ابزار مهم دیگری که برای جمع آوری اطلاعات بکار گرفته شده، پرسشنامه است. پرسشنامه یکی از ابزارهای رایج تحقیق و روش مستقیم برای کسب داده های تحقیق است. پرسشنامه مجموعه ای از سوال ها (گویه ها)1 است که پاسخ دهنده با ملاحظه آنها پاسخ لازم را می دهد. این پاسخ، داده مورد نظر پژوهشگر را تشکیل می دهد. سوال های پرسشنامه را نوعی محرک ـ پاسخ می توان محسوب کرد. از طریق سوال های پرسشنامه می توان دانش، علایق، نگرش و عقاید فرد را مورد ارزیابی قرار داد(بازرگان و سرمد، 1376؛ فرهی،1381؛350). در این تحقیق از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شده است.
این پرسشنامه شامل دو قسمت بود که عبارتند از:
الف) پرسشنامه مربوط به استراتژی های ارزیابی عملکرد : این پرسشنامه را کارکنان و مدیران پاسخ گفته اند و توسط محققان طراحی شده است و 4 استراتژی انسان محور(8 گویه)، استراتژی فرآیند محور(8 گویه)، استراتژی نتیجه محور(6 گویه) و استراتژی بستر محور(6 گویه) را می سنجد.
ب) پرسشنامه مربوط به عملکرد سازمانی: این پرسشنامه را کارکنان و مدیران پاسخ گفته اند. این پرسشنامه توسط محققان طراحی شده است که چهار بعد رشد و یادگیری(2 گویه)، مشتریان(2 گویه)، فرآیندهای داخلی(3 گویه) و مالی(2 گویه) را می سنجد.
پرسشنامه های مذکور شامل 2 بخش عمده می باشند:
1) نامه همراه : در این قسمت هدف از گردآوری داده ها به وسیله پرسشنامه و ضرورت همکاری پاسخ دهنده در عرضه داده های مورد نیاز ، بیان شده است. برای این منظور بر با ارزش بودن داده های حاصل از پرسشنامه تاکید گردیده تا پاسخ دهنده به طور مناسب پاسخ سوالها را عرضه کند.
2) سوال های(گویه ها) پرسشنامه: این بخش از پرسشنامه شامل 2 قسمت است:
الف) سوالات عمومی(جمعیت شناختی):
در سوالات عمومی سعی شده است که اطلاعات کلی و جمعیت شناختی در رابطه با پاسخ دهندگان جمع آوری گردد.
ب) سوالات تخصصی:
پرسشنامه استراتژی های ارزیابی عملکرد دارای 28 گویه و پرسشنامه عملکرد سازمانی نیز دارای 9 گویه می باشند. در حقیقت، تعداد کل سئوالات پرسشنامه 37 می باشند. در طراحی این قسمت سعی گردیده است که سئوالات پرسشنامه تاحد ممکن قابل فهم باشد. برای طراحی این بخش از طیف پنج گزینه ای لیکرت استفاده گردیده است که یکی از رایج ترین مقایسهای اندازه گیری به شمار می رود. شکل کلی و امتیاز بندی این طیف برای سئوالات مثبت به صورت ذیل می باشد.
شکل کلی : کاملاً مخالفم – مخالفم – نظری ندارم – موافقم – کاملاً موافقم
امتیاز بندی : 1 2 3 4 5
جدول شماره 3-3 متغیرها و ابعاد آنها را نشان می دهد:
19جدول شماره 3-3: متغیرها و تعداد کلی سوالات هر کدام
متغیرهای مورد بررسی
ابعاد
مجموع سوالات
عمومی (جمعیت شناختی)
جنسیت
تحصیلات
سابقه کار
3
استراتژی های ارزیابی عملکرد
انسان محور
فرآیند محور
نتیجه محور
بستر محور
28
عملکرد سازمانی
رشد و یادگیری
مشتریان
فرآیندهای داخلی
مالی
9
روایی(اعتبار)2 ابزارسنجش
ابزار سنجش به دو طبقه؛ استاندارد و میزان شده و محقق ساخته تقسیم می شود. منظور از روایی این است که مقیاس و محتوای ابزار یا سوالات مندرج در ابزار دقیقاً متغیرها و موضوع مورد مطالعه را بسنجد(حافظ نیا،1381؛155). مهمترین عاملی که در ارزشیابی یک ابزار سنجش باید مورد توجه قرار گیرد، مناسب بودن، با معنا بودن و مفید بودن استنباط های خاصی است که از نمره های حاصل از آن به عمل می آید. برای تعیین اعتبار ابزار اندازه گیری روش های متعددی وجود دارد که از آن جمله عبارتند از: 1) اعتبار محتوا، 2) اعتبار ملاکی، 3) اعتبار سازه و 4) اعتبار عاملی(فرهی، 1381؛ مهدوی, 1386؛390).
