به نام خدا
مفهوم بهره وری در سازمانها
تعریف لغوی: واژه بهره وری ترجمه اصطلاحی کلمه لاتین (PRODUCTIVITY) به معنی باروری و سودمندی و استعداد تولیدی می باشد. اولین بار این واژه در مقاله ای از کس نی (QUESNAY) در سال 1766 در حدود 240 سال پیش بکار برده شد و 70 سال بعد از آن در سال 1833 میلادی فردی بنام لیتره (LITTRE) بهره وری را قدرت تولید تعریف کرد. بعبارتی بهره وری یعنی:قدرت تولیدی، باروری و مولد بودن.
تعریف کاربردی:در اوائل قرن بیستم از این کلمه تعریف مناسب تری ارائه شد :
بهره وری برابر است با نسبت خروجی به یکی از عوامل تولید.
بهره وری چیست
در سال 1900 فردی بنام ارلی بهره وری را ارتباط بین بازده و وسایل بکار رفته برای تولید این بازده عنوان کرد. 1950 سازمان همکاری اقتصادی اروپایی یا OEEC تعریف کاملتری از بهره وری به این شرح ارایه داد: بهره وری خارج قسمت بازده به یکی از عوامل تولید است. بدین ترتیب می توان از بهره وری سرمایه، بهره وری سرمایه گذاری، بهره وری مواد خام، بسته به این که بازده در ارتباط با سرمایه، سرمایه گذاری یا مواد خام و غیره مورد بررسی قرار گیرد نام برد. دیوسیس 1955 : تغییراتی که میزان محصول بر اثر منابع بکار رفته ایجاد می شود. فابریکنت 1962 : همیشه نسبت بین بازده و نهاده بهره وری است. سومانت 1979 : نسبت بازده ملموس به نهاده های ملموس
1. بهره وری درجه استفاده موثر از هر یک از عوامل تولید است. 2. بهره وری در درجه اول یک دیدگاه فکری است که همواره سعی دارد آنچه که در حال حاضر موجود است بهبود بخشد. بهره وری مبتنی بر این عقیده است که انسان می تواند کارها و وظایفش را هر روز بهتر و با اخذ نتایج برتر از روز بیش به انجام رساند.
آژانس بهره وری اروپا EUROPEAN PRODUCTIVITY AGENCY (EPA) بهره وری را اینگونه تعریف می کند:
واژه « بهره وری» برای نخستین بار توسط فرانسواکنه ریاضیدان و اقتصاددان طرفدار مکتب فیزیوکراسی( حکومت طبیعت) به کار برده شد. «کنه» با طرح جدول اقتصادی، اقتدار هر دولتی را منوط به افزایش بهره وری دانست.
در سال 1883 فرانسوی دیگری به نام «لیتره» بهره وری را دانش و فن تولید تعریف کرد.
تاریخچه بهره وری
برای اندازه گیری سطح بهره وری در یک نظام (سیستم) از شاخص های بهره وری استفاده می گردد . به طور کلی هر نسبتی که متشکل از ستاده سیستم در صورت و نهاده سیستم در مخرج باشد شاخص بهره وری شناخته می شود . ولی ارزش تمامی انها در چرخه بهبود بهره وری یکسان نیست . شاخص هایی در این چرخه مناسب شناخته میشوند که دارای سطح مطلوبی از ویژگیهای ذیل باشند.
قابلیت محاسبه شاخص هایی که برای اندازه گیری بهره وری انتخاب میشوند باید امکان محاسبه آنها به سهولت وجود داشته باشد چرا که در غیر این صورت مشکل بودن محاسبه به خصوص در آغاز راه اندازی سیستم اندازه گیری به مانعی برای استقرار آنها مبدل خواهد شد.
شاخص های بهره وری
اهداف طرح
هدف محوری
تدوین نظامی که به کمک آن بتوان در هر زمان میزان بهره وری معاونت توسعه را محاسبه نمود
سایر اهداف
بررسی شاخصهای کارآیی و اثربخشی در حوزه خدمات
شناسایی اهداف، سیاستها و وظایف معاونت توسعه در ارتباط با برنامه های توسعه کشور
تعیین شاخصهای کارآیی، اثربخشی و بهره وری معاونت توسعه و دوایر آن
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
معاونت توسعه مدیریت، منابع و امورمجلس
دفتر مدیریت منابع انسانی
دفتربرنامهریزی منابع مالی و بودجه
اداره کل ذیحسابی و امور مالی
دفتر مدیریتمنابع فیزیکی و امورفنی
دامنه اجرای طرح
تحقیقات کاربردی
مرکز توسعه مدیریت و سیستمها
مدیریت امور عمومی
دفتر حقوقی و امور مجلس
مراحل انجام کار
دایره المعارف:
بهره وری عبارت است از نسبت تولید به آنچه که برای تولید استفاده می شود.
سازمان بین المللی کار (ILO) :
محصولات مختلف از ادغام چهار عامل اصلی زمین، کار، سرمایه و سازماندهی ایجاد می شوند. نسبت این عوامل بر تولید برای سنجش بهره وری بکار می رود.
آژانس بهره وری اروپا(EPA) :
بهره وری درجه استفاده موثر از هر یک از عوامل تولید است.
سازمان ملی بهره وری ایران:
درست انجام دادن (کارآیی) مستمر و مداوم (کیفیت) کار درست (اثربخشی).
