بسم لله الرحمن الرحیم
1
ابعاد پیشنهادی سند راهبردی صنایع ریلی در افق 1404
2
اولویت حمل و نقل ریلی در نگاه رهبر معظم انقلاب
3
مقام معظم رهبری در بند هفتم سیاست های کلی اصلاح الگوی مصرف که به روسای قوای سه گانه و رئیس مجمع تشخیص ابلاغ شده است بر حمل و نقل ریلی به شرح ذیل تاکید فرموده اند :
اصلاح و تقویت ساختار حمل و نقل عمومی با تاکید بر راه آهن درون شهری و برون شهری به منظور فراهم کردن امکان استفاده سهل و ارزان از وسایل حمل و نقل عمومی.
ابلاغ سیاستهای برنامه سوم توسعه در زمینه حمل و نقل با اولویت حمل ونقل ریلی.
چنانچه بین هواپیما و راه آهن مقایسه ای داشتید اولویت را به حمل و نقل ریلی بدهید.
نگاهی به راه آهن جهان وایران ( با عمر 72 سال)
تعداد سفر انجام شده هر نفر جمعیت در سال
تراکم زیر ساخت های حمل و نقل ریلی (متر بر کیلومتر مربع مساحت)
4
* با توجه به نسبت جمعیت ایران به جهان (1%)، منظور از درصد نسبی سهم ایران از یک درصد می باشد.
راه اهن ایران بعد از 72 سال طبق آمار UIC 2009بر اساس شاخص واحد حمل( بار و مسافر) رتبه 20 ام را در کشورهای جهان دارد
نگاهی به مترو جهان وایران ( با عمر 13 سال )
طول خطوط مترو در برخی شهرهای اروپا در مقایسه با تهران
تراکم زیر ساخت های حمل و نقل ریلی (متر بر کیلومتر مربع مساحت)
5
نکته: طی 13 سال رتبه مترو ایران از 120 به 20 رسیده و تا پایان برنامه پنجم پیش بینی می گردد که به رتبه پنجم جهان برسیم.
ضرورت توجه
صنعت حمل و نقل ریلی در سالهای اخیر در بسیاری از کشور های جهان از جمله ج.ا.ایران مورد توجه ویژه قرار گرفته است.
برخورداری از ویژگیهای مانند حجم انبوه جابجایی، مصرف انرژی به میزان یک هشتم حمل و نقل جاده ای به ازاء هر تن کیلومتر بار یا یک سوم هر نفر کیلومتر مسافر ، رعایت جنبه های زیست محیطی ، تخریب اندک سرزمین و از همه مهمتر ایمنی سیر و حرکت از عمده دلایل توجه به این صنعت است .
سهم حمل و نقل از یارانه های پرداختی دولت برای انرژی بالاترین مقدار را به خود اختصاص داده است که برابر 42 درصد است(حدود 40 میلیارد دلار در سال)
بر اساس آمار ، هزینه تصادفات جاده ای در ایران 18 میلیارد دلار در سال است.
شاخص تعداد حوادث جاده ای و ریلی به ازای یک میلیون نفر- سفر
مقایسه مصرف سوخت جاده ای و ریلی(میلی لیتر بر تن-کیلومتر)
6
فرصتهای توسعه حمل ونقل ریلی و صنایع مربوطه
تجارت جهانی در دهه آینده به حدود 30 هزار میلیارد دلار خواهد رسید.
با توجه به موقعیت ممتاز جغرافیایی ایران، سهم خوبی می توانیم در این حوزه
داشته باشیم.
وسعت کشور و فاصله بسیار مناسب مبدا بارهای وارداتی به محل مصرف به ویژه در شهر تهران و…
تمرکز شهرنشینی و شهرهای بزرگ بالای چند میلیون نفر جمعیت
توسعه کشور و سیاستهای تمرکز زدایی و مهاجرت معکوس، فرصت خوبی برای حمل ونقل سریع السیر مسافر است.
سهم 12 درصدی لجستیک از تولید ناخالص داخلی در کشور ، بازار هدف بزرگی به ارزش 50 میلیارد دلار در سال را ترسیم می نماید که چنانچه ارتباط حمل و نقل با ایجاد اشتغال را در نظر بگیریم اهمیت آن بیشتر میگردد.
