پروتکل زوج درمانی گاتمن
1
مقدمه
2
مقدمه
زوج درمانی گاتمن رویکردی که بر اساس ارزیابی دقیق از روابط زوجین استوار است.
روش گاتمن بر مشاهدات و پیش بینی هایی که نشان می دهد یک علم واقعی وجود دارد و آن عشق است.
پژوهش ها نشان داده است که منفی بودن تاثیر زیادی بر مغز و عملکرد مغز می گذارد
3
مقدمه
اهداف زوج درمانی گاتمن خنثی کردن ارتباط کلامی متناقض، افزایش صمیمیت، احترام و محبت و رفع موانعی است که در موقعیت های متعارض احساس رکود ایجاد می کند و باعث ایجاد احساس افزایش همدلی و درک متن رابطه می شود
4
پروتکل درمان روان شناختی چیست؟
5
پروتکل درمان روان شناختی
در پروتکل هاى درمانى نحوه درمان یک بیمارى با دقت بسیار و با جزئیات کامل بیان گردیده است.
در نتیجه، درمان بیمار با کمترین خطا و به بهترین شکل ممکن صورت خواهد پذیرفت.
به عنوان مثال در این پروتکل ها تعداد جلسات و تکالیف و تکنیکهای هر جلسه قید گردیده است. ا
6
پروتکل درمان روان شناختی
در واقع پروتکل مداخله روانشناسی و مشاوره یک ساختار استاندارد فراهم می کند که روان درمانی یا مشاوره به صورت نظام مند و صحیح انجام گیرد.
همچنین پروتکل مداخله روانشناسی و مشاوره باعث می شود که اعمال سلیقه توسط روانشناس یا مشاوره به حداقل برسد و درمان مورد نظر به صورت مشابه در همه جای دنیا به بیماران ارائه گردد.
7
مداخله هایی که در زوج درمانی گاتمن منحصر به فرد هستند
8
مداخله هایی که در زوج درمانی گاتمن منحصر به فرد هستند
1.مداخله هایی برای ایجاد و حفظ دوستی زوجین
9
مداخله هایی که در زوج درمانی گاتمن منحصر به فرد هستند
2-مداخله هایی برای کمک به زوجین جهت مدیریت تعارضات
10
مداخله هایی که در زوج درمانی گاتمن منحصر به فرد هستند
3.مداخله هایی برای کمک به زوجین جهت ایجاد معانی مشترک در روابطشان
11
دلایل منحصر به فرد بودن
1.تمرکز بر کاهش یا حذف استفاده از انتقادگری، تدافعی بودن، تحقیر و دیوار سنگی بودن ( چهاراسب سوار ویرانگر)
12
دلایل منحصر به فرد بودن
2- استفاده از آغاز های نرم در ارتباطات مربوط به تفاوت زوجین
آرام سازی
تمرکز روی جنبه های مثبت
قضاوت نکردن
تایید کردن
13
دلایل منحصر به فرد بودن
3. تاکید بر پذیرش و کنار آمدن با مشکلات دائمی یا به بن بست رسیده
14
مداخلات زیان آور ممنوع شده در نظریه گاتمن
تلاش برای مجاب درمانجویان در موقعیت تعارض برای تغییر دادن رفتارهای منفی نامناسب به رفتارهای مثبت تر
چرا؟ چون مقاومت ایجاد می کند
15
فعالیت مشترک در اغلب جلسات درمان
16
فعالیت مشترک در اغاز جلسات درمان
1-درمانجویان در سالن انتظار یا بخش پذیرش ملاقات کنید
17
فعالیت مشترک در اغاز جلسات درمان
2-در حالی که در باره یک موضوع عمومی صحبت می کنید آن ها را تا اتاق درمان همراهی کنید
18
فعالیت مشترک در اغاز جلسات درمان
3-به جز جلسه اول در بقیه جلسات از اتفاقات، حوادث یا تغییراتی که در فاصله زمانی بین دو جلسه رخ داده سئوال بپرسید
19
فعالیت مشترک در اغاز جلسات درمان
4- اگر احساس نمودید که در وضعیت بحرانی قرار ندارند وارد موضوع اصلی جلسه شوید. در غیر این صورت دو کار انجام دهید
1-یا برای پرداختن به موضوع بحرانی جلسه بعدی را مشخص کنید
2-یا اینکه در همان جلسه به موضوع بحرانی بپردازید و یک جلسه را برای موضوع اصلی تعیین کنید
20
فعالیت مشترک در اغاز جلسات درمان
5-در پایان هر جلسه تکالیف جلسه بعد را مشخص نمایید و در آغاز جلسه بعد در باره انجام، موانع و پیامدهای آن ها گفتگو کنید
21
فعالیت مشترک در اغاز جلسات درمان
6-در پایان هر جلسه به جز جلسه اول از زوجین بخواهید جمع بندی جلسه را انجام دهند
22
فعالیت مشترک در اغاز، میانه و پایان جلسات درمان
5- جلسه درمان را بع سه بخش تقسیم نمایید
الف: بخش آغازین
ب: بخش میانی
ج:بخش پایانی
23
در بخش آغازین جلسه
-خوشامدگویی و برقراری رابطه درمانی
-پرسش از رخدادها و اتفاقات بین دو جلسه (بجز جلسه اول)
-گفتگو در خصوص هدف جلسه
24
بخش میانی جلسه
پرسش از زوجین در باره موضوع جلسه
گوش دادن فعال
انعکاس محتوا
انعکاس احساسات
انعکاس محتوا و احساسات
25
بخش میانی جلسه
مواجهه سازی
قاب گیری مجدد
خلاصه کردن
بررس اقدامات انجام شده
ارزیابی نتایج و پیامدهای اقدامات
26
بخش میانی جلسه
بررسی راه حل ها
انتخاب راه حل مناسب
گفتگو در خصوص اجرای راه حل انتخاب شده
توافق بر سر اجرا
27
بخش پایانی جلسه
جمع بندی جلسه توسط درمانجویان(بجز جلسه اول)
پرسش ازدرمانجویان در خصوص موارد بیان نشده
اجرای مقیاس ها و پرسشنامه ها
28
بخش پایانی جلسه
اعلام زمان جلسه بعدی
تعیین تکالیف جلسه بعد و گفتگو در باره آن
اعلام ختم جلسه
همراهی آنان تا سالن انتظار
29
مصاحبه و گفتگو
جلسه اول: ارزیابی
30
اهداف جلسه اول
1-برقراری رابطه حرفه ای درمانگر _درمانجو
2-معارفه، بیان منطق و اهداف جلسات
3- ارزیابی میزان تعهد زوجین به حضور در جلسات
31
اهداف جلسه اول
4-شناسایی مشکل و اهداف درمانجویان از درمان
5-تعیین طرح درمان متناسب با مشکلات و اهداف درمانجویان
32
محتوای جلسه
تهیه لیستی از نحوه تعامل و ارتباطات متقابل بین زوجین تعیین اهداف آنان از شرکت در جلسه درمان
33
تکلیف جلسه
نوشتن و تهیه لیستی مشکلات خود در رابطه زناشویی
ابتدا بصورت مجزا و بعد در صورت توافق بصورت مشترک
34
درپایان جلسه اول بتوانید به سوالات زیر پاسخ دهید:
مهمترین مشکل زوجین از دیدگاه هرکدام چیست؟
درباره ازدواج خود چه احساسی دارند؟
به چه میزان به رابطه زناشویی خود تعهد دارند؟
35
درپایان جلسه اول بتوانید به سوالات زیر پاسخ دهید:
مسائلی که آنها را از هم جدا می کند کدامند؟
نکات قوتی که آنها را در کنار هم نگه داشته است کدامند؟
چه درمانی می تواند به آنها کمک کند؟
چه موانعی برای اجرای برنامه زوج درمانی وجود دارد؟
36
نکات کلیدی جلسه اول
برای شروع کار جلسه درباره مشکلات کنونی آنها سوال بپرسید.
