برنامه ریزی منطقه ای در سوئد…
Regional Planning in Sweden
برنامه ریزی منطقه ای
معرفی کشور سوئد:
سوئد کشوری به مساحت 410340 کیلومتر مربع (حدودا یک چهارم مساحت ایران)
جمعیت 9910701 نفر
تراکم سکونت 24 نفر در کیلومتر مربع
85/4درصد جمعیت سوئد شهرنشین
80 درصد جمعیت در نیمه جنوبی کشور
تنها 8درصد مساحت سوئد قابل کشت است .
حدود 52درصد جنگل و29 درصدتالاب ومرداب
جمعیت و اقتصاد سوئد..
worldometers.info ماخذ:
در سوئد مانند بیشتر کشورهای اسکاندیناوی مسئولیت تهیه برنامه کالبدی به (مقامات محلی، شهرداری ها)سپرده شده است .با انکه سوئد نظام حکومیتی بسیط دارد مسئولیت دولت مرکزی در این زمینه حتی با کشورهای فدراتیو اندک است دولت مرکزی تنها هدفهای بسیار کلی را مطرح می کند وبه مباحثی که با مصالح ملی سروکار دارد می پردازد.
این هدف ها چهارچوب برنامه های تفضیلی واز نظر قانونی تعهد ملی را تشکیل می دهد.
در حال حاضر محور اصلی برنامه ریزی نه تنها دولت مرکزی که مناطق واستانها هم نیست
مسئولیت برنامه ریزی کالبدی بیشتر با کمون هایا شهرداری هاست .
در سوئد مهمترین برنامه هایی که در مقیاس مطالعات ما یعنی طرح های کالبدی ملی ومنطقه ای قابل ذکر است ،
طرح های منطقه ای یا فرا ملی هستند که کشور سوئد در دو نمونه آن مشارکت دارد .
برنامه مشترک با یازده کشور پیرامون دریای بالتیک
برنامه مشترک با کشورهای پیرامون دریای شمال
سابقه برنامه ریزی کالبدی در سوئد:
در دوران حکومت سوسیال دموکراتها در سوئد که حدود 30 سال پس از جنگ جهانی به طول انجامید سهم دولت مرکزی در نظام برنامه ریزی بیشتر بودودولت قدرت زیادی برای هدایت عمران در سطح ملی ومحلی داشت.
نیاز به طرح کالبدی ملی ازسال 1945 احساس شد و در قانون شهرسازی سال 1947 با الهام از تجربه انگلستان هر یک از شهرداری ها مکلف شده بودند طرح جامع یا مستر پلنی را برای توسعه آینده محدوده خود تنظیم کنند،
این طرح می بایستی مبنای برنامه تفضیلی تری قرار گیرد.
طرح های جامع وتفضیلی ،
راهنمای شهرداری ها برای صدور پروانه ساخت وساز در شبکه ترابری و
کاربری آینده زمین ها را رقم میزد .
هر 5سال یک بار این طرح ها مورد بازنگری قرار می گرفت.
برنامه های مسکن اجتماعی سوئد که در مقیاس گسترده در دهه 1960 به موقع اجرا گذاشته شد.
برنامه نوسازی مرکز شهرها وبانک زمین شهرداری ها ،در نوع ومحل اجرای طرحها نقش زیادی داشت.
در سال 1965 وزارت ترابری وارتباطات که امور شهرسازی وساختمان را برعهده داشت، کارشناسانی را مامور رسیدگی به وضع برنامه ریزی کالبدی در سوئد کرد.
به دنبال این بررسی تصمیم برآن شد که تهیه طرح کالبدی کلی در سطح ملی در سال 1966 در وزارت خانه مذکور آغاز شود.
پس از تاسیس وزارت طرح ریزی کالبدی وحکومتهای محلی ،سازمان ملی طرح ریزی کالبدی وساختمان در سال 1968 مامور تهیه طرح ملی شد.
اولین گزارش طرح ریزی کالبدی باعنوان حفاظت منابع آب و خاک در سال 1971 انتشار یافت در این گزارش بیشتر به صنایع آلاینده توجه شد.
در سال 1970 به عنوان جزئی از سیاست های منطقه ای برای سوئد شبکه شهری چهار سطحی توصیه شد
سطح اول شامل شهرهای بزرگ از جمله استکهلم ،گوتبورک ومالمو بود.
سطح دوم یک شهر یا مجموعه ای از شهرهای مجاور مکان مرکزی هر استان بود.
برای سطح سوم هریک از شهر داری ها هم دست کم یک مکان مرکزی در نظر گرفته شد.
سرانجام در سطح چهارم سکونتگاههایی که از نظر تامین خدمات برای آبادی های پیرامون خود مهم بودند فهرست شدند.
اما حدود 10سال بعد این طرح بنا به دلایلی رسما رها شد.
درسال1975 سازمان ملی طرح ریزی کالبدی وساختمان پیشهاد کرد که مقامات محلی برنامه های خود را در چهار چوبهای ذیل تاپایان 1977 انجام دهند که عبارتند از
طرح های ساختاری :که در این طرح مقررات کلی ساخت وساز در نواحی مختلف اعلام می شد.
طرح های کلی که قبلا طرح جامع نامیده می شد.یا طرح کاربری زمین ها یا برنامه توسعه محلی یا طرح تفضیلی هستند که در مقایسه با طرح های ساختاری، برنامه ی کاربری زمین ها چگونگی استفاده اززمین ها را با تفضیل بیشتری نشان می دهد .
این برنامه برای سواحل دریاها .زمینهای پیرامون دریاچه ها ونواحی کوهستانی یا محدوده مقام محلی تهیه می شدند.
در سال 1972دولت لایحه ای را در زمینه طرح ریزی کالبدی تقدیم مجلس کردکه همان سال تصویب شد
در این قانون باید هریک از 284شهرداری پیشنهادهای خود را به 24 شورای استانی ارسال می کردند.تا پس از تایید به مرحله اجرا در می آمد
غالبا شروع انحصار شهرداری ها در برنامه ریزی های فضایی وکالبدی سال 1972
ذکر شده است.
در سال 1987در امور مربوط به کاربری زمین دو قانون جدید که عبارتنداز:
قانون منابع طبیعی
قانون شهرسازی و ساختمان
جانشین قوانین گذشته شدندو مسولیت را به شهرداری داده است.
در دهه 1980و1990 در سراسر اروپا غلبه با طرز تفکر دخالت کمتر در امور اقتصادی وآزادی بیشتر است.
سازمان ملی مسکن ،ساختمان و برنامه ریزی شهری
عمل کردن سازمان به نمایندگی از طرف مجلس و دولت ملی
تکالیف کلی این سازمان
استفاده پایدار از زمین و آب ومحیط فیزیکی در چشم انداز ملی واروپایی
توسعه پایدار شهری
دموکراسی ومشارکت مردم در برنامه ریزی کالبدی
اقدامات سازمان به منظور تحقق اهداف و تکالیف بالا
همکاری با برنامه های اروپایی واز جمله در منطقه دریای بالتیک
ارزیابی طرح های شهری از نظر رعایت قانون شهرسازی و ساختمان با قوانین محیط زیست
اشاعه برنامه ریزی یکپارچه برای توسعه پایدار با مشارکت مردم
رایزنی درباره طرح های تفضیلی توسعه وپروانه ساختمان
شورای محیط شهری
منصوب شدن اعضای این شورا توسط دولت
برپایی بحث های مستمر درباره محیط و زندگی شهری
هر ساله معرفی یک روز به عنوان روز شهر و اعطا جایزه به بهترین اقدام برای بهبود محیط شهری
طرف مشورت سازمان ملی مسکن، ساختمان و برنامه ریزی شهری در زمینه محیط شهری
تشکیلات حکومتی در سوئد و برنامه ریزی کالبدی
حکومت سوئد پادشاهی مشروطه است.قانون اساسی سال 1975 همه حقوق حکومتی پادشاه را لغو کرده است.پادشاه هنوز رییس دولت است اما مقام او کاملا تشریفاتی است.
در سوئد ادارات دولتی به سه سطح تقسیم می شود :
دولت(مرکزی)،
استان (منطقه ای )
وشهرداری (محلی) ،
در هر سه سطح هم شوراهای انتخابی وهم واحدهای اداری وجود دارد.
در سطح ملی مسئولیت برنامه ریزی کالبدی با وزارت محیط زیست است.
سازمان هایی که زیر نظر وزارت محیط زیست قرار دارند عبارتنداز:
سازمان ملی نقشه برداری ،دفتر مرکزی اثار باستانی ملی ،مدیریت ملی راه های سوئدو سازمان توسعه صنعتی و فنی سوئد
در سطح منطقه ای تقسیمات سوئد ،استان است .مجریه این سطح استاندار که از سوی دولت انتخاب می شود .
مقننه استان ،شورای استان است که اعضای ان را مردم انتخاب می کنند.
تعداد استان های سوئد 21 استان است.که تا مدتی قبل به 25 استان می رسید هم اینک استان های گوتبورگ اوک بوهو،کریستیانستاد ومالموهوس در استان اسکان و استان های اسکارابورگ والوسبورگ در استان وسترا گوتلند ادغام شده است
متوسط جمعیت استان از416 هزار نفر بیشتر نیست.
تنها جمعیت سه استان استکهلم ،اسکان و وستراگوتلند از یک میلیون نفر بیشتر است.
مقامات استانی دو گروه هستند:
یک: سازمان های اداری چند منظوره (که مسئولیت فعالیت های چندین مقام مرکزی را بر عهده دارند)
دو : سازمان های اداری تک منظوره که شعب منطقه ای مقامات مرکزی هستند.
هیات اداری استان بالاترین مقام دولتی در استان است ومستقیما زیر نظر دولت است.که این هیت 14 نفر عضو دارد .
شورای استان که مستقیما توسط مردم انتخاب می شوند بیشتر به اموری مانند بهداشت ودرمان ،ترابری منطقه ای وبرنامه ریزی ان و اموری که از حد شهرداری های منفرد بزرگتر است می پردازد.
استان های سوئد
تعداد شهرداری ها با توجه به جمعیت استان ها از 5 تا49 شهرداری متغیر است .
نکته مهم این که شهرداری ها محدود به شهرها نیستندو تقریبا مدیریت کل شهرستان را بر عهده دارند .
جمعیت شهرداری ها از 3تا700هزار نفر متغیر است که متوسط جمعیت ومساحت آنها 16هزار نفر و 700 هکتار است.
شهرداری هم شامل شهرها ،هم قصبه ها و هم روستاهاست.تعداد اعضای شورای شهر 51نفر است
طبق قانون حکومت محلی تا سال 1952 در سوئد 2600 حکومت محلی از بخش های روستایی تا پایتخت وجود داشت این تقسیمات در 2مرحله در هم ادغام شدند تا واحدهای بزرگتر وکارامدتری شامل مرکز کمون وسزمین پیرامونی ایجاد شود .
وظایف شهرداری عبارتند از:
برنامه ریزی کالبدی
صدور پروانه ساختمانی ،
فعالیت های نقشه برداری وممیزی ،
تحلیل منابع ونقشه کشی است .
شهرداری های سوئد
نیاز روز افزون به همکاری میان شهرداری ها و استانداری ها وجود دارد؛ ساز و کار این همکاری طی قراردادی میان شهرداری های ذی نفع یا از طریق شورای استان فراهم می شود. اگر شهرداری خواهان همکاری گسترده تر و سازمان یافته تری باشند می توانند اقدام به تاسیس فدراسیون حکومت های محلی کنند.
در این فدراسیون ها یک یا چند شهرداری با یک یا چند شورای استان همکاری می کند.
در ژانویه 2000 در سوئد شصت فدراسیون از این دست تشکیل شده بود.
شهرداری سوئد در انجمن حکومت های محلی سوئد Sevenska kommunforbundet) )متشکل شده اند.
فدراسیون شورای استان (Landstingsforbundet)
وظیفه هر دو پشتیبانی و بهبود خود گردانی محلی،
دفاع از منافع مشترک شهرداری ها و شوراهای استانی
تشویق به همکاری میان اعضا
منابع درآمد شهرداری ها و شورای استان
محل مالیات های مستقیم محلی
نرخ مالیات توسط حکومت های محلی
وجود برخی محدودیت ها در امر مالیات ها ازجمله :
تثبیت نرخ مالیات در وضع موجود در سالهای 1991 تا 1994 به وسیله مجلس ملی و کاهش کمک های بلاعوض دولت مرکزی به حکومت محلی در صورت افزایش نرخ مالیات در سالهای 1997 تا 1999
از سال 2000 به بعد بالاترین نرخ مایات مشترک شوراهای استان 33.17 و پایین ترین 27.13 و متوسط 30.53 درصد درآمد مشمول این مالیات ها حدود 50 درصد کل درآمد شهرداری
نظام جدید تعدیل یا برابرسازی ( Equalization ) از سال 1996 برقرار شد تا همه شهرداری ها و شوراهای استان خدمات مشابهی را به شهروندان خود عرضه کنند.
شهرداری ها و استان هایی که درآمد سرانه مشمول مالیاتشان کمتر از متوسط ملی است ،دریافت کمک بلا عوض
شهرداری ها و استان هایی که درآمد سرانه مشمول مالیاتشان بیشتراز متوسط ملی است ، هزینه را می پردازند
به هر دو کمک بلا عوض از طرف دولت اعطا می شود.
بخشی بر حسب جمعیت و بخش دیگر بر حسب گروه سنی
کمک 20 درصد درآمد شهرداری
بخشی از درآمد(در سال 1999 بالغ بر 8.4درصد) از محل هزینه خدمات تامین می شود.
بخشی دیگر از محل پرداخت شرکت های بیمه های اجتماعی عمومی به بیمارستان ها، مراکز بهداشتی و درمانی و …
عضویت در اتحادیه اروپا اثری در حکومت محلی نداشته است اما در سالهای اخیر در چند زمینه درگیر مقررات و برنامه ریزی اتحادیه شده اند:
منابع و مقررات اعتبارات ساختاری اتحادیه اروپا که امکانات حکومت های محلی را در امر توسعه محلی افزایش داده است.
تماس با حکومت های محلی دیگر کشورها که امکان مبادله تجربه و نوآوری ها را بیشتر کرده است.
قوانین زیست محیطی، مناقصه های عمومی و انرژی اتحادیه که محدودیت هایی را برای حکومت های محلی ایجاد کرده است.
نمونه ای از برنامه ریزی شهری: برنامه جامع شهر گوتنبورگ
نمونه ای از برنامه ریزی شهری: برنامه جامع شهر گوتنبورگ
گوتنبورگ 465 هزار نفر جمعیت دومین شهر بزرگ سوئد بعد از استکهلم و قرارگیری در ساحل غربی آن
برنامه شهر از نوع «چشم انداز (Vision)» موسوم به «گوتنبورگ کوچک و بزرگ»
هدف اصلی برنامه ایجاد شهری با توسعه پایدار و جامعه ای رقابت پذیر است که در آن شهروندان دارای بیشترین قدرت باشند.
برنامه شامل رهنمود هایی برای یکپارچه کردن مسائل اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی فراهم میسازد.
اصول برنامه ریزی
1- تقسیم شهر به مناطق کوچک با هویت خاص
برای شرکت فعالانه شهروندان در تعیین سرنوشت آینده خود
2- مرکز مهم و فعال منطقه
این چشم انداز طبق شکل شامل سه جهت گیری مهم است:
قدرت شهروند مداری
رقابت پذیری
پایداری زیست محیطی
«قدرت شهروندان» یا شهروند مداری به معنای زندگی فعال، معنا دارو با کیفیت بالا برای تک تک شهروندان
اقدامات شهروند مداری:
فعال کردن شهروندان
سرعت بخشیدن به اقدام ها
مقالبله کردن با هر نوع تبعیض
«رقابت پذیری اقتصادی با استفاده ار منابع انسانی شهروندان تحقق می یابد .
کمیته های نواحی شهری چگونگی توسعه ناحیه خود را وآنچه برای آن مهم می دانندخور تعیین میکنند.
برای مشارکت مردم اعتباراتی در بوجه تعیین شده است.
رقابت پذیری
پایداری زیست محیطی
تضمین رفاه نسل های آینده تقویت و تحکیم پایداری زیست محیطی به عهده سیاست های زیست محیطی گوتنبورگ
سیاست های زیست محیطی شامل ده معیار برای حفاظت و مدیریت محیط زیست:
مدیریت منابع طبیعی
احترام به مردم و طبیعت
برنامه ریزی مشترک برای محیط زیست بهتر
مشارکت گسترده
اطلاع رسانی و آموزش
ارزیابی اقدام های زیست محیطی در چشم انداز بلند مدت
خرید محصولات و خدمات محیط دوست
همکاری با شرکت ها و سازمان ها
همکاری فرامرزی
همکاری با تحقیق و توسعه
قوانین طرح ریزی کالبدی و شهرسازی
نخستین مقررات شهرسازی در قانون ساختمان سال 1874
به دلیل کاستی زیاد این قانون، جایگزینی قانون جدید شهرسازی در سال 1907
قوانیین دیگر در سالهای 1917 و 1926 و 1931
جهت گیری کم و بیش نوین قابل رویت در قانون و آیین نامه ساختمان سال 1947
به دلیل اجازه به تصمیم گیری شهرداری ها درباره ی زمان، مکان و چگونگی تهیه ی طرح های توسعه خود
هنوز این قانون نشانی از طرح ریزی کالبدی در سطح ملی نیست.
در زمینه شهرسازی این قانون تنها ناظر بر طرح های جامع ، طرح های تفصیلی یا محلی و طرح های منطقه ای است.
در سال 1959 آیین نامه ساختمان جدیدی جایگزین آیین نامه پیشین شد.
توجه شهرسازان به بعد حفاظت محیط طبیعی ارزشمند و تفرجگاه های طبیعی در برابر تاسیسات و صنایع آلاینده از سال 1960
اصلاح قانون شهرسازی با توجه به جهت گیری زیست محیطی در سال 1972
توسعه می بایست در مکان مناسب انجام گیرد و با توجه به آن لغو قانون حق مالکان زمین برای ساخت و ساز پراکنده
قانون منابع طبیعی سال 1987 تجویز صریح رویکرد زیست محیطی و بلند مدت در استفاده از زمین و آب
هدف تشویق به مدیریت بلند مدت در ست زمین و آب از نظر زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی و
قانون جدید شهرسازی و ساختمان سال 1987 هم از همان رهیافت های قانون منابع طبیعی پیروی می کند.
هدف اصلی« برنامه ریزی کالبدی باید به توسعه اجتماعی با وضع زندگی عادلانه تر و بهتر نسل های کنونی و آینده بینجامد»
تاکید بر منافع عمومی – محترم شمردن آزادی عمومی – تامین وضع اجتماعی مناسبی برای «محیط سکونت، کار، رفت و آمد، و تفریح»
تمرکز زدایی
مدیریت منابع
سازگاری با وضع محلی
اجرای بهتر برنامه ها
ساده کردن تشریفات
طبق این قانون شهرداری باید برای سرزمین خود «طرح ساختاری» یا جامع نهیه کند.
طرح باید شامل تدابیر لازم برای حفظ منافع عمومی در استفاده از زمین و آب هم باشد.
تهیه طرح ساختاری جدید یا تغییر طرح قبلی از رایزنی با مدیریت استان، دیگر شهرداری های متاثر از طرح و هر واحدی که علائقی در این زمینه دارد ، از طریق شهرداری انجام می گیرد. بررسی طرح پیشنهادی از طریق نمایندگان منتخب در کمیته ساختمان و کمیته احرایی و دیگر کمیته های ذیربط و رسیدگی و تصویب در شورای شهرداری
الزام آور نبودن طرح ساختاری برای مقامات دولتی و مردم به دلیل کلی بودن طرح
اقدام شهرداری ها به تهیه مقررات مناطق خاص برای تکمیل طرح های ساختاری
مشخص شدن کاربری زمین ها و نیز محل استقرار و حتی طراحی بناها در این مقررات
تهیه شدن این مقررات پس از رایزنی با مدیریت استان، سازمان املاک و مستغلات، شهرداری های هم جوار، صاحبان املاک و دیگر واحد های ذی نفع
هدف های قانون جدید:
تجویز تهیه طرح های تفصیلی توسط قانون شهرسازی و ساختمان در مواردی که مقررات مناطق خاص وافی به مقصود نباشد.
این طرح ها باید در بر گیرنده موارد زیر باشد:
مناطق جدید ساخت وساز
بناهای جدید که اثر زیادی بر پیرامون خود دارند یا مناطقی که در آنها تقاضا برای زمین قابل ساخت زیاد است
بنا هایی که باید مرمت یا حفاظت شوند و نیاز به مقررات کلی دارند
گستره طرح تفصیلی نباید بی جهت وسیع باشد و برای مناطقی تهیه شود که برای اجرا ضروری است.
دوره اجرا مشخص ( 5 تا 15 سال) و امکان تمدید 5 ساله
تغییر نکردن در دوره اجرا مگر در موارد پیش بینی نشده و در صورت تغییر جبران ضرر و زیان صاحبان زمین
در منطقه مشمول طرح تفصیلی شهرداری با پیشرقت ساخت و ساز و اجرای برنامه، مکلف به فراهم آوردن زیرساخت های کالبدی و برخی تسهیلات اجتماعی است.
در دهه اخیر مسائل زیست محیطی بسیار اهمیت یافته و کوشش بر صرفه جویی و جلوگیری از هدر رفت انرژی و منابع در برنامه ریزی کالبدی به ساختار فضایی
وظیفه کنونی شهرساز آماده کردن ساختار مناسب مسکن، فضای سبز، راه های ترابری و دیگر تجهیزات است. از این رو موضوع مهم مدیریت فضای ساخته شده در محیط زیست است.
اواخر دهه 1990 تصمیم بر این قرار گرفت که طرح ریزی کالبدی جز جدانشدنی سیاست زیست محیطی یاشد و انتقال امور برنامه ریزی کالبدی به وزارت محیط زیست از همین روست.
لایحه سال 1997/98 به نام «سیاست زیست محیطی برای سوئد پایدار»
زمان لازم تعیین شده توسط دولت و مجلس برای دستیابی به این آرمان ها«حل مساله زیست محیطی سوئد» یک نسل (25 سال)
وظیفه دولت تعیین هدف های مشخص و یا کمی است جهت تسهیل دستیابی به آرمان های لایحه
هوای پاک
کیفیت بالای آب های زیرزمینی
دریاچه ها و رودخانه های پایدار
تالاب های شکوفا
محیط زیست دریای متعادل
فقدان یوتریفیکیشن
مناطق ساحلی و شبه جزایر پایدار
جنگل های پایدار
چشم انداز کشاورزی متنوع
محیط زیست غیر مسموم
محیط شهری خوب
ایمنی در برابر تششع ها
حفاظت از لایه اوزون
اثر کم بر تغییر آب و هوا
آرمان های زیر برای کیفیت محیط زیست در این قانون شامل :
آرمان های کیفیت زیست محیطی خط مشی بخش برنامه ریزی فضایی و ساختمان را نیز رقم می زند. سازمان دولت مرکزی و دولت های منطقه ای باید برنامه ریزی اجتماعات خود را با هدف پایداری زیست محیطی و محیط زیست مناسب برای همگان ، سامان دهند.
شهرداری ها و هیات اداری استان ها باید با یکدیگر برای تعریف و نظارت بر اجرای آرمان های ملی در برنامه ربزی های منطقه ای و محلی سکونت گاه ها، همکاری کنند.
درپایان…