تعریف بهره وری
چرخه بهره وری
اندازه گیری بهره وری
بهبود بهره وری
ارزیابی بهره وری
برنامه ریزی بهره وری
1
2
3
4
اثر بخشی
+ کارایی
= بهره وری
مزایای حاصل از اندازه گیری بهره وری
تعیین موقعیت سازمان در مقایسه با رقبا
برقراری ارتباط صریح بین بهره وری و اهداف استراتژیک سازمان
مشخص کردن مشکلات موجود در سازمان و اولویت بندی آنها
پیاده سازی نظام پاداش واقعی و عادلانه
مشهود ساختن پیشرفتها و موقعیتها
کمک به واگذاری آسان و موثر مسئولیتها
کم
کم
زیاد
زیاد
اثر بخشی
کارایی
ماتریس بهره وری
سازمان بهره ور
کارایی
تعیین کننده نسبت بین ستانده ها و نهاده ها
میزان بهره گیری از کل ظرفیت تولید کالا یا خدمت
نحوه درست انجام دادن کارها
الگوی اندازه گیری کارآیی کل
سازمان
کارایی جزیی= نسبت بین جمع کل ستانده ها به یک داده خاص
کارایی مولفه ای= نسبت بین یک ستانده به کل داده های مرتبط
کارایی خاص= نسبت بین یک ستانده به یک داده خاص
کارایی نهایی= نسبت بین جمع کل ستانده ها به جمع کل داده ها
اثربخشی
درجه یا میزان دستیابی سازمان به هدفهای مورد انتظار
حجم کار درست صورت گرفته در سازمان
اثربخشی
روش مبتنی بر تامین منابع
روش مبتنی بر فرایند ها
روش مبتنی بر اهداف
کارایی
اثربخشی
بهره وری
بهره وری
روش مبتنی بر گروه های ذینفع
روش مبتنی بر ارزش رقابتی
گروه های ذینفع خارجی
گروه های ذینفع داخلی
ارزش های رقابتی
اثربخشی
اثربخشی
کارایی
بهره وری
بهره وری
رویکرد های سنتی
رویکرد های نوین
الگو های اندازه گیری اثر بخشی سازمان
مدل پیشنهادی اندازه گیری بهره وری
نگاه سیستمی به سازمان
محصول
منابع
ارزیابی
اجرا
برنامه ریزی
نگاه مدیریتی به سازمان
فعالیتهای صورت گرفته به منظور تعیین اجزای مدل
مطالعه برنامه های عمرانی قبل از انقلاب
مطالعه برنامه های توسعه بعد از انقلاب
بررسی ماموریتها و وظایف وزارتخانه و معاونت توسعه
تبادل نظر با مدیران حوزه معاونت توسعه
تعیین نوع ورودیها و خروجیهای مرتبط با هر یک از ماموریتها
بررسی شاخصهای معمول اندازه گیری در بخش بهداشت و درمان
طراحی شاخصهای بهره وری، کارآیی و اثربخشی با توجه به داده های بدست آمده
فصل اول: مفهوم بهره وری
با شروع دوره نهضت مدیریت علمی در اوایل سالهای 1900، فردریک وینسلور تیلور و فرانک و لیلیان گیلبرث به منظور افزایش کارائی کارگران، در باره تقسیم کار، بهبود روشها و تعیین زمان استاندارد، مطالعاتی انجام دادند. «کارائی» به عنوان نسبتی از زمان واقعی انجام کار به زمان استاندارد شده تعریف شد.
نهضت مدیریت علمی و بهره وری
فصل اول: مفهوم بهره وری
دراطلاعیه تشکیل مرکز بهره وری ژاپن در سال 1955 در ارتباط با اهداف ناشی از بهبود بهره وری چنین بیان شده است: «حداکثر استفاده از منابع فیزیکی، نیروی انسانی و سایر عوامل به روشهای علمی به طوری که بهبود بهره وری به کاهش هزینه های تولید , گسترش بازارها , افزایش اشتغال و بالارفتن سطح زندگی همه آحاد ملت، منجر شود.»
اهداف ناشی از بهبود بهره وری در اطلاعیه تشکیل مرکز بهره وری ژاپن
فصل اول: مفهوم بهره وری
در سال 1950 سازمان همکاری اقتصادی اروپا (OEDC) به طور رسمی بهره وری را چنین تعریف کرد :
« بهره وری حاصل کسری است که از تقسیم مقدار یا ارزش محصول بر مقدار یا ارزش یکی از عوامل تولید بدست می آید. بدین لحاظ می توان از بهره وری سرمایه، مواد اولیه و نیروی کار صحبت کرد» .
تعریف سازمان همکاری اقتصادی اروپا (1)
فصل اول: مفهوم بهره وری
تعریف سازمان بین المللی کار: بهره وری عبارت است از نسبت ستاده به یکی از عوامل تولید (زمین، سرمایه ، نیروی کار و مدیریت)
تعریف آژانس بهره وری اروپا: بهره وری درجه وشدت استفاده موثر از هریک از عوامل تولید
برخی تعاریف بهره وری (2و3)
فصل اول: مفهوم بهره وری
تعریف کندریک-گرامر: دکتر جان کندریک و دانیل کریمر، بهره وری را در نگرشی اقتصادی یعنی تولید سرانه یا میزان ناخالص داخلی به ازاء هر نفر ساعت کار می دانند.
تعریف مرکز بهره وری آمریکا: در اواخر دهه 1970 و اوایل 1980 مر کز بهره وری آمریکا این تعریف را ارائه کرد:
سود= بهره وری × قیمت تعدیل شده
برخی تعاریف بهره وری (4و5)
فصل اول: مفهوم بهره وری
تعریف استینر: معیار عملکرد و یا قدرت و توان هر سازمان در تولید کالا و خدمات.
