عنوان:
مفهوم بهره وری
3
– تاریحچه و تعاریف بهره وری
-تعریف برخی مفاهیم: اثربخشی، کارایی، نوآوری، قابلیت انعطاف و کیفیت زندگی کاری.
-بهره وری جزئی، بهره وری کلی عوامل تولید، بهره وری کلی ، بهره وری چند عامل و شاخص بهره وری جامع کل.
رئوس مطالب فصل اول
-بهره وری از دیدگاه سیستمی
-بهره وری از دیدگاه ژاپنی
-رویکرد اقتصادی به بهره وری
-برخی سوء برداشتها در باره مفهوم بهره وری
-سطوح بهره وری
-بهره وری سبز
4
واژه « بهره وری» برای نخستین بار توسط فرانسواکنه ریاضیدان و اقتصاددان طرفدار مکتب فیزیوکراسی( حکومت طبیعت) به کار برده شد. «کنه» با طرح جدول اقتصادی، اقتدار هر دولتی را منوط به افزایش بهره وری دانست.
در سال 1883 فرانسوی دیگری به نام «لیتره» بهره وری را دانش و فن تولید تعریف کرد.
تاریخچه بهره وری
فصل اول: مفهوم بهره وری
5
فصل اول: مفهوم بهره وری
با شروع دوره نهضت مدیریت علمی در اوایل سالهای 1900، فردریک وینسلور تیلور و فرانک و لیلیان گیلبرث به منظور افزایش کارائی کارگران، در باره تقسیم کار، بهبود روشها و تعیین زمان استاندارد، مطالعاتی انجام دادند. «کارائی» به عنوان نسبتی از زمان واقعی انجام کار به زمان استاندارد شده تعریف شد.
نهضت مدیریت علمی و بهره وری
6
فصل اول: مفهوم بهره وری
دراطلاعیه تشکیل مرکز بهره وری ژاپن در سال 1955 در ارتباط با اهداف ناشی از بهبود بهره وری چنین بیان شده است: «حداکثر استفاده از منابع فیزیکی، نیروی انسانی و سایر عوامل به روشهای علمی به طوری که بهبود بهره وری به کاهش هزینه های تولید , گسترش بازارها , افزایش اشتغال و بالارفتن سطح زندگی همه آحاد ملت، منجر شود.»
اهداف ناشی از بهبود بهره وری در اطلاعیه تشکیل مرکز بهره وری ژاپن
7
فصل اول: مفهوم بهره وری
در سال 1950 سازمان همکاری اقتصادی اروپا به طور رسمی بهره وری را چنین تعریف کرد : « بهره وری حاصل کسری است که از تقسیم مقدار یا ارزش محصول بر مقدار یا ارزش یکی از عوامل تولید بدست می آید. بدین لحاظ می توان از بهره وری سرمایه، مواد اولیه و نیروی کار صحبت کرد» .
تعریف سازمان همکاری اقتصادی اروپا (1)
8
فصل اول: مفهوم بهره وری
تعریف سازمان بین المللی کار: بهره وری عبارت است از نسبت ستاده به یکی از عوامل تولید (زمین، سرمایه ، نیروی کار و مدیریت).
تعریف آژانس بهره وری اروپا: بهره وری درجه وشدت استفاده موثر از هریک از عوامل تولید.
برخی تعاریف بهره وری (2و3)
9
فصل اول: مفهوم بهره وری
تعریف کندریک-گرامر: دکتر جان کندریک و دانیل کریمر، بهره وری را در نگرشی اقتصادی یعنی تولید سرانه یا میزان ناخالص داخلی به ازاء هر نفر ساعت کار می دانند.
تعریف مرکز بهره وری آمریکا: در اواخر دهه 1970 و اوایل 1980 مر کز بهره وری آمریکا این تعریف را ارائه کرد:
سود= بهره وری × قیمت تعدیل شده
برخی تعاریف بهره وری (4و5)
10
فصل اول: مفهوم بهره وری
تعریف استینر: معیار عملکرد و یا قدرت و توان هر سازمان در تولید کالا و خدمات.
تعریف استیگل: نسبت میان بازده به هزینه های تولیدی.
برخی تعاریف بهره وری (6 و 7)
11
فصل اول: مفهوم بهره وری
تعریف ماندل: بهره وری به مفهوم نسبت بین بازده تولید به منبع مصرف شده است که با سال پایه مقایسه می شود.
تعریف دیویس: تغییر بدست آمده در مقدار محصول در ازاء منابع مصرف شده.
تعریف فابریکانت: یک نسبت همیشگی بین خروجی به ورودی .
