در این تحقیق برای جمعآوری دادههای مرتبط با تحقیق از ابزار پرسشنامه استفاده گردید و با استفاده از اطلاعات حاصل از پرسشنامه مذکور فرضیههای تحقیق مورد سنجش و آزمون قرار گرفتند. یکی از روشهای بسیار متداول در گردآوری اطلاعات میدانی روش پرسشنامهای است که امر گردآوری اطلاعـات را در سطح وسیع امکان پذیر میسازد (حافظنیا،1386: 179). پرسشنامه بکار گرفته شده در تحقیق حاضر از سه قسمت اصلی (شامل سوالهای مربوط به اخلاقکار، هوش سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی) و قسمت مربوط به سوالهای جمعیتشناختی تشکیل شده است. سوالهای مربوط به متغیرهای اصلی با الگو قرار دادن پرسشنامههای استاندارد اخلاقکار پتی (1995)، هوش سازمانی آلبرخت (2003) و رفتار شهروندی سازمانی پودساکف (2000) و پس از تغییرات مربوط به بومیسازی طراحی گردید. به جهت بومیسازی پرسشنامه مراحل زیر طی شد:
1- حذف سوالهای مشابه و متضاد؛ و سوالهایی که هم پوشی معنایی داشتند.
2- تغییر خصوصیات در نظر گرفته شده برای ابعاد به جملات توصیفی قابل درک.
بر همین اساس پرسشنامه مزبور در مجموع شامل 68 سوال است که به تفکیک عبارتند از 3 سوال جمعیت شناختی (جنسیت، گروه سنی و سطح تحصیلات)، 30 سوال مربوط به اخلاقکار، 25 سوال مربوط به هوش سازمانی و 10 سوال مربوط به حیطه رفتار شهروندی سازمانی. تفکیک تعداد سوالهای به کار برده شده در پرسشنامه بر اساس ابعاد مورد نظر متغیرهای اصلی به قرار زیر است:
جدول 3-2) تفکیک سوالهای پرسشنامه بر اساس ابعاد اخلاقکار
ابعاد
تعداد سوالهای پرسشنامه
تعداد سوالهای اصلی
دلبستگی و علاقه به کار
10
16
پشتکار و جدیت در کار
6
11
روابط سالم و انسانی
4
9
روح جمعی و مشارکت در کار
10
14
منبع: پرسشنامه اخلاقکاری پتی (1995)
جدول 3-3) تفکیک سوالهای پرسشنامه بر اساس ابعاد هوش سازمانی
ابعاد
تعداد سوالهای پرسشنامه
تعداد سوالهای اصلی
چشمانداز راهبردی
3
7
سرنوشت مشترک
3
7
میل به تغییر
4
7
روحیه
3
7
اتحاد و توافق
4
7
دانش کاربردی
5
7
فشار عملکرد
3
7
منبع: پرسشنامه هوش سازمانی آلبرخت (2003)
جدول 3-4) تفکیک سوالهای پرسشنامه بر اساس ابعاد رفتار شهروندی سازمانی
ابعاد
تعداد سوالهای پرسشنامه
تعداد سوالهای اصلی
نوع دوستی و رفتار یاریدهنده
2
4
رفتار مودبانهکاری
2
4
وظیفه شناسی و وجدان کاری
2
4
جوانمردی و مروت
2
4
اخلاق اجتماعی
2
4
منبع: پرسشنامه رفتار شهروندی سازمانی پودساکف (2000)
جهت سهولت امر و تسریع در گردآوری اطلاعات تمامی سوالها بسته و از طیف لیکرت (مقیاس ترتیبی) استفاده شد.
جدول3-5) امتیازدهی به سوالها در طیف پنج گزینهای لیکرت
گزینـه انتخابی
کاملاً مخالفم
مخالفم
تا حدودی موافقم
موافقم
کاملاً موافقم
امتیاز
1
2
3
4
5
منبع: (پرسشنامه مورد استفاده محقق)
پس از تهیه پرسشنامه بایستی این ابزار از نظر روایی و پایایی مورد سنجش قرار گیرد تا به واسطه برخورداری از خصوصیات متناسب محقق بتواند دادههای تحقیق را گردآوری نموده و از طریق این دادهها و تجزیه و تحلیل آنها فرضیههای تحقیق را پاسخ دهد. بر همین اساس، روایی و پایایی ابزار به شرح زیر سنجیده شد.