سهم 42 درصدی حمل و نقل در کشور از یارانه سوخت زمینه بسیار خوبی برای کاهش یارانه ها در این بخش حساس اقتصادی فراهم نموده است.
فقدان شبکه ریلی در افغانستان، و برنامه های احداث و اتصال خط ریلی با عرض استاندارد به شبکه ایران زمینه های خوبی را برای ترانزیت از کشور چین به سمت آسیا فراهم کرده است.
عضویت ایران در اکو، G20، D8و… فرصتهای ارزنده ای را در این صنعت برای کشور فراهم کرده است.
محدودیت ظرفیت کشورهای عبوری از کانال سوئز و طولانی شدن زمان سیر کشتی ها می تواند یک فرصت مناسب برای حمل بار از شرق آسیا و جنوب شرق آسیا به اروپا فراهم کند.
7
وضع موجود حمل و نقل ریلی در جهان
شاخص تعداد مسافر به جمعیت در کشورهای مورد مطالعه در سال 2008
تناژ بارجابه جا شده در کشورهای مورد مطالعه در سال 2008
X 1000
طول خطوط ریلی در کشورهای مورد مطالعه در سال 2008
KM
شاخص تن-کیلومتر ناخالص در کشورهای مورد مطالعه
8
توسعه یافتگی حمل و نقل ریلی در ایران و منطقه
9
* با دوخطه کردن شبکه و با توجه به قابلیت تراک بندی موثر آن، ظرفیت شبکه تا حدود 5 برابر نسبت به یک خطه افزایش می یابد.
مقایسه شاخصهای بهره وری در ایران و جهان
10
وضع موجود صنایع ریلی در جهان
صنایع ریلی بعنوان یکی از اولیتهای توسعه صنعتی کشورها در زمان انقلاب صنعتی جهان بود.
شرکتهای بزرگ صنعتی جهان بخش صنایع ریلی را در کنار بخش نیروگاهی دارا هستند.
شرکتهای پیشرو: آلستوم، زیمنس، بمباردیر، جنرال الکتریک، کاترپیلار، آنسالدو، هیتاچی، میتسوبیشی، آ.ب.ب،
صنایع ریلی بزرگ جهان مورد حمایت دولتها قرار دارند.
صنایع ریلی با توجه به سهم تحقیق و توسعه جزء صنایع پیشرفته محسوب می شود.
11
وضع موجود صنایع ریلی در منطقه
صنایع ریلی در جمهوری اسلامی ایران از سال 1365 با احداث کارخانه واگن پارس شکل گرفت و در حال حاضر در صنایع تولید ناوگان و زیر ساخت شرکتهای توانمندی دارد.
در ترکیه از سال 1955 شرکت تولومساژ برای ساخت انواع لکوموتیو آغاز به فعالیت نمود و اکنون علاوه بر ساخت لکوموتیوهای دیزلی و برقی به ساخت موتور های دیزل نیز مشغول می باشد.
در ترکیه همچنین شرکت توواساژ در زمینه ساخت انواع واگن مسافری و قطارهای خودکشش فعالیت دارد.
در پاکستان نیز در شهر پیشاور کارخانه ساخت لکوموتیو دیزل GE وجود دارد و در شهرهای راول پندی و لاهور هم کارخانه تولید واگن مسافری و باری می باشد. همچنین در شرکتی در شهر ریزالپور از سال 1993 و با همکاری دولت ژاپن 23 لکوموتیو 2000 اسب بخار ساخته شده است.
12
صنایع ناوگان ریلی در ایران
13
جمع ظرفیت:
90 دستگاه لکوموتیو
680 دستگاه واگن مسافری
2200 دستگاه واگن باری
ذوب آهن اصفهان از سال 1371 مطالعات و بررسی های لازم در خصوص امکان تولید ریل را شروع نموده که نتایج این مطالعات و بررسی ها منجر به تولید اولیه ریل U33 در سال 1373 گردید
همچنین شرکت ذوب آهن اصفهان بر اساس برنامه قصد دارد فاز اول تولید و توسعه ریل UIC60 را با ظرفیت 200 هزار تن در سال و فاز دوم نورد UIC60 را با ظرفیت 500 الی 600 هزار تن در سال راه اندازی نماید.
