نمودارشماره (1-1): مدل مفهومی تحقیق
روش تحقیق
در پژوهش حاضر روش تحقیق توصیفی از نوع همبستگی میباشد. و هدف اصلی تحقیق بررسی رابطه هوش معنوی با رفتار شهروندی سازمانی معلمان مقطع متوسطه شهرستان گرمی در سالتحصیلی 1392-1391 است. برای جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه هوش معنوی کینگ، و پرسشنامه رفتار شهروندی سازمانی ارگان استفاده شده است.
جامعه آماری تحقیق
در این پژوهش جامعه آماری مورد بررسی شامل کلیه دبیران مقطع متوسطه شهرستان گرمی در سالتحصیلی 1392-1391 می باشد که تعداد آنها 400 نفر است.
نمونه آماری تحقیق
در پژوهش حاضر جهت تعیین حجم نمونه از فرمول کوکران استفاده شده است. و بر طبق آن تعداد 196 نفر از دبیران مقطع متوسطه شهرستان گرمی در سالتحصیلی 1392-1391 به عنوان نمونه تحقیق در نظر گرفته شد که به روش تصادفی انتخاب گردیدند.
P : به طور نسبی وجود صفت مورد نظر است.
q : به طور نسبی عدم وجود صفت مورد نظر است.
d :درصد خطا است که در این تحقیق برابر5% می باشد.
Z : با استفاده از جدول z بر اساس درصد اطمینان به دست می آیدکه برای 95% برابر96/1 می باشد.
N : حجم کل جامعه آماری است که در این تحقیق 400 نفرمی باشد.
n : حجم نمونه طبق فرمول کوکران 196 نفر می باشد.
قلمرو تحقیق
حوزه و محدوده شمول این تحقیق، معمولاً در سه بعد زمانی، مکانی و موضوعی مورد اشاره قرار میگیرد. در این تحقیق قلمروهای سه گانه، به ترتیب زیر معرفی و تبیین شده است:
قلمرو زمانی تحقیق
به لحاظ زمانی، تحقیق حاضر در یک گستره شش ماهه، در نیمه دوم سال 1391 و نیمه اول سال 1392 هجری شمسی انجام پذیرفته است.
قلمرو مکانی تحقیق
این تحقیق در بین معلمان مقطع متوسطه شهرستان گرمی، که درآنها مبادرت به توزیع پرسشنامه شد، صورت گرفته است.
قلمرو موضوعی تحقیق
از دید مفهومی، تحقیق حاضر به بررسی رابطه میان متغیرهای هوش معنوی وابعاد آن با رفتار شهروندی سازمانی پرداخته است. این موضوع در حوزه مدیریت رفتار سازمانی میباشد.
متغیرهای تحقیق
در این تحقیق متغیرها براساس نقشی که بر عهده دارند شامل متغیر مستقل و وابسته میباشد. متغیر مستقل، هوش معنوی و متغیر وابسته، رفتار شهروندی سازمانی معلمان میباشد.
ابزارهای اندازهگیری تحقیق
در پژوهش حاضر ابزار اندازهگیری تحقیق، پرسشنامه چند عاملی هوش معنوی کینگ و پرسشنامه رفتار شهروندی سازمانی ارگان میباشد که تعریف مفهومی و عملیاتی آنها به شرح ذیل است:
تعریف مفهومی هوش معنوی: مجموعهای از ظرفیتهای عقلی که به آگاهی کامل و کاربرد انطباقی از جنبههای معنوی و جهان مافوق وجودی شخص کمک می کند و منجر به خروجیهایی مانند تفکر وجودی عمیق، افزایش معنا، شناسایی عالم مافوق و سلطه حالتهای معنوی می شود( کینگ، 2008).
تعریف عملیاتی هوش معنوی: به نوعی هوش اطلاق میشود که از مولفههای تفکر انتقادی وجودی( گویههای1،2،3،4،5،6،7)، آگاهی متعالی( گویههای 8،9،10،11،12،13،14) ، معناسازی شخصی( گویههای 15،16،17،18،19)، گسترش خودآگاهی( گویههای 20،21،22،23،24) پرسشنامه چند عاملی کینگ تشکیل یافته است.