روایی1
منظور از روایی این است که مقیاس و محتوای ابزار یا سوالهای مندرج در ابزار دقیقاً متغیرها و موضوع مورد مطالعه را بسنجد و عین واقعیت را بخوبی نشان دهد (حافظنیا، 1386: 155). روشهای متعددی برای سنجش روایی ابزار وجود دارد،که در این تحقیق برای بررسی روایی سنجههای پرسشنامه از روش روایی صوری – محتوایی استفاده شد. به همین جهت پرسشنامه تحقیق بـه چند تن از کارشناسان و خبرگان اعم از اساتید و کارکنان دانشگاه شیراز که نسبت به موضوع تحقیق آگاهی و شناخت داشتند و همچنین به اساتید محترم راهنما و استاد مشاور ارائه گردید؛ سپس محقق نظرات و ایدههای آنان را در مورد سوالهای پرسشنامه جویا شد و پس از اعمال اصلاحات لازم در مفاد برخی از سوالهای، پرسشنامه قابل اجرا و مورد تایید آنان قرار گرفت. تعیین روایی سنجه از این جهت حائز اهمیت است که اندازهگیریهای نامتناسب میتواند هر پژوهش علمی را بیارزش سازد.
پایایی2
پایایی ابزار سنجش عبارت است از اینکه اگر یک وسیله اندازهگیری که برای سنجش متغیر و صفتی ساخته شده در شرایط مشابه در زمان یا مکان دیگر مورد استفاده قرار گیرد، نتایج مشابهی از آن حاصل شود (حافظنیا، 1386: 155). بنابراین به جهت سنجش خاصیت تکرارپذیری و برخورداری از نتایج یکسانِ سوالهای پرسشنامه، در مرحله پیشآزمون تعدادی از پرسشنامهها میان افراد جامعه توزیع و پس از جمعآوری و گردآوری دادهها از روش ضریب آلفای کرونباخ3 استفاده گردید. رابطه ضریب مذکور از این قرار است:
از آنجا که با استفاده از نرمافزار آماری SPSS میتوان ضریب آلفای کرونباخ را محاسبه نمود از ارائه جزئیات رابطهای آن خودداری میشود. بر همین اساس با توجه به نتایج بدست آمده مقدار کلی این ضریب برای متغیر اخلاقکار 87 درصد، متغیر هوش سازمانی 93 درصد و متغیر رفتار شهروندی سازمانی 73 درصد محاسبه گردید. علاوه براین میزان ضریب مورد نظر برای پرسشنامه به صورت کلی 6/89 درصد تعیین شد. با مقایسه درصدهای محاسبه شده با ضریب مطلوبیت پایایی ابزار که بایستی بالای 70 درصد باشد، میتوان اذعان داشت سوالهای پرسشنامه در زیرمجموعهها و همچنین در کل دارای پایایی مطلوبی هستند.
جدول شماره 3-6 ضرایب آلفای کرونباخ مربوط به هر بعد، متغیر را نشان میدهد.
جدول 3-6) ضرایب آلفای کرونباخ متغیرها و ابعاد
متغیر
ابعاد
پایایی هر بعد
پایایی کل
اخلاقکار
دلبستگی و علاقه به کار
79/0
87/0
پشتکار و جدیت در کار
82/0
روابط سالم و انسانی در محل کار
81/0
روح جمعی و مشارکت در کار
83/0
هوش سازمانی
چشم انداز راهبردی
9/0
93/0
سرنوشت مشترک
89/0
میل به تغییر
91/0
روحیه
96/0
اتحاد و توافق
92/0
دانش کاربردی
88/0
فشار عملکرد
85/0
رفتار شهروندی سازمانی
نوع دوستی و رفتار یاریدهنده
7/0
73/0
رفتار مودبانهکاری
71/0
وظیفه شناسی و وجدان کاری
72/0
جوانمردی و مروت
75/0
اخلاق اجتماعی
76/0
منبع: نتایج تحلیل آماری پژوهشگر
پرسشنامه
جنسیت:
زن
مرد
سن:
20-30
31-40
41-50
50 به بالا
میزان تحصیلات:
زیردیپلم و دیپلم
فوقدیپلم و کارشناسی
کارشناسیارشد و دکترا
بخش اول: سوالهای اختصاصی اخلاقکار
به عنوان کارمند اداری دانشگاه شیراز، خصوصیات اخلاقی خود را در هنگام کار چگونه ارزیابی میکنید:
خصوصیات اخلاقی:
کاملاً مخالفم
مخالفم
تا حدودی موافقم
موافقم
کاملاً موافقم
1
2
3
4
5
1. فردی دارای آزادی عمل میباشم.
2. کارمندی لجوج هستم.
3. من از دستورات پیروی میکنم.
خصوصیات اخلاقی:
کاملاً مخالفم
مخالفم
تا حدودی موافقم
موافقم
کاملاً موافقم
4. کارمندی مستقل هستم.
. فردی بلند پروازم.
. در انجام وظایف تنبلم.
. فردی باهوش هستم.
. در محیط کار درستکار و صادق هستم.
9. کارمندی وظیفهشناسم.
10. در محیط کار کارا و موثرم.
11. کارمندی قدرشناس هستم.
12. فردی افسرده و غمگینم.
13. کارمندی شکیبا و صبورم.
