عنوان:
بدهی ها وحقوق صاحبان سهام
جان کنینگ استاد دانشگاه استنفورد از نخستین کسانی بود که در صدد برآمد تعریف جامعی از ارکان اصلی ترازنامه ارائه دهد.از دیدگاه او (روش مبتنی بردارایی-بدهی)
بدهی: یک خدمت که ارزش آن برحسب پول تعیین شود ومالک آن(مالک دارایی)طبق وظیفه قانونی به شخص ثالت یا مجموعه ای از اشخاص (بطور یکسان )ارائه نماید.
هیئت استانداردهای حسابداری از دیدگاه تفسیری این تعریف کنینگ را مورد تایید قرار داد.
3
تعریف بدهی:
4
طبق بیانیه شماره 4هیئت اصول حسابداری:
بدهی ها تعهدات اقتصادی یک شرکت ،که طبق اصول پذیرفته شده ی حسابداری شناسایی واندازه گیری (محاسبه) شوند.
(روش مبتنی بر درآمد وهزینه )
تعریف بدهی:
هیئت استانداردهای بین المللی حسابداری در بند49 از چارچوب نظری بدهی را بدین گونه تعریف می کند:
بدهی یک تعهد کنونی واحد تجاری ناشی ازرویدادهای گذشته،تسویه ای که انتظار می رود منجر به جریان خروجی منابع(دارایی ها)از آن شودیعنی همان اقلامی که منافع اقتصادی هستند.
دو بخش این تعریف را مورد بررسی قرار می دهیم:
5
تعریف بدهی:
ا)وجود یک تعهد کنونی ،مستلزم تسویه در آینده
2)نتیجه یک رویداد مالی یا رویداددیگری در گذشته
1-تعهد کنونی:
طبق تعریف ارائه شده در«چارچوب نظری هیئت استانداردهای بین المللی حسابداری »انتظار می رود بدهی ها منجربه جریان خروجی منافع اقتصادی شوندنکته قابل توجه این است که هم اکنون یک تعهد وجود دارد (موید گذشت از منابع اقتصادی درآینده).
مثال:حسابهای پرداختنی یک قلم تعهد کنونی هستندناشی از خدماتی که یک گروه خارجی (رویدادگذشته )انجام داده است
6
تعهد کنونی:
از نظرچارچوب نظری هیئت استانداردهای بین المللی حسابداری میتوان یک بدهی را به چندین طریق تسویه کرد
7
پرداخت پول نقد
انتقال داراییهای دیگر
ارائه خدمات
جایگزین کردن بدهی با یک بدهی دیگر
صرفنظر کردن بستانکار از طلب خود
این دوروش مستلزم جریان خروجی داراییهای متعلق به شرکت میشود
2-رویداد گذشته
یک بدهی ناشی از رویدادهای گذشته است
تعهد بدون قیدوشرط به خرید یک کالا باعث بوجود آمدن یک بدهی می شود وآن ناشی از یک رویداد گذشته است(مثلادرامضا کردن یک قرارداد)یک تعهد وجود دارد اگرچه انجام نشده است
مثالی دیگر:هنگامی که یک شرکت استخراج نفت کندن چاه را آغاز میکند آیا برای هموارسازی زمین (درپایان دوره)درزمان کنونی یک تعهد دارد؟بله رویداد گذشته (حفرچاه)باعث بوجود آمدن یک تعهد درآینده میشود که هموارسازی مستلزم خروج منافع اقتصادی در آینده می شود.
8
شناسایی بدهی
9
متکی به قانون (رعایت مقررات)
چارچوب نظری هیئت استانداردهای بین المللی حسابداری
1-این احتمال وجود داشته باشد که درآینده دررابطه با آن قلم منافع اقتصادی به درون واحد تجاری جریان یابند(ویااز واحد تجاری به خارج جریان یابند)
2-آن قلم دارای بهای تمام شده یا ارزش باشد که بتوان به شیوه ای معتبر(قابل بازبینی واثبات)تعیین کرد.
در «بند 82 این چارچوب »آمده اقلام تشکیل دهنده ترازنامه وصورت سود وزیان زمانی می توان شناسایی کرد که دارای شرایط زیر باشد:
10
تعیین ارزش بدهی ها
بند110 از چارچوب نظری بیانگر این موضوع است که برای تعیین بدهی ها میتوان از چندین مبنای تعیین ارزش استفاده کرد.