به آنان یادآور شوید که به داستان های هر دوی آنها گوش می دهید.
37
نکات کلیدی جلسه اول
از آنها بپرسید که آیا سعی کرده اند برای حل مشکلات کاری را انجام دهند و چقدر موفق و چقدر ناموفق بوده اند
38
نکات کلیدی جلسه اول
یک تاریخچه از وضعیت سلامتی از آنان بگیرید مانند بارداری،مشکلات قلبی،فشار خون، افسردگی، دارو درمانی، سوء مصرف مواد
39
مصاحبه فردی
جلسه دوم
40
اهداف جلسه مصاحبه فردی
1-تعیین تعهد هریک از زوجین به ازدواج
2-انتظارات آن ها از ازدواج
3- توقعات آن ها از درمان
41
اهداف جلسه مصاحبه فردی
4-غربالگری خشونت خانوادگی
5- روابط خارج از ازدواج در حال انجام
6 مشکلات فردی
7- سلامت جسمانی و روانی
42
بنابر این در جلسه دوم
1-تعهد و انتظارات هر یک از زوجین در خصوص رابطه زناشویی را مشخص کنید
سوالات زیر را بپرسید و سپس همدلی کنید
هر گونه نگرانی را که ممکن است در مورد ازدواج تان داشته باشید به من بگویید
43
1-تعهد و انتظارات هر یک از زوجین در خصوص رابطه زناشویی را مشخص کنید
دوست دارم در این جلسه درباره تعهد تان به ازدواج از شما بشنوم
آیا به طلاق و جدایی فکر کرده اید
چقدر انتظار دارید که درمان به شما کمک کند
44
خشونت خانوادگی و روابط خارج از زندگی زناشویی
مشخص کنید آیا خشونت خانوادگی در هریک از زوجین وجود دارد؟
سئوال بپرسید و همدلی کنید
در مواردی که با یکدیگر اختلاف دارید، آیا منجر به پرخاشگری و دعوا می شود؟
45
مشخص کنید آیا در حال حاضر یک رابطه خارج از زندگی زناشویی وجود دارد؟
سئوال بپرسید و همدلی کنید
آیا شما و یا همسرتان در خارج از ازدواج فرد دیگری را به صورت عاشقانه یا صمیمانه به طور خصوصی از طریق فضای مجازی ملاقات می کنید
46
مشخص کنید که آیا منابع دیگری از استرس در رابطه بین زوجین وجود دارد.
سئوال بپرسید و همدلی کنید
بجز اختلاف زناشویی درگیر موضوعات دیگری چون مشکلات جسمانی، روانی، اعتیاد به الکل، اعتیاد به مواد مخدر و موارد مشابه هستید؟.
47
موارد ناگفته را مشخص کنید
سئوال بپرسید و همدلی کنید
به غیر از مواردی که من بیان کردم چیزهای دیگری وجود دارد که دوست داشته باشید و یا لازم بدانید درباره آنها صحبت کنید؟
48
طرح درمان
جلسه سوم
49
اهداف جلسه سوم
توافق بر سر مشکلات زوجین
توافق بر سر طرح درمان
بیان نتایج قابل پیش بینی طرح درمان
توافق بر سر اجرای برنامه درمان
50
قبل از شروع جلسه سوم
یک طرح درمان کتبی را آماده کنید.
از درمانجویان بپرسید که آیا از جلسه قبل تاکنون چیزی تغییر کرده است.
گوش دهید،مشاهده کنید، هر گونه نگرانی را مشخص کنید.
51
اگر درمانجویان در فاصله جلسه دوم و سوم مشاجره داشته اند،به طور خلاصه به هر دو طرف گوش دهید و یادداشت بردارید.
سپس توضیح دهید که این جلسه ( جلسه سوم ) یک جلسه بازخورد است و شما یادداشت برداشته اید و در جلسه بعد که جلسه درمانی است به این مشکل می پردازید..
52
قبل از شروع جلسه سوم
جلسه سوم
اگر ارزیابی تان برای اجرای طرح زوج درمانی گاتمن است ، طرح درمانی خود را ارائه دهید.
مدل درمانی خود را توضیح دهید.
فواید و عوارض جانبی بالقوه را شرح دهید.
53
جلسه سوم
درباره انتظارات از تعداد جلسات بحث کنید.
حقوق درمانجویان را به آنها یادآوری کنید
54
نمونه طرح پیشنهادی
55
نمونه طرح پیشنهادی
طرح درمان من به شما کمک می کند که:
دوستی زناشویی شما افزایش یابد.
تبادلات رفتاری منفی تان کاهش پیدا کند.
تبادلات رفتاری مثبت تان افزایش یابد
56
نمونه طرح پیشنهادی
مهارت شما در حل مشکلات قابل حل افزایش یابد.
یاد بگیرید که درباره مشکلات دائمی و به بن بست رسیده با یکدیگر صحبت کنید.
پیوند عاطفی بین شما از طریق آیین ها و رسوم مشترک افزایش یابد.