تعریف استیگل: نسبت میان بازده به هزینه های تولیدی.
برخی تعاریف بهره وری (6 و 7)
فصل اول: مفهوم بهره وری
تعریف ماندل: بهره وری به مفهوم نسبت بین بازده تولید به منبع مصرف شده است که با سال پایه مقایسه می شود.
تعریف دیویس: تغییر بدست آمده در مقدار محصول در ازاء منابع مصرف شده.
تعریف فابریکانت: یک نسبت همیشگی بین خروجی به ورودی .
برخی تعاریف بهره وری (8، 9 و10)
امروزه تقریباً نویسندگان اجماع نظر دارند که اندازه بهره وری با تقسیم ارزش ستاده ها (محصول) به ارزش نهاده ها (داده ها) بدست می آید. همین که در مقدار معینی نهاده ها، مقدار محصول ( با حفظ کیفیت) افزایش یابد یا مقدار نهاده های به کار رفته برای یک مقدار محصول کاهش یابد، بهره وری افزایش می یابد.
بهره وری عبارت است از نسبت ستاده (کالا یا خدمت و یامجموعه ای از کالاها وخدمات ) به داده ها(عامل یا عوامل تولید): ستاده
داده
فصل اول: مفهوم بهره وری
جمع بندی تعاریف بهره وری
اثر بخشی
فصل اول: مفهوم بهره وری
درجه رسیدن به اهداف از پیش تعیین شده در هر سازمان، میزان اثربخشی در هر سازمان را نشان می دهد. اثربخشی با سوالاتی از این قبیل معلوم می شود:
آیا برای رسیدن به اهداف سازمان،اهداف درستی انتخاب می کنیم؟
آیا مشکلات سازمان را به درستی تشخیص داده ایم، و در صدد رفع آنها برآمده ایم ؛ بطوری که به هدفهای سازمان در موعد مقرر دست یابیم؟
کارایی
فصل اول: مفهوم بهره وری
به اجرای درست کارها در سازمان مربوط می شود. یعنی تصمیماتی که با هدف کاهش هزینه ها، افزایش مقدار تولید و بهبود کیفیت محصول اتخاذ می شوند.
کارایی نسبت بازدهی واقعی به بازدهی استاندارد است.
نوآوری
به میزان تطابق محصولات تولیدی و فرایندهای تولیدی یک سازمان در قبال تغییرات تقاضا و نیازهای جدید مشتریان، تغییرات تکنولوژی و ساخت محصولات جدید گفته می شود.
نوآوری بمنظور برآورد نیازهای جدید مشتریان یا ایجاد تقاضای جدید و کسب سهم بیشتر بازار در مقایسه با رقبا انجام می شود.
فصل اول: مفهوم بهره وری
قابلیت انعطاف
فصل اول: مفهوم بهره وری
به میزان توان سیستم تولیدی هر سازمان در عکس العمل تقاضا و تطابق با تغییرات مورد لزوم در نوع، ترکیب و مقدار محصول گفته می شود .
کیفیت زندگی کاری
فصل اول: مفهوم بهره وری
یعنی :
سازمان تا چه میزان به برقراری ایمنی در محیط کار، امنیت شغلی در سازمان، پرورش استعداد کارکنان خود و بالابردن مهارتهای آنان از طرق گوناگون و به عبارتی دیگر ایجاد رضایت شغلی آنان از محیط کارقادر می باشند.
فصل اول: مفهوم بهره وری
سودآوری، بهره وری وکیفیت
سودآوری: سودآوری تابعی از درآمدها و هزینه ها می باشد. درآمدها به قیمت فروش و مقدار فروش محصول بستگی دارد. در حالی که هزینه ها تابعی از ارزش نهاده ها و منابع بکار رفته در تولید محصول می باشند
بهره وری: یعنی اینکه سازمان در قبال مقدار معینی از محصول به چه نسبتی از منابع تولیدی استفاده می کند.
کیفیت: به درجه تطابق محصول تولید شده با نیازهای مشتریان و طرح محصول گفته می شود.
فصل اول: مفهوم بهره وری
مدیریت عملیات و سودآوری
نهاده ها
عملیات
محصول
سودآوری = هزینه ها – درآمدها
هزینه ها
درآمدها
بهره وری و کیفیت
بهره وری جزئی
نسبت ارزش یا مقدار محصول به یک طبقه از نهاده را گویند.
شاخص بهره وری نیروی کار
=
شاخص بهره وری سرمایه
=
محصول
نفر ساعت کار
محصول
سرمایه
شاخص بهره وری انرژی
=
شاخص بهره وری مواد
=
محصول
محصول
انرژی مصرفی
مواد اولیه مصرفی
فصل اول: مفهوم بهره وری
بهره وری کلی عوامل تولید
فصل اول: مفهوم بهره وری
عبارت است از نسبت خالص محصول بر مجموع نهاده های نیروی کار و سرمایه
بهره وری کلی عوامل تولید
=
خالص محصول
داده نیروی انسانی + داده سرمایه
معمولاً بجای خالص محصول، ارزش افزوده را قرار می دهند
بهره وری کلی
فصل اول: مفهوم بهره وری
عبارت است از نسبت کل ارزش محصول تولید شده به مجموع ارزش کلیه نهاده های مصروفی است .