اعتبار محتوا نوعی اعتبار است که معمولاً برای بررسی اجزای تشکیل دهنده یک ابزار اندازه گیری به کار می رود. اعتبار محتوای یک ابزار اندازه گیری به سوال های تشکیل دهنده آن بستگی دارد. اگر سوال های ابزار، معرف ویژگی ها و مهارت های ویژه ای باشد که محقق قصد اندازه گیری آنها را داشته باشد، آزمون دارای اعتبار محتوا است. اعتبار محتوای یک آزمون معمولاً توسط افرادی متخصص در موضوع مورد مطالعه تعیین می شود. از این رو اعتبار محتوا به قضاوت داوران بستگی دارد(بازرگان و همکاران، 1376؛ فرهی، 1381؛ 361). روایی صوری نیز یکی از مشتقات روایی محتوایی است. روایی صوری3 به این مطلب اشاره می کند که سوال های آزمون تا چه حد در ظاهر شبیه به موضوعی هستند که برای اندازه گیری آن تهیه شده اند(دانایی فرد،1387؛246). از آنجا که روایی صوری، نوع خاصی از روایی محتوایی است، همان روشی که برای تعیین روایی محتوا به کار می رود، یعنی استفاده از نظر متخصصان، در لینجا نیز برای تعیین روایی صوری قابل استفاده است(منبع پیشین:247). پرسشنامه این مطالعه مورد قضاوت چند نفر از خبرگان و اساتید قرار گرفت. اعتبارعاملی پرسشنامه صورتی از اعتبار سازه است که از طریق تحلیل عاملی بدست می آید. تحلیل عاملی یک فن آماری است که در علوم انسانی کاربرد فراوان دارد. در حقیقت استفاده از تحلیل عاملی در شاخه های یکه در آنها آزمون و پرسشنامه استفاده می شود، لازم وضروری است( کلاین، 1380: 5). با استفاده از تحلیل عاملی می توان مشخص نمود که آیا پرسشنامه شاخصهای مورد نظر را اندازه گیری می کند یاخیر. در تحلیل عاملی باید سوالات یکه برای ارزیابی یک شاخص یا صفت خاص طرح شده اند دارای یک بار عاملی مشترک باشند و این عوامل معنی دار باشند. بنابراین کلیه سوالات پرسشنامه های این تحقیق که با استفاده از پرسشنامه های معتبر علمی طراحی شده بودند، ابتدا مورد تحلیل عاملی اکتشافی و سپس جهت معنی دار بودن مورد تحلیل عاملی تاییدی قرار گرفتند. اما باتوجه به این که در تحقیق حاضر، عوامل اولیه مدل استراتژیهای ارزیابی عملکرد پس از مصاحبه های اکتشافی و مرور ادبیات تحقیق مفروض در نظر گرفته شدند، لذا تحلیل عاملی اکتشافی مفروض در نظر گرفته شده و فقط تحلیل عاملی تاییدی مدلهای اندازه گیری انجام میشود.
در تحلیل های عاملی تاییدی هدف پژوهشگر، تعیین ساختار عاملی ویژه ای می باشد. در واقع در تحلیل عاملی اکتشافی به دنبال پیدا کردن ابعاد و عوامل ناشناخته می باشیم ولی در تحلیل عاملی تاییدی به دنبال تایید این حوزه ها با عوامل مربوط به آنها هستیم.
در مرحله بعد برای اطمینان از صحت مدلهای اندازه گیری(پرسشنامه ها) و در واقع تایید تحلیل عاملی اکتشافی، باید آنها را مورد تحلیل عاملی تاییدی قرار دهیم. این کار با استفاده از مدلسازی معادلات ساختاری با استفاده از نرم افزار آماری LISREL8/54انجام می گیرد. مراحل مدلسازی معادلات ساختاری در همین فصل در قسمت روشهای تحلیل توضیح داده شده است.
پایایی4 ابزار سنجش
پایایی ابزار که از آن به اعتبار، دقت و اعتمادپذیری نیز تعبیر می شود، عبارت است از این که اگر یک وسیله اندازه گیری که برای سنجش متغیر و صفتی ساخته شده در شرایط مشابه در زمان یا مکان دیگر مورد استفاده قرار گیرد، نتایج مشابهی از آن حاصل شود(حافظ نیا، 1381: 155). به عبارت دیگر، ابزار پایا یا معتبر ابزاری است که از خاصیت تکرارپذیری و سنجش نتایج یکسان برخوردار باشد. قابلیت اعتماد در یک آزمون می تواند از موقعیتی به موقعیت دیگر و از گروهی به گروه دیگر متفاوت باشد. برای محاسبه ضریب قابلیت اعتماد ابزار اندازه گیری شیوه های مختلفی به کار برده می شود، 1) اجرای دوباره(روش بازآزمایی)، 2) روش موازی (همتا)، 3)روش تنصیف (دو نیمه کردن)، 4)روش کودر ـ ریچاردسون و 5)روش آلفای کرونباخ (بازرگان و سرمد، 1376؛ فرهی، 1381؛362).
در این تحقیق به منظور تعیین پایایی آزمون از روش آلفای کرونباخ استفاده گردیده است. این روش برای محاسبه هماهنگی درونی ابزار اندازه گیری که خصیصه های مختلف را اندازه گیری می کند به کار می رود. برای محاسبه ضریب آلفای کرونباخ ابتدا باید واریانس نمره های هر زیرمجموعه سوال های پرسشنامه و ورایانس کل را محاسبه کرد. سپس با استفاده از فرمول زیر مقدار ضریب آلفا را محاسبه می کنیم.
که در آن:
تعداد زیر مجموعه های سئوال های پرسشنامه یا آزمون = J
واریانس زیر آزمون Jام Sj2 =
واریانس کل پرسشنامه یا آزمون S2 =
بنابراین به منظور اندازه گیری قابلیت اعتماد ، از روش آلفای کرونباخ و با استفاده از نرم افزار SPSS 16 انجام گردیده است.
بدین منظور یک نمونه اولیه شامل 30 پرسشنامه پیش آزمون گردید و سپس با استفاده از داده های به دست آمده از این پرسشنامه ها و به کمک نرم افزار آماری SPSS میزان ضریب اعتماد با روش آلفای کرونباخ محاسبه شد که ضریب آلفای کرونباخ مقیاس استراتژی های ارزیابی عملکرد 82 درصد و مقیاس عملکرد سازمانی نیز 76 درصد بدست آمد. این اعداد نشان دهنده آن است که پرسشنامه مورد استفاده، از قابلیت اعتماد و یا به عبارت دیگر از پایایی لازم برخوردار می باشد. جداول زیر نتیجه نهایی آزمون پایایی دو مقیاس اصلی تحقیق را نشان می دهد.
20جدول شماره 3-4: پایایی مقیاس استراتژی های ارزیابی عملکرد
تعداد سوالات
آلفای کرونباخ استراتژیهای ارزیابی عملکرد
28
0.822
21جدول شماره 3-5 پایایی مقیاس عملکرد سازمانی
تعداد سوالات
آلفای کرونباخ عملکردسازمانی
9
0.760
الف) سوالات عمومی:
جنس: مرد □ زن □
تحصیلات: دیپلم □ فوق دیپلم □ لیسانس □ فوق لیسانس □ دکترا □
سابقه کار در سازمان:
زیر 5 سال □ 5 تا 10 سال □ 11 تا 15 سال □ 16 تا 20 سال □ بیش از20 سال □
ب) لطفاً با در نظر گرفتن وضع موجود سازمان، میزان موافقت خود را با هر یک از گویه های زیر بیان فرمایید.
