مسایل خاص
مسائل خاص ( سهام ممتاز ، تغییرات در سهم مالکیت شرکت اصلی در فرعی ( خرید و فروش سهام به دفعات ) ، سطوح چند جانبه ، سود سهمی و مالکیت متقابل )
در این فصل تعداد سهام مورد تملک با تهیه صورتهای مالی تلفیقی ارتباط دارد بیشتر مورد بحث قرار می گیرد . 1. سهام ممتاز شرکت فرعی
2. تغییرات در میزان مالکیت شرکت فرعی
3- سطوح مالکیت چند جانبه
4 – مالکیت متقابل
5- سود سهمیه شرکت فرعی
1- سهام ممتاز شرکت فرعی
بسیاری از شرکتها بیش از یک نوع سهام دارند ،و در هریک از این انواع سهام وظایف خاصی رادر شرکتها ایفا می کنند و حقوق متفاوتی در شرکتها دارند . سهامداران ممتاز معمولاً نسبت به
سهامداران عادی دردریافت سود سهام و همچنین دریافت داراییهای خالص نقدی اولویت و برتری دارند .ولی سهامداران ممتاز در شرکتها حق رای ندارند،لذا سهامداران ممتاز بدون توجه به تعداد سهام آنها هیچ کنترلی در شرکت نخواهند داشت .
بدین جهت سرمایه داران ممتاز شرکت فرعی فقط نسبت به داراییهای خالص آن ادعا دارند ،که ادعای مورد نظر آنها باید در تهیه صورتهای مالی تلفیقی لحاظ گردد .
تلفیق صورتهای مالی با سهام ممتاز
در زمان تهیه صورتهای مالی تلفیقی ،مقدمتاً باید ارقامی که به سهامداران ممتاز شرکت فرعی
اختصاص داده می شود ،قبل ازرسیدگی به حذف مالکیت سهامداران عادی روشن گردد .
اگر شرکت اصلی تعداد ی سهام ممتاز راکه در شرکت فرعی داشته باشد ،باید هنگام تهیه صورتهای مالی تلفیقی درصدی از سهام ممتاز راکه در اختیار دارد ،حذف نماید و
آن نسبت از سهام ممتاز که دراختیار شرکت اصلی نمی باشد ،باید جزو سهم سهامداران اقلیت منظور گردد .
برای روشن شدن نحوه تهیه صورتهای مالی تلفیق بادارابودن سهام ممتاز ،اطلاعات شرکت الف و ب در مثال ذکرشده
در فصول گذشته را به کار می گیر یم :
1-شرکت الف در تاریخ 29/12/.x .80%سهام عادی دارای حق رای شرکت ب رابه ارزش دفتری 000/240 ریال به عنوان یک سرمایه گذاری بلند مدت با روش ارزش ویژه دارا می باشد .
سهم سهامداران اقلیت از سود ویژه سال 1X 13
سهم سهامداران اقلیت از سود ویژه سال 1 X 13 براساس مفروضات فوق الذکر به شرح زیر می باشد :
سود سهام ممتاز شرکت ب
12000
سهم سهامداران اقلیت از سود ویژه سهامداران عادی شرکت ب :
(20 ×38000 )
7600
19600
سرمایه گذاری شرکت اصلی در سهام ممتاز شرکت فرعی
بعضی اوقات شرکت اصلی هم در سهام عادی و هم در سهام ممتاز شرکت فرعی سرمایه گذاری می کند .
نظر به این که سهام ممتاز شرکت فرعی نیز دراختیار شرکت اصلی می باشد ،
باید هنگان تهیه صورتهای مالی تلفیقی اثرات آن حذف گردد .
ازاین رو ،باید اثرات هردرآمدی که از دریافت سود سهام ممتاز شرکت فرعی دردفاتر شرکت اصلی ثبت گردد ،حذف شود . برای روشن شدن نحوه عمل درمورد سرمایه گذاری شرکت الف در سهام عادی و سهام ممتاز شرکت فرعی ،فرض
کنیم شرکت الف در تاریخ 1/1/1 X 60 % از 000/1000 ریال سهام ممتاز 12% شرکت ب را به ارزش اسمی 000ر60 ریال خریداری نماید .