براساس «استاندارد بین المللی گزارشگری مالی»( (IFRS
11
در وهله نخست برای تعیین ارزش بدهی ها در معامله باید ازارزش بازار استفاده کرد.
12
بدهی مطرح در قرارداد اجاره به شرط تملیک درهنگام تنظیم قرارداد براساس «ارزش بازار» تعیین می شود که طبق تعریف گفته شده
می تواند برابرباقیمت دارایی مورد اجاره دربازارباشد یا برابر باشد با ارزش فعلی قسط هایی که باید پرداخت شوند.در سالهای بعدارزش یا مبلغ بدهی براساس «بهای تمام شده مستهلک شده»دارایی مورد اجاره تعیین می شودواگر ارزش فعلی اقساط باقی مانده از «بهای تمام شده مستهلک شده» کمتر باشدباید ارزش بدهی رابا آن عدد تعیین کرد وهرسال باتوجه به تغییر ارزش بازار دارایی وارده اصلاحی را ثبت کرد.مانده بدهی براساس نرخ بهره موثرتعیین می شود.
13
14
ارائه شده اند.(IFRS»( درجدول زیر روشهای مختلف مقرر شده در «استاندارد بین المللی گزارشگری مالی
ذخیره و بدهی احتمالی
هنگامی که مرزبین تعهدات کنونی وآینده مخدوش شود «ذخیره وبدهی احتمالی »بوجود می آیند.
در بند17 از استاندارد شماره 37هیئت استانداردهای بین المللی حسابداری بدهی احتمالی بدین گونه تعریف شده است:
15
بدهی احتمالی
16
یک تعهد محتمل که ناشی از رویدادهای گذشته است وزمانی موجودیت آن تایید میشودکه یک یا چند رویدادنامطمئن درآینده رخ دهند،رویدادهایی که بطور کامل تحت کنترل واحد تجاری نیستند یا
یک تعهد کنونی که ناشی از رویدادهای گذشته است ولی شناسایی نمی شود زیرا
چنین احتمالی وجود ندارد که برای تسویه این تعهد الزام به خروج منافع اقتصادی باشد
نمیتوان با اطمینان کامل مبلغ این تعهد را تعیین کرد.
توضیح اینکه در بند 27 از استاندارد ش 37هیئت استانداردهای بین المللی حسابداری قید شده که نباید بدهی های احتمالی را در صورتهای مالی ثبت وگزارش کرد.
ذخایر
ذخایرمبلغی است که شرکت برای هزینه های پیش بینی نشده آینده دخیره می نماید.
مثل ذخیره مبلغی برای جبران خسارت آن بخش هایی که تحت پوشش بیمه قرار نگرفته اند.
17
18
ماهیت ارزش ویژه به ارزش ویژه سهم هر فرد است که باعث ارائه چندین تئوری شده است .
که ریشه ارزش ویژه در واژه برابری قرار دارد و مفهوم آن انصاف است .
از یک دیدگاه در برگیرنده همه کسانی که پول هایی به شرکت قرض می دهند.
دیدگاه دیگر این است که ارزش ویژه را حق مالکان می دانند .
دیدگاه دیگر : حقوق صاحبان سهام را معادل حقوق سهام داران عادی می دانند .
اوراق بهادار دو رگه ( مانند اوراق قرضه قابل تبدیل که نه بدهی و نه سهام هستند ) طبقه بندی انواع مختلف اوراق بها دار را مشکل سازند .
طیفی از دارندگان حق که از نظر حقوقی تفاوت اندک دارند مانند تاریخ سررسید ، ماهیت آخرین پرداخت ، حدود یامیزان در سود شرکت سهم دارند وجود دارند .
ارزش ویژه = دارایی : معادله حسابداری
حقوق صاحبان سهم + بدهی = دارایی : معادله حسابداری
ماهیت ارزش ویژه
تعریف حقوق صاحبان سهام(ارزش ویژه)
در بندc استاندارد ش 49 از «چارچوب نظری هیئت استانداردهای بین المللی حسابداری »حقوق صاحبان سهام:
ارزش ویژه یعنی حق به باقی مانده داراییهای شرکت پس از کم کردن همه بدهی ها.