از سال 1375 ساخت سیستمهای علائم الکترونیک آغاز گردید.
شرکتهای پیمانکاری عمومی بزرگ مانند RTI از سال 82 آغاز به کار کرد.
صنایع ریلی زیر ساخت در ایران
14
15
صنعت تعمیر و نگهداری
حمل و نقل ریلی با عمر طولانی زیر ساخت و ناوگان همواره برای تداوم بهره برداری موثر و اقتصادی نیاز به تعمیرات و نگهداری منظم دارد.
درصد هزینه تعمیر و نگهداری در بخش زیرساخت حدود 1 درصد هزینه ساخت و در بخش ناوگان بین 5 تا 10 درصد متغیر می باشد.(به طور متوسط حدود 4% ارزش کل سرمایه گذاری) از آنجاییکه بسیاری از فعالیتهای تعمیر و نگهداری با استفاده از قطعات و تجهیزات صنعتی و با به کار بردن ماشین آلات مورد استفاده در صنایع تولیدی انجام می گردد حضور شرکتهای صنعتی در بخش تعمیر و نگهداری به عنوان یک فرصت می بایست تقویت شود.
با یک نگاه به سرمایه موجود در حمل و نقل ریلی درون شهری و برون شهری با ارزش حدود 25 میلیارد دلار حجم بازار تعمیر و نگهداری سالانه معادل 1 میلیارد دلار برآورد می گردد.
با وجود حضور بخش خصوصی، آماده به کاری بسیاری از تجهیزات، ناوگان و به ویژه لکوموتیو در سطح بسیار پایین و غیر قابل قبولی قرار داشته و لذا ارائه خدمات تعمیر و نگهداری مناسب زمینه افزایش بهره وری و استفاده بیشتر از سرمایه های ملی را فراهم می نماید.
بازار ریلی در جهان
حجم کل بازار ریلی در جهان
میانگین نرخ رشد حجم بازار
سهم بازار زیر مجموعه های صنعت ریلی در جهان
16
بازار ریلی و سرمایه گذاری در منطقه
سرمایه گذاری عربستان برای راه آهن سریع اسیر و پل خشکی
سرمایه گذاری ترکیه برای راه آهن سریع السیر و تونل بسفر
سرمایه گذاری دبی برای احداث متروی دبی
احداث خط مسقط- دبی- ابوذبی- دمام- بصره (GCC)
سهم بخشهای مختلف در GDP کشورهای خاورمیانه
میزان GDP کشورهای منطقه خاورمیانه
17
بازار ریلی در ایران تا 1404
18
* هزینه تعمیرات، نگهداری و بهره برداری :
در حد 4% سرمایه گذاری موجود ، حدود 400 میلیارد تومان در سال برای راه آهن و 120 میلیارد تومان برای مترو
* با توجه به محدودیت منابع مالی روند توسعه راه آهن تا سال 93 بر اساس قانون مدیریت سوخت به نحوی می باشد،
سطح فناوری صنایع ریلی
19
اسناد بالا دستی
سند چشم انداز جمهوری اسلامی
قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی
قانون توسعه حمل و نقل عمومی و مدیریت مصرف سوخت
قانون هدفمند کردن یارانه ها
اسناد موازی
سند توسعه صنعت فولاد
سند توسعه صنعت پتروشیمی
سند توسعه صنعت سیمان
برنامه توسعه کشاورزی
سند توسعه حمل و نقل دریایی
سند توسعه صنعت برق
طرح جامع حمل ونقل
طرح جامع توسعه شهرهای کلان
20
تکالیف حمل و نقل ریلی(بر اساس قانون مدیریت سوخت)
21
رشد مورد نیاز برای تحقق قانون مدیریت سوخت و اهداف افق 1404
22
23
بهره وری مورد نیاز برای تحقق قانون مدیریت سوخت و اهداف افق 1393
افزایش سیر واگنهای باری به سه برابر (از 100 کیلومتر به 300 کیلومتر)
افزایش سیر واگنهای مسافری (از 700 کیلومتر به 1200 کیلومتر در روز)
افزایش ظرفیت واگنهای باری ( از 40 تن به 75 تن)
افزایش سیر واگنهای مسافری ( از 45 نفر به 60 نفر در روز)
افزایش آماده به کاری لکوموتیوها از 55% به 85%
افزایش درصد دوخطه، برقی و تراک بندی در شبکه
افزایش سرعت تجاری قطارهای باری کانتینری( از 5 به 40 کیلومتر در ساعت)
افزایش سرعت متوسط قطارهای مسافری(از 73 به 135 کیلومتر بر ساعت)
افزایش وزن قطارهای باری (از 4500 به 7000 تن)
افزایش کشش لکوموتیو ( از 24 تن به 40 تن)
24
روند مورد انتظار در توسعه شبکه، تولید و صادرات ناوگان ، حمل و نقل و تکنولوژی
مازاد ظرفیت شرکتهای ساخت ناوگان در سالهای بعد از سال 1393 صرف نوسازی ناوگان و صادرات خواهد شد.