تعریف مفهومی رفتار شهروندی سازمانی: رفتار شهروندی سازمانی رفتاری آگاهانه ، اختیاری و فراوظیفه ای است که در افزایش اثربخشی عملکرد سازمان موثر است، ولی به طور مستقیم یا غیرمستقیم به وسیله سیستم پاداش رسمی سازمان مورد تقدیر قرار نمیگیرد( مارکوزی و زین، 2004).
تعریف عملیاتی رفتار شهروندی سازمانی: رفتار شهروندی سازمانی از مولفههای، آداب اجتماعی( گویههای 1،2،3،4)، نوعدوستی( گویه های 5،6،7،8)، وجدانکاری( گویههای 9،10،11،12،13)، جوانمردی( گویه های 14،15،16)، ادب و نزاکت( گویه های 17،18،19،20) پرسشنامه رفتار شهروندی سازمانی ارگان تشکیل یافته است.
پرسشنامه چند عاملی هوش معنوی
یکی از ابزارهای مورد استفاده میباشد که ابعاد هوش معنوی را مورد سنجش قرار میدهد. فرم پرسشنامه 24 گویه دارد که در قالب مقیاس 5 گزینهای لیکرت( خیلی زیاد، زیاد، متوسط، کم، خیلی کم) تنظیم گردیده است. این گویهها مشخص میکنند که ابعاد هوش معنوی معلمان چه تاثیری بر رفتار شهروندی سازمانی آنها دارد.
پرسشنامه رفتار شهروندی سازمانی
این پرسشنامه دارای 20 گویه میباشد که با مقیاس 5 درجهای( خیلی زیاد، زیاد، متوسط، کم، خیلی کم) تنظیم شده است. این گویهها نشان میدهند که معلمان چه میزان آداب اجتماعی و ادب و نزاکت را رعایت میکنند و همچنین مشخص میکنند که میزان نوعدوستی و وجدانکاری و جوانمردی معلمان تا چه حد است .
روایی و پایایی پرسشنامه
روایی پرسشنامه
در این پژوهش، به دلیل استاندارد بودن پرسشنامه و با توجه به نظر استاد راهنما و اساتید هیات علمی در رشته مدیریت، پرسشنامه دارای روایی محتوایی می باشد.
پایایی پرسشنامه
منظور از پایایی آن است که اگر یک مفهوم مورد سنجش را با همان وسیله اندازهگیری تحت شرایط مشابه دوباره بسنجیم نتایج حاصل شده تا چه حد مطابق هم خواهد بود و یا نتایج تا چه حد مشابه، دقیق و قابل اعتماد هستند و یا وسیله اندازهگیری تا چه حد دارای ویژگی تکرارپذیری است دامنه قابلیت اعتماد از صفر تا یک بوده و ضرایب بالاتر از 7/0 نشان دهنده آن است که همبستگی درونی بین گویهها زیاد بوده و ابزار مورد استفاده بصورت مناسب طراحی شده است. برای تعیین پایایی پرسشنامه از روش بازآزمایی استفاده شد که نتایج نشان دهنده پایایی قابل قبول پرسشنامهها بود. در تحقیق کینگ( 2008) ضریب پایایی پرسشنامه هوش معنوی 95/0 و در تحقیق هویدا و نادری(1388)، ضریب پایایی پرسشنامه رفتار شهروندی سازمانی 89/0 گزارش شده است. همچنین موسوی و همکاران( 1390)، در پژوهشی پایایی پرسشنامه را با ضریب آلفای کرونباخ برای مولفههای تفکر انتقادی وجودی، آگاهی متعالی، معناسازی شخصی و گسترش خودآگاهی به ترتیب78/0، 74/0، 68/0 و 72/0 گزارش کردند. در این تحقیق ضریب پایایی پرسشنامه هوش معنوی82/0 و ضریب پایایی پرسشنامه رفتار شهروندی سازمانی92/0 محاسبه گردید. با توجه به اینکه پایایی فراتر از 70/0 مطلوب است می توان استنباط نمود که پرسشنامههای تحقیق از پایایی بالایی برخوردار هستند. در این پژوهش ضریب آلفای کرونباخ برای ابعاد هوش معنوی به ترتیب درجدولهای زیر محاسبه شده است.