پس حقوق صاحبان سهام نوعی تعهد شرکت به انتقال داراییها نیست،بلکه نوعی ادعا نسبت به باقی مانده داراییهاست.از این روآنچه در ترازنامه زیراین عنوان ارائه میشود نه تنها به داراییها وبدهی ها بستگی دارد بلکه میتوان ارزش آنها راهم تعیین کرد.
19
حقوق صاحبان سهام
برای مثال:فرض کنید شرکت Aبا عنوان «اموال،تجهیزات وماشین آلات»ارزش داراییهای خودرا بالا می برد ولی شرکت B که داراییهایی همانند دارد بدین گونه عمل نمی کنددر نتیجه شرکت A مبلغ بیشتری از بابت حقوق صاحبان سهام (نسبت به شرکت B) گزارش می کند.
ویژگی های تعیین کننده تفاوت بین بدهی ها وحقوق صاحبان
سرمایه
20
حقوق متعلق به گروهها
ماهیت اقتصادی اقلام ارائه شده در قرارداد
21
1 . سرمایه تامین شده : سرمایه پرداخت شده می نامند که شامل ارزش فعلی سود انباشته می شود .
2. سود انباشته
1. سهام عادی و سهام متمایز به ارزش اسمی یا اعلام شده.
2. مازاد سرمایه پرداخت شده یا صرف سهام که با توجه به منبع آنها می توان آنرا به بخش های دیگر تقسیم کرد.
کل ارزش شرکت از نظر مالکان را نمی توان بر اساس تعیین ارزش اقلام خاصی از دارایی یا بدهی تعیین کرد.
در تئوری حسابداری از یک زاویه کلی به مجموعه حقوق ، اولویت ها و محدودیت حقوق صاحبان نگاه می شود .
تاریخ سررسید برای اسناد بدهکار از قبل تعیین می شود ولی سهام نشان دهنده تعهدات قانونی نمی باشد .
حقوق مالکان
تفاوت بین دارایی و بدهی شرکت که آنرا دارایی خالص می نامند.
بر حسب سنت حقوق مالکان 2 گروه می شود :
سرمایه پرداخت شده 2 طبقه می شود :
مقدمه ای بر تئوری های صاحبان سرمایه
تعامل واحدهای انتفاعی با مالکان ، در حسابهای مربوط به حقوق صاحبان سرمایه منعکس می شودکه در برخی از تئوری های قیاسی کوشش شده که این تعامل و ارتباطات نشان داده شود .
بررسی این تئوری ها برای اهدف زیر مفید است :
1 – تفسیر حقوق صاحبان سرمایه منعکس درحسابهای مربوط
2 – تعیین برخی از اجزای سود.
22
مشکل این تئوریهای مورد بحث این است که علیرغم اهمیت ارتباط واحد انتفاعی با مالکان آن ، این ارتباطات ، مبنای کامل و مناسبی را برای تعریف و تفسیر تمامی رویدادهای واحد انتفاعی ایجاد نمیکند.
به نظر برخی ازنویسندگان حسابداری به منظور دستیابی به ثبات رویه ، لازم است یکی از تئوری های صاحبان سرمایه انتخاب و به کار گرفته شود.اگرچه این نکته نظر جای بحث دارد.
23
Proprietor Theory
Entity Theory
Fund Theory
Commander Theory
Residual Equity Theory
تئوری مالکــانه
Proprietor Theory
24
تئوری مالکانه Proprietor Theory
این تئوری به اوایل قرن 18 میلادی بر می گردد.
بر اساس این تئوری مالکان و واحدهای انتفاعی جدا ازهم نیستند.
این تئوری اقتصادهایی را که به طور عمده متشکل از واحدهای اداره شده توسط مالکان بوده است را بخوبی توصیف می کند.
در اواخر قرن 19 ، پس از انقلاب صنعتی و تشکیل و رشد شرکتهای بزرگ ، این تئوری تعدیل شده است.
25
تئوری مالکانه Proprietor Theory
نظریه پردازان این تئوری کوشش کرده اند مالکان واحد های انتفاعی را در مرکزیت واحد های انتفاعی قرار می دهند.
26
بر اساس این تئوری دارائیها ، متعلق به صاحبان واحد انتفاعی(مالکان) است و بدهی ها نیز تعهدات آنان است و حقوق صاحبان سرمایه هم، به مالکان مربوط است.
