چگونه با دوران بلوغ نوجوانان برخورد می کنید؟
چگونه با دوران بلوغ نوجوانان برخورد می کنید؟
پرسش مراجع
پسرم ۱۴ ساله از مدتی احساس می کنم که با دوستان هم سن و سال خود رفت و آمدهای مشکوکی دارد. او با دوستانش دائم در بیرون از منزل هستند و اصلاً به فعالیت های درسی اهمیت نمی دهد. رفتارش به کلی تغییر کرده و تغییراتی در روند جسمانی و روانی او می بینم. بسیار نگران و نمی دانم که چطور باید برخورد کنم؟ لطفاً مرا راهنمایی کنید.
پاسخ روانشناس
خواهر گرامی رسیدن به سن بلوغ, فرایندی است که باعث شکل گیری و بروز تغییرات فیزیولوژیک در ساختار روانی و جسمانی نوجوانان (چه دختر و چه پسر) می شود. از بعد روانشناختی نیز تاثیرات عوامل محیطی از جمله دوستان باعث تشدید و تحریک این فرایند می شود. بنابراین رفتارهایی مانند پرخاشگری از جمله عوارض این شرایط سنی است. توصیه می کنم که با پسرتان در یک فرصت مناسب در کمال آرامش و در محیطی دوستانه و صمیمی سخن بگویید و او را از عواقب و پیامدهای منفی دوستی های این سن آگاه سازید. ضمن این که شما باید درباره دوران بلوغ و تغییراتی که در این مقطع سنی برای نوجوانان اتفاق می افتد آگاهی کامل داشته باشید. چراکه این دوران به به گزار از دوران بحران هویت معروف است. و بسیار باید باهوش و محتاط برخورد کنید.
بلوغ جنسی و هویت جنسی
آغاز بلوغ یعنی چه؟
واژه ی بلوغ به اولین مرحله نوجوانی اطلاق می شود که آن زمان بلوغ جنسی است. بازی ترین که بلوغ با ازدیاد هورمون ها و تظاهرات آن آغاز می شود. مانند: بزرگ شدن تدریجی تخمدانها در زن و بیضه ها در مرد. ولی از آنجا که این تغییرات غالبا غیر قابل دیدن می باشند, شروع نوجوانی غالباً با رشد موهای زهاری, بزرگ شدن پستانها در دختران و بزرگ شدن آلت تناسلی و بیضه ها در پسران مشخص می شود بلوغ جنسی غالباً با رشد سریع قد و وزن همراه است که معمولاً چهار سال ادامه دارد.
بلوغ جنسی چیست؟
تحقیقات انجام شده درباره بلوغ جنسی نشانگر این واقعیت است که اگر چه این تغییرات معمولاً به طور آن وجود دارد, مسائل گوناگون اجتماعی, فرهنگی, حوادث زندگی, رشد عقلی, تجربیات فردی آن را تحت تاثیر قرار می دهند. هنجاری بلوغ جنسی در اکثر پسران بین سنین ۱۱ تا ۱۵ سالگی و در دختران بین سنین ۹ تا ۱۴ سالگی است.
دگرگونی های ایجاد شده در این دوران موجب نگرانی و تشویش نوجوان می گردد و رفتارهای مختلفی را موجب می شود.
جهش نموی نوجوانی به چه دوره ای اطلاق می شود؟
چهش نموی به میزان ازدیاد سریع قد و وزن با بلوغ جنسی همراه است اطلاق می شود.
این افزایش از لحاظ شدت, مدت, سن شروع از کودک به کودک دیگر فرق می کند.
در هر دو جنس بهشت نوجوان حدود چهار سال و نیم به طول می انجامد. اوج رشد در پسران به طور متوسط در سن ۱۳ سالگی است و در دختران ۲ سال زودتر یعنی سن ۱۱ سالگی است.
هویت جنسی چیست؟
احساس زنانگی یا مردانگی هر فرد از خودش, هویت جنسی گفته می شود. به عبارت دیگر اعتقاد درونی شخص به این مسئله که او فردی است یا مذکر.