جدول (3- 1): آلفای کرونباخ متغیر تفکر انتقادی وجودی
Cronbach's Alpha
Cronbach's Alpha Based on Standardized Items
N of Items
0/790
0/792
7
جدول(3-2): آلفای کرونباخ متغیر آگاهی متعالی
Cronbach's Alpha
Cronbach's Alpha Based on Standardized Items
N of Items
0/715
0/731
7
جدول(3-3): آلفای کرونباخ متغیر معناسازی شخصی
Cronbach's Alpha
Cronbach's Alpha Based on Standardized Items
N of Items
0/759
0/759
5
جدول(3-4): آلفای کرونباخ متغیر گسترش خودآگاهی
Cronbach's Alpha
Cronbach's Alpha Based on Standardized Items
N of Items
0/838
0/822
5
روشهای تجزیه وتحلیل اطلاعات
در این پژوهش برای تجزیه و تحلیل دادهها از آمار توصیفی و استنباطی با استفاده از نرم افزار spss استفاده شده است. به طوری که برای تجزیه و تحلیل دادههای جمعیت شناختی از آمار توصیفی شامل میانگین، واریانس، انحراف معیار، فراوانی، رسم جداول و نمودارها استفاده شد. و چون از معلمان آموزش و پرورش دو دسته اطلاعات از طریق پرسشنامه هوش معنوی و رفتار شهروندی سازمانی جمعآوری شده بود، به همین دلیل برای تعیین شدت ارتباط بین متغیرهای تحقیق جهت تست نرمالیته بودن، ضریب همبستگی پیرسون به کار گرفته شد. در نهایت جهت پیش بینی رفتار شهروندی سازمانی معلمان از طریق هوش معنوی، از رگرسیون چند گانه به روش گام به گام استفاده گردید.
منابع فارسی
اسماعیلی، ناصر، 1386، بررسی مفهوم و مولفه های هوش معنوی وساخت ابزاری برای سنجش آن در بین دانشجویان دانشگاه علامه طباطبایی، پایان نامه کارشناسی ارشد.
افروز، غلامعلی، هومن، حیدر علی و محمودی، نسرین، 1388، بررسی عملی بودن، اعتبار، روایی و نرم یابی پرسشنامه هوش معنوی در دانشجویان، مقاله علمی- پژوهشی، تهران.
3امین، سید حسن، 1376، وحدت وجود درفلسفه و عرفان اسلامی، چاپ اول، تهران، نشر بعثت.
بهشتی، نورالدین، 1391، بررسی رابطه بین رهبری تحول آفرین با تعهد سازمانی معلمان مقطع متوسطه شهرستان گرمی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمی.
پاتو، مژگان، 1386، بررسی رابطه بین عمل به باورهای دینیو بهزیستی ذهنی در دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه، مقاله ارائه شده در چهارمین سمینار سراسری بهداشت روانی دانشجویان، دانشگاه شیراز.
جعفری، علی اکبر، 1386، رابطه میزان دینداری و به کارگیری مقابله مذهبی با میزان اضطراب و افسردگی قبل و بعد از عمل جراحی در بیماران بستری، چکیده مقالات دومین همایش سراسری نقش دین در بهداشت روان، تهران، نشر آفتاب گرافیک.
چاری، مسعود، ملک، وحید رضا، ذبیحی دان، سحر و کشتکاران،کتایون، 1389، پیش بینی شادی بر اساس مولفه های هوش معنوی، خلاصه مقالات اولین همایش کشوری عوامل موثر بر سلامت اجتماعی، تهران، دانشگاه علوم پزشکی ایران.
حیدری تفرشی، غلامحسین، دریابگیان، آرزو، 1390، بررسی رابطه بین رضایت شغلی، تعهد سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی در کارکنان یک شرکت نیمه خصوصی، فصلنامه علمی- پژوهشی تحقیقات مدیریت آموزشی،سال سوم، شماره 1.
رجایی، علیرضا، 1389، هوش معنوی: دیدگاهها وچالشها، پژوهش نامه تربیتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تربت جام، شماره 22، 44-22.
رضائیان، علی، کشته گر، عبدالعلی، 1387، بررسی رابطه بین هوش هیجانی و تعهد سازمانی، پیام مدیریت، شماره 27، 39-27.
رقیب، مائده، احمدی، جعفر و سیادت، علی، 1387، تحلیل میزان هوش معنوی دانشجویان دانشگاه اصفهان و ارتباط آن با ویژگیهای جمعیت شناختی، پژوهش نامه مطالعات روانشناسی تربیتی، شماره 5، 56-39.