الگوهای توسعه موفق در جهان
در خصوص حمل و نقل بار: آفریقای جنوبی، چین، استرالیا، کانادا، برزیل، آمریکا
در خصوص حمل و نقل کانتینری: ژاپن، آفریقای جنوبی
در خصوص حمل و نقل مسافری سریع السیر: ژاپن، کره جنوبی، فرانسه، اسپانیا
در خصوص سرمایه گذاری راه آهن سریع السیر(BOT): تایوان
در خصوص سرمایه گذاری مترو : هنگ کنگ
در خصوص خصوصی سازی راه آهن: ژاپن و آمریکا
در خصوص توسعه متروی هوایی : دبی، مالزی
در خصوص پروژه های با تکنولوژی بالا مثل ماگلو: چین
در خصوص توسعه شبکه راه آهن سریع السیر : چین، اسپانیا،
در خصوص سرعت راه آهن سریع السیر : چین، کره جنوبی، تایوان
در خصوص توسعه راه آهن حومه ای : فرانسه، آلمان
در خصوص تحقیق و توسعه : کره جنوبی و ژاپن، آلمان، کانادا
در خصوص توسعه مرحله ای راه آهن سریع السیر : فرانسه، اسپانیا، ژاپن، کره جنوبی
در خصوص سیستمهای مانیتورینگ ناوگان: استرالیا، آلمان، آمریکا
در خصوص ترانزیت با شبکه های غیر مشابه از لحاظ عرض خط: اسپانیا،
25
26
الگوی توسعه حمل و نقل ریلی در چین
کشور چین با جمعیت 1.339 میلیارد نفر و مساحت 9561 کیلومتر مربع در سال 2009 با 65000 کیلومتر شبکه راه آهن که 26000 کیلومتر آن دوخطه و 30000 کیلومتر برقی می باشد دارای 17000 لکوموتیو، 43000 واگن مسافری و 585000 واگن باری بوده و توانسته است با داشتن 2 میلیون نفر پرسنل، جابه جایی 789 میلیارد نفر کیلومتر و 2524 میلیارد تن کیلومتر بار رتبه اول حمل و نقل بار و رتبه دوم حمل و نقل مسافر را به خود اختصاص دهد.
راه آهن چین بصورت یک وزارت خانه مهم می باشد که به منظور ایجاد رقابت سازنده از چند دهه قبل اقدام به تشکیل دو بخش راه آهن شمالی و جنوبی به نامهای ”CSR“ و “ CNR“ نموده است که این دو شرکت اصلی راه آهن هر کدام با چندین شرکت تولید ناوگان و تجهیزات ریلی با شرکتهای معتبر و برتر خارجی در جهت انتقال تکنولوژی همکاری می نمایند و نه تنها رقابت سازنده ای را از حیث کارآیی ، کیفیت و قیمت در داخل و خارج کشور ایجاد نموده اند بلکه زمینه طراحی و تولید محصولات برتر ریلی در دنیا را با ادغام تکنولوژیهای دریافتی از شرکتهای خارجی ایجاد کرده اند که به عنوان یک نمونه چشم گیر می توان به کار بردن این سیاست در توسعه ناوگان و راه آهن سریع السیر اشاره نمود که با وجود تاخیر در ورود به گروه کشورهای دارای این تکنولوژی گام سبقت را از آنها ربوده است و نه تنها به سرعت عملیاتی 350 کیلومتر بر ساعت رسیده است بلکه به طراحی مشترک قطارهای خود کشش با سرعت 380 با شرکت بمباردیر و سرعت عملیاتی 400 به طور مستقل اقدام نموده است.