برخی تعاریف بهره وری (8، 9 و10)
12
جمع بندی تعاریف بهره وری
امروزه تقریباً نویسندگان اجماع نظر دارند که اندازه بهره وری با تقسیم ارزش ستاده ها (محصول) به ارزش نهاده ها (داده ها) بدست می آید. همین که در مقدار معینی نهاده ها، مقدار محصول ( با حفظ کیفیت) افزایش یابد یا مقدار نهاده های به کار رفته برای یک مقدار محصول کاهش یابد، بهره وری افزایش می یابد.
بهره وری عبارت است از نسبت ستاده (کالا یا خدمت و یامجموعه ای از کالاها وخدمات ) به داده ها(عامل یا عوامل تولید): ستاده
داده
فصل اول: مفهوم بهره وری
13
فصل اول: مفهوم بهره وری
اثر بخشی
درجه رسیدن به اهداف از پیش تعیین شده در هر سازمان، میزان اثربخشی در هر سازمان را نشان می دهد.
اثربخشی با سوالاتی از این قبیل معلوم می شود:
آیا برای رسیدن به اهداف سازمان اهداف درستی انجام می دهیم ؟
آیا مشکلات سازمان را به درستی تشخیص داده ایم، و در صدد رفع آنها برآمده ایم ؛ بطوری که به هدفهای سازمان در موعد مقرر دست یابیم؟
14
فصل اول: مفهوم بهره وری
کارایی
کارایی به اجرای درست کارها در سازمان مربوط می شود. یعنی تصمیماتی که با هدف کاهش هزینه ها، افزایش مقدار تولید و بهبود کیفیت محصول اتخاذ می شوند.
کارایی نسبت بازدهی به بازدهی استاندارد است.
15
فصل اول: مفهوم بهره وری
نوآوری
نوآوری به میزان تطابق محصولات تولیدی و فرایندهای تولیدی یک سازمان در قبال تغییرات تقاضا و نیازهای جدید مشتریان، تغییرات تکنولوژی و ساخت محصولات جدید گفته می شود. نوآوری بمنظور برآورد نیازهای جدید مشتریان یا ایجاد تقاضای جدید و کسب سهم بیشتر بازار در مقایسه با رقبا انجام می شود.
16
فصل اول: مفهوم بهره وری
قابلیت انعطاف
قابلیت انعطاف: به میزان توان سیستم تولیدی هر سازمان در عکس العمل تقاضا و تطابق با تغییرات مورد لزوم در نوع، ترکیب و مقدار محصول گفته می شود .
17
فصل اول: مفهوم بهره وری
کیفیت زندگی کاری
کیفیت زندگی کاری : سازمان تا چه میزان به برقراری ایمنی در محیط کار، امنیت شغلی در سازمان، پرورش استعداد کارکنان خود و بالابردن مهارتهای آنان از طرق گوناگون و به عبارتی دیگر ایجاد رضایت شغلی آنان از محیط کارقادر می باشند.
18
فصل اول: مفهوم بهره وری
سودآوری، بهره وری وکیفیت
سودآوری: سودآوری تابعی از درآمدها و هزینه ها می باشد. درآمدها به قیمت فروش و مقدار فروش محصول بستگی دارد. در حالی که هزینه ها تابعی از ارزش نهاده ها و منابع بکار رفته در تولید محصول می باشند
بهره وری: یعنی اینکه سازمان در قبال مقدار معینی از محصول به چه نسبتی از منابع تولیدی استفاده می کند.
کیفیت: به درجه تطابق محصول تولید شده با نیازهای مشتریان و طرح محصول گفته می شود.
19
فصل اول: مفهوم بهره وری
مدیریت عملیات و سودآوری
نهاده ها
عملیات
محصول
سودآوری = هزینه ها – درآمدها
هزینه ها
درآمدها
بهره وری و کیفیت
20
بهره وری جزئی
نسبت ارزش یا مقدار محصول به یک طبقه از نهاده را گویند.
شاخص بهره وری نیروی کار
=
شاخص بهره وری سرمایه
=
محصول
نفر ساعت کار
محصول
سرمایه
شاخص بهره وری انرژی
=
شاخص بهره وری مواد
=
محصول
محصول
انرژی مصرفی
مواد اولیه مصرفی
فصل اول: مفهوم بهره وری
21
بهره وری کلی عوامل تولید
فصل اول: مفهوم بهره وری
عبارت است از نسبت خالص محصول بر مجموع نهاده های نیروی کار و سرمایه.
بهره وری کلی عوامل تولید
=
خالص محصول
داده نیروی انسانی + داده سرمایه
معمولاً بجای خالص محصول، ارزش افزوده را قرار می دهند.
22
بهره وری کلی
فصل اول: مفهوم بهره وری
عبارت است از نسبت کل ارزش محصول تولید شده به مجموع ارزش کلیه نهاده های مصروفی است .
بهره وری کلی
=
ارزش محصول تولید شده
مجموع ارزش کلیه نهاده های مصرفی
این شاخص تاثیر مشترک و همزمان همه نهاده ها و منابع در ارتباط با ارزش محصول بدست آمده را اندازه گیری می کند .
23
بهره وری چند عامل
فصل اول: مفهوم بهره وری
در این شاخص بجای همه عوامل در مخرج کسر، ارزش تنها چند عامل از عوامل تولید را قرار می دهند.
بهره وری چند عامل
=
ارزش محصول تولید شده
ارزش چند عامل تولید
24
شاخص بهره وری جامع کل
فصل اول: مفهوم بهره وری
عبارت است از حاصلضرب شاخص بهره وری کل در شاخص عوامل غیر قابل لمس
شاخص عوامل غیر قابل لمس × شاخص بهره وری کل = شاخص بهره وری جامع کل
این شاخص پیچیده ترین معیار بهره وری است که مفهوم بهره وری را نسبت به آنچه رایج و متداول است را وسعت می بخشد و عوامل کیفی را نیز در بر می گیرد .
25
بهره وری از دیدگاه سیستمی
فصل اول: مفهوم بهره وری
محیط: محیط تجاری، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، تکنولوژی و ….
فرایند تبدیل
هزینه ورودیها
قیمت خروجی ها
ورودی
بازخور
خروجی
فیزیکی
بازخور
مالی
خرید
فروش
26
بهره وری از دیدگاه ژاپنی
فصل اول: مفهوم بهره وری
بهره وری در ژاپن موضوعی ملی و فراگیر است و به عنوان یک رویکرد تاریخی، استراتژی بهبود بهره وری در کنار مدیریت کیفیت جامع مطرح می گردد.
P ( شاخص بهره وری )
=
)Yبازده یا محصول تولید شده )
L (نیروی کار یا ساعات کار انجام شده)
Y= (T) ضایعات- (D) حجمکل تولید
پرفسور ساساکی استاد دانشگاه سوکاهای ژاپن فرمول زیر را با در نظر گرفتن عامل ضایعات برای اندازه گیری بهره وری پیشنهاد داد:
27
ادامه بهره وری از دیدگاه ژاپنی
فصل اول: مفهوم بهره وری
P ( شاخص بهره وری )
=
S
L+M
پرفسور ساساکی فرمول دیگری را نیز معرفی می کند که به کارگر به عنوان عامل کار توجه نشده است و عامل مدیریت را نیز وارد ساخته است .
قیمت ارزش کالا و خدمات فروخته شده در بازار :S
:L کارگر
:M مدیریت
28
رویکرد اقتصادی به بهره وری
فصل اول: مفهوم بهره وری
Q= f( K,L)
از نظر اقتصادی مقدار محصول یا خروجی، تابع عوامل سرمایه و نیروی کار فرض می گردد.
مقدار تولید :Q
:K سرمایه
:L نیروی کار
29
افزایش تولید ضرورتاً به معنای بهبود بهره وری نیست.
بهبود کارایی، ارتقاء بهره وری را تضمین نمی کند.
افزایش در درآمد حاصل از فروش الزاماً بهبود بهره وری را تضمین نخواهد کرد.
بهره وری فقط مختص بخش صنعت نیست.
فصل اول: مفهوم بهره وری
برخی سوء برداشتها در باره مفهوم بهره وری
افزایش بهره وری نباید به بهای تنزل کیفیت انجام شود .
30
بهره وری در سطح ملی: افزایش بهره وری تنها راه توسعه اقتصادی کشورها می باشد که موجب ارتقاء سطح رفاه زندگی یک ملت می گردد.
بهره وری در سازمان : استفاده بهینه و موثر و کارآمد از منابع، تقلیل ضایعات ، کاهش قیمت تمام شده ، بهبود کیفیت، ارتقاء رضایت مشتریان ، دلپذیری از محیط کار و افزایش انگیزه و علاقه کارکنان به کار
سطوح بهره وری بترتیب از پایین تا بالا
بهره وری در خانه: ارتقاء بهره وری در خانه موجبپایین آمدن ضایعات، از بین رفتن اسراف و کیفیت زندگی بهتر می شود .
بهره وری فردی: استفاده بهینه از مجموعه استعدادها و توانائیهای فرد در مسیر پیشرفت زندگی.
سطوح بهره وری
فصل اول: مفهوم بهره وری
31
فصل اول: مفهوم بهره وری
بهره وری سبز
بهره وری سبز نتیجه برنامه ”تولید پاکیزه تر“ در دستور کار بخشهای تولیدی قرار گرفته است.
بهره وری سبز به عنوان یک هدف دارای آثار گوناگون در توسعه پایدار است . به طوری که مفاهیم محیط زیست را با احیاء و حفظ منابع طبیعی در امور فنی، اقتصادی و استراتژیک بهره وری پیوند می دهد.
با تشکر از توجه شما