بهره وری کلی
=
ارزش محصول تولید شده
مجموع ارزش کلیه نهاده های مصرفی
این شاخص تاثیر مشترک و همزمان همه نهاده ها و منابع در ارتباط با ارزش محصول بدست آمده را اندازه گیری می کند .
بهره وری چند عامل
فصل اول: مفهوم بهره وری
در این شاخص بجای همه عوامل در مخرج کسر، ارزش تنها چند عامل از عوامل تولید را قرار می دهند.
بهره وری چند عامل
=
ارزش محصول تولید شده
ارزش چند عامل تولید
شاخص بهره وری جامع کل
فصل اول: مفهوم بهره وری
عبارت است از حاصلضرب شاخص بهره وری کل در شاخص عوامل غیر قابل لمس
شاخص عوامل غیر قابل لمس × شاخص بهره وری کل = شاخص بهره وری جامع کل
این شاخص پیچیده ترین معیار بهره وری است که مفهوم بهره وری را نسبت به آنچه رایج و متداول است را وسعت می بخشد و عوامل کیفی را نیز در بر می گیرد .
بهره وری از دیدگاه سیستمی
فصل اول: مفهوم بهره وری
محیط: محیط تجاری، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، تکنولوژی و ….
فرایند تبدیل
هزینه ورودیها
قیمت خروجی ها
ورودی
بازخور
خروجی
فیزیکی
بازخور
مالی
خرید
فروش
بهره وری از دیدگاه ژاپنی
فصل اول: مفهوم بهره وری
بهره وری در ژاپن موضوعی ملی و فراگیر است و به عنوان یک رویکرد تاریخی، استراتژی بهبود بهره وری در کنار مدیریت کیفیت جامع مطرح می گردد.
P ( شاخص بهره وری )
=
)Yبازده یا محصول تولید شده )
L (نیروی کار یا ساعات کار انجام شده)
Y= (T) ضایعات- (D) حجم کل تولید
پرفسور ساساکی استاد دانشگاه سوکاهای ژاپن فرمول زیر را با در نظر گرفتن عامل ضایعات برای اندازه گیری بهره وری پیشنهاد داد:
ادامه بهره وری از دیدگاه ژاپنی
فصل اول: مفهوم بهره وری
P ( شاخص بهره وری )
=
S
L+M
پرفسور ساساکی فرمول دیگری را نیز معرفی می کند که تنها به کارگر به عنوان عامل کار توجه نشده است و عامل مدیریت را نیز وارد ساخته است .
قیمت ارزش کالا و خدمات فروخته شده در بازار :S
:L کارگر
:M مدیریت
رویکرد اقتصادی به بهره وری
فصل اول: مفهوم بهره وری
Q= f( K,L)
از نظر اقتصادی مقدار محصول یا خروجی، تابع عوامل سرمایه و نیروی کار فرض می گردد.
مقدار تولید :Q
:K سرمایه
:L نیروی کار
افزایش تولید ضرورتاً به معنای بهبود بهره وری نیست.
بهبود کارایی، ارتقاء بهره وری را تضمین نمی کند.
افزایش در درآمد حاصل از فروش الزاماً بهبود بهره وری را تضمین نخواهد کرد.
بهره وری فقط مختص بخش صنعت نیست.
فصل اول: مفهوم بهره وری
برخی سوء برداشتها در باره مفهوم بهره وری
افزایش بهره وری نباید به بهای تنزل کیفیت انجام شود .
بهره وری در سطح ملی: افزایش بهره وری تنها راه توسعه اقتصادی کشورها می باشد
که موجب ارتقاء سطح رفاه زندگی یک ملت می گردد.
بهره وری در سازمان : استفاده بهینه و موثر و کارآمد از منابع، تقلیل ضایعات ، کاهش قیمت تمام شده ، بهبود کیفیت، ارتقاء رضایت مشتریان ، دلپذیری از محیط کار و افزایش انگیزه و علاقه کارکنان به کار
سطوح بهره وری بترتیب از پایین تا بالا
بهره وری در خانه: ارتقاء بهره وری در خانه موجبپایین آمدن ضایعات، از بین رفتن اسراف و کیفیت زندگی بهتر می شود .
بهره وری فردی: استفاده بهینه از مجموعه استعدادها و توانائیهای فرد در مسیر پیشرفت زندگی.
سطوح بهره وری
فصل اول: مفهوم بهره وری
بهره وری سبز
بهره وری سبز نتیجه برنامه ”تولید پاکیزه تر“ در دستور کار بخشهای تولیدی قرار گرفته است.
بهره وری سبز به عنوان یک هدف دارای آثار گوناگون در توسعه پایدار است . به طوری که مفاهیم محیط زیست را با احیاء و حفظ منابع طبیعی در امور فنی، اقتصادی و استراتژیک بهره وری پیوند می دهد.
فصل اول: مفهوم بهره وری
– عوامل موثر بر وضعیت بنگاهها و سازمانها
– تغییر تاکیدها در دهه های 1970 و 1980
– مدیریت در شرایط وجود هدفهای متناقض در دهه 1990
رئوس مطالب فصل دوم
– تغییر در کانونهای مورد توجه مدیران
– نقش سازمانهای ژاپنی و بهره وری
-سازمانهای ملی بهره وری در برخی از کشورهای آسیایی
-بهره وری در ایران
فصل دوم: ضرورت مدیریت فراگیر بهره وری
یکپارچگی و ارتباطات بیشتر در سطح جهان: توسعه ارتباطات الکترونیکی و ماهواره ای بر طرز تفکر، نوع نگرش ها، بینش ها ، نحوه انجام کارها ، شیوه مذاکره، بازی و سرگرمی، خرید ،سرمایه گذاری و بطور کلی شیوه زندگی نسبت به گذشته تحولات زیادی را بوجود آورده است که این تغییرات همچنان ادامه دارد.