زارعی متین، حسن، خیر اندیش، مهدی و جهانی، حوریه، 1390، شناسایی وسنجش مولفه های هوش معنوی در محیط کار، پژوهش های مدیریت عمومی، سال چهارم، شماره 12، 86-74.
ساعتچی، محمود، 1384، روانشناسی بهره وری، تهران، موسسه نشر ویرایش، چاپ پنجم.
ساغروانی، سیما، غیور، سید مرتضی، 1388، معنویت، خودشکوفایی و هوش معنوی در محیط کار، فصلنامه هنر، شماره 6، 23-21.
ساغروانی، سیما، 1388، هوش معنوی، انتشارات آهنگ قلم.
سالاری، فرامرز، همایی، رضا و حسینی، محمد سلطان، 1388، بررسی رابطه هوش معنوی و هوش هیجانی دانشجویان، دو فصلنامه مطالعات اسلام و روانشناسی، سال سوم، شماره 5، 23-7.
سهرابی، فرامرز، 1385، درآمدی بر هوش معنوی، فصلنامه معنا، ویژه نامه روانشناسی دین، شماره 2.
سهرابی، فرامرز، 1387، مبانی هوش معنوی، فصلنامه سلامت روان، سال اول، شماره 1، 18-14.
شایگان، داریوش، 1381، افسون جدید، هویت چهل تکه و تفکر سیار، تهران، نشر فرزان روز.
شیخی نژاد، فاطمه، گلنار، احمدی، 1388، مدیریت در پرتوی معنویت، شماره 22، 58-49.
صمدی، پروین، 1387، هوش معنوی، اندیشه نوین تربیتی، دوره دوم، شماره 3 و 4، 110-99.
عابدی جعفری، حسن، مرادی، محمد، 1384، بررسی رابطه بین هوش عاطفی و رهبری تحول آفرین، دانش مدیریت، 78-65.
عبداله زاده، حسن، باقرپور، معصومه، بوژمهرانی،سمانه و لطفی، محدثه، 1388، هوش معنوی، ترجمه و تالیف انتشارات روان سنجی.
عبداله زاده، حسن، باقرپور، معصومه، 1389، رابطه بین هوش معنوی و سبک رهبری مدیران مدارس شهرستان گرگان، فصلنامه تعلیم وتربیت.
غباری بناب، باقر، سلیمی، محمد، سلیانی، لیلا و نوری مقدم، ثنا، 1387، هوش معنوی، فصلنامه علمی- پژوهشی اندیشه نوین دینی، سال سوم، شماره10، 142-131.
فاطمه نورزاد، قراملکی، 1390، رابطه هوش معنوی با شیوه های مقابله مذهبی در دانشجویان دانشگاه تبریز، اولین همایش ملی علوم شناختی در تعلیم وتربیت، دانشگاه فردوسی مشهد.
فتاحی، مهدی، فرهنگی، علی اکبر و واثق، بهاره، 1385، معنویت در محیط کار و نقش آن در بهبود رفتار شهروندی سازمانی، فرهنگ مدیریت، سال چهارم، شماره 13، 36-5.
فتاحی، مهدی، 1386، اثرات معنویت در محیط کار بر رفتار شهروندی سازمانی و ارتباط آن با کیفیت خدمات و وفاداری مشتری، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
فتاحی، مهدی، فرهنگی، علی اکبر، 1387، هوش معنوی، وحدت بخش دیگر انواع هوش، فصلنامه مدیریت و توسعه، سال دهم، شماره 37، 16-9.
فتاحی، مهدی، فرهنگی، علی اکبر، واثق، بهاره و نرگسیان، عباس، 1388، هوش پیش بینی کننده رهبری تحول آفرین: بررسی روابط بین هوش معنوی، هوش عاطفی و رهبری تحول آفرین، فصلنامه علوم مدیریت ایران، سال چهارم، شماره 15.
قلی پور، آرین، کاخکی، احمد، 1386، رفتار شهروندی سازمانی، گامی دیگر در جهت بهبود عملکرد سازمانی در قبال مشتری، فصلنامه پژوهشنامه بازرگانی، شماره 45، 145-124.