14. برای انجام کار وقتشناس هستم.
15. فردی خودخواهم.
16. در محیط کار بیمبالاتم.
17. در کار مصمم هستم.
18. از دید همکاران دوستداشتنی هستم.
19. فردی مفید و یاریرسان هستم.
20. کارمندی خوشبرخورد با دیگران هستم.
21. دارای روحیه همکاری و تعاون هستم.
22. فردی منظم و مرتب در محیط کار هستم.
23. در انجام کارها فداکارم.
24. فردی مودب در محیط کارم.
25. کارمندی بیدقتم.
26. کارمندی مولد در انجام کارها هستم.
27. دارای رفتاری دوستانه هستم.
28. فردی وفادار به اخلاقیات هستم.
29. کارمندی مبتکر هستم.
30. فردی با ملاحظه در محیط کار هستم.
بخش دوم: سوالهای اختصاصی هوش سازمانی
به عنوان کارمند اداری دانشگاه شیراز میزان توافق خود را با جملات زیر بیان نمائید.
کاملاً مخالفم
مخالفم
تا حدودی موافقم
موافقم
کاملاً موافقم
1
2
3
4
5
1. بیانیهی اهداف دانشگاه شیراز روشن و شفاف است.
2. کارکنان دانشگاه شیراز با یکدیگر روابط مداوم و پایداری دارند.
3. کارکنان به دانشگاه شیراز به عنوان محل کار خود افتخار میکنند.
4. مدیران دانشگاه شیراز، دانش را ارج مینهند.
5. کارکنان قسمتهای اداری به یکدیگر کمک میکنند.
6. تمام کارکنان در برنامهها و دستاوردهای دانشگاه شیراز سهیم هستند.
7. بازخوردها به کارکنان انتقال پیدا میکند.
8. دانشگاه شیراز از نظر جو سازمانی آمادگی پذیرش تغییر را دارد.
9. همکاران درباره استراتژیهای دانشگاه شیراز با یکدیگر بحث میکنند.
10. مبانی ارزشی در دانشگاه شیراز وجود دارد.
11. سیستمهای اطلاعاتی قدرتمند و توانا هستند.
12. یادگیری و رشد حرفهای کارکنانِ دانشگاه شیراز مورد توجه است.
13. مدیران دانشگاه شیراز از مهارتهای کارکنان خود قدردانی میکنند.
14. امکان نقد منصفانه در مورد دانشگاه شیراز وجود دارد.
15. ارزشمند بودن ارباب رجوع(دانشجویان) برای دانشگاه شیراز یک اصل است.
16. فرهنگ سهیم شدن در دانش وجود دارد.
17. ارتقاء کارکنان مبتنی بر شایستگی است.
18. اطلاعات درباره عملکرد دانشگاه شیراز به آسانی در دسترس میباشد.
19. کارکنان از صمیم قلب به دانشگاه شیراز علاقمند هستند.
20. رویههای انجام امور تسهیلکننده است.
21. تفویض اختیار در دانشگاه شیراز انجام میشود.
. فرصتهای پیشرفت شغلی در دانشگاه شیراز وجود دارد.
23. نوآوری در دانشگاه شیراز تشویق میشود.
24. بوروکراسی در دانشگاه شیراز در حداقل است.
25. کارکنان از حس مشارکت بالایی برخوردارند.
بخش سوم: سوالهای اختصاصی رفتار شهروندی سازمانی
به عنوان کارمند اداری دانشگاه شیراز، میزان توافق خود را با هر یک از جملات زیر بر اساس طیف ارائه شده نشان دهید.
کاملاً مخالفم
مخالفم
تا حدودی موافقم
موافقم
کاملاً موافقم
1
2
3
4
5
1. من در جلسات رسمی و غیررسمی دانشگاه شیراز مشارکت دارم.
2. من وقفه زیادی در کارهای محوله دارم.
3. من تمایل دارم مسایل جزئی را بزرگ کرده و از کاه کوه بسازم.
4. من زمان زیادی را به شکایت از موضوعات جزئی اختصاص میدهم.
5. من همیشه به کمبودها و نقایص، بیش از آنچه که در دانشگاه شیراز در حال انجام است توجه میکنم.
6. من به وظایفی که لازم نیستند امّا به ارائه تصویر مطلوب از دانشگاه شیراز کمک میکنند میپردازم.
7. من به استمرار و مداومت تغییر دردانشگاه شیراز توجه میکنم.
8. من سرپرست خود را قبل از انجام هر عمل مهم آگاه میکنم.
9. من نگران نتیجه تصمیمات و اعمال خود به روی همکاران هستم.
10. من اقداماتی انجام میدهم تا از ایجاد مشکلات با دیگر کارکنان جلوگیری نمایم.
1Validity
2Reliability
3Kronbach's Alpha
—————
————————————————————
—————
————————————————————