عوامل موثر بر وضعیت بنگاهها و سازمانها (1)
فصل دوم: ضرورت مدیریت فراگیر بهره وری
فصل دوم: ضرورت مدیریت فراگیر بهره وری
سرعت بالای ارتباطات جهانی: سرعت بالای ارتباطات جهانی، منافع و مخاطراتی برای جوامع بدنبال داشته است. از یک طرف اکثریت مردم جهان ، با امکانات ماهواره ای و شبکه ای با یکدیگر می توانند ارتباط برقرار کنند. از طرف دیگر فشار قابل توجهی بر سازمانها بوجود آمده به طوری که آنها به دشواری می توانند جوابگوی شرایط در حال تغییر امروز باشند.
عوامل موثر بر وضعیت بنگاهها و سازمانها (2)
فصل دوم: ضرورت مدیریت فراگیر بهره وری
تناقض همکاری و رقابت پذیری: شرکتها با سهولت بسیار می توانند با سایر سازمانها و حتی شرکتهای رقیب خود همکاری کنند، با این وجود رقابتهای اقتصادی، سیاسی، فکری و اقتصادی بیش از گذشته حاد شده است.
عوامل موثر بر وضعیت بنگاهها و سازمانها (3)
فصل دوم: ضرورت مدیریت فراگیر بهره وری
پیچیدگی و نا اطمینانی: پیچیدگی، بی ثیاتی و نااطمینانی در جهان پویای امروز به قدری است که مدلهای سنتی گذشته و امروزی مدیریت به سرعت می توانند منسوخ شوند. به عنوان مثال موسسه برکانا اعتقاد دارد که علوم جدید، مطالب زیادی در باره کنترل و اداره سیستم های پیچیده مدیریت اطلاعات، روشهای برنامه ریزی و پیش بینی به ما یاد می دهد.
عوامل موثر بر وضعیت بنگاهها و سازمانها (4)
فصل دوم: ضرورت مدیریت فراگیر بهره وری
تغییر در موازنه قدرتهای اقتصادی: تا دهه 1970 پایگاه قدرت و فعالیتهای اقتصادی جهان تنها در ایالات متحده بود. اما در اواخر دهه 1970 نرخ تورم در این کشور به دو رقمی تغییر کرد و پایگاه اقتصادی به ژاپن که در برابر ایالات متحده از بازار تجاری خوبی برخوردار بود انتقال پیدا کرد. در دهه 1980 مدیریت به سبک ژاپنی در ایالات متحده رواج پیدا کرد . ژاپنی ها کارخانه های متعددی در امریکا تاسیس کردند.
عوامل موثر بر وضعیت بنگاهها و سازمانها (5)
فصل دوم: ضرورت مدیریت فراگیر بهره وری
تغییر صحنه بازار جهانی:
-بازیگران بین المللی: در سال 1981 تنها دو کارخامه مهم سازنده کامپیوتر شخصی یعنی IBMو APPLE وجود داشتند. امروزه تعدا این شرکتها به 110 موسسه رسیده است .
-حق انتخاب بیشتر مشتریان: امروزه مشتریان به علامت تجاری کالایی که مصرف می کنند به مانند گذشته زیاد وفادار نیستند.
-مقررات زدائی: امروزه شرکتها مجبورند در پاسخ به تغییرات محیطی در ساختار سازمانی، نحوه اداره عملیات و بازاریابی خود تغیرات زیادی به وجود بیاورند.
-کاهش طول عمر کالا: به علت سرعت بالا در توسعه تکنولوژی و تطابق روشهای مهندسی تولید با این تغییرات، زمان عمر محصول کاهش یافته است.
عوامل موثر بر وضعیت بنگاهها و سازمانها (6)
فصل دوم: ضرورت مدیریت فراگیر بهره وری
مسائل زیست محیطی و توسعه پایدار: در پی اجلاس 1992 در برزیل در باره مسائل زیست محیطی کره زمین، جهان شاهد توجه و حرکت سریع به حفاظت محیط زیست و بازیافت مواد می باشد . بعد از 4 سال مذاکره به وسیله 43 کشور جهان، مشخصات لازم برای مدیریت مسائل زیست محیطی در سریهای ISO-14000در اواخر 1996 انتشار یافت.
عوامل موثر بر وضعیت بنگاهها و سازمانها (7)
فصل دوم: ضرورت مدیریت فراگیر بهره وری
تغییر تاکیدها در دهه های 1970 و 1980
پس از جنگ جهانی دوم، ژاپن و آلمان اقتصاد خود را بازسازی کردند.
در دهه های 1950 و 1960 تاکید موسسات بر فروش بیشتر برای استفاده از رونق اقتصادی آن دوران بود. زیرا در سطح جهان، رقابت به شدت امروز وجود نداشت. اما با تحریم نفتی در سال 1973 افزایش قیمت انرژی موجب شد صنعت خودروسازی امریکا در رقابت با واردات خودروهای کم مصرف ژاپنی دچار رکود و بحران شدند. این مساله باعث شد مدیران صنعت خودروسازی امریکا به بهبود تولید و عملیات در واحدهای خود بپردازند .