شرکت الف در تاریخ 29/12/0 X 80% سهام عادی
دارای حق رای شرکت ب را به مبلغ 000ر240 ریال خریداری می نماید . در سال 1 x 13 شرکت ب 12000 ریال سود سهام ممتاز را می پردازد .
شرکت الف 7200 ریال (60%×12000 )از سود سهام ممتازدریافتی را به عنوان
درآمد حاصل از سرمایه گذاری در حسابهای خود ثبت می کند . بنابراین 4800 ریال باقیمانده سود سهام ممتاز پرداخت شده به سایر سهامداران ممتاز تعلق دارد .
درترکیب،جمع درآمد ویژه اختصاص یافته به سهامداران اقلیت بادر نظر گرفتن سود
سهام ممتاز پرداخت شده به شرح زیر می باشد :
– سهم سهامداران اقلیت از سود سهام ممتاز پرداخت شده :
(40%×12000 ) 4800
سود ویژه اختصاص یافته به سهامداران عادی اقلیت :
(20%×38000 )
7600
12400
سرمایه گذاری در سهام ممتاز شرکت فرعی با شروط خاص
در عمل اشکال متفاوتی از سهام ممتاز ممکن است وجود داشته باشد .
به طور مثال،اکثر سهام ممتاز قابل انباشت ،تعداد دیگر مشارکتی ،و برخی دیگر
قابل جمع شدن یا قیمتهای متفاوت به غیر از ارزش اسمی آن می باشد . موقعی که یک شرکت فرعی یا سهام ممتاز ترکیب می شود،توافق درموارد شروط سهامداران ممتاز باید به مرحله اجرا درآید
تا سهمی که باید از حقوق صاحبان سهام شرکت فرعی به سهامداران ممتاز اختصاص یابد ،معین و مشخص گردد. شرط سود سهام ممتاز جمع شونده یاقابل انباشت تا حدی برای سهامداران ممتاز جنبه حفاظتی دارد
تا شرکت راملزم به پرداخت هردو سود سهام ممتاز معوق و جاتری قبل از پرداخت هر سود سهام نقدی به سهامداران عادی بنماید . اگر شرکت فرعی سهام ممتاز جمع شونده یاقابل انباشته منتشره داشته باشد
یک رقم از درآمدویژه مساوی با سود سهام ممتاز سال جاری است که در ترکیب خواه سود سهام ممتاز اعلام بشود یا نشود به سهامداران ممتاز اختصاص داده می شود موقعی که در شرکت فرعی سود سهام ممتاز معوق وجود دارد
در ترکیب و یا تلفیق صورتهای مالی این امر باید شناسایی گردد تا قسمتی از سود انباشته بابت سود سهام ممتاز اختصاص یابد . ازطرف دیگر،موقعی که سهام ممتاز قابل انباشت و یا جمع شونده در شرکت وجود ندارد،
شرکت الزامی نسبت به پرداخت سود سهام معوق ندارد . نتیجاً هیچ رویه تلفیقی خاصی درمورد سود سهام اعلام نشده سهام ممتاز شرکت فرعی برای دوره های گذشته وجودندارد .
از جنبه سود سهام ممتاز با مشارکت در سود (مشارکتی )به سهامداران ممتاز اجازه داده می شود که سهمی ازدرآمد قابل توزیع راکه بیشتر از پایه نرخ سود سهام ممتاز باشد دریافت نمایند .
اگرچه سهام ممتاز مشارکتی (با مشارکت در سود )کمتر وجوددارد ،اماتفاوت زیادی درانواع شروط رایج آن وجوددارد .
همین که درجه مشار کتی یا درصد مشارکت در سود تعیین گردید
در صورتهای مالی تلفیقی سهم متناسبی ازدرآمد و داراییهای خالص شرکت فرعی به سهامداران ممتاز سرشکن می گردد .
بسیاری از سهام ممتاز قابل انباشت با قیمتهای مازاد برارزش اسمی است .