مشکلات حمل و نقل ریلی در ایران
تاخیر 100 ساله در احداث و توسعه حمل و نقل ریلی باعث عدم رشد مناسب زیرساخت ها شده است.
درصد پایین شبکه راه آهن دو خطه، برقی و نداشتن تراک بندی ظرفیت خطوط را به شدت کاسته است.
وابستگی به لکوموتیوهای دیزل آمریکایی و شرایط تحریم موجب آماده به کاری پایین موتورهای دیزل شده است.
قیمت پایین سوخت دیزل در حد 2 درصد قیمت واقعی، موجب رشد بی رویه حمل و نقل جاده ای شده است.
نبود تعرفه دسترسی به جاده، امکان رقابت عادلانه حمل ریلی و جاده ای را از بین برده است.
فقدان ضابطه برای افزایش حق دسترسی واگنهای پر خسارت به خط (غالبا وارداتی)نسبت به واگنهای سازگار
فقدان مکانیزم LC ریالی و الزام سازندگان ناوگان به استفاده از وامهای با بهره بالا
سیر پایین ناوگان باری در حد 100 کیلومتر در روز، انگیزه بخش خصوصی در سرمایه گذاری را کاهش داده است.
روشهای سنتی بازدید و کنترل ناوگان سیر متوسط روزانه واگن باری را کاهش داده است.
استفاده از سیستمهای تخلیه-بارگیری نا متناسب بهره وری واگنها را کاهش داده است.
سیر طولانی قطارهای مسافری الگوی سفارش و خرید این واگنها را به سمت کوپه ای سوق داده است.
دوره طولانی مذاکره-سفارش-خرید بعضا تا 10 سال، امکان برنامه ریزی موثر را از بین برده است.
استفاده از الگوی خصوصی سازی افقی مشابه اروپا، کارآیی پایینی را در سرمایه گذاری بخش خصوصی محقق ساخته است.
طولانی بودن زمان احداث شبکه به دلایل مختلف از جمله محدودیت اعتبارات انگیزه تصمیم سازان را در این جهت کاسته است.
عرض خط مشابه فقط در یکی از کشورهای همسایه که اتصال ریلی دارند وجود دارد.(پاکستان وکشورهای اسیای میانه، عرض خط غیر مشابه)
27
مشکلات صنایع ریلی در ایران
تاخیر 160 ساله در ورود به بازار صنایع ریلی
احساس مالکیت ضعیف راه آهن نسبت به صنعت
ضعف زنجیره تامین و عدم وجود یکپارچگی عمودی (خصوصی سازی یکپارچه)
عدم توجه به ضرورت یکپارچگی عمودی در سیاست خصوصی سازی صنایع ریلی (تجربه موفق مپنا)
غفلت از ارائه خدمات تعمیر و نگهداری ناوگان و تجهیزات
ضعف تحقیق و توسعه و آماده نبودن محصول قابل عرضه بر حسب نیاز
فقدان مرکز آزمون ریلی برای ارزیابی کیفیت محصولات
عدم وجود حمایت مناسب برای صادرات صنایع ریلی
فقدان استراتژی رقابتی بین بخشهای خصوصی محدود مانند سیستمهای علائم
رقابت فرسایشی در حوزه ناوگان به دلیل ورود بی رویه به این صنعت
حضور کمرنگ شرکتهای پیمانکاری عمومی(GC) در حمل و نقل ریلی
تقاضای بسیار کمتر از ظرفیت تولید
عدم حضور شرکتهای طراحی مهندسی قوی در حوزه ناوگان و …
فقدان مرکزی جهت ارزیابی و رتبه بندی شرکتهای فعال در صنایع ریلی
28
راه کارهای پیشنهادی اولیه
تشکیل شرکتهای بزرگ پیمانکاری (GC) برای مسئولیت کامل قراردادها
استفاده از مدل تامین مالی BOT در پروژه های توسعه زیر ساخت مانند دوخطه کردن و برقی کردن خطوط.