فصل دوم: ضرورت مدیریت فراگیر بهره وری
مدیریت در شرایط وجود هدفهای متناقض در دهه 1990
امروزه سازمانها با مجموعه ای از هدفهای متناقض روبرویند:
تا آنجاکه ممکن است رضایت مشتریان را جلب کرد اما در قیمتهای رقابتی
تا آنجا که ممکن است سیکل زمانی تولید را کاهش داد اما با منابع مالی محدود.
حداقل استفاده از سرمایه ثابت با کوتاهترین دوره برگشت سرمایه و …
بسیاری از این هدفها نه همه آنها متنقاضند. مثلاً در عین حال شرکتها بدنبال نیروی کار وفادار باشند از طرف دیگر در صورت لزوم به اخراج کارکنان خود اهمیتی ندهند. از شرکتها خواسته می شود محصولاتی که به محیط زیست لطمه نزنند، تولید کنند در حالی که هزینه های اضافی به مصرف کنندگان منتقل نشود .
فصل دوم: ضرورت مدیریت فراگیر بهره وری
تغییر در کانونهای مورد توجه مدیران
در اواخر دهه 1980 و دهه 1990 مدیران لازم بود نگرش خود را در اداره سازمانها به شرح زیر تغییر دهند:
توجه به نتایج بلند مدت به جای کوتاه مدت.
توجه بیشتر به بازارهای خارجی تا داخلی.
تمرکز بر نگرش و اقدامات استراتژیک به جای نگرش عملیاتی و محدود.
توجه بیشتر به رضایت مشتریان.
توجه بیشتر به مدیریت جامع بهره وری تا تاکید صرف به بهبود کیفیت.
حرکت به سوی مدیریت مشارکتی تا فرد گرایی.
فصل دوم: ضرورت مدیریت فراگیر بهره وری
مدیریتها در ژاپن فارغ از هر گونه مزاحمتی، به صورتی کاملاً مختار و مصمم، اصل توسعه و پیشرفت موسسه را پیگیری و دنبال می کنند.
این همان نکته بسیار حساس و دقیق و همان ویژگی شاخص مدیریت ژاپنی است که در سایر نقاط جهان موارد نادری از آن را می توان یافت. مثلاً در یک سیستم سرمایه داری غربی، مدیریت دائماً در معرض دخالت و اعمال نظر سرمایه داران قرار دارد تا جایی که مثلاٌ در مواقعی که توسعه سازمان باعث تضعیف سرمایه داران اصلی شود، صاحبان سهام ممکن است برای حفظ موقعیت خود، از پیشرفت موسسه جلوگیری کنند.
نقش سازمانهای ژاپنی و بهره وری (1)
فصل دوم: ضرورت مدیریت فراگیر بهره وری
اطمینان و اعتماد در «سازمان» موسسات ژاپنی: این این اطمینان، هم از لحاظ امنطت شغلی برای تمام اعضای شرکت اعم از کارکنان و سرپرستان و مدطران وجود دارد و هم از لحاظ مسائل و مشکلات مالی و بحرانهای اقتصادی در موسسات مختلف ایفای نقش می کند. به عنوان مثال: در یک شرایط بحرانی، ممکن است که بانکهای ژاپنی به یاری موسسات صنعتی و تولیدی و خدماتی برخیزند.
نقش سازمانهای ژاپنی و بهره وری (2)
فصل دوم: ضرورت مدیریت فراگیر بهره وری
وظایف کارکنان ژاپنی و نقش آنها در بهره وری: مهمترین ویژگی کار در کارخانه ژاپنی، وجود اختیارات وسیع و آزادی کاملی است که کارگر در محل کار خود دارد . این آزادی عمل به حدی می رسد که حتی در مورد استاندارد کار نیز، خود کارگر است که شخصاً تصمیم می گیرد و راساً تصمیم خود را به اجرا می گذارد.
نقش سازمانهای ژاپنی و بهره وری (3)
فصل دوم: ضرورت مدیریت فراگیر بهره وری
نقش دستورالعملهای کارخانه در ژاپن و غرب: در کارخانه های ژاپنی دستوالعملها، نقش چندان مهم و عمده ای در گردش کار سیستماتیک کارخانه ها ندارند. دستوالعملها، برای وظایف کارگران حد ومرز مشخص تخطی ناپذیر تعیین نگردیده و نحوه انجام کارها را محدود نساخته اند. بلکه امکانات لازم جهت ابتکار و تفکر و تحرک و خلاقیت را به خوبی برای همگان در نظر گرفته اند.
حال آنکه در مقابل در موسسات آمریکایی و اروپایی کارهای انجام شده توسط کارگران و نحوه اجرای وظایف که هریک برعهده دارند با توجه به مفاد همین دستورالعملها ،دقیقاً مورد بازرسی و کنترل قرار می گیرد.
نقش سازمانهای ژاپنی و بهره وری (4)
فصل دوم: ضرورت مدیریت فراگیر بهره وری
ژاپن: ژاپن از جمله کشورهایی بوده است که پس از جنگ جهانی دوم به اهمیت بهره وری و ارتقاء آن اقدام نمود و با برامه ریزی اصولی توانست بهره وری ملی را افزایش دهد. مرکز بهره وری ژاپن در سال 1955 به سه ماموریت اصلی تاسیس شد:
– بهبود بهره وری به منظور افزایش فرصتهای اشتغال و ضمانت شغلی.
– سازگاری میان مدیریت و نیروی کار در روشهای بهبود بهره وری.
– توزیع عادلانه ثمرات حاصله از بهبود بهره وری در میان اقشار جامعه.