57
نمونه طرح پیشنهادی
هدف من در این درمان این است که درک کنید
تفاوت های شما چگونه موجب این آشفتگی ها می شوند، که در ازدواج خود آنها را احساس می کنید
و بفهمید که آشفتگی های شما پاسخی به تفاوت هاست و نه شریک زندگی تان
مشکل مربوط به فرآیند است و نه افرادی که در آن مسئله قرار دارند
58
نمونه طرح پیشنهادی
هیچ یک از اینها آسان نیست، مقابله شما با تفاوت های اساسی تان باعث استرس هیجانی می شود..
کنارگذاشتن الگوهای قدیمی و دست یافتن به الگوهای جدید، مستلزم تلاش واقعی خواهد بود.
اما ۸۵ درصد زوجینی که در درمان می مانند درمی یابند که در ازدواج هایشان رضایت بخش تر و کم استرس تر شده اند..
59
اگر این درمان را نپذیرید، می توانم شما را به درمانگر دیگری ارجاع د هم
او ممکن است شکل دیگری از درمان را پیشنهاد دهد. البته شما همیشه گزینه عدم ورود به درمان را در اختیار دارید
و هر وقت که بخواهید می توانید درمان را ترک کنید
و اگر حاضرید این درمان را بپذیرید تا روند جلسات را مشخص کنیم؟
60
تعیین جلسات
اگر درمانجویان موافقت کردند، آنگاه تعهد آنها را برای ۸جلسه و هر جلسه 1 ساعت مشخص و اعلام کنید.
به آنان یادآوری کنید که اگر تمرکز کنند و تکالیف را در خانه انجام دهند، جلسات کمتر از این خواهد بود
61
افزایش دوستی زناشویی
جلسه چهارم
62
هدف: افزایش دوستی زناشویی از طریق آشنایی با نقشه عشق
63
هدف اختصاصی جلسه چهارم
هدف اختصاصی جلسه چهارم این است که:
دوستی زناشویی از تغییر دادن تعادل از محور توجه بودن عواطف منفی به سمت محور توجه بودن عواطف مثبت افزایش یابد
64
محتوا و تکلیف جلسه چهارم
بررسی شیوه های بهود رابطه عشقی میان زوجین
از طریق افزایش شناخت خود و همسر
در حوزه های مختلف شخصیتی، عاطفی، شناختی، آرمان و آرزوها
65
شناخت دنیای احساسی و عاطفی همسر و درک نگرانی ها ودغدغه های او و افزایش هر چه بیشتر فضای شناختی آنها از همسر
تکلیف:پر کردن سوالات نقشه عشق خود و همسر
66
کار جلسه ۴ را با تکمیل پرسشنامه نقشه های عشق شروع کنید.
از زوجین بخواهید که پرسشنامه نقشه های عشق را تکمیل و نمره دهند.
به زوجین توضیح دهید که برای کسانی که دچار آشفتگی های زناشویی هستند، نمره کمتر از ۱۰ عادی است
67
پرسشنامه نقشه راه عشق
برای اینکه دیدگاه صحیحی در مورد تعبیر وضعیت کنونی زندگی زناشویی خود به دست آورید هم شما و هم همسرتان صادقانه به این سوالات پاسخ دهید .
هر جمله را با دقت بخوانید و جلوی آن علامت درست یا غلط قرار دهید .
1. میتوانم بهترین دوستان همسرم را نام ببرم
2. می توانم بگویم همسرم اینک از چه نوع اضطرابی رنج می برد
68
پرسشنامه نقشه راه عشق
3. اسامی کسانی که به تازگی باعث رنجش همسرم شده اند می دانم
4. می توانم تعدادی از آرزوها و رویاهای زندگی همسرم را عنوان کنم
5. من با باورها و عقاید مذهبی همسرم آشنایی دارم
6. من به راحتی می توانم فلسفه اصلی همسرم را از زندگی به شما توضیح دهم
69
پرسشنامه نقشه راه عشق
7. می توانم فهرست بستگانی که همسرم چندان علاقه ای به آنها ندارد بنویسم
8. من می دانم موسیقی مورد علاقه همسرم چیست
9. می دانم سه فیلم ورد علاقه همسرم کدامند
10. همسرم از نگرانی های فعلی من به خوبی آگاه است
70
پرسشنامه نقشه راه عشق
11. من از سه رویداد بزرگ زندگی همسرم اطلاع دارم
12. می توانم بگویم دردناک ترین اتفاق دوران کودکی همسرم چه بوده است
13. می توانم آمال و امیدهای اصلی همسرم برای آینده را بگویم
14. از نگرانی های کنونی همسرم بسیار آگاه هستم
15. همسرم می داند که دوستان من چه کسانی هستند
71
پرسشنامه نقشه راه عشق
16. اگر همسرم برنده بلیط بخت آزمایی شود می دانم آن را چگونه خرج خواهد کرد
17. می توانم جزئیات تاثیری که در اولین ملاقات روی من گذاشت شرح بدهم
18. هر از چندگاه از همسرم راجع به دنیای کنونی او سوال می کنم
19. احساس می کنم همسرم مرا به خوبی درک می کند
20. همسرم با آمال و آرزوهای من آشنایی دارد .
72
پرسشنامه نقشه راه عشق
اکنون برای جواب درست به خودتان هر یک امتیاز بدهید و سپس مجموع امتیازتان را بشمارید .
نمره 10 و بیشتر از 10
گرفتن نمره 10 یا بیشتر نشان دهنده استحکام زندگی مشترک شماست .
شما نقشه راه نسبتا کاملی از امیدها ، آرزوها ، ترس ها و نگرانی های او دارید .
73
پرسشنامه نقشه راه عشق
این نشان می دهد که شما و همسرتان چقدر به هم وابستگی دارید و می توانید نقشه راهتان را کامل کنید .
سعی کنید این حس را نداشته باشد که شما همیشه از همه چیز زندگی همسرتان مطلع هستید چون انسان ها در شرایط مختلف تغییر می کنند و شما باید شناخت و دانش خود از همسرتان را به روز کنید .
همین شناخت باعث می شود که از پس مشکلات زندگی بربیایید
74
جلسه پنجم: افزایش علاقه و تحسین زناشویی
75
جلسه 5: افزایش علاقه و تحسین زناشویی
هدف از جلسه پنجم افزایش احساس علاقه و تحسین در درمانجویان (زوجین) نسبت به یکدیگر است،
شما می توانید به درمانجویان کمک کنید، که یاد بگیرند از خصوصیات خوب یکدیگر قدردانی کنند و بر آنچه در حال حاضر تحسین می کنند، تمرکز کنند نه آنچه از دست داده اند
76
جلسه 5: افزایش علاقه و تحسین زناشویی
پس از اینکه مشخص گردید درمانجویان در خطر بحران نیستند، درباره تکلیف خانگی که موارد زیر را شامل گردیده بود از آنها سوال کنید:
یک ویژگی دوست داشتنی یا دلنشین از همسرشان.