رقمی که به هنگام بازخرید به سهامداران ممتاز قابل انباشت پرداخت می گردد براساس توافقات و ادعایی است که این سهامداران نسبت به داراییهای خالص شرکت فرعی دارند
و رقمی که به سهامداران ممتاز شرکت اصلی احختصاص می یابد درتهیه صورتهای مالی تلفیقی منظور می گردد .
مثال : برای روشن شدن موضوع ترکیب سهام ممتاز شرکت فرعی با سرمایه گذاری بیشتر در سهام عادی آن ،
فرض کنیم شرکت فرعی ب 000ر100 ریال سهام ممتاز 12% در تاریخ 1/1/0x صادر می کند و آن را به صورت سهام قابل انباشت یا با سود قابل انباشت ،بدون مشارکت در سود در بازار با نرخ 105%به فروش می رساند
سود سهام ممتاز در سال 0x 13 اعلام نمی گردد و در تاریخ 29/12/0x شرکت الف 80 %سهام عادی را به مبلغ 000ر240 ریال و در تاریخ 1/1/1 x شرکت الف 60 % سهام ممتاز شرکت ب را به مبلغ 61000 ریال خرید .
تغییرات در مالکیت شرکت اصلی و یاخرید و فروش به دفعات
آنچه در فصول گذشته راجع به سهم مالکیت شرکت اصلی در شرکت فرعی گفته شد این بود که سهم مالکیت در تمام مدت ثابت باقی می ماند
لکن ممکن است درصد مالکیت متفاوت باشد . تغییرات در سطح مالکیت ممکن است ناشی از فعل و انفعالات شرکت اصلی یا شرکت فرعی باشد شرکت اصلی می تواند نسبت مالکیت خود رادر شرکت فرعی رابا خرید و فروش سهام به شرکتهای خارج از گروه
(شرکتهای غیر وابسته )تغییر دهد . یک شرکت فرعی می تواند درصد مالکیت شرکت اصلی رابا فروش سهم اضافی و یا باز خرید سهام از شرکتهای خارج از گروه و یا از طریق معاملات سهام با شرکتها اصلی تغییر دهد .
حالت اول : خرید سهام اضافی شرکت فرعی توسط شرکت اصلی از شرکتهای غیر وابسته به دفعات
شرکت اصلی ممکن است سهام عادی شرکت فرعی رادر مقاطع مختلف خریداری نماید ،زمانی که صورتهای مالی تلفیقی تهیه می گردد ؛بهای تمام شده سهام خریداری شده در هر بازار باارزش دفتری آن
سهام در مان تحصیل مقایسه و مابه التفاوت ایجاد شده به عنوان بخشی از عملیات تحت عنوان مابه التفاوت خرید اختصاص می یابد . حالت دوم :فروش سهام شرکت فرعی به شرکتهای خارج از گروه به وسیله شرکت اصلی
موقعی که شرکتی تمام و یا قسمتی از سرمایه گذاری خودرا به فروش می رساند معمولاً ازاین معامله سود و یا زیانی حاصل می شود که در دفاتر شرکت فروشنده ثبت می گردد ،نشریه شماره 18 APB صریحاً درمورد فروش سهام شرکت سرمایه پذیر نظر داده است وآن شناسایی سود
و یا زیان از ما به التفاوت بین قیمت فروش و رقم جاری سهام است . به هر حال سئوالی که مطرح است آن است که این سود و یا زیان باید در صورت سود و یا زیان حاصل از فروش سهام شرکت فرعی در صورت سود و زیان تلفیقی با مفهوم شخصیت واحد اقتصادی انفرادی تناقض دارد .
از دیدگاه تلفیقی می توان گفت که بافروش سهام شرکت فرعی به شرکتهای خارج از گروه ،درآن زمان این سهام قسمتی از سهم سهامداران اقلیت می گردد . اگر شرکت فرعی سهام عادی خود را به شرکت خارج از گروه بفروشد درآن زمان سود و یا زیانی
شناسایی گردد . بهتر است تفاوت بین ارزش جاری دردفاتر شرکت اصلی قبل اززمان فروش با قیمت فروش در صورتهای مالی تلفیقی به عنوان تعدیل در حساب صرف سهام و یا سرمایه اضافی پرداخت شده به جای سود یا زیان منظور گردد .