سازمانهای ملی بهره وری در برخی از کشورهای آسیایی (1)
فصل دوم: ضرورت مدیریت فراگیر بهره وری
هندوستان: هند از جمله کشورهای در حال توسعه است که به سبب جمعیت زیاد مردم آن در فقر و تنگدستی می بردند. در فوریه سال 1958 کشور هند شورای ملی بهره وری (NPC) را با توجه به اهداف زیر تاسیس کرد:
– برانگیختن و ایجاد آگاهی بهره وری در کشور.
– ایجاد پایگاه اطلاعاتی مربوط به شاخصهی بهره وری در سطح کلان.
– ارائه خدمات تخصصی در زمینه تکنولوژی و بهبود کارایی عملیاتی در سازمانها.
– اطلاع رسانی در باره بهره وری.
سازمانهای ملی بهره وری در برخی از کشورهای آسیایی (2)
فصل دوم: ضرورت مدیریت فراگیر بهره وری
سنگاپور: سنگاپور از جمله کشورهای آسیایی است که در چندسال اخیر توانسته به سرعت رشد کند و در زمره کشورهای بالای جهان از نظر درآمد سرانه قرار گیرد. این کشور در سال 1967 مر کز ملی بهره وری (NPC) را با اهداف زیر تاسیس کرد:
– آگاهسازی کارگران در زمینه ارتقاء بهره وری.
– برقراری روابط مناسب میان کارکنان و مدیران در اجرای برنامه های بهره وری.
– مشاوره و کمک به شرکتها در بهبود بهره وری.
سازمانهای ملی بهره وری در برخی از کشورهای آسیایی (3)
فصل دوم: ضرورت مدیریت فراگیر بهره وری
ایران از زمان تاسیس سازمان بهره وری آسیایی تا قبل از وقوع انقلاب اسلامی ایران در بهمن 1357 عضو بوده است . عضویت ایران در سال 1979 به حالت تعلیق درآمد اما از سال 1363 با تصویب مجلس شورای اسلامی به عضویت آن سازمان درآمد. سپس سازمان ملی بهره وری ایران در سال 1364 وابسته به وزارت صنایع سنگین تشکیل شد. سازمان ملی بهره وری ایران بعداً به وزارت صنایع و در سال 1377 به سازمان امور اداری و استخدامی ملحق شد. سازمان ملی بهره وری ایران بیشتر به دنبال کار فرهنگی در اشاعه و ترویج بهره وری در سطوح مختلف جامعه بوده است.
بهره وری در ایران (1)
فصل دوم: ضرورت مدیریت فراگیر بهره وری
بهره وری نیروی انسانی: گزارشها نشان می دهد شاخص بهره وری نیروی انسانی در ایران در مقایسه با کشورهای منطقه و نیز شرق آسیا بسیار پایین است.
بهره وری در ایران (2)
فصل دوم: ضرورت مدیریت فراگیر بهره وری
بهره وری مواد غذایی: بررسی های انجام شده نشان می دهد که ایران جزء سه کشوری است که بیشترین ضایعات مواد غذایی را در جهان دارند. سرانه مواد غذایی که هر شبانه روز در کشور به هدر می رود، معادل 1600 کیلو کالری است ، در صورتی که متوسط میزان مصرف غذایی در سالهای اخیر، 3900 کیلو کالری در روز افزایش یافته است.
بهره وری در ایران (3)
فصل دوم: ضرورت مدیریت فراگیر بهره وری
بهره وری ساعت کار: طبق آمار رسمی منتشر شده توسط مجامع علمی، ساعات کار مفید در ژاپن 49 تا 60 ساعت در هفته است . این رقم در کره جنوبی به 54 تا 72 ساعت و در آمریکا 36 تا 40 ساعت در هفته است در صورتیکه در صنایع ما ساعات کار مفید هفتگی به 6 تا 9 ساعت می رسد.
بهره وری در ایران (4)
فصل دوم: ضرورت مدیریت فراگیر بهره وری
بهره وری انرژی: در زمینه مصرف انرژی، طبق آمار ارائه شده نرخ مصرف سرانه انرژی در ایران بالاترین نرخ مصرف سرانه در دنیاست. چنانچه مصرف انرژی در ایران را معادل 100 فرض کنیم، مصرف سرانه انرژی در چین 33، در هند 19 و اندونزی 14 می باشد.
بهره وری در ایران (5)
فصل دوم: ضرورت مدیریت فراگیر بهره وری
تحقیق و توسعه:
طبق آمار در دهه 1370، هزینه تحقیقات در آمریکا و سوئیس 185 دلاربرای هر نفر بوده، در حالیکه در ایران 5/1 دلار برای هر نفر بوده است.
بهره وری در ایران (6)
فصل دوم: ضرورت مدیریت فراگیر بهره وری
کتاب :طبق آمار سال 1368 در ایران 6289 عنوان کتاب منتشر شده است و این در حالی است که در همین سال در تایلند 8/1 برابر ایران، در سوئیس 1/2برابر ایران، در کره جنوبی 2/6 برابر ایران کتاب منتشر شده است.
بهره وری در ایران (7)
فصل دوم: ضرورت مدیریت فراگیر بهره وری
چالشهایی که موسسات و سازمانهای ایرانی در آینده با آن روبرو خواهند بود عبارتند از:
الف-کاهش شدید درآمدهای ارزی کشور.
ب- کاهش بودجه حقیقی دولت.
پ- واگذاری شرکتهای دولتی به بخش خصوصی.