دوره زمانی خوبی که با هم داشته اند
77
جلسه 5: افزایش علاقه و تحسین زناشویی
یادآوری یک لحظه عاشقانه بین خود
یک خصوصیت بدنی از همسرشان که دوست دارند.
یک ویژگی از همسرشان که به آن افتخار می کنند
78
بررسی رویدادهای تاسف بارگذشته
جلسه ششم
79
هدف از رویدادهای تاسف بار گذشته
1-بازبینی رویدادهای تاسف بارگذشته تا دریابند چرا و چگونه اوضاع به این بدی پیش رفته است
2-دستیابی زوجین به درک درستی از دیدگاه ، احساسات و زخم های عمیق یکدیگر
3-کمک به پذیرش مسئولیت اشتباهات یا نقش آنان در رویدادهای تاسف بار
80
چرا زوج ها اتفاقات و رویدادهای بد گذشته را رها نمی کنند
قانون زگرانیک در مورد حافظه
ما انسانیم و تا زمانی که مطالبی را در ذهنمان مرتب نکنیم و تمام معنایی را که از آن قابل اقتباس است دریافت نکنیم نمی توانیم آن را فراموش کنیم
81
اگر زوجین اتفاقات و رویدادهای ناخوشایندی که بین آن ها رخ داده است را بررسی نکنند نمی توانند رهایشان سازند
اما اگر آن ها را بررسی و ریشه یابی نمایند و متوجه اشتباهات خود شوند و از آن درس بگیرند می توانند آن را برای همیشه دفن نمایند
82
مثال دیگر: خاک ها و سنگریزه های زیر فرش
سنگ ریزه های زیر فرش نشستن روی آن را سخت و ناخوشایند می کنند
فرش را بلند کنیم و خاک و سنگ ریزه ها را جمع کنیم و دوباره فرش کنیم
83
چگونگی بررسی رویدادهای رویدادهای تاسف بار گذشته
1- ابتدا هر یک از زوجین دیدگاه شان را در خصوص رویدادهای تاسف بارگذشته توضیح می دهند، در حالی که دیگری فقط باید گوش دهد
2- پس ازآن هر یک از زوجین دوباره به بیان احساسات نهفته، حالات روانی و زخم هایی که دهان بازکرده اند حرف می زنند.
84
الگوی 5 مرحله ای گاتمن
این الگو برای نشان دادن حسن نییت به همسر در ارتباط با رویدادهای گذشته است و شامل پنج مرحله است.
1-احساسات
2-واقعیت ها
3-محرک ها
4-مسئولیت پذیری
5- پیشنهادات
85
1-احساسات
احساسات خود را در خصوص رویدادهای تاسف بار گذشته در میان بگذارید اما دلیل آن را بیان نکنید
از اظهار نظر در مورد احساسات همسرتان پرهیز کنید
86
نمونه احساسات
احساساتی که درهنگام دعوا و بروزرویدادهای ناخوشایند در مورد شما صدق می کند با صدای بلند بیان کنید. در مورد احساسات همسرتان اظهار نظر نکنید
حالت تدافعی دارم
خشمگینم
گلایه مندم
احساس تنش می کنم
…………..
87
2-واقعیت ها
به نوبت واقعیت های مربوط به حوادث تاسف بار گذشته را توضیح دهند
واقعیت را بگویید و در مورد رویدادهای تاسف بار شرح دهید
خود و استنباط خود را توصیف کند نه همسرتان
88
3- محرک ها
تجربه ها یا خاطراتی را که ممکن است موجب افزایش ارتبط و تعامل بین شما شوند را درمیان بگذارید و توضیح دهید چرا این تجربه ها و خاطرات می توانند موجب افزایش تعامل شما شوند
رویدادهایی که موجب تخریب تعامل بین شما می شوند را نیز با یکدیگر در میان بگذارید
89
3- محرک ها
حافظه خود را مرور کنید و روی محرک های احساسی مشترک که شما و همسرتان در گذشته داشته اید مکث کنید.
حال داستان آن ها را برای همسر خود بازگو کنید
90
نمونه ای از محرک های احساسی
احساس می کنم قضاوت شده ام، نسبت به این موضوع حساس شده ام
احساس می کنم نادیده گرفته شده ام،بنابر این حساسیت بخرج می دهم
احساس می کنم مورد انتقاد قرار گرفته ام،…..
احساس می کنم تنها شده ام…..
احساس بی حرمتی می کنم….
91
4- مسئولیت پذیری
سهم و نقش خودتان را در رویداهای تاسف بارگذشته بپذیرید
چه چیزی سبب ارتباط نامناسب در شما شده است
دلیل بروز درگیری از طرف شما و نه همسرتان چه بوده است
می خواهید بابت چه چیزهایی از همسر خود عذر خواهی کنید
92
5- پیشنهاد های سازنده
با همراهی همدیگر روشی را طراحی کنید تا رویدادهای گذشته تکرار نشوند و در زندگی بهتر عمل کنید
کاری را که همسرتان می تواند انجام دهد تا دفعه بعد گفتگو در مورد آن پیش برود را به بگویید
93
5- پیشنهاد های سازنده
وقتی نوبت خودتان شد کاری را که می توانید برای گفتگوی بهتر انجام دهید به او بگویید
تا آن جا که می توانید با پیشنهاد همسر خود موافقت و همراهی کنید
94
تکلیف جلسه
لیستی ازرویدادهای ناخوشایند زندگی در طول بین این جلسه و جلسه بعدی با کمک یکدیگر مشخص و آن ها را از نظر تاثیرگذاری اولویت بندی کنید
95
جلسه هفتم : جایگزین کردن چهار شوالیه جنگجو با مدیریت آرام تعارض ها
96
جایگزین کردن چهار شوالیه
هدف:آشنایی با مفهوم چهار اسب سوار گاتمن
محتوا: بیان چهار عامل فروپاشی رابطه)انتقاد، تحقیر و تمسخر، حالت تدافعی، طفره رفتن ار گفتگوی معقولانه و بی اعتنایی. تمرکز بر نزدیک شدن به همدیگر و افزایش ابعاد صمیمت و بررسی عوامل ایجاد کننده سردی دررابطه
تکلیف:نوشتن رفتارهای مخرب خود و جایگزین کردن با شیوه های تعاملی سازنده
97
اسب سوار اول: انتقاد
انتقاد یعنی حمله به شخصیت و منش طرف مقابل، یعنی عیب جویی کردن از فرد ـ و نه اعمال یا کردار او ـ مانند: تو آدم بی ملاحظه ای هستی.
ـ تو همیشه اول خودت را در نظر می گیری.
ـ تو جزو کسانی هستی که همیشه به دنبال اشتباه دیگرانی.
ـ تو همیشه همینطوری هستی. فقط خودت
98
اسب سوار اول: انتقاد
ـ تو آدم حساسی هستی و از کنارت نمی شود رد شد.
یک شکل بسیار رایج انتقاد ـ قضاوت درباره همسر است:
ـ باید از حرفی که زدی خجالت بکشی ـ شوخی که کردی
ـ از تو بعید است که چیزی را جایی جا نگذارید.
99
آزمون اسب سوار اول: انتقاد
1ـ هنگام شکایت به اشتباهات همسرم اشاره می کنم.
2ـ همیشه شکایت هایم درست است.
3ـ هدفم از شکایت کردن ایت است که همسرم بفهمد که من درست می گویم.
4ـ من از شکایت کردن بیزارم مگر آنکه ناچار شوم.
5ـ در بحثی که بین ما درگرفت، به نظر من تعیین مقصر خیلی مهم بود.
6ـ اصلاً شکایت هایم را سانسور نمی کنم. تمام شکایات و دلخوری ه ایم را بازگو می کنم.
100
دومین اسب سوار: سرزنش
در سرزنش یکی از طرفین می خواهد احساسات دیگری را جریحه دار کند و با او به لحاظ روانی بدرفتاری کند. تشخیص سرزنش براساس نشانه های آن:
1ـ فحاشی و جریحه دار کردن احساسات دیگری (بی عرضه، خپل، احمق، بدقواره، بی دست وپا، کمرو)
2ـ شوخی های نیش دار و خصمانه
101
دومین اسب سوار: سرزنش
3ـ مسخره کردن ـ روش ظریف سرزنش ـ مسخره کردن حرف ها یا اقدامات طرف مقابل
4ـ زبان بدنی ـ ظریف ترین روش سرزنش. از طریق تغییر ظریف چهره مثل پوزخند، برگرداندن نگاه، جمع کردن لب ها
102
آزموندومین اسب سوار: سرزنش
1ـ وقتی ناراحتم فقط اشکالات او را می بینم.
2ـ برای برخی از کارهای همسرم هیچ ارزشی قائل نیستم.
3ـ همسرم را سرزنش می کنم.
4ـ گاهی همسرم مثل یک احمق رفتار می کند.
5ـ وقتی با نظر همسرم مخالفم، نمی توانم به حرف های او گوش دهم.
6ـ گاهی همسرم خیلی خودخواه می شود.
103
سومین اسب سوار: جبهه گیری
جبهه گیری یعنی رفتار تدافعی نسبت به دیگری گرفتن. یعنی نقش قربانی را بازی کردن و دفاع و جبهه گیری را حق خود دانستن.
علائم جبهه گیری:
1ـ شانه خالی کردن از زیر بار مسئولیت (مسئولیت گریزی)
ـ چرا تو میهمانی با لباس من شوخی می کنی؟ جواب: تو حساسی من چیز خاصی نگفتم.
ـ چرا خانه اینقدر کثیفه؟ جواب: بیشتر از این نمی رسم، کارگر بگیر.
104
علائم جبهه گیری:
2ـ بهانه آوری؛ به میان کشیدن پای عوامل دیگر ـ همیشه دیر می رسی و نمی توانی سر وقت بیایی؟ جواب: بزرگراه لعنتی شلوغ بود.
ـ چرا کتمان کردی که اضافه حقوق گرفتی و به من نگفتی؟ جواب: چون یک ساعته فرجش می کردی.
105
علائم جبهه گیری
3ـ مخالفت با حدس های منفی همسر ـ به هنگام پیش بینی های منفی همسرتان با او مخالفت می کنید.
ـ نظرت در مورد این مقاله که نوشتم چیه؟ مطمئناً تو از این نوشته جات فمینیستی بدت می یاد؟ جواب: نه بدم نمی آید، مزخرف بافی های بیهوده را دوست ندارم. اتلاف وقت است.
106
علائم جبهه گیری:
4ـ مبادله شکایت یا بازی «مال من بهتر است». ـ یک شکایت در برابر هر شکایت.
ـ هیچ وقت میهمانی نمی دهیم، چون تو از آدم بدوری؟ پاسخ: نه چون تو دست و پا چلفتی و از عهده کارها برنمی آیی؟
107
علائم جبهه گیری:
5ـ مرد آینه ای / زن آینه ای ـ من آینه، هر چه بگی به خودت
ـ تو تنبل ای و هیچ وقت در کارهای خانه به من کمک نمی کنی.
پاسخ: مگر تو تو کارهای حیاط و ماشین به من کمک می کنی؟
ـ تو میهمانی رفتارت بد بود.
پاسخ: در مراسم عروسی خواهر من رفتار تو خوب و شایسته بود؟
108
علائم جبهه گیری:
6ـ بله ـ امّا ـ گویی ـ قرار بود دیوار را رنگ کنی. پاسخ: بله امّا مامان خانم شما سرزده آمد خانه و باید از ایشان پذیرایی می کردم.
109
علائم جبهه گیری:
7ـ تکرار حرف های خود
ـ بجای گوش دادن به هم، فقط حرف های قدیمی خود را تکرار کردن.
8ـ ناله کردن
ـ تو مرا هیچ جا نمی بری.
ـ گفتم برو دکتر ولی به حرف من اهمیت نمی دهی
110
علائم جبهه گیری:
9ـ رفتار غیرکلامی: نشان دادن ژست ها و حرکات بدنی حاکی از جبهه گیری مانند :
لبخندهای تصنعی، دست به سینه نشستن به حالت تدافعی، بازی با انگشتر، حلقه یا گردن بند به هنگام حرف زدن دیگری.
111
آزمون سومین اسب سوار: جبهه گیری
1ـ احساس می کنم همسرم مرا برای کارهای خوبم به اندازه کافی تحسین نمی کند.
2ـ همسرم بسیار حساس و زودرنج است.
3ـ وقتی همسرم از من شکایت می کند، در ذهنم دنبال راهی برای دفاع از خود می گردم.
4ـ وقتی همسرم شروع به شکایت می کند، سعی می کنم نظراتم را دوباره و چند باره توضیح دهم.
5ـ همسرم فقط دنبال این است که از من ایراد بگیرد.
6ـ از بس انتقاد و شکایت دریافت می کنم، در جروبحث های شدید با همسرم به دنبال تلافی کردن هستم
112
چهارمین اسب سوار: سکوت یا کشیدن دیوار سنگی بین یکدیگر
دیوار سنگی سکوت غالباً در مشاجرات دو نفره تشکیل می شود.
سکوت کننده مثل یک دیوار، ساکت و خاموش یک جا می نشیند و هیچگونه واکنش یا پاسخی به حرف های طرف مقابل نشان نمی دهد، چه موافق یا چه مخالف.
اگرچه ادعای سکوت کننده این است که برای حفظ آرامش سکوت کرده است ولی واقعیت این است که این نوع سکوت یک عمل قهرآلود است.
113
آزمون چهارمین اسب سوار: سکوت یا کشیدن دیوار سنگی بین یکدیگر
1ـ وقتی همسرم شروع به شکایت های تکراری اش می کند، دوست دارم از حرف های بیهوده اش فرار کنم.
2ـ بسیاری از مواقع بهنگام شکایت های او مجبور می شوم خودم را کنترل کنم و احساساتم را بر زبان نیاورم.
3ـ بیشتر اوقات احساس می کنم برای جلوگیری از یک دعوای بزرگ بهتر است خودم را کنار بکشم و چیزی نگویم.
4ـ برای حفظ آرامش و کمک به موقعیت ترجیح می دهم خودم را کنار بکشم.
5ـ وقتی جروبحث پیش می آید، ترجیح می دهم مکان را ترک کنم.
6ـ وقتی همسرم کنترل اش را از دست می دهد، سکوت می کنم
114
دست برداشتن از چهار اسب سوار و جایگزین کردن پادزهرهای آنها
115
نحوه اجرای برنامه جلسه هفتم
پس از اطمینان از عدم بحران در طول جلسه قبل تا این جلسه و ارزیابی تکالیف جلسه قبل فرایند زیر را انجام دهیم.
1- ابتدا آزمون عادات چهار اسب سوار ویرانگر را روی زوجین اجرا کنید
116
آزمون عادات (چهار اسب سوار)
هر عبارت را بخوانید و با «درست» یا «نادرست» پاسخ دهید.
هنگامی که درباره مسائل زندگی مشترک و رابطه مان با هم بحث می کنیم:
117
آزمون عادات (چهار اسب سوار)
118
آزمون عادات (چهار اسب سوار)
119
آزمون عادات (چهار اسب سوار)
120
آزمون عادات (چهار اسب سوار)
121
آزمون عادات (چهار اسب سوار)
122
آزمون عادات (چهار اسب سوار)
123
آزمون عادات (چهار اسب سوار)
124
نحوه اجرای جلسه هفتم
2-طرح شکایات با دقت: از زوجین می خواهیم که کامل هر کدام یکی ازآن ها یک شکایت خود را از دیگری با دقت و در نهایت آرامش بیان نمایید
125
نحوه اجرای جلسه هفتم
3- پس از آن از آن ها می خواهیم که احساس خود را از شکایت مطرح شده بیان کنند
4- پس ازبیان احساس خود از وی می خواهیم بدون سرزنش همسر خود موقعیت را توصیف و تشریح نماید
126
نحوه اجرای جلسه هفتم
4- در هر یک از مراحل سه گانه که احساس نمودیم از4 شوالیه جنگجو استفاده می نماید با یادآوری و طرح پرسش از وی می خواهیم که پادذهر مناسب را جایگزین نماید
127
اجتناب از شروع خشن و دعوت به آغاز نرم
در همان 3 دقیقه اول بیان شکایت ها مشخص خواهد شد که شروع خشن شکل گرفته است
بنابر این با یادآوری گفتگوی نرم(گفتگوی بدون انتقاد) بخواهید که از جایگزین ها استفاده نمایند
128
ارزیابی و پیشنهاد
پس از بیان شکایت یکی از وی بخواهید که میزان نقش یا مسئولیت هر یک را در این موضوع بیان کند
در ادامه از وی بخواهید که فعالیت هایی که برای حل مشکل انجام داده توصیف و ارزیابی نماید
در پایان از وی بخواهید که برای اجتناب از رخدادهای مشابه پیشنهاد خود را بیان کند
129
جابجایی نقش ها
در ادامه همین روند را یکی دیگر از زوجین آغاز نماید
توجه داشته باشید آغازهای نرم اولین گام در شروع گفتگو است
در پایان جمع بندی توسط زوجین انجام می شود
تکلیف جلسه نیز ادامه این گفتگو در منزل خواهد بود
130
جلسه هشتم: حل مشکلات قابل حل و کنارآمدن با مشکلات به بن بست خورده
131
هدف جلسه هشتم
کمک به درمان جویان است تا:
بگیرندکه تعیین کنند کدام مشکل قابل حل و کدام مشکل به بن بست خورده است .
دراین جلسه زوجین روی مشکلات قابل حل کار خواهند کرد.
حل مشکلات قابل حل
آن ها برای حل مشکلات از 4 مهارت پایه استفاده می کنند
این کار ممکن است بیش از یک جلسه نیاز داشته باشد.
الف)آغاز های نرم
ب)ترمیم و تشنج زدایی
ج)پذیرش نفوذ و مصالحه
د)آرامش بخشی
آغازهای نرم شامل:
آرام سازی
تمرکز روی جنبه های مثبت
قضاوت نکردن
تایید کردن
134
در خصوص تفاوت بین شکایات و انتقاد گفتگو کنید
1)شکایات با من شروع می شوند
2) شکایات طرف مقابل را سرزنش نمی کنند
3)شکایات طرف مقابل راسرکوب نمی کنند
4)شکایات از کلمات همیشه و هرگزاستفاده نمی کنند
حل مشکلات قابل حل
از زوجین بخواهید که یکی از شکایات معمول را مطرح کنند ولی بجای انتقاد ، شکایت کنند
این کار را به نوبت انجام دهند
نسبت به کار آن ها (شکایت یا انتقاد)باز خورد دهید
تکلیف خانگی بدهید: در منزل همین تمرین را انجام دهند.