کدخدا، محمد، جهانی، حوریه، 1389، منطق پذیری هوش معنوی در فرآیند تصمیم گیری، سومین کنفرانس ملی خلاقیت شناسی، تریز( TRIZ) و مهندسی و مدیریت نوآوری ایران.
کول کویت، جیسون ای، لیپاین، جفری ای، ویزن، مایکل جی، 1390، مدیریت رفتار سازمانی، بهبود عملکرد وتعهد سازمان، ترجمه: فیضی، محمد، قادری، اسماعیل و مهدی علیزاده، محقق اردبیلی.
کینگ، اورسلا،1383، معنویت، ترجمه شجاعی، مجله هفت آسمان.
موسوی، سید حسین، طالب زاده، محسن و شمس، غلامرضا، 1390، بررسی رابطه هوش معنوی و رفتار شهروندی سازمانی معلمان دبیرستانهای شهرستان زنجان، فصلنامه روانشناسی تربیتی، سال هفتم، شماره 22، 88-69.
مهر محمدی، محمود، 1385، نظریه چندگانه و دلالت های آن برای برنامه ریزی و آموزش، فصلنامه تعلیم وتربیت، شماره 88.
نادری، فرح، عسگری، پرویز، روشنی، خدیجه و مهری، مریم، 1388، رابطه هوش معنوی و هوش هیجانی با رضایت از زندگی سالمندان، یافته های نو در روانشناسی.
نجاتی، لیلا، 1386، بررسی رابطه هوش هیجانی و اثر بخشی مدیران مدارس متوسطه تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی.
نداف، عبدالرضا، دانشور، وحید و جهانبانی، محمود، 1389، بررسی رابطه هوش معنوی با بهره وری کارکنان شهرک صنعتی شیراز، همایش مدیریت منابع انسانی، تهران.
وارث، پیرحامد، رستگار، عباسعلی، زراعت کار، سمیه و رفعتی آلاشتی، کبری، 1381، بررسی رابطه فرافردی و رفتار شهروندی، نشریه مدیریت دولتی، دوره یکم، شماره 1.
وست، ویلیام، 1999، روان درمانی و معنویت، ترجمه شهیدی و شیرافکن، تهران، 1383.
هویدا، رضا، نادری، ناهید، 1388، بررسی سطح رفتار شهروندی سازمانی کارکنان، پژوهشنامه مدیریت اجرایی، سال نهم، شماره 2، 118-113.
یعقوبی، ابوالقاسم، ذوقی پایدار، محمدرضا، عبداله زاده، حسن و محققی، حسین،1387، رابطه بین هوش معنوی و بهداشت روان دانشجویان دانشگاه بوعلی سینای همدان، مقاله ارائه شده در چهارمین سمینار سراسری بهداشت روانی دانشجویان، دانشگاه شیراز.
منابع انگلیسی
Abraham, C, & Josman, Z. (2006). The relationship among emotional intelligence, task performance and organizational citizenship behavior, Human performance, 19(4), 403-419.
Amram, Y(2009).The contribution of Emotional and Spiritual Intelligences to Effec Business Leadership, Institute of Transpersonal Psychology, California.
Bolger,R.Somech,A.(2004).Influnce of teacher empowerment on teachers organizational commitment, professional commitment and OCB in schools, Journal of teaching and teach education, 20, 277-289.
Castro & Armario and Ruiz(2004). The influence of em ployee OCB customer loyalty,Journal of Service Industry Management, 15(1), 27-53.
Cavanogh,G.F.(1999).spirituality for managers : context and critique, Journal o organization change Management, 12( 3), 186-199.
Cook, S. & Macaulay, S. (2005). Change management excellence, London and Sterling, VA.
Denis, L. M, Marsha, JB, Linda, M, L. (2006). Spiritual development of nursing student, Journal of nursing education, 45(9), 363-370.
Dipaola,M.Tarter,C, Hoy,W.K.(2005).Measuring OCB in schools.Journal of school Leadership, Vol.1,424-447.
Dipaola,M.F. Hoy,W,K.(2005).organizational citizenship of faculty and achievement of high school students. The High School Journal, 88, 35-44.
Emmons,R.A.(2000).Is spirituality an intelligence? The International Journal for Psychology of Religion, 10 (1), 3-26.
Garcia-Zamor, J. (2003). Workplace spirituality and organizational performance. Public Administration Review, 63(3), 355-363.