تحوّل جسمی
نوجوانی پس از مرحله جنینی، که از تغییرات سریع و فوق العاده برخوردار است، دومین مرحله تغییر و تحوّلات چشمگیر و پرشتاب است. از این رو، روان شناسان بیشتر تمایل دارند که در این مورد به جای «رشد» واژه «جهش» را به کار گیرند. در سال های اولیه بلوغ (سنین 12 تا 13 سالگی) تعادل جسمی نوجوان بر هم می خورد و تغییرات عمیقی در ارگانیزم به وجود می آید، شکل و حجم بدن تغییر می کند و دستخوش دگرگونی می شود و طرح عمومی بدن نوجوان از حالت کودکی خارج شده، مانند قالب و اندازه بزرگ سالان می شود. اعضای بدن از پایین به بالا رشد می کند، به گونه ای که ابتدا پاها بزرگ و دراز می شوند، سپس رشد بخش های میانی بدن و عضلات آغاز می گردد و به همین ترتیب سایر اعضای بدن نیز تحوّل می یابند
افزایش ناگهانی قد و وزن آشکارترین نشانه اولیه بلوغ است. این تغییر سریع به طور معمول در دختران و پسران حدود 2 سال طول می کشد. بیشتر دختران در سنین بین 14 تا 15 سالگی به قد بزرگ سالی می رسند، اما در اکثر پسران این رشد در حدود 18 سالگی حاصل می شود. پیش از رشد ناگهانی بلوغ بدنی، قد پسران حدود 2 درصد بلندتر از قد دختران است. به دلیل آنکه دختران زودتر به رشد بدنی می رسند، برای یک دوره کوتاه سه تا چهار ساله، دختران بلند قدتر و سنگین تر از پسران هم سال خود می شوند، اما پس از آنکه جهش ناگهانی بلوغ در پسران نیز صورت گرفت قد آنان به طور متوسط حدود 8 درصد بلندتر از قد دختران می شود.
هرچند رشد بدن ـ از جمله قد ـ به دلایل ژنتیک، ناهنجاری زا، بهداشتی، تغذیه ای، نژادی و حتی اجتماعی ـ فرهنگی در بین کودکان و نوجوانان متفاوت است، ولی به هر صورت، اندازه قد کودکان و نوجوانان اثر مهمی بر چگونگی رفتار هم سالان و بزرگ سالان با آنها دارد.
مردم اغلب این طور فکر می کنند که افراد بلندقدتر و عضلانی تر از شایستگی های بیشتر و کارایی و قدرت مدیریت بالاتری برخوردارند.
کودکان و نوجوانان بلند قدتر و عضلانی تر نیز احساس متفاوتی درباره خودشان دارند. آنان احساس می کنند که «تیپ» بهتری دارند و تمایل رهبری دیگران در آنان بیشتر می شود. والدین نیز به این نوجوانان به چشم افراد بزرگ سال می نگرند، در حالی که فرزندان کوتاه قدتر و ظریف اندام تر خود را حتی اگر از نظر سنّی و بلوغ جنسی در حدّ هم سالان بزرگ اندام تر خود باشند تحت مراقبت بیشتری قرار می دهند.
در اثر رشد جسمی، نوجوانان حساسیت زیادی نسبت به بدن خویش پیدا می کنند. پسران این احساسات را با ایستادن های مکرّر در مقابل آینه و نظاره کردن بدن خود و اندیشیدن نسبت به طبیعی بودن یا نبودن رشد خود ظاهر می سازند و نیز نسبت به تناسب اندام ها، حالت پوست، موی سر و حالت چهره و چاقی و لاغری و درشتی و ریزاندامی خود حساس می شوند. البته حساسیت دختران نسبت به بدن و جذابیت های خود بسیار بیشتر از پسران است. نوجوانانی که در این دوره خود را طبیعی و بالنده تلقّی می کنند، در آینده نیز از عزّت نفس و شادمانی بیشتری برخوردار خواهند بود.