ایجاد و استفاده از مدل مالی LOT برای ساخت و اجاره واگن، لکوموتیو و … به شرط تملیک به بهره برداران.
ترغیب شرکتهای بزرگ هلدینگ حمل و نقل به حضور و سرمایه گذاری در صنایع ریلی.(شستا، بنیاد و …)
ایجاد صندوق توسعه صنایع ریلی برای افزایش سهم صنایع داخلی و توانمند سازی رقابت پذیر .
گسترش فعالیتهای تحقیق و توسعه از جمله ساخت واگن ملی، لکوموتیو برقی،قطار حومه ای برقی و …
ایجاد شرکتهای طراحی و مهندسی در زیمنه واگن، لکوموتیو، و …
تضمین خرید محصولات استراتژیک همچون ریل توسط دولت برای کاهش ریسک بخش خصوصی.
رفع موانع گشایش LC ریالی برای عادلانه کردن رقابت صنایع داخلی و خارجی
راه اندازی LC ارزی برای تضمین خرید خدمات حمل و نقل ریلی توسط مشتریان بزرگ همچون فولاد
ایجاد شورای سیاست گذاری صنایع ریلی در وزارت صنایع با حضور ذینفعان مربوطه.
سرمایه گذاری در صنایع نوین ریلی همچون قطارهای سرعت بالا، واگن های سبک مترو، سیستمهای علائم پیشرفته.
تقویت بنیه علمی و مدیریتی کارکنان و مدیران با ایجاد دوره های خاص مانند RMBA
ایجاد ساختار توسعه ای صنایع ریلی برای برنامه ریزی، هماهنگی و حمایت از طرحهای ریلی
معافیت مالیاتی و بیمه های اجتماعی به مدت ده سال (تا پایان برنامه ششم)
معافیت عوارض گمرکی و سود بازرگانی برای پروژه های BOT
29
استراتژی توسعه صنایع ریلی
30
31
فناوری های مورد نیاز برای تحقق چشم انداز
راه آهن
لکوموتیو برقی (باری، مسافری)
لکوموتیو دیزلی (باری، مسافری)
خط برقی با سرعت 250 کیلومتر بر ساعت
سیستم کنترل اتوماتیک قطار GSMR
قطار خود کشش مسافری برقی
قطار خود کشش باری (کانتینر بر)
واگن های کمر شکن کانتینری (دو طبقه)
بوژی فرمان پذیر
بوژی عرض متغیر
بوژی تیلتینگ(کج شونده)
لکوموتیو هایبرید و پیل سوختی
بدنه استینلس استیل و بدنه آلومینیوم برای قطارهای برون شهری
سیستم مانیتورینگ ناوگان
تولید ریل 60 کیلو بر متر
علائم مناسب برای سرعت 350 کیلومتر بر ساعت
سیستم تخلیه و بارگیری مواد معدنی
مترو
بوژی مترو
بدنه استینلس استیل و بدنه آلومینیوم برای واگنهای مترو
تراکشن موتور مترو
تراکشن موتور مغناطیس دائم
مترو بدنه عریض
سیستم درب سکوی مترو
سیستم هدایت مترو بدون راننده
سیستم شبیه ساز راننده مترو
سیستمهای مترو هوایی
مونوریل سنگین
مونوریل سبک
تراموا
مترو مغناطیسی
واگن مترو ملی
واگن سرعت 200
سال 1389
سال 1390
سال 1391
سال 1392
سال 1393
سال 1404
ریل 60 کیلو
علائم برقی 250
لکوموتیو برقی باری
قطار خود کشش 250
خط برقی 250
قطار خود کشش 350
قطار سریع السیر روز دنیا
نقشه راه صنایع ریلی
32
چشم انداز صنایع ریلی در سال 1404
دستیابی به جایگاه نخست صنایع ریلی منطقه، رتبه ششم آسیا و رتبه دهم در جهان از طریق توسعه فناوری بومی و در تعامل با صنایع روز جهان
33
34
مراجع
UIC 2009, Railway Statistics – Synopsis
THE RAILWAYS OF THE MIDDLE EAST “VISIONS 2025”
سند چشم انداز جمهوری اسلامی
قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی
قانون توسعه حمل و نقل عