بازخوانی شاخص های موثر در هویت شهری و محله ای
با تاکیید بر رویکرد تاب آوری اجتماعی
QIAU
دانشگاه آزاد اسلامی
دانشکده معماری و شهرسازی
هویت شهری و محله ای،تاب آوری اجتماعی
فهرست
QIAU
دانشگاه آزاد اسلامی
دانشکده معماری و شهرسازی
هویت شهری و محله ای،تاب آوری اجتماعی
آغاز سخن
هدف
تاب آوری
تاب آوری اجتماعی
هویت
هویت شهری
شاخصه های اصلی تاب آوری
مدل مفهومی تا ب آوری اجتماعی
بررسی ابعاد هویت
مولفه های هویتی شهر
of
2
35
معرفی محدوده ( محله آخوند قزوین)
بررسی هویت در محدوده
بررسی شاخص های تاب آوری
افت شهری
راهکار ارائه شده
کلام آخر
QIAU
دانشگاه آزاد اسلامی
دانشکده معماری و شهرسازی
هویت شهری و محله ای،تاب آوری اجتماعی
آغاز سخن
تاب آوری اجتماعی شامل شرایطی است که تحت آن افراد و گروه های اجتماعی با تغییرات محیطی انطباق می یابند.
تاب آوری اجتماعی و ویژگی های مکان ارتباط تنگاتنگی با هم دارد.
محلات عناصر مهمی در تاب آوری جوامع هستند و حیات هر شهر وابسته به حیات محلات واقع در آن است.
نتایج بررسی نشان می دهد که توجه به مولفه هایی چون ارتقای کیفی محیط، هویت، انعطا ف پذیری، همه شمولی، فضاهای آموزش دهنده و تعاملات اجتماعی در طراحی محلات، سبب ارتقای تاب آوری اجتماعی میگردد.
of
3
35
هدف اصلی این بررسی، شناسایی مولفه های موثر در ارتقای بعد اجتماعی تاب آوری محلات از طریق بازخوانی شاخص های
هویت شهری و محله ای
هدف
سوال تحقیق:
تاب آوری چه چیز در برابر چه چیز؟
معنای هویت شهری چیست؟و شاخص های موثر چگونه بر ارتقای هویت شهری و محله ای
تاثیر میگذارد؟
of
4
35
QIAU
دانشگاه آزاد اسلامی
دانشکده معماری و شهرسازی
هویت شهری و محله ای،تاب آوری اجتماعی
تعاریف
واژه تاب آوری در فرهنگ آکسفورد به معنای توانایی مردم یا چیزها به این منظور که بعد از حوادث
ناگوار مانند شوک، آسیب و… به سرعت به احساس بهتری دست یابند و نیز به معنای توانایی مواد به
منظور بازگشت به حالت اولیه بعد از خم شدن، کشش و یا فشرده شدن معنا شده
است.(2005،oxford،1300)
یک مفهوم توصیفی و کیفی که فراهم آورنده بینش در مورد ویژگیهای پویای یک سیستم است
معرفی میکند.(3،2008،Gross)
امروزه تاب آوری به عنوان راهی برای تقویت جوامع با استفاده از ظرفیت های آنها مطرح میگردد.(121،2014،Karrholm)
دوم اینکه تاب آوری به عنوان مفهومی در معنای سازگاری مطرح می شود که نسبت به پایداری و ثبات (مقاومت) ارجحیت دارد.
اول تاب آوری به عنوان یک ایده فرآیندمحور که بهتر از فرآورده محور است مطرح میگردد.
تاب آوری
of
5
35
QIAU
دانشگاه آزاد اسلامی
دانشکده معماری و شهرسازی
هویت شهری و محله ای،تاب آوری اجتماعی
تاب آوری اجتماعی
تعاریف
اگر توجه به جنبه های اجتماعی در تاب آوری بیشتر از توجه به زیرساخت های کالبدی و فیزیکی در
مدیریت بحران اهمیت نداشته باشد، دست کم به همان اندازه حائز اهمیت است.(255،2013، Lucini)
اصطلاح تاب آوری اجتماعی اولین بار توسط ادگر مطرح شد. وی تا ب آوری اجتماعی را به عنوان توانایی گروه ها و یا جوامع برای مقابله با تنش های خارجی و اختلالات در مواجهه با تغییرات اجتماعی، سیاسی و زیست محیطی تعریف میکند.(1،2000،Adger)
تا ب آوری اجتماعی شامل شرایطی است که تحت آن افراد و گروه های اجتماعی با تغییرات محیطی انطباق می یابند.(13،2013، Keck & Sakdapolrak)
با مقایسه اجتماعات گوناگون به این نتیجه می رسیم که عواملی مانند هویت که باعث ایجاد پاسخ های متفاوت در جوامع گوناگون نسبت به بلایای مشابه می شوند سبب ایجاد سطوح مختلف تاب آوری درجامعه میگردند.(2012،Comming)
of
6
35
QIAU
دانشگاه آزاد اسلامی
دانشکده معماری و شهرسازی
هویت شهری و محله ای،تاب آوری اجتماعی
تشخص، همین معنی میان حکیمان و متکلمان مشهور است. (فرهنگ دهخدا)
ذات باری تعالی 2.هستی ، وجود 3.آنچه موجب شناسایی شخص بشود. (فرهنگ معین)
هویت یعنی حدی که شخص می تواند یک مکان را به عنوان مکان متمایز از سایر مکان ها شناخته و یا بازشناسی نماید.
هویت فرایند پاسخگویی آگاهانه هر فرد به یک دسته از سوالات در مورد خودش میباشد.
هویت
of
7
35
QIAU
دانشگاه آزاد اسلامی
دانشکده معماری و شهرسازی
هویت شهری و محله ای،تاب آوری اجتماعی
هویت شهری
هویت شهر بعنوان شاخص ترین نمود فضایی است.
هویت جامعه عهده دار تبیین ارزشها ، هنجارها و روابط انسانی در ساخت فضایی شهری است.
هویت شهر چهارچوبی است برای تبیین تمایز ها و تفاوت کیفیات برجسته و شاخص شهرهاست.
هویت شهر ماکت همزمان شده فرهنگ اجتماعی و فضایی نسل های گذشته و کنونی ساکنان در آن است.
هویت شهر برآیند همه نیروهایی است که بر آنند تا شهر را به عرصه کالبدی –اجتماعی منسجم و خانه ای برای
زندگی مشترک خانواده شهر مبدل سازد.
of
8
35
QIAU
دانشگاه آزاد اسلامی
دانشکده معماری و شهرسازی
هویت شهری و محله ای،تاب آوری اجتماعی
هویت شهری
مامفورد مسئله اصلی شهرسازی مدرن را هویت شهری می داند ومعتقد است نوسازی شهری عصر حاضر از نظر معماری و اجتماعی فاقد شخصیت است.
هویت شهری وجه تمایز یک شهر از شهر دیگر بوده و موجب حس تعلق مکانی شهروندان و مشارکت آنها در توسعه شهر میشود.
هر شهر در اجزا و قالب سازمانی خود اعم از کالبد و رفتارهای اجتماعی و فعالیتها از شاخصه هایی برخوردار است که هویت آن شهر را تعیین میکند.
فرایند درک هویت درنهایت از عینیت به ذهنیت و از ذهنیت به شناسایی ساختار کالبدی می انجامد.
مهمترین راه برای رسیدن به عناصر هویت بخش ارتباط با کالبد ، اطلاعات و معنی فضا را دریافت و آن را به گونه های مختلف تغییر میکند.
of
9
35
QIAU
دانشگاه آزاد اسلامی
دانشکده معماری و شهرسازی
هویت شهری و محله ای،تاب آوری اجتماعی
شاخصه های اصلی تاب آوری
12عامل اصلی که با ارتقای این شاخص ها می توان تاب آوری اجتماعی جوامع را بهبود بخشید.
دلبستگی به مکان،همبستگی اجتماعی،ایمنی وامنیت(Adger)
روابط اجتماعی(Pling،High)
مشارکت،آگاهی،تنوع منابع(cutter)
عدالت و برابری(Norrise)
هویت(Adger،Ross)
کارایی جامعه محلی و اعتماد،انعطاف پذیری(Towig)
of
10
35
QIAU
دانشگاه آزاد اسلامی
دانشکده معماری و شهرسازی
هویت شهری و محله ای،تاب آوری اجتماعی
مدل مفهومی تا ب آوری اجتماعی
of
11
35
QIAU
دانشگاه آزاد اسلامی
دانشکده معماری و شهرسازی
هویت شهری و محله ای،تاب آوری اجتماعی
بررسی ابعاد هویت
بر مبنای بررسی های مختلف ابعاد هویت را از لحاظ تحلیلی می توان در 6 مورد خلاصه کرد.
اجتماعی، تاریخی، جغرافیایی، فرهنگی یا میراث فرهنگی، دینی، سیاسی.
هر شخص از طریق محیط اجتماعی ای که بدان متعلق است یا بدان رجوع می کند هویت خود را ساخته و بسط می دهد.
بعد اجتماعی هویت در ارتباط با کیفیت روابط اجتماعی فرد با نظم کلان اجتماعی است.
در صورت تقویت مناسبات و روابط فرد با جامعه ، هویت جمعی تحقق می یابد.
اجتماعی
of
12
35
هویت شهری
پیوستاری کمی و کیفی، ذهنی و عینی، ماده و معنی، نمادین و غیرنمادین، دارای بعد زمانی و مکانی، قابلیت و قدرت دعوت کنندگی و تشخص بخش محیط در ابعاد گوناگونی ست که افراد تعلقات خاصی به آن دارند.
و برای به کار بستن آن کوشش می کنند وبا توجه به غیر، قدرت بروز و ظهور آن را دارند؛ در زمان حال و گذشته ریشه دارد و درآینده به اشکال گوناگونی پدیدار میشود.
of
13
35
QIAU
دانشگاه آزاد اسلامی
دانشکده معماری و شهرسازی
هویت شهری و محله ای،تاب آوری اجتماعی
QIAU
دانشگاه آزاد اسلامی
دانشکده معماری و شهرسازی
هویت شهری و محله ای،تاب آوری اجتماعی
طبیعی هویت شهر
مصنوع هویت شهر
انسانی هویت شهر
مولفه های هویتی شهر
1. جایگاه کلی طبیعی 2. مولفه های ساختاری جغرافیایی 3. مولفه های ساختار طبیعی 4. مولفه های حوزه ای و ساختی طبیعی 5. مولفه های نقطه ای6. مولفه های نقطه ای – خطی
ابعاد بررسی هویت مصنوع هر شهری از تعمق در عناصر خطی ، کانون ها ، میادین،دروازه هاو … تشکیل یافته است.
از اجتماع مولفه های هویتی هر شهری نگرش واحدی نسبت به هویت آن
شهر به دست می آید.سرلوحه این مولفه های انسانی لهجه یا زبان آن شهر است که مورو توجه قرار میگیرد.
of
14
35
معرفی محدوده ی مورد مطالعه:
محله ی آخوند
QIAU
دانشگاه آزاد اسلامی
دانشکده معماری و شهرسازی
هویت شهری و محله ای،تاب آوری اجتماعی
of
15
35
QIAU
دانشگاه آزاد اسلامی
دانشکده معماری و شهرسازی
هویت شهری و محله ای،تاب آوری اجتماعی
of
16
35
موقعیت محله آخوند
16
براساس اطلاعات بدست آمده از سرشماری محله آخوند ، 240 خانوار شامل910 نفر در محله ساکن هستند . تراکم خالص جمعیتی در محدوده برابر با 268 نفر در هکتار و تراکم ناخالص برابر با 166 نفر در هکتار می باشد .
QIAU
دانشگاه آزاد اسلامی
دانشکده معماری و شهرسازی
هویت شهری و محله ای،تاب آوری اجتماعی
of
17
35
بررسی شاخص های جمعیت
خیابان شهید انصاری
خیابان نواب جنوبی
خیابان مولوی
خیابان تبریز
خیابان منتظری
QIAU
دانشگاه آزاد اسلامی
دانشکده معماری و شهرسازی
هویت شهری و محله ای،تاب آوری اجتماعی
of
18
35
معابر اصلی
1
دید شماره 1: دید به خیابان شهید انصاری
این خیابان در امتداد خیابان شهید انصاری(کوروش) و در جهت حل معضلات ترافیکی منطقه احداث گردیده و همان طور که در نقشه و تصویر دیده می شود، در ضلع جنوبی خود دارای زمین های بایری می باشد که نیازمند رسیدگی فوری هستند .
QIAU
دانشگاه آزاد اسلامی
دانشکده معماری و شهرسازی
هویت شهری و محله ای،تاب آوری اجتماعی
of
19
35
شبکه معابر: خیابان شهید انصاری
1
2
دید شماره 1:بدنه غربی خیابان از واحدهای تجاری روزانه و هفتگی تشکیل شده است .
دید شماره 2: این خیابان که با امامزاده حسین شروع و به میدان میوه و تره بار شهر ختم می شود ، از خیابان های پرتردد می باشد .
QIAU
دانشگاه آزاد اسلامی
دانشکده معماری و شهرسازی
هویت شهری و محله ای،تاب آوری اجتماعی
of
20
35
شبکه معابر: خیابان منتظری
همان گونه که در نقشه دیده می شود، توزیع خدمات شهری و کاربری ها علی رغم تراکم جمعیتی بالای محله بسیار محدود می باشد و کاربری های فرهنگی، فضای سبز و اوقات فراغت در محله وجود ندارد .
QIAU
دانشگاه آزاد اسلامی
دانشکده معماری و شهرسازی
هویت شهری و محله ای،تاب آوری اجتماعی
of
21
35
توزیع کاربری ها در سطح محله
QIAU
دانشگاه آزاد اسلامی
دانشکده معماری و شهرسازی
هویت شهری و محله ای،تاب آوری اجتماعی
of
22
35
کیفیت اراضی وضع موجود محله
حسینیه امینی
آب انبار حاج کاظم
خانه ی امام جمعه شهیدی
حمام بلور
QIAU
دانشگاه آزاد اسلامی
دانشکده معماری و شهرسازی
هویت شهری و محله ای،تاب آوری اجتماعی
of
23
35
عناصر کالبدی با ارزش بافت
QIAU
دانشگاه آزاد اسلامی
دانشکده معماری و شهرسازی
هویت شهری و محله ای،تاب آوری اجتماعی
of
24
35
بررسی هویت در محدوده
جدول فوق همبستگی و دلبستگی به مکان را نشان می دهد
QIAU
دانشگاه آزاد اسلامی
دانشکده معماری و شهرسازی
هویت شهری و محله ای،تاب آوری اجتماعی
of
25
35
تحلیل پرسش نامه
همبستگی اجتماعی
هویت اجتماعی
ارتقا
کیفیت
خاطرات مشترک
اشتراکات
اعتماد بین افراد
آشنایی ها
اهداف مشترک
رویداد ها
فضاهای جمعی
QIAU
دانشگاه آزاد اسلامی
دانشکده معماری و شهرسازی
هویت شهری و محله ای،تاب آوری اجتماعی
of
26
35
دلبستگی به مکان
هویت کالبدی
هویت اجتماعی
کیفیت زندگی
وجود فضا های با ارزش تاریخی
زندگی در کنار آشنایان
اشتراکات فرهنگی
تاریخ مشترک
خاطرات مشترک
اقامت طولانی مدت
منابع و امکانات
QIAU
دانشگاه آزاد اسلامی
دانشکده معماری و شهرسازی
هویت شهری و محله ای،تاب آوری اجتماعی
of
27
35
QIAU
دانشگاه آزاد اسلامی
دانشکده معماری و شهرسازی
هویت شهری و محله ای،تاب آوری اجتماعی
of
28
35
بررسی شاخصه های تاب آوری در محدوده
عدالت و برابری، حمایت اجتماعی
ایمنی
خاطرات حاصل از عدم رسیدگی به بناهای تاریخی
ترافیک سواره
عبور و مرور غریبه ها
حمایت از کریدور های آسیب پذیر
عدالت در توزیع منابع
عدالت در استفاده از فضای شهری
ایمنی و امنیت
امنیت
عدالت محوری
همه شمولی
QIAU
دانشگاه آزاد اسلامی
دانشکده معماری و شهرسازی
هویت شهری و محله ای،تاب آوری اجتماعی
of
29
35
ارتباطات اجتماعی، مشارکت و آگاهی
کیفیت زندگی
ارتقا ارتباطات
هویت اجتماعی
عدم ساخت بناهای بلند مرتبه
فضاهای مکث
امنیت محله
درک اهمیت همسایه
اشتراکات
آشنایی های عمراه با اعتماد
مراسمات و گردهمایی ها
دسترسی نزدیک نهاد ها به مردم
طراحی با توجه به نظران مردم
QIAU
دانشگاه آزاد اسلامی
دانشکده معماری و شهرسازی
هویت شهری و محله ای،تاب آوری اجتماعی
of
30
35
انعطاف پذیری
انعاط پذیری کالبدی
انعطاف پذیری اجتماعی
فضاهای باز
محصوریت کم
کابری ها و فعالیت های انعطاف پذیر
امنیت
QIAU
دانشگاه آزاد اسلامی
دانشکده معماری و شهرسازی
هویت شهری و محله ای،تاب آوری اجتماعی
of
31
35
هویت
هویت اجتماعی
هویت کالبدی
ثبات اجتماعی
بناهای با ارزش معنوی
فرهنگ خاص محله
رویداد ها
خاطرات مشترک
بناهای قدیمی
QIAU
دانشگاه آزاد اسلامی
دانشکده معماری و شهرسازی
هویت شهری و محله ای،تاب آوری اجتماعی
of
32
35
ورود افراد مهاجر با مبدا روستایی و…
کاهش سطح کیفیت سواد
گسترش نارسایی های اجتماعی
عدم سکونت و هویت اجتماعی
عدم ورود جمعیت توانمند و خروج جمعیت توانمند ساکن در محله
گسترش مشاغل کاذب
تطبیق مهارت نیروی کار با بازار کار
گسترش سطح بیکاری
گسترش خانوار های کم درآمد
کاهش درآمدهای مالیاتی شهرداری
کاهش سرمایه گذاری های زیر بنایی اقتصادی- اجتماعی
افت شهری
QIAU
دانشگاه آزاد اسلامی
دانشکده معماری و شهرسازی
هویت شهری و محله ای،تاب آوری اجتماعی
of
33
35
QIAU
دانشگاه آزاد اسلامی
دانشکده معماری و شهرسازی
هویت شهری و محله ای،تاب آوری اجتماعی
of
34
35
راهکار ارائه شده
برای بدست آوردن یک طرح بهسازی ایده آل باید علاوه بر توجه به نیازهای کنونی ، نیازهای آتی نیز در نظر گرفته شود. و هربافت تاریخی باید بطور جداگانه و خاص مورد تحلیل قرار گیرد و راه کارها ارائه شود. در مورد محله تاریخی آخوند با توجه شرایط کالبدی و فضایی راه کارهای زیر پیشنهاد می گردد:
1.اعمال سیاست گذاری های تشویقی برای جذب هر چه بیشتر مشارکت های مردمی در امر نوسازی و بهسازی محله، به بیانی
دیگر صرفاً سازمان های میراث فرهنگی و شهرداری ها در این مداخله ننمایند بلکه با ایجاد انگیزه، مردم را برای حضور وفعالیت در این طرح ها سهیم کنیم.
2.تعیین ضوابط برای ساخت و سازهای جدید و نظارت بر نوسازی هایی که توسط ساکنین در این بافت صورت می گیرد.چنانکه سهل انگاری در این امر باعث بوجود آمدن سیما و منظر مخدوش گشته که علاوه بر هدر رفتن سرمایه باعث شده به میراث تاریخی و فرهنگی نیز لطمه وارد شود.
3. شناسایی عناصر ارزشمند در بافت، برای زنده کردن تصویر ذهنی افراد. باید فضاها و عناصر که در گذشته دارای اهمیت خاصی بودن در امر بهسازی بیشتر مورد توجه قرار گیرند.
4.تغییر کاربری در سطح بافت به خصوص در مرکز محله، ساکنین محله باید نیازهای روزانه خود را در داخل بافت تامین کنند، ضمن اینکه این امر طوری باید صورت گیرد که پویایی زندگی در بافت را مطابق با معیارهای امروز جاری سازد و باعث سست شدن ارتباط ساکنین با کل شهر نشود.
QIAU
دانشگاه آزاد اسلامی
دانشکده معماری و شهرسازی
هویت شهری و محله ای،تاب آوری اجتماعی
of
35
35
کلام آخر
– Adger, N. (2000) “Social and Ecological Resilience: are They Related?” Progress in human geography,
24(3), pp. 347-364.
– Adger, N. (1997) Sustainability and Social Resilience in Coastal Resource, Centre for Social and
Economic Research on the Global Environment University of East Anglia and University College
London, pp. 1-39.
– آتک ، ( 1386) طرح بازنگری منطقه 5 اصفهان، پدیدآورنده، اصفهان
– بشیری ، سعیده ؛ توسلی آرا ، فائزه (1341 )هویت در معماری نماهای شهری
– عالیپور ، امین (1341 )حفظ و ارتقاء تعاملات اجتماعی در نوسازی محلات قدیمی و فرسوده شهری از طریق ایجاد نظامی ازفضاهای شهری نمونه موردی محله مقدم شمالی تهران
معین ، محمد( 1311 ) ، فرهنگ لغت فارسی ، انتشارات امیرکبیر ، تهران.
منابع
با سپاس…