تحوّل جنسی
رشد جنسی در دوره نوجوانی، یک معیار و شاخص مهم رشد در این مرحله از زندگی است. این معیار نشانه ای از بلوغ و تغییرات دیگری است که در این دوره رخ می دهد. در طول دوره بلوغ اندام های جنسی پسران (بیضه ها و آلت) و اندام های جنسی دختران (تخمدان ها، رحم و مهبل) بزرگ تر و رسیده تر می شوند. در پسران، بیضه ها شروع به تولید اسپرم می کنند و غده پروستات به تولید منی می پردازد و در دختران، تخمدان ها تخمک رشدیافته را در لوله های فالوپ آزاد می کنند. ویژگی های ثانوی جنسی نیز که مردان را از زنان متمایز می سازد، نظیر روییدن موی صورت در پسران و رشد پستان ها در دختران، آغاز می شود.
با توجه به وضعیت متوسط رشد اندام های جنسی، معمولا بزرگ تر شدن بیضه های پسران در حدود سن 5/13 سالگی آغاز می شود و شش ماه پس از آن موهای زهاری می روید. رشد آلت و جهش قد پسران و کلفت شدن صدای آنان نیز مستلزم گذشت شش ماه دیگر است. اولین احتلام یا دفع خود به خودی منی و اسپرم معمولا حدود یک سال پس از بزرگ شدن آلت بروز می کند. رشد موهای صورت و بدن پسران نیز پس از این مراحل آغاز می شود. رشد پستان ها و جهش قد دختران نیز معمولا در ده و نیم سالگی شروع می شود. نمو موهای زهاری در دختران در یازده سالگی و نمو موهای زیربغل در سیزده سالگی بروز می کند.
. نخستین عادت ماهیانه عموماً در آغاز سیزدهمین سال زندگی رخ می دهد. نخستین عادت ماهیانه شاخص رشد جنسی دختران است و مترادف با توانایی باردار شدن نیست. آزاد شدن تخمک رسیده در دختران، که لازمه باروری است، معمولا یک سال تا یک سال و نیم بعد از وقوع نخستین قاعدگی امکان پذیر می شود. بدیهی است که در همه موارد مزبور تفاوت های فردی وجو.د دارد.
در نظریه تحلیل روانی فروید، آغاز بلوغ با دوباره بیدار شدن امیال جنسی و احساسات اودیپی، شروع مرحله تناسلی را نشان می دهد. در این مرحله، هدف اصلی غریزه جنسی همان بازتولید زیستی است، اما یادگیری چگونگی برخورد جامعه پسند با نیروی جنسی با تعارضاتی برای فرد همراه است. نیروی لیبیدو، در دوره نوجوانی و اوایل جوانی، صرف فعالیت هایی نظیر دوست یابی، دست یابی به ویژگی های شغلی، ابراز عشق و ازدواج می شود و مقدمات ارضای رشد یافته تر غریزه جنسی از طریق صاحب فرزند شدن فراهم می آید. فروید معتقد است که آدمی تا پایان عمر در همین مرحله باقی می ماند.
رشد هویت جنسی، بخشی از فرایند عمومی رشد جنسی است و اساس زیستی دارد ولی به عوامل گوناگونی همچون چگونگی ارتباطات کودک با والدین، بخصوص با والد هم جنس خود، ارتباط با هم سالان و هم کلاسی ها، محیط آموزشی و فرهنگ و جامعه نیز بستگی دارد. از نظر نگرش و رفتار جنسی، برخی از تحقیقات نشان می دهد که پسران در آغاز عمدتاً متمرکز بر جنبه های جسمی رفتار جنسی هستند و به تدریج متوجه جنبه های عمیق تر ارتباط اجتماعی و عاطفی می شوند، در حالی که برای دختران هدف های مربوط به تعلق عاطفی و ارتباط اجتماعی اهمیت بیشتری دارد و در مراحل بعدی است که جنبه های جسمی رفتار برایشان اهمیت پیدا می کند.
این تفاوت جنسیت در شکل گیری هویت را می توان به شکل های مختلف تبیین کرد. اگر بخواهیم نظریه تحلیل روانی را اساس این تبیین قرار دهیم، باید بگوییم که انرژی پسران عمدتاً جهت گیری خارجی دارد و به کنترل و تسلّط بیرونی متمرکز است، در حالی که انرژی روانی دختران عمدتاً متوجه دنیای درونی و عاطفی است.
تحوّل شناختی
بیشتر نظریه های سنّتی روان شناسی و عامّه مردم بر این باورند که با ورود به دوره نوجوانی یک تحوّل کیفی در تفکر پیدا می شود. تغییر رفتار و گفتوگوها، استدلال ها و اظهارنظرها و دیدگاه های انتقادی نوجوانان نیز این باور را استحکام بخشیده است. با توجه به اهمیت تحوّل شناختی در شخصیت نوجوان، در اینجا به اختصار برخی از دیدگاه های روان شناسان را در مورد چگونگی این تحوّل مورد توجه قرار می دهیم.
مخاطرات رشدشناختی
این مرحله از تفکر با مخاطراتی نیز همراه است. بر خلاف کودک دبستانی که معمولا وضعیت موجود جهان را همان گونه که هست می پذیرد و دستورالعمل های بزرگ سالان را اجرا می کند، نوجوانی که به مرحله تفکر عملیات صوری رسیده و قادر است شقوق فرضی متفاوت از واقعیت های موجود را در ذهن خود ترسیم کند، ممکن است در خانه و مدرسه و جامعه به همه چیز ایراد بگیرد و حتی واقعیت های موجود در جهان هستی را نپذیرد. تفکر ایده آلی او، که ریشه در رشدشناختی وی و رسیدن به تفکر انتزاعی دارد، موجب احساس شکاف عمیقی بین واقعیت های زندگی و ایده آل های ذهن او خواهد شد. این احساس ممکن است او را در مقابل والدین و مدرسه و جامعه نیز قرار دهد و حتی در شرایط خاصی، او را به پرخاشگری و عصیان علیه نهادهای اجتماعی نیز وادارد. این ایده آل گرایی ممکن است بین او و نسل قبل شکاف عمیقی را به وجود آورد
خود مرکزبینی نوجوانی، که الکیند (1981) از آن نام می برد، اساساً ناشی از تحوّلات دوره نوجوانی و به ویژه تحوّل شناختی نوجوان است. نوجوان دچار این تصور می شود که همیشه تحت نظر است و نوعی مخاطب خیالی شاهد اعمال اوست. به همین دلیل، نسبت به همه اعمال و حرکات و وضع ظاهر و باطن خود حسّاس است. او همچنین دچار یک افسانه شخصی است و معتقد است که از وضعیتی بی همتا برخوردار است. این احساس بی همتایی ممکن است باعث شود که فکر کند حوادث و خطرها شامل حال او نخواهد شد و با این تصور غلط، خود را به مخاطرات بزرگ دچار سازد.
تحوّل اخلاقی
در هیچ دوره ای به اندازه دوره نوجوانی ارزش ها و استانداردهای اخلاقی برای انسان مطرح نمی شود. توانایی های فزاینده نوجوانان بیشتر آنان را متوجه مسائل و ارزش های اخلاقی می کند و راه های پیچیده تری را برای کنار آمدن با آن می یابند. در عین حال، آنچه جامعه از نوجوانان می خواهد به سرعت در حال تغییر است و همین مستلزم ارزیابی مجدّد و مداوم ارزش ها و اعتقادات است.
علایم و نشانه های بلوغ در پسران
– بیضه ها و کیسه های بیضه ای بزرگتر می شود.
– موی زهاری ظاهر می شود.
– قدرت جسمانی به اوج می رسد.
– جهش نموی نوجوانی شروع می شود و آلت جنسی بزرگ می شود.
– زیر بغل و پشت لبها مو هایی ظاهر می شود.
– تولید اسپرم زیاد می شود.
– غده پروستات بزرگ می شود.
– تولید اسپرم به اندازه می رسد که قابلیت بارورکردن پیدا می کند. آهنگ رشد کند می شود.
علائم و نشانه های بلوغ در دختران
– جهش نموی آغاز می شود.
– موهای صاف و کم رنگ زهاری ظاهر می شود.
– پستانها شروع به رشد می کند و این همراه از با شروع رشد موهای صاف در زیر بغل.
– موهای زهاری به سرعت رشد می کند و کمی مجعد می شوند.
– جهش نموی به اوج می رسد و بعد کاهش می یابد.
– قاعدگی آغاز می شود.
– دوره نازایی نوجوانی پایان می گیرد و دختران می توانند باردار شوند.(یک یا چند سال بعد از قاعدگی).
علائم و نشانه های مشترک بلوغ در پسران و دختران
– روییدن مو های زهاری در زیر بغل.
– تغییر فشار خون و ضربان قلب.
– تغییر صدا.
– زیاد شدن عرق بدن و دارای بوی مخصوصی شدن.
-ازدیاد چربی پوست و ظاهر شدن جوش های صورت.
– سایر علائم که به دلیل فعالیت نداشتن نمی توان آن را تعمیم داد.
جنبه های روانشناختی بلوغ
بسیاری از بزرگسالان همه خاطرات تنش زای مربوط به تغییرات جسمانی را جوانی را فراموش می کنند. حتی دانشجویان دانشگاه خاطرات دوران پیش از بلوغ خود را بهتر از دوران بلوغ به یاد می آورند. در نتیجه بزرگسالان احتمالاً درست نمی دانند که نوجوانان تا چه اندازه ای از کلبه فرایند رشد باخبر است. الگوی نوجوان چندان هم جای تعجب ندارد. برای اینکه کودک از خود احساس هویت روشنی به دست آورد, باید بتوانند در طول زمان به نوعی احساس ثبات و تداوم برسد. نوجوانان می توانند به سادگی به چنین احساسی دست یابند.
زیرا بسیاری از تغییرات درونی دوران بلوغ دست به گریبانند. رشد ناگهانی نوجوان که شباهتی به رشد تدریجی و منظم کودکان خودشان ندارد, گاهی باعث می شود نوجوان با خودشان بیگانه شوند. برای اینکه نوجوان بتواند با موفقیت این تغییرات بسیار زیاد را یکپارچه کند و آن را به صورت احساس هویت شخصی ثابتی در آورد و احساس اعتماد به نفس کند زمان لازم است. رشدی و نیاز به سازگاری با آن باعث می شود که نوجوانان به خصوصیات جسمانی خود توجه بسیاری کنند.
البته تصور نوجوانان از بدنشان همیشه عینی نیست. تجربیات گذشته باعث می شود آدم ها خود را صرف نظر از خصوصیات ظاهری و توانایی های واقعی شان, جذاب یا غیر جذاب, قوی یا ضعیف و یا دارای خصوصیات مردانه یا زنانه بدانند.
بنابراین مرد جوانی که عزت نفس کمی دارد و از لحاظ جثه و توانایی در حد متوسط احتمالاً خود را ضعیف و کوچک تر از آنچه هست می بیند. زن جوانی که همسالانش و جذاب می دانند ممکن است خود را جذاب ندارد به این دلیل که شبیه به والدین یا خویشاوند دیگری است که از او خوشش نمی آید و یا دیگران به او توجهی ندارند.
توصیه ی روانشناس
والدین گرامی باید بدانید دوران بلوغ یکی از بحرانی ترین و مهم ترین دوران زندگی نوجوانان است. دورانی که گذار از آن اگر به شکلی خوب و مطلوب انجام گیرد, تضمین کننده شیک گیری شخصیت نوجوان در آینده است. آگاهی داشتن و بینش به مسائل بلوغ و علائم و نشانه های آن می تواند به شما کمک کند. نوجوانان هم باید به این دوران اهمیتی ویژه بدهند. از مشورت کردن با پدران و مادران خود هراسی به دل را ندهند. امید آنکه این دوران و شرایط آن به خوبی برای تمام والدین و نوجوانان ایران عزیز اسلامی جا بیفتد.
با تقدیر و تشکر از توجه شما