ت- افزایش بیکاری.
ث-تقاضای روزافزون برای خدمات زیر بنایی، آموزش و بهداشتی.
ج- استهلاک صنایع و ساختارهای کشور.
لذا تنها راه برون رفت از تنگناهای فوق، مدیریت جامع بهره وری نگرشی استراتژیک و اجرای مدیریت در سازمانهاست.
بهره وری در ایران (8)
– دور بهره وری
– مرحله سنجش و اندازه گیری
– مدل بهره وری فراگیر
فصل سوم: مفهوم و فلسفه مدیریت فراگیر بهره وری
رئوس مطالب فصل سوم
– مدل بهره وری فراگیر دکتر سومانث
– ارزیابی بهره وری
– مرحله تهیه برنامه عملیاتی برای بهبود بهره وری
– مرحله بهبود بهره وری
– مدیریت بهره وری فراگیر
فصل سوم: مفهوم و فلسفه مدیریت فراگیر بهره وری
دور بهره وری
سنجش و اندازه گیری
براساس محصول، مشتری، دپارتمان، واحدهای تولید و بر اساس شرکت
ارزیابی
در یک دوره زمانی
بین دو دوره
برنامه ریزی
بلند مدت
کوتاه مدت
بهبود
تکنولوژی، مواد، فرایند،
کارکنان و محصول
بهره وری فراگیر
محصول قابل لمس
نهاده قابل لمس
فصل سوم: مفهوم و فلسفه مدیریت فراگیر بهره وری
مدار بهره وری
سنجش و اندازه گیری (س)
ارزیابی (1)
برنامه ریزی (ب)
بهبود (به)
س
1
ب
به
س
1
ب
به
س
1
ب
به
زمان
فصل سوم: مفهوم و فلسفه مدیریت فراگیر بهره وری
مرحله سنجش و اندازه گیری
نخستین دور بهره وری، سنجش و اندازه گیری است. هر شرکتی برای بهبود بهره وری باید از سنجش و اندازه گیری عملکرد سازمان شروع کند. بدون سنجش و اندازه گیری عملکرد سازمان و بدون روشی متمرکز، سیستماتیک و تحلیلی نمی توان بهبود بهره وری را شروع کرد.
فصل سوم: مفهوم و فلسفه مدیریت فراگیر بهره وری
طبقه بندی روشهای
اندازه گیری و بهره وری در سطح اول و دوم شرکت
فصل سوم: مفهوم و فلسفه مدیریت فراگیر بهره وری
طبقه بندی روشهای اندازه گیری و بهره وری در سطح سوم، چهارم و پنجم
فصل سوم: مفهوم و فلسفه مدیریت فراگیر بهره وری
طبقه بندی روشهای اندازه گیری و بهره وری در سطح ششم و هفتم
نتیجه گیری
اگر بهره وری را تنها نسبت خروجی به ورودی بدانیم وازجنبه های فرهنگی وارزشی آن باز بمانیم پاره ای ازنکات درپرده ای ازابهام خواهد ماند.
درایران متاسفانه دررابطه با فعالیتهای مرتبط بابهره وری درسطح ملی سه مشکل اساسی وجود دارد:
1- بهره وری رابه عنوان مقوله ای جدا ومتمایز از فعالیتهای مدیریتی نشان دادن
2- خلاصه شدن فعالیتهای فرهنگی درسطح شعار نویسی ، پوستر چسباندن،بمباران سمینارها وسخنرانیها درایام بهره وری
3- حاکمیت تفکر چپ مغزی بر فرآیند بهبود بهره وری
سازمان بهره وری ملی ایران، راهنمای اندازه گیری بهره وری در واحدهای صنعتی، بصیر، اول، 1376
دکترمحمد علی طوسی،««مدیریت به معنی پدیدآوردن ارزش افزوده»، مرکز آموزش مدیریت دولتی، مجله مدیریت دولتی، شماره بیست و یکم، تابستان 1372،
سید عباس موسوی،«دوایر کیفیت و افزایش بهره وری»، مرکز آموزش مدیریت دولتی، مجله مدیریت دولتی، شماره 39، بهار 1377،
دکتر فتاح شریف زاده،«بهره وری و جایگاه آن در ارزیابی عملیات سازمان»، مرکز آموزش مدیریت دولتی، مجله مدیریت دولتی، شماره بیست و سوم، زمستان 1372،
فرهاد نژاد حاج علی ایرانی،«بهره وری، عامل کلیدی در پیشرفت و توسعه اقتصادی». نشریه آموزش کاربردی مدیران، وزارت جهاد سازندگی، سال اول، شماره چهارم، تیرماه 1378،
دکتر شمس السادات زاهدی، دکتر سیدمهدی الوانی و دکتر ابوالحسن فقیهی، فرهنگ جامع مدیریت، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، اول، 1376،
استیفن پی رابینز، مدیریت رفتار سازمانی، جلد اول، مترجمان: دکتر علی پارسائیان و دکتر سید محمد اعرابی، موسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی، اول، تهران، 1374،ص:44.
سیدعباس موسوی،«دوایر کیفیت و افزایش بهره وری»، مرکز آموزش مدیریت دولتی، مجله مدیریت دولتی، شماره 39، بهار 1377،
رئیسان، رهبران، شما کدامید؟ ترجمه: فرزانه قوجلوانتشارات گرایش تازه
استادزاده، مریم، 1387، عوامل موثر در افزایش یا کاهش بهره وری نیروی انسانی
منابع
با تشکر از توجه شما