برای روشن شدن فروش سهام شرکت فرعی به شرکت خارج از گروه ،فرض کنیم که شرکت ب در تاریخ 29/12/.x000ر20 سهم عادی به ارزش اسمی 000ر200 ریال و سود انباشته ای به مبلغ 000 ر100 ریال دارد .
تفاوت بین رقم جاری و قیمت فروش سرمایه گذاری
رقم سرمایه گذاری شرکت الف در سهام عادی شرکت ب باروش ارزش ویژه در تاریخ فروش با در نظر گرفتن سهم شرکت الف از درآمد ویژه و سود سهام پرداخت شده شرکت ب در سال 1 x13 به شرح زیر می باشد :
بهای تمام شده سرمایه گذاری در تاریخ 29/12/0 x
000ر240
سهم الف ازدآمد ویژه شرکت ب (80%×000 ر50)
000ر40
سهم الف از سود سهام پرداخت شده شرکت ب (80%000ر30)
24000
مانده حساب سرمایه گذاری در تاریخ 1/1/1 X
به واسطه اینکه هیچ مابه التفاوتی وجودندارد ،مانده حساب سرمایه گذاری با 80 % حقوق صاحبان سهام شرکت ب در تاریخ 1/1/1 Xبرابر است (80%×000ر320 )
کاربرگ تلفیقی سال 2 X13 :
اگر سود و یا زیان حاصله از فروش سرمایه گذاری در صورت سود و زیان تلفیقی انعکاس یابد ،هیچ تعدیلی در هنگام تهیه صورتهای مالی تلفیقی در سال 2 X 13 و یا در دوره های بعد ازآن لازم نمی باشد
از طرفی ،مستثنی کردن سود از صورت سود و زیان تلفیقی بیشتر با دیدگاه شخصیت واحد اقتصادی انفرادی همسازی و هماهنگی دارد .
در این قضیه سود حذف شده و حساب صرف سهام و یا سرمایه اضافی پرداخت شده در تاریخ 29/12/2 X ایجاد می گردد .
حساب سود حاصله از فروش سرمایه گذاری 3000
حساب صرف سهام یا سرمایه اضافی پرداخت شده 3000
حذف سود حاصله از فروش سهام شرکت فرعی
با صدور سند مذکور در حقیقت مثل این
است که شخصیت واحد ترکیبی سهام به سهامداران اقلیت تعلق گرفته است .
سندهای حذفی 75%سرمایه گذاری در سهام شرکت ب درکاربرگ تلفیقی سال 2 X13 به شرح زیر می باشد :
حساب درآمد حاصله از سرمایه گذاری 56250
سود سهام پرداخت شده 000ر30
سرمایه گذاری در سهام شرکت ب 26250
حذف درآمد حاصله از سرمایه گذاری
سهم الف از درآمد ویژه شرکت ب
75%× 75000 = 56250
سهم الف از سود سهام پرداخت شده ب
75 % ×000ر40 = 000 ر30
000 ر30 -56250 = 26250
درآمد ویژه – سهم اقلیت 18750
سود سهام پرداخت شده 000ر10
سهم سهامداران اقلیت 8750
تخصیص درآمد ویژه شرکت ب به سهامداران اقلیت
سهم سهامداران اقلیت ازدرآمد ویژه ب
25% ×75000 = 18750
25% ×000ر40 = 000ر10
000ر10 – 18750 =8750
ترکیب دردوره های بعد از سال 2 X13
برای تهیه صورتهای مالی تلفیقی هر سال بعد از 2 X 13،درکاربرگ تلفیقی درج سندی مشابه سند شماره 2 لازم است که رقم 3000 ریال تحت عنوان حساب سرمایه اضافی پرداخت شده را ایجاد نماید
به واسطه اینکه سود شناسایی شده شرکت الف در سال
2 x 13 به حساب سود انباشته بسته شده است ،با کاهش سود انباشته آغاز دوره باید اثرات سود حاصل از فروش سرمایه گذاری حذف گردد .
