عنوان:
خلاقیت و نوآوری
مقدمه
همه سازمانها برای بقا، نیازمند اندیشه های نو و نظرات بدیع و تازه اند. افکار و نظرات جدید همچون روحی در کالبد سازمان دمیده می شوند و آن را از نیستی و فنا نجات می دهند.در عصر ما برای بقا و پیشرفت و حتی حفظ وضع موجود، باید جریان نوجویی و نوآوری را در سازمان تداوم بخشیم تا از رکود و نابودی آن جلوگیری شود. برای آنکه بتوانیم در دنیای متلاطم و متغیر امروز به حیات ادامه دهیم باید به نوآوری و خلاقیت روی آوریم و ضمن شناختن تغییرات و تحولات محیط، برای رویارویی با آنها پاسخ های تازه و بدیع تدارک بینیم و همراه تاثیر پذیری از این تحولات بر آنها اثر بگذاریم و بدانها شکل دلخواه دهیم.
خلاقیت و نوآوری
خلاقیت پیدایی و تولید یک اندیشه و فکر نوست، در حالی که نوآوری عملی ساختن آن اندیشه و فکر است. به عبارت دیگر، خلاقیت به قدرت ایجاد اندیشه های نو اشاره دارد و نوآوری به معنای کاربردی ساختن آن افکار نو تازه است.
تقسیم بندی سازمانها بر اساس میزان خلاقیت و توجه آنها به توسعه و تغییر
میزان توجه به بسیار زیاد
توسعه و
تغییر بسیار کم
تقلید کننده بسیار خلاق
میزان خلاقیت
نحوه ظهور اندیشه های نو و بدیع
در چگونگی خلق نظریه ها و اندیشه های نو، اندیشمندان به گونه هایی متفاوت نظر داده اند. برخی از علما مانند بیکن و هیوم شیوه استقرایی را راه آفریدن نظریه های جدید دانسته اند. بیکن معتقد بود علم عبارت از انباشتن و رده بندی کردن آنها و تعمیم از موارد جزئی به حکم کلی است. بدین ترتیب اکتشاف و نوآفرینی می تواند روندی خودکار باشد چنانکه گویی با ماشین انجام می گیرد.
گروهی دیگر بر شیوه قیاسی تاکید ورزیده اند که رسیدن به جزء از کل است. قیاس، ذهن را از کلی به جزئی یا از اصل به نتیجه و از قانون به موارد اطلاق آن می رساند.
از سوی دیگر بسیاری از نظریه های جدید به کمک مدلها زاییده شدند.
قیاس، استقرا و تمثیل هر کدام به گونه ای نقش ذهن انسان و تخیل او را در شکل دادن به نظریه های و ایده های نو نشان می دهند. به طوری که می توانیم بگوییم اندیشه های آفرینش گر و خلاق تابعی از نیروی خلاق انسان اند. در تخیل خلاق، اندیشه های نو در ذهن فرد می جوشد و شکل می گیرد و این فرایندی شخصی و خاص است که تنها محصول ذهن فرد است. اکنون مسلم شده است که خلق نظریه های نو صرفاً متکی به قواعد و قوانین ثابت نیستند بلکه بر تخیل افراد خوش قریحه و برخوردار از موهبت خلاقیت مبتنی اند.
فنون خلاقیت و نوآوری
1. تحرک مغزی
2. ارتباط اجباری
3. تجزیه و تحلیل مورفولوژیک
4. گردش تخیلی
5. پرسش های ایده برانگیز
6. تکنیک 5-3-6 گروه اسمی
7. الگوبرداری از طبیعت
8. تفکر موازی
تحرک مغزی
یکی از تکنیکهای متداول در ایجاد خلاقیت وفعال ساختن اندیشه ها به صورت گروهی، تکنیک تحرک مغزی است. در این تکنیک مسئله ای به یک گروه کوچک ارائه و از آنان خواسته می شود فی البداهه و به سرعت نسبت به آن واکنش نشان دهند و برای آن پاسخی بیابند.
اصول حاکم در جلسات تحرک مغزی
1. میزان ایده ها و نظرات ابراز شده واجد اهمیت است.
2. اعضا می توانند به تکمیل، تعدیل و ترکیب ایده های دیگران نیز بپردازند و ایده های خود را بر اساس نظرات آنان بنا کنند.
3. اجازه هیچگونه انتقاد و نقادی نسبت به نظرات ابراز شده در جلسه داده نمی شود.
4. ارزیابی و داوری نسبت به نظرات ابراز شده به بعد موکول می شود و از اعضای جلسه خواسته می شود تا هیچگونه قضاوت و ارزیابی نسبت به نظرات بیان شده به عمل نیاورند.
5. موضوعات تعریف شده در جلسات تحرک مغزی باید دقیقاً تعریف شده و مشخص باشند.
ارتباط اجباری
در تکنینک ارتباط اجباری، اعضای جلسه برای یافتن یک رابطه بین دو زمینه ای که با یکدیگر مانوس و مرتبط نیستند دست به تلاشی فکری می زنند و در این راه به ایده ها و نظراتی جدید دست می یابند. البته در آغاز جلسه هدف از ایجاد ارتباط اجباری برای شرکت کنندگان بیان می شود و آنها ضمن ایجاد ارتباط همواره در نظر دارند که هدف اصلی چیست و باید به دنبال چه چیزی باشند.
تجزیه و تحلیل مورفولوژیک
تکنیک تجزیه و تحلیل مورفولوژیک یا ریخت شناسانه، فنی است که بر اساس آن پدیده مورنظر از نظر ریخت و ساختار کلی و ابعاد مختلف موجود در آن موردمطالعه و تجزیه و تحلیل قرار می یگرد. بدین منظور ابتدا سطوح و ابعاد مختلف موجود در پدیده موردنظرمان را تبیین و تدوین می کنیم.
گردش تخیلی
در این روش، تعداد اعضا 6 تا 8 نفر است. فردی رهبری جلسه را برعهده دارد و بحث ها را هدایت و ایده های ابراز شده را ثبت می کند. فردی دیگر نیز در جلسه حضور دارد که او را صاحب مشکل یا مشتری می نامند. وی مشکل و مسئله را مطرح، و ایده های ارائه شده را از جهت حل مشکل نقد می کند و آنها را می پذیرد یا رد می کند. وی ابتدا ایده های مطرح شده در مورد مشکل را ارزیابی، و تعدادی از آنها را که بهتر می یابد انتخاب و مجدداً برای تنقیح و تکمیل به گروه ارائه می کند تا بهترین ایده ایجاد و انتخاب شود.گروه برای ایده یابی به تفکر و تخیل ترغیب می شود و رهبر جلسه با طرح استعاره ها و تمثیل هایی کار تخیل را ساده تر می کند.در این روش نقش رهبر و مشتری بسیار حساس و تجربه و دانش آنها در ثمربخش بودن جلسه تعیین کننده است.
پرسش های ایده برانگیز
در این روش با طرح پرسش و کوشش در یافتن پاسخ برای آنها، می توانیم به ایده های جدید در مورد مسئله موردنظر دست یابیم. نکته قابل توجه در این شیوه آن است که طراحی پرسشهای ایده برانگیز، خود نیاز به خلاقیت و نوآوری دارد و طراح پرسشها اگر فاقد این توانایی باشد، نتیجه ای از این شیوه حاصل نخواهد شد.
تکنیک 5-3-6
در این تکنیک، 6 نفر به عنوان اعضای جلسه، هر کدام سه ایده یا نظر جدید را درباره مسئله موردنظر بر روی سه کارت می نویسند. این کارت ها بین افراد جلسه مبادله می شوند به طوری که هر فرد 5 بار سه ایده فرد دیگر را ملاحظه می کند و در ذیل آن ایده و نظر خود را می افزاید. ایده های اظهار شده موجب برانگیختن ایده های جدیدتر به وسیله اعضای جلسه می شوند و زنجیره ای از افکار به وجود می آورند.
الگوبرداری از طبیعت
یکی از تکنیکهای خلاقیت و نوآوری، که در ابداعات فنی کاربری گسترده و موقتی داشته، تکنیک تقلید و الگوبرداری از طبیعت است. ابداعاتی که در زمینه علم ارتباطات و کنترل در دهه های اخیر شکل گرفته، برنامه ریزی های کامپیوتری و موضوع هوش مصنوعی، همه با الگوبرداری و تقلید از مغز آدمی انجام شده اند و روند فعالیتها به گونه ای است که در آینده با ادامه این کار فنون و ابزارهایی بدیع و جدید ساخته خواهند شد.
تفکر موازی
برای شکستن ذهنیت های پیشین و ورود به عرصه های نوین، تکننیک های چند ابداع شده اند که متداول ترین آنها تفکر موازی است. واضع این اندیشه ادوارد دوبونو، روش معمول تفکر را همانند حفر گودالی توصیف می کند که با افزایش اطلاعات، فرد همان گودال را عمیق تر می سازد و از دیدن جاهای دیگر برای حفر کردن باز می ماند؛ در حالی که تفکر موازی نگاه فرد را به نقاط جدید معطوف می سازد و اطلاعات و تجربه های جدید صرفاً به اندیشه های قبلی افزوده نمی شوند، بلکه آنها را تغییر می دهند و الگو و ساختاری جدید ایجاد می کنند.
یکی از راههای تحقق تفکر موازی، ایجاد یک اندیشه واسطه غیر ممکن است. این اندیشه موجب طیران فکر و ذهن می شود و با تعدیل آن می توانیم به اندیشه نو و عملی دست یابیم.
یکی دیگر از طرقی که تفکر موازی را امکان پذیر می سازند، معکوس سازی است. مسائل، مشکلات، ضعف ها و نارسایی ها همه می توانند به صورت امکانات، نقاط قوت، و توانایی ها دیده شوند و مورد استفاده قرار گیرند. تنها اگر ما نحوه نگرش و برخورد خود را تغییر دهیم و پدیده های اطرافمان را با دیدی دیگر بنگریم.
چگونه می توانیم خلاقیت و نوآوری را در سازمان تسهیل کنیم؟
1. به کار گیری و جذب نیروهای خلاق و نوآور به سازمان؛
2. امکانات مناسب تحقیقاتی و مالی برای کوشش های نوآورانه؛
3. آزادی عمل کافی در انجام فعالیتها و تلاش های خلاق؛
4. به کار گیری نتایج حاصل از فعالیتهای خلاق و دادن پاداش مناسب به افراد خلاق.
با تشکر از توجه شما