بر اساس این تئوری معادله ترازنامه به شرح زیر است :
حقوق مالکان = مجموع بدهیها – مجموع دارائی ها
هزینه ها نیز شامل دستمزد کارکنان، مالیات و بهره (بجز سود ممتاز و عادی ) می باشد.
نظریه پردازان این تئوری سود را موجب افزایش خالص دارائیها یا حقوق صاحبان سرمایه می دانند و کوشش کرده اند اندازه گیری سود قابل توزیع میان مالکان را ، به جای تعلق سود و سرمایه به شرکت سهامی ، مشروعیت بخشند.
27
تئوری مالکانه Proprietor Theory
طبق این تئوری ، بهره بدهیها هزینه تلقی می شود و از خالص درآمد باید کسر شود.
اصول بکارگیری تئوری مالکانه، با اندازه گیری اجزای سودی که امروزه بر اساس سیستم بهای تمام شده تاریخی انجام می شود، هماهنگی دارد.
28
تئوری مالکانه Proprietor Theory
تئوری مالکانه Proprietor Theory
29
مطابق نظریه دوم :
تعدیل ارقام بر مبنای قدرت خرید (سطح عمومی قیمتها) با ارزشهای جاری ، جزء لاینفک تئوری مالکانه است .
30
تئوری شخصیت حسابداری (واحد تجاری) Entity Theory
تئوری شخصیت حسابداری Entity Theory
معمار اصلی این تئوری پرفسور پی تون(Payton(در سال1922).)
در اثر نارضایتی از جهت گیریهای تئوری مالکانه اقدام به تدوین این تئوری کـرد.
در این تئوری واحد انتفاعی و صاحبان آن از یکدیگر متمایز و تفکیک شده اند . به بیان دیگر واحد انتفاعی ، موجودیتی مستقل و هویتی متمایز از مالک یا مالکان آن دارد.
در این تئوری واحدانتفاعی ، مرکز
توجه حسابداری و هدفهای گزارشگری
مالی است.
31
در این تئوری دارائی ها و بدهی ها متعلق به واحد انتفاعی است و سهامداران مالک دارائی ها نیستند بلکه سهامدار شرکت هستند.
معادله تراز نامه این تئوری به شرح زیر است:
مجموع بدهی ها و حقوق صاحبان سرمایه = مجموع دارائی ها
32
تئوری شخصیت حسابداری Entity Theory
براساس تئوری مطلق شخصیت حسابدرای ، سود و حسابهای حقوق صاحبان سرمایه ماهیتی دوگانه دارند .
حقوق سهامداران
الف.در عمل
* دریافت سود سهام در صورت تصویب
* داشتن حق رای در مجامع عمومی شرکت
* داشتن حقوق در تسهیم خالص دارایی ها پس از تسویه تمام ادعاها
ب.مطابق تئوری
* حسابهای حقوق صاحبان سهام معرف حقوق مالکانه سهامداران نیست بلکه ادعای آنها را به عنوان سهامداران شرکت منعکس می کند.
33
تئوری شخصیت حسابداری Entity Theory
34
تئوری شخصیت حسابداری Entity Theory
سود واحد انتفاعی قبل از تصویب سود سهام ، به تامین کنندگان سرمایه شرکت تعلق ندارد بنابراین بهره و سود سهام هیچیک ازسودکم نمی شود .
چنانچه از تئوری تعدیل شده شخصیت حسابداری استنتاج منطقی بعمل آید علیرغم وجود ادعای سهامداران، حساب حقوق صاحبان سرمایه متعلق به شرکت است همچنین سود نیز به واحد انتفاعی تعلق دارد، بنابراین بهره و سود سهام هر دو از سود کسر می شود.
آنتونی رابرت ( Anthony, Robert (1983) ) یکی از صاحب نظران حسابداری ، تفسیر محدودتری از تئوری شخصیت حسابداری به شرح زیر ارائه کرده است.
سمت چپ ترازنامه شامل 4 بخش اصلی است:
1- بدهی ها (Liabilities ) : تعهدات واحد انتفاعی
2 – حقوق سهامداران (Shareholders Equity ) : سرمایه اهدایی سهامداران
3 – منافع سهامداران (Equity Interest ): سود سهام پرداخت نشده سهام عادی و ممتاز
4- حقوق واحد انتفاعی (Entity Equity ): مترادف سود انباشته منهای سود سهام پرداخت نشده
35
تئوری شخصیت حسابداری Entity Theory
36
تئوری شخصیت حسابداری Entity Theory
37
تئوری حقوق مازاد Residual Equity Theory
تئوری حقوق مازاد Residual Equity Theory
مطابق این تئوری دارندگان حقوق مازاد گروهی هستند که حقوق آنان در آخرین اولویت ازمیان تمام ادعاهای موجود نسبت به واحد انتفاعی قرار دارد.
این گروه متشکل از سهامداران عادی است که پذیرندگان نهایی مخاطره مربوط به واحد انتخابی می باشند و سود پس از تسویه تمام ادعاهای دیگر ، به دارندگان حقوق مازاد تعلق می گیرد.
38
این تئوری تغییری نسبت به تئوری های مالکانه و شخصیت حسابداری محسوب می شود.
این تئوری توسط یکی از نظریه پردازان حسابداری به نام( (Stabus, George (1961 ) تدوین شده است.
در این تئـوری ، داراییها متعلق به واحد انتفاعی است که در اختیار مدیریت قرار گرفته است و هدف مدیریت به حداکثر رسانیدن حقوق مازاد می باشد.
39
تئوری حقوق مازاد Residual Equity Theory
فرض بنیادی در این تئوری حاکی از این است که اطلاعات مورد نیاز برای تصمیم گیری (مثلاً پیش بینی وجوه نقد ) باید در اختیار دارندگان حقوق مازاد قرار گیرد.
معادله ترازنامه این تئوری به شرح زیر است :
(سایر حقوق مشخص مانند بدهی ها و حقوق سهامداران ممتاز)- مجموع دارائی ها = حقوق مازاد
(حقوق سهامداران عادی)
بر اساس این تئـوری ، بهره و سود سهام ممتاز نیز باید در محاسبه سود واحد انتفاعی لحاظ شود.
40
تئوری حقوق مازاد Residual Equity Theory
یکی دیگر از صاحبنظران حسابداری به نام ( Clark , Myrtle(1993) ) در تحلیل این تئوری ، براین باور است که باید بین بدهی و حقوق سهام تمایز قایل شد که این نقطه نظر بر ادبیات مدیریت مالی و اهرم مالی مبتنی است .
به نظر Clark باید در محاسبه نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام ، لازم است سهام ممتاز هم به عنوان بدهی ها منظور شود.
41
بدهی ها + حقوق سهام ممتاز
حقوق صاحبان سرمایه (بجزحقوق سهام ممتاز)
نسبت بدهی
=
تئوری حقوق مازاد Residual Equity Theory
42
تئـوری وجـوه
Fund Theory
این تئوری عدولی از تئوری شخصیت حسابداری و تئوری مالکانه است که توسط (Vatter William (1947) )تدوین شده است .
در این تئوری ، وجوه به معنی گروهی از دارائی ها و محدودیت های مربوط تعریف شده که برای منظور خاص تخصیص یافته است.
این گروه ممکن است توان ایجاد سود داشته باشد یا نداشته باشد.
43
تئوری وجوه Fund Theory
معادله ترازنامه این تئوری به شرح زیر است :
مجموع محدودیت های اعمال شده بر دارائیها = مجموع دارائیها
44
تئوری وجوه Fund Theory
45
تئوری وجوه Fund Theory
بر اساس این تئوری ، وجوه سرمایه گذاری شده باید بدون تغییر باقی بماند مگـر اینکه اختیار خاصی برای تصفیه کلی یا جزئی اعطا شده باشد.
این تئوری در سازمانهای دولتی یا غیر انتفاعی کاربرد دارد که دارای محدودیت های قانونی و شامل یک سری حسابهای مستقل برای هر یک از وجوه می باشند.
46
تئوری مدیریت Commander Theory
تئوری مدیریت Commander Theory
این تئوری توسط نظریه پرداز استرالیایی بنام (Goldberg, Louis (1965)) که از مفاهیم وجوه و شخصیت حسابداری راضی نبوده ، تدوین شده است.