این سند در کاربرگ تلفیقی به شرح زیر منظور می گردد :
سود انباشته آغاز دوره 3000 ریال
سرمایه اضافی پرداخت شده 3000 ریال
حذف اثرات سود حاصل از فروش سرمایه گذاری
حالت سوم : فروش سهام اضافی شرکت فرعی به شرکتهای خارج از گروه
موقعی که شرکت فرعی سهام جدیدی به شرکتهای غیر وابسته می فروشد . وجوه اضافی برای شرکتهای ترکیبی ایجاد می شود .
با فروش سهام جدید به شرکتهای خارج از گروه جمع سهام عادی منتشره شرکت فرعی افزایش می یابد ،در نتیجه درصد مالکیت شرکت الف (اصلی )کاهش خواهد یافت .در آن تاریخ ،رقم اختصاص یافته به سهامداران اقلیت درصورتهای مالی تلفیقی افزایش می یابد .
نتیجه ارقام سهم اکثریت و اقلیت تحت تاثیر دو عامل قرار می گیرند :
1- تعداد سهام فروخته شده به شرکتهای خارج از گروه
2- قیمت سهامی که به شرکتهای خارج از گروه فروخته شده است .
تفاوت درارزش دفتری سهام فروخته شده شرکت فرعی
موقعی که قیمت فروش سهام جدید برابر باارزش دفتری سهام منتشره قبلی باشد ،هیبچ تغییری در ادعای سهامداران فعلی به وجود نمی آید
اگر حقوق صاحبان سهام شرکت فرعی به عنوان یک مجموعه مورد بررسی قرار گیرد ،میزان کلی مجموعه افزایش می یابد . در حالی که سهم شرکت اصلی ازاین مجموعه کاهش می یابد ،میزان حصه شرکت اصلی از مجموعه یکسان باقی می ماند
زیرا در میزان کلی مجموعه افزایش به وجود آمده است . سندهای حذفی در ترکیب به سادگی تغییر می یابد تاافزایش درادعای سهامداران اقلیت و متقابلاً افزایش درمانده حقوق صاحبان شرکت فرعی شناسایی گردد .
به هر حال ؛فروش بیشتری به ارزش دفتری اتفاقی نمی افتد . موقعی که قیمت فروش و ارزش دفتری باهم برابر نباشند ،تمام سهامداران عادی ازاین مابه التفاوت به یک نسبت بهره مند می گردند .
در چنین وضعیتی ،ارزش دفتری سرمایه گذاری شرکت الف حتی اگر تعداد آن ثابت بماند تغییر می کند ،هردو میزان مجموعه و میزان سهم شرکت الف ازاین مجموعه تغییر می کند .
میزان حصه شرکت اصلی به این دلیل تغییر می کند که افزایش در میزان مجموعه و کاهش در سهم شرکت اصلی دقیقاً یکدیگر را پایاپایی نمی کنند .
فروش سهام شرکت فرعی به کمتر ازارزش دفتری
شرکت فرعی ممکن است سهام خود رابه شرکتهای غیر وابسته به کمتر ازروش دفتری فعلی بفروشد ،در این صورت اثراتی متضاد با آنچه که بیان شده است ،به وجود خواهد آمد .
ادعای شرکت اصلی با فروش سهام اضافی به کمتر ازارزش دفتری فعلی کاهش می یابد . سندکاهش درارزش سرمایه گذاری شرکت الف را می توان به شرح زیر صادر کرد.
حساب سرمایه اضافی پرداخت شده
حساب سرمایه گذاری در سهام عادی شرکت ب
در صورت عدم وجود حساب سرمایه اضافی پرداخت شده می توان سود انباشته را کاهش داد .
فروش سهام اضافی شرکت فرعی به شرکت اصلی
فروش سهام اضافی شرکت فرعی به شرکت اصلی درصد مالکیت شرکت اصلی راافزایش می دهد . اگر این فروش به قیمت مساوی باارزش دفتری فعلی باشد ،افزایش در حساب سرمایه گذاری شرکت الف برابر باافزایش در حقوق صاحبان سهام شرکت فرعی خواهد بود .
ارزش دفتری اختصاص یافته به سهامداران اقلیت بدون تغییر باقی می ماند . در تهیه صورتهای مالی تلفیقی ،سندهای حذفی بر پایه درصد مالکیت جدید صورت می گیرد .