ردیف
گویه میزان موافقت
خیلی زیاد
زیاد
متوسط
کم
خیلی کم
1
سازمان بازرسی در انجام وظایف خود تا حد بالایی کرامت انسانی را در نظر دارد
2
سازمان بازرسی همواره از سرمایه انسانی خود قدردانی مناسبی انجام می دهد
3
در سازمان بازرسی دانش کارکنان به عنوان مهمترین اهرم انجام وظایف تلقی می شود
4
سازمان بازرسی همواره در پی تامین نیازهای کارکنان دانشی خویش است
5
سازمان بازرسی به کارکنان خود اجازه می دهد تا از تجارب خود به شکل موثری بهره ببرند
6
میزان مشارکت در تولید دانش در سازمان بازرسی به عنوان شاخص مهمی از سیستمهای پاداش و ارزشیابی عملکرد کارکنان کارکنان محسوب می شود
7
اعتماد متقابل بین مدیران و کارکنان سازمان بازرسی در حد بالایی است
8
ایجاد دانش بعنوان یک وظیفه در کنار انجام وظایف روزمره کارکنان محسوب می شود
9
سازمان بازرسی در انجام بازرسی های فوق العاده به شکل کارآمدی عمل می نماید
10
دسترسی به منابع مورد نیاز برای انجام وظایف سازمان نظیر دانش های مورد نیاز برای انجام کار در حد مطلوبی است
11
فرایند انجام بازرسی های سازمان به موقع و سریع است
12
کیفیت بازرسی های انجام شده در حد بالایی است
13
انجام بازرسی با هزینه های حداقلی صورت می گیرد
14
کارکنان در انجام بازرسی ها از روش های متنوعی بهره می برند
15
سازمان بازرسی بطور کامل بازرسی های برنامه ریزی شده را اجرا می نماید
16
سازمان بازرسی در انجام بازرسی های موردی به شکل موثری عمل می نماید
17
سازمان بازرسی در انجام بازرسی خود متناسب با شرایط از رویکرد مشفقانه بهره مناسبی می برد
18
سازمان بازرسی در انجام بازرسی خود متناسب با شرایط از رویکرد مقابله ای بهره مناسبی می برد
19
بازرسی های مناسب سازمان منجر به ارتقای سلامت نظام اداری می شود
20
بازرسی های مناسب سازمان منجر به ارتقای رضایت عمومی می شود
21
بازرسی های مناسب سازمان با هدف نظارت بر حسن جریان امور اجرا می شود
22
بازرسی های مناسب سازمان با هدف نظارت بر اجرای صحیح قوانین اجرا می شود
23
سازمان بازرسی همواره بر حاکمیت روح قوانین بر امور تاکید دارد
24
محیط عمومی سازمان بازرسی ظرفیتهای مناسبی برای انجام وظایف سازمان فراهم می آورد
25
تکیه بر ارزشهای اسلامی سرلوحه کار سازمان بازرسی است
26
سازمان بازرسی از بلوغ و تجربه بالایی در فعالیتهای خود برخوردار است
27
سازمان بازرسی از جایگاه مقبولی نزد عموم برخوردار است
28
سازمان بازرسی از جایگاه ویژه ای نزد مسئولان برخور دار است.
29
میزان فرصت های یادگیری در سازمان بازرسی کشور بالا است
30
کارکنان سازمان همواره علاقمند به بکارگیری دانش خود هستند
31
برآورده ساختن مطالبات شهروندان برای سازمان اولویت اول محسوب می شود
32
ارتقای رضایت شهروندان باعث بهبود وجهه سازمان بازرسی است
33
سازمان همواره فرایندهای کاری خود را به روز می کند
34
سازمان بازرسی در انجام امور خود از فرایندهای مبتنی بر فناوری اطلاعات بهره می برد
35
فرایندهای کاری هوشمندانه سازمان بازرسی سهولت انجام امور را تضمین می نماید
36
سازمان بازرسی از کارآمدی بالایی در تخصیص منابع مالی برخوردار است
37
سازمان بازرسی از توان بالایی در تامین نیازهای مالی خود برخوردار است
1- Statements
2- Validity
3- Face validity
4- Reliability
—————
————————————————————
—————
————————————————————