ترمیم و تشنج زدایی
به زوجین بیاموزید که ارتباطات منفی را ترمیم کنند و موقعیت های تعارضی را تشنج زدایی کنند
ترمیم و تشنج زدایی
یک موضوع ساده تعارضی را انتخاب کنید (از تعارضات جلسه هفتم می توانید انتخاب کنید)
به آنان توضیح دهید که وقتی آنان در حال بحث کردن درباره یک موضوع مورد اختلاف یا تعارضی هستند برای ترمیم آن تلاش کنند
ترمیم و تشنج زدایی
توجه داشته باشید موضوعی را انتخاب کنید که قابل حل باشد
پس از انتخاب مساله توسط درمان جویان از آنان بخواهید به مدت 6دقیقه درباره موضوع بحث نمایند
از آنان بخواهید که بحث را با آغاز نرم شروع کنند
ترمیم و تشنج زدایی
در طی بحث از یک موضوع قابل حل از بکار گیری چهار شوالیه ویرانگر اجتناب نمایند
اگر از یکی از چهار اسب سوار استفاده نمودید بحث را متوقف کنند و اعلام کنند که در حال تلاش برای یک اقدام ترمیمی هستند
ترمیم و تشنج زدایی
از زوجین بخواهید وقتی یکی از آن ها از بکارگیری 4اسب سوار تخریب گر توسط دیگری جلوگیری کرد اقدام ترمیمی را پیشنهاد دهد
در چنین وضعیتی زوج دیگر آن را بپذیرد و بکارببرد
یادگیری پذیرش نفوذ و مصالحه
درباره گفتگویی که زوجین راجع به مشکلات قابل حل و اقدامات ترمیمی با استفاده از آغاز های نرم داشته اند سوال کنید
با هرگونه مشکلی که در انجام این گفتگوها داشته اند همدلی کنید و تلاش کنید مشکل را حل کنید
به درمان جویان بگویید وقتی به هر قیمتی که شده موضع خود را حفظ کنند شاید هزینه آن ها از دست دادن رابطه باشد
پذیرش نفوذ به این معنی است که یاد بگیرند باترک موضع محکم خود تلاش کنند تا موضعی را پیدا کنند که هر دو طرف بعضی چیزهایی را که دوست دارند یا احساس می کنند که نیازدارند در آن بیابند.
پذیرش نفوذ
پذیرش نفوذ
به انان بگویید که از یکدیگر بپرسند: 1)چطور می توانیم این مساله را بهتر درک کنیم؟
2)احساسات مشترکمان یا مهمترین احساساتی که درباره این مساله داریم کدامند؟
3)اهداف مشترکی که دراین مساله داریم کدامند.
4)راه هایی که برای رسیدن به اهدافمان می توانیم توافق کنیم چه هستند؟
یادگیری تشخیص غرق شدن درهیجانات خود
در خصوص ماهیت غرق شدن درهیجانات بازوجین صحبت کنید
به آنان چیزی شبیه این بگویید:شما می توانید تشخیص دهید که چه موقع دارید از لحاظ هیجانی غرق شوید.
در این هنگام قلبتان شروع به تپیدن می کند.
عضلات شکمتان ممکن است سفت شوند
کف دست ها و پاهایتان ممکن است عرق کند
در ادامه بعضی از نتایج غرق شدن را به آن ها بگویید
1)غرق شدن توانایی شمارا برای گوش دادن کاهش می دهد
2)خلاقیت شما رابرای یافتن راه حل کم می کند
3)غرق شدن موجب تکیه زدن بر رفتارهای آموخته شده قدیمی می شود
در ادامه بعضی از نتایج غرق شدن را به آن ها بگویید
4)رفتار های تیز و گریز را در شما زنده می کند
5)غرق شدن اغلب به الگوی خواهان گریزان یا توقع کناره گیری در تعامل زوجین ارتباط دارد
147
مداخلات
از هر یک از زوجین بخواهید برای دیگری توضیح دهد:
الف:چه چیزی موجب احساس غرق شدن وی در هیجانات می شود
ب:در هنگام غرق شدن در درون خود چه احساسی دارد
مداخلات
ج)چگونه مساله ها یاشکایات را مطرح می کند
د)به یکدیگر بگویند که همسر آن برای آرامش وی چه کاری می تواند انجام دهد
149
حل مشکلات قابل حل
ه:از آنان بخواهید که توضیح دهند برای ایجاد آرامش در خود چه کاری می توانند انجام دهند
و: از آنان بخواهید که توضیح دهند وقتی به غرق شدن نزدیک می شوند و نیاز به استراحت دارند چه علایم می توانند ایجاد کنند تا دیگری متوجه شود.
ح:از درمان جویان بخواهید توضیح دهندبرای استراحت دادن و برگشتن نزد یکدیگر تشریفات خاصی نیاز است
تمرین های مربوط به حفظ آرامبخشی
1-از درمان جویان بخواهید که احساس تنیدگی اضطراب و غرق شدن درهیجانات را تصور کنند، سپس به همسر خود علامت دهند که نیاز به استراحت دارند
2-سپس از آنان بخواهید توجه کنند که کدام قسمت های بدنشان دچار تنیدگی شده اند، گروه های عضلانی که تنیده هستند بطور ارادی منقبض و منسبط کنند، تنیدگی را شدت بخشند و سپس بگذارند که به آرامی به حالت اول بگردند
تمرین های مربوط به حفظ آرامبخشی
5-حتی اگر این موضوع موجب غرق شدن آنان در هیجان نگردید باز هم بخواهید که پس از 15دقیقه وقت استراحت تعیین کنند
6-تکلیف خانگی بدهید:وقت استراحت را حداقل یکبار در روز در خانه تمرین کنید
152
تمرین های مربوط به حفظ آرامبخشی
3-از زوجین بخواهید که خودشان را در مکانی تصور کنند که به طور کامل آرام هستند (دریک جزیره زیبا و آرام )
4-سپس از آنان بخواهید که درباره یک مساله قابل حل که به تازگی در یک یا دوهفته قبل برسد آن اختلاف داشتند بحث کنند
جلسه نهم:گفتگو در باره مشکلات همیشگی و به بن بست خورده
154
گفتگو درباره مشکلات همیشگی
هدف از این جلسه کمک به درمان جویان است تا یادبگیرند که در مکالمه درباره مشکلات همیشگی اشان شرکت کنند.
مشکلات همیشگی مشکلاتی هستند که زوجین ممکن است برای سالها با آن در گیر بوده اند.
گفتگو درباره مشکلات همیشگی
هدف تلاش برای حل این مساله نیست
زیرا به احتمال زیاد هرگز بطور کامل حل نخواهند شد
هدف تغییر رفتارهای هیجانی وابسته به مساله حل نشده است
هدف تغییر غلبه عاطفی منفی بر غلبع عاطفی مثبت است
گفتگو درباره مشکلات همیشگی
روش پیشنهادی گاتمن برای مداخله اولیه در مشکلات به بن بست خورده روش مصاحبه رویاهای با پوسته تعارض است
گاتمن معتقد است این برنامه بعد از جلسه 8یا9شروع کنید
اهداف درمان
آموزش درمان جویان برای شناسایی نقاط قوت تصور کردن رویاهای یکدیگراست.
1- مشخص کردن رویاهای زیر پوسته تعارض
2- افتخار به رویاهای یکدیگر
3- اداره کردن شایع ترین مقاومت در باره این مداخله
روش مداخله
1-از هریک از زوجین بخواهید نقاط قوت رابطه خود را طی سال ها زندگی مشترک بنویسند
2-از آنان بخواهیددرباره مشکل به بن بست خورده و همیشگی خود بحث و گفتگو کنند.
3-سپس به این سوالات زیر در ارتباط با مشکلات به بن بست رسیده پاسخ دهند
روش مداخله
1-تا بحال برای سازگاری با این مشکل چه کار هایی انجام داده اند
2-هیجانات زیربنایی آنان که با این مشکل مرتبط است کدامند
3-چقدر ممکن است آینده با این مساله یا مشکل سازگار شوند
4-چقدر می توانند عیوب و نقص های کوچک یکدیگر را که با این موضوع یا مساله ارتباط دارند بپذیرند
160
روش مداخله
از درمانجویان بخواهید نقاط قوتی که در رابطه با این مشکل دارند را جمع بندی نمایند :
تکالیف خانگی تعیین کنید :
-از زوجین بخواهید که جستجوی نقاظ قوت در رابطه با مشکلات به بن بست رسیده را را طی هفته های آینده ادامه دهند
کمک به زوجین برای کاوش رویاهای زیرپوسته تعارض ها
1-از زوجین بخواهید نقاط قوتی را که طی هفته گذشته در همسرشان کشف کرده اند را شرح دهد
2-از آنان بخواهید رویاهایشان در رابطه زناشویی که طی هفته گذشته درباره آنها فکر کرده اند را به اشتراک بگذترند
3-از آنان بخواهید رویاهایشان را که با این مشکل ارتباط دارد و رویاهایی که بخاطر این مشکل آن ها را از دست داده اید به اشتراک بگذارید
جلسه دهم: یافتن معنای مشترک در زندگی
163
اهداف جلسه دهم
اهداف اختصاصی :کمک به زوجین برای کاوش
1- نقش های خانوادگی
2- ارزش ها ی خانوادگی
3- نمادهای خانوادگی
،اهداف،نمادها و تاریخچه خانوادگی مشترک را کاوش نماید.
نقش ها، ارزش ها و نمادها
نقش ها، ارزش ها و نمادها به زندگی زوحین معنی می دهد و به ایجاد فرهنگ خانوادگی اشان کمک میکند.
برای رسیدن به این هدف زوجین می بایست معناهای پشت نقش ها، ارزش ها و نمادهای خانوادگی خود را شرح دهند
165
نقش ها، ارزش ها و نمادها
1-از زوجین بخواهید گفت و گو را درباره فرهنگ و آیین های خانوادگی برقرار کنند
2-درباره نقش های خانوادگی گفت و گو کنید
3-ارزش های خانوادگی خود را مشخص نمایند
4-نمادهای خانوادگی خود را تعیین کنند
جلسه یازدهم: خاتمه درمان
167
اهداف جلسه یازدهم
هدف جلسه: تعیین آمادگی درمانجویان برای خاتمه درمان
این تصمیم باید بر اساس آخرین و بهترین اطلاعات موجود اتخاذ شود
اطلاعات و داده هایی که نشان از دستیابی به اهداف درمان در هر جلسه باشد
تاکید گاتمن روی اجرای پرسشنامه ها و داده های حاصل از ان ها است
168
چه زمانی اهداف درمان تحقق یافته اند؟
1-نقشه های عشق
2-سیستم علاقه و تحسین زوجین فعال باشد
3-احساس های منفی به مثبت تغییر یابند
4-استفاده از چهار عامل تخریب گردر گفتگو به حداقل رسیده باشد
5-با شیوه آغازهای نرم و پذیرش نفوذ و از طریق مصالحه با مشکلات قابل حل برخورد شود
169
چه زمانی اهداف درمان تحقق یافته اند؟
6- تشنج ها را با استفاده از ترمیم آرامبخشی و استراحت و پذیرش رویاها و ارزش های یکدیگر تشنج زدایی کنند
7-با اظهار احترام و پذیرش رویا و ارزش های یکدیگر با مشکلات دائمی برخورد نمایند
170
نحوه اجرای جلسه یازدهم
در خصوص میزان دست یابی هر یک از موارد 7هفت گانه با زوجین گفتگو کنید
هر یک از زوجین دیدگاه خود را در خصوص موارد هفت گانه بیان کنند
در خصوص زمینه های احتمالی بازگشت به گذشته با درمانجویان گفتگو شود
از آنان خواسته شود این زمینه ها را هر کدام بطور جداگانه شناسایی کنند
171
نحوه اجرای جلسه یازدهم
در ارتباط با نحوه برخورد آنان با بازگشت به گذشته گفتگو کنید
روی تکالیف خانگی بعد از خاتمه درمان گفتگو کنید
از زوجین بخواهید که موانع احتمالی عدم تداوم تمرینات خانگی را بیان کنند
راهکارهای هر یک از زوجین برای تداوم گفتگو برای حل مشکلات احتمالی و انجام تکالیف خانگی را در جلسه ارزیابی کنید
172
نحوه اجرای جلسه یازدهم
از زوجین بخواهید که هر کدام از دیدگاه خودشان مجموع فرایند درمان را جمع بندی کنند
توضحیات تکمیلی خودتان را ارائه نمایید
173
نحوه اجرای جلسه یازدهم
در خصوص بازگشت مجدد به درمان یادآوری کنید که در صورت عدم امکان حل مشکلات قابل حل یا عدم سازگاری با مشکلات به بن بست خورده می توانند دوباره مراجعه نمایند
ختم جلسات درمان را اعلام کنید
174