Gardner, H.(2000). A case against spiritual intelligence, International Journal for thepsychology of Religion, 10 (1), 27-34.
George, M. (2006). Practical application of spiritual intelligence in the workplace. Human resource management international digest, 14(5), 3-5.
King, D, B. (2008). Rethinking clams of spiritual intelligence: A definition, model and measure. Master of science dissertation, Trent University, Canada, Ontario.
Korkmaz, T, & Arpaci, E. (2009). Relationship of organizational citizenship behavior with emotional intelligence, Procedia Social and Behavioral Sciences, 1, 2432-2435.
Markoczy Livia . Xin Katherine.(2004).the virtues of mission in organizational citizenship behaviour, university of California.
Namm, S.(2003). The job characteristics, organizational citizenship behavior relationship: a test of competing models, PhD. Dissertation, Temple University.
Nasel, D, D. (2004). Spiritual Orientation in relation to spiritual intelligence: A consideration of traditional Christianity and New Age/individualistic spirituality. Doctoral Dissertation, University of South Australia, Australia.
Netemeyer,R,G . Boles,J.S.(1997).An investigation in to the antecedents of OCB in apersonal selling context, Journal of Marketing, vol. 61, 85-98.
Nielsen. T. M & Hrivnak, A & Shaw, M. (2011) :Organizational Citizenship Behavior and Performance A Meta-Analysis of Group-Level Research. Small Group Research.Volume 40 Number, 5, 555-577.
Oplatka,I.(2006).Going Beyond Role Expectations. Education Administration Quarterly, 42 (3), 385-423.
Persenger, M. A.(1996).Feeling of past lives as expected perturbations within the neuro cognitive processes that generate the sense of self: Cotributions from limbic lability and vectorial hemisphericity, Perceptual and Motor Skills, 83(3), 1107-1121.
Podsakoff & Mackenzie & Paine and Bechrach (2000). OCB: a critical review or the theoretical and empirical literature for future research, Journal of Management, 26(3), 513- 563.
Purnell, J.(2003). propensity for participative decision-malking, job satisfaction, OCB, Multinational Bu siness Revirw, 11, 45-65.
Ramachandran, V. & Blakeslee, S. (1998). Phantoms in the brain; Probing the mysteries of the human mind, London, UK: Fourth Estate.
Richard Harmer.(2008).OCB, Emotional Intelligence, and Spirituality Intelligence: What's the Relationship? Australian catholic university.
Rotimi, A. A. (2008). Predictive estimates of emotional, spiritual intelligence, selfefficacy and creativity skills on conflict resolution behavior among the NURTW, Journal of life and social sciences, 6(2), 68-74.
Shaw, I. (2008). Society and Mental: The place of religion, Journal volume pavilion journals (Brighton) Ltd, 13(1), 4-7.
Sisk, D.(2008).Engaging the spiritual Intelligence of Gifted student to Build Global Awareness. Reper Review30 (1), 24-30.
Sisk, D. (2002). spiritual intelligence: The Tenth Intelligence That Integrate All Other Intelligence. Gifted Education International. 16 (4), 208-213.
Spjut, A. (2004). Effect of spirituality on Job satisfaction for clinical laboratory science professionals. Doctoral dissertation, University of phoenix, USA, Arizona.
Vigoda & Gadot, E. (2007). Redrawing the boundaries of OCB? Role behavior in the workplace, journal of business and psychology, 21(3), 462-493.
Zohar,D,& Marshall,I.(2000).SQ : Spiritual intelligence. The ultimate intelligence. New York, NY, USA : Blooms sbury.
1 – Gilgamesh
2 – Davis
3 – Spiritual Intelligence
4 – Zohar & Marshall
5 – Organizational Citizenship Behavior
6 – Leeg
7 – Charir
8 – King
9 – Cntical Existential Thinking
10 – Trascendental Awareness
11 – Personal Meaning Production
12 – Vigoda &Gadot
13 – Bolger &Somech
14 – Markoczy &Zin
15 – Dipaola et al
16 – Oplatka
17 – Organizational Soldier
18 – King
19 – Cntical Existential Thinking
20 – Trascendental Awareness
21 – Personal Meaning Production
1- Organ
23 – Markoczy & Zen
—————
————————————————————
—————
————————————————————