بر اساس این تئوری ، مدیریت برای انجام وظایف برنامه ریزی و کنترل به نمایندگی از طرف صاحبان سرمایه ، به اطلاعات نیازمند است و در ایفای وظیفه خود ناگزیر باید دیدگاههای خود را به سرمایه گذاران منتقل کند.
47
این تئوری بیشتر به حسابداری مدیریت مربوط است و به جای حل مسائل حسابداری مالی می تواند موضوعات بحث انگیز جدیدی را ایجاد نماید . مثل تئوری نمایندگی ( Agency Theory ) که ده سال پس از تئوری مدیریت تدوین و ارائـه شده است .
تئوری مدیریت Commander Theory
در این تئوری استفاده سرمایه گذاران از صورتهای مالی تا حدودی مبهم گذاشته شده است.
این تئوری تاثیر مستقیم روی عملیات حسابداری ندارد .
به نظر Goldberg علائق سهامداران محدود به ارقام و اعدادی است که تصویر کلی را از واحد انتفاعی ارائه می دهند. مثلا به جای معیارهای عملیاتی سود و بازده فروش ، ارائه سود سهام و بازده سرمایه گذاران را کافی می داند.
48
تئوری های حقوق صاحبان سرمایه در یک نگاه
49
جمع بندی تئوری های مربوط به حقوق صاحبان سهام
این تئوری ها ، توان ایجاد مبنایی با ثبات را برای قیاس تمامی رویدادهای حسابداری ندارند. زیرا دیدگاه محدودی را درباره رابطه واحد انتفاعی با مالکان ارا ئه می کند.
نظرکلی صاحبنظران حسابداری بر این است که برای محاسبه سود ، هزینه بهره باید از آن کسر شود و سود سهام ، توزیع سود محسوب شود.
به غیر از هزینه بهره و توزیع سود سهام در سایر موارد ، تئوری شخصیت حسابداری می تواند کارساز باشد.
50
51
در مالکیت انفرادی همه حقوق مالکیت به صورت یک مبلغ (سرمایه ) ارائه می شود.
و تنها ادعاهای بستانکاران وجود دارد . در صورت انحلال می توانند دارایی های شخصی مالک را مصادره کند .
شرکت های تضامنی : حقوق مالکان مشابه حقوق مالک شرکت خصوصی است با این تفاوت که در آنجا سرمایه را بر حسب میزان مالکیت هر شریک گزارش می کنند .
طبقه بندی فقط میزان مالکیت در خالص دارایی های شرکت را نشان می دهد .
بستانکاران به مانده حساب سرمایه هیچ یک از شریکان توجه ندارند . زیرا مجموعه آنها به افراد مشخص متعلق دارد. همه آنها در مقابل بدهی های شرکت تضامنی مسئولند .
طبقه بندی حقوق صاحبان سهام در مالکیت انفرادی و شرکت های تضامنی
52
روابط بین شرکتهای سهامی به سهامداران و بستانکاران بیشتر از روابط موجود در یک واحد تجاری به صورت مالکیت انفرادی مورد توجه است مطرح در صورتهای مالی در مورد این روابط اطلاعات بیشتری باید ارائه شود .
مهمترین هدف طبقه بندی حقوق صاحبان سهام در مورد کارایی و حوزه اعمال کنترل مدیریت به سهامداران ، بستانکاران سرمایه گذاران و سایر گروه های ذینفع اطلاعاتی ارائه کند .
برای تامین این اهداف صورتهای مالی در موارد زیر اطلاعاتی ارائه کند :
1.منابع تامین سرمایه شرکت
2. محدودیت قانونی در باز پرداخت سرمایه های شرکت سهامداران
3. محدودیت قانونی قرارداری ، مدیریتی ، مالی بر فرآیند پرداخت سود سهامی تقسیمی به سهامداران کنونی آینده.
4. اولویت طبقه های مختلف سهامداران ( هنگام انحلال بخشی یا کل شرکت )
طبقه بندی حقوق صاحبان سهام
53
-تئوری حسابداری تالیف گادفری وآلن هادسون –
ترجمه دکتر پارساییان
-تئوری حسابداری هندریکسون جلد دوم-
ترجمه دکتر پارساییان
-تئوری حسابداری تالیف دکتر شباهنگ
منابع:
با تشکر از توجه شما
54