پاورپوینت بررسی معماری مسجد جامع ورامین

بررسی معماری مسجد جامع ورامین

تاریخچه مسجد جامع ورامین از مساجد شاخص ایران است که تجلی اوج هنر معماری ایلخانی است. ساخت مسجد جامع ورامین در ایام سلطنت سلطان محمد خدابنده آغاز شده و در عهد فرزند و جانشین وی سلطان ابوسعید بهادرخان به سال ۷۲۲ هجری قمری به پایان رسیده است هرچند کتیبه بالای سر درب و کتیبه زیر گنبد سال ۷۲۶ هجری را نشان می دهد. اهمیّت این اثر از آنجا مشخص می شود که این مسجد در سال ۱۳۱۰ که بسیاری از بناهای مهّم کشور به ثبت ملی نرسیده بود، ثبت ملی شد و به عنوان میراثی گران بها در تاریخ ایران برای همیشه به یادگار ماند.
 مسجد جامع ورامین
مکان: تهران – ورامین
قدمت : ایلخانی

این بنا یک بار در سال ۸۱۵ هجری به فرمان شاهرخ تیموری بازسازی شد ولی شدت خرابی در آن شدید بوده است. امروزه این ساختمان پر از داربست است، ولی از آن به طور ویژه حفاظت نمی شود.

قدمت
مسجد جامع ورامین که به مسجد جمعه ورامین نیز خوانده می شود، از بناهای تاریخی دوره ایلخانی است که در شهرستان ورامین استان تهران احداث شده است.
در دوره سلطان محمد خدابنده (یکی از مشهورترین ایلخانان مغول) مسجد شروع به ساخت شده و در در سال ۷۲۶ در دوره پسرش به اتمام رسیده است. این بنای تاریخی دارای زیباترین نمونه های گچ بری ایرانی است.

این بنا یک بار در سال ۸۱۵ هجری به فرمان شاهرخ تیموری بازسازی شد ولی شدت خرابی در آن شدید بوده است. امروزه این ساختمان پر از داربست است، ولی از آن به طور ویژه حفاظت نمی شود.

معماری مسجد مسجد جامع ورامین ساختمانی به شکل یک مستطیل است که دارای طول تقریبا ۶۶ متر و عرض ۴۳ متر است.
در بخش های مختلف به شکل های گوناگون در ساخت آن از آجر استفاده کرده اند. این آجرها بر زیبایی بنا افزوده اند.

سبک بنا
این مسجد تاریخی بنایی با طرح چهار ایوان است. ورودی مسجد همان ضلع شمالی آن است. این ضلع توسط ایوان های شرقی و غربی به ضلع جنوبی می رسد، در این ضلع جنوبی نمازخانه وجود دارد.
ضلع شرقی هم در نقش ورودی- خروجی فرعی بوده است. پیرامون مسجد امروزه خالی بوده و از معماری اطراف آن در گذشته اطلاعاتی در دسترس نیست.

صحن مسجد حیاطی به شکل مستطیل است و در وسط حیاط، حوضی مشابه حوض های وسط قلعه های مسکونی و رباط ها موجود است.
دروازه ای ورودی در مدخل مسجد وجود دارد که ایوان را تشکیل می دهد. این ایوان سرتاسر ضلع شمالی مسجد است.

بررسی گنبد
گنبد مسجد دارای دو پوسته است که خود آن ریخته و آهیانه بر جای مانده است که گنبد ناری است. تاق های آهنگ و جهاربخش شبستان مسجد را پوشانده است.
گونه ای ترمیه پَتکانه بسیار زیبا در ایوان جلوی گنبدخانه کار شده است.

نمای بیرونی گنبد نیز آجری و پله پله است که گنبد کم خیزی بر روی آن استوار شده است . متاسفانه در مرمت ایوان شمالی بنا که ورودی اصلی به حیاط محسوب می شود ، ازاره را به اندازه ای بالا برده اند که دید گنبد را مختل نموده و در حال حاضر از داخل خیابان روبه روی مسجد ، گنبد دیده نمی شود .

کتیبه ها
کتیبه هایی نفیس در ایوان شبستان رفیع و زیبای مسجد وجود دارد، کتیبه های سوره جمعه در متن و در پیرامون کتیبه های کوفی آن نمونه هایی زیبا از کتیبه های گچبری این دوره است که دارای انواع نقش های اسلیمی و خط های عربی، کوفی و فارسی است. بالای محراب، تا گوشوارها فاقد هرگونه کاشی کاری است.

مسجد جامع دارای چند کتیبه زیبا است: نخستین کتیبه در سر در صحن مسجد قرار گرفته که کاشی کاری شده است.
در سفرنامه ژان دیولافوا درباره مسجد چنین نوشته شده است: «پس از تعارفات معموله و کمی استراحت به تماشای مسجد جامع ورامین رفتیم. این بنا در قدیم بسیار عالی و باشکوه بوده ولی اکنون ویرانه ای بیش نیست. مومنین هم از ترس فرود آمدن طاق برای عبادت به آنجا نمی روند؛ و بنابراین سیاحت آن مانعی ندارد و هر کس می تواند آزادانه و بدون اشکال به تماشای این خرابه بپردازد»

کاشیکاری مسجد در قسمت های زیر دیده می شود:
در قسمت سر در اصل مسجد، در زیر قوس اصلی سر در مسجد، همچنین دو ستون تزیینی که از دو طرف قوس تا بالا و راس آن ادامه پیدا کرده و در سر در حرم نیز زیر قوس نیم گنبد کاشیکاری از پایه قوس تا راس آن از دو طرف به طور کامل و همانند سردر اصلی مسجد وجود دارد.

بالای محراب، تا گوشوارها هیچ کاشیکاری وجود ندارد. در قسمت پایین حرم در کتیبه 3 در ورودی به شبستان های شرقی و غربی که قبلا در مورد آنها صحبت کردیم نیز کاشیکاری زیبایی خودنمایی می کند.
شگرف ترین گچبری های این مسجد در بالا و اطراف محراب مسجد وجود دارد. این گچبری ها با نقش های اسلیمی گل و بوته به شکل برجسته و کاملا زیبایی ایجاد شده اند پیچیدگی این طرح ها به قدری است که انسان به راحتی نمی تواند باور کند که قدرت دست یک هنرمند خالق آن بوده است.

ضلع شمالی که ورودی مسجد است از طریق ایوان های شرقی و غربی به ضلع جنوبی که نمازخانه در آن قرار گرفته، می رسد و ضلع شرقی هم نقش ورودی – خروجیِ فرعی را داشته است؛

مساحت-بررسی پلان
مسجد جامع ورامین، بر محوطه ای مستطیل شکل به طول 66 متر و عرض 43 متر بر نقشه ای ساده برپا شده است. در ابتدای محور طولی و در قسمت شمال مسجد، سردر ورودی آن قرار دارد، این سردر دارای طاقچه ها و طاق نماهایی، در داخل و خارج است؛ در قسمت مرکزی سردر، تنها مدخل اصلی ورودی مسجد به صورت راهرویی قرار دارد، راهرو ورودی، به ایوان شمالی مسجد منتهی می شود که پس از آن دسترسی به حیاط مرکزی مسجد را میسر می سازد

ویژگی‏ های نقش‏ ها و گچ‏ بری‏ های مسجد جامع ورامین
از ویژگی‏ های گچ‏ بری این بنا، وجود نقش‏ های تزئینی‏ و ترکیبی متنوع و بی‏ نظیری است که از ترکیب نقش‏ های‏ گیاهی، اسلیمی و هندسی با یکدیگر به وجود آمده‏ اند.
هم‏ چنین داخل هر نقش با نقش‏ های تزئینی دیگری پر شده اند و به همین دلیل نقش‏ های به کار رفته بسیار متعدد و متنوع‏ اند. در تزئین این بنا تنها از نقش‏ های دوره‏ اسلامی‏ استفاده نشده است؛ بلکه کهن‏ ترین و باستانی‏ ترین نقش‏ های‏ تاریخ هنر ایران، مانند صلیب شکسته (چلیپا)، در ترکیب با نقش‏ های دوره‏ ی اسلامی نیز به کار رفته‏ اند.

صحن مسجد
صحن مسجد به شکل مربع و به ابعاد 24 در 24 متر است، در مرکز آن یک حوض آب متاخر، به ابعاد4.40متر در 4.10 متر و عمق 75 سانتی متر است، دور تا دور حوض، دارای پاشویه است؛ در میان هر یک از اضلاع چهارگانه صحن، یک ایوان وجود دارد.
که در اطراف هر یک از آن ها رواق هایی قرار دارد، که راه دسترسی به داخل ایوان ها و صحن از طریق آن ها میسر است. در نمای ایوان شرقی، محل یک ورودی مشخص می باشد؛ که البته امروزه از آن استفاده نمی‎شود و فقط ورودی مسجد در ضلع شمالی قرار دارد.

ایوانِ شبستان
ایوانِ شبستان بلند و زیبای مسجد جامع دارای کتیبه های ارزشمندی است که از جمله آن می توان به کتیبه های سوره جمعه در متن و در حاشیه کتیبه های کوفی اشاره کرد؛ این کتیبه ها دارای انواع طرح های اسلیمی و خط های عربی، کوفی و فارسی است. شرح مرمّت مسجد در سال 815 هجری قمری (زمان شاهرخ تیموری) در کتیبه ای به ثبت رسیده است؛ این مسجد با نام «مسجد جمعه ورامین» نیز خوانده می شود.

مصالح به کار رفته در مسجد جامع ورامین
آجر تراشدار:خشت تر را در قالب معمولی تراشیدهو با چاقو یا سیم تغییر شکل داده و بعد می پختند، این آجرهای تراشدار را به اشکال مختلف محدود به خطوط راست درآورده و گاهی به یک یا هر دو قسمت آجر، گوشه 45 درجه می دادند.
آجرهای مخصوص:در چند ساختمان این دوره آجرهایی به کار رفته که به اشکال معینی برای قسمت های مختلف و ویژه بنا، قالب گیری شده اند، اینکه تقریباً هر ساختمانی که در آن اینگونه آجرها به کار رفته و دارای آجرهای قالب گیری شده به اشکال مخصوص به خود می باشند، نشانگر این است که اولاً این آجرها در خود و یا نزدیکی بنا ساخته می شد، ثانیاً ساختمان با کمال دقت پیش بینی و طراحی شده است.

چوب:چوب غالباً به شکل قطعات مدور و دراز به کار رفته و به موازات جهت دیوار به صورت افقی قرار داده شده است، در ابنیه دوره های قبل از ایلخانیان استعمال چوب به این طرز کاملاً مرسوم بود، منظور از استعمال چوب آن بود که ساختمان را به هم نگاه دارد و در مقابل خطر و آسیب احتمالی زلزله از بنا حمایت کند. به کار بردن الوار فایده دیگری نیز داشت و آن اینکه ممکن بود از فرو نشستن بنا روی پی خود جلوگیری کند.
در مسجد جامع ورامین طاق های مقرنس سردرهای ورودی به وسیله تیرهایی که از اطاق آجری نیمه دایره بیرون آمده، آویزان شده و نگهداری می شود.

قسمت هاى تاق دار که این قسمت داراى ده تاق نماى کوچک و یک تاق بزرگ در وسط است که با هم راهرویى مخفى را تشکیل مى دهند. کتیبه اى روى تاق نماهاى چهارم و پنجم در سمت جنوب بنا موجود است و کتیبه اى نیز روى دیوار آن دیده مى شود.

https://www.kojaro.com/2017/12/20/139648/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%86/
https://www.tasnimnews.com/fa/news/1396/03/27/1432368/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D9%88%D8%AC-%D9%87%D9%86%D8%B1%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D9%84%D8%AE%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85
https://fa.tripyar.com/iran/%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86/%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%86/%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DA%AF%D8%B1%DB%8C/%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%88-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C/%D8%A7%D8%A8%D9%86%DB%8C%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%86.html
https://sinapress.ir/news/29561/%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%D8%AA%D8%B5%D9%88%DB%8C%D8%B1%DB%8C-%D9%88-%D8%AA%D8%AD%D9%84%DB%8C%D9%84-%D9%81%D9%86%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%86
https://razheh.com/buildings/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%86/
http://kavirabad.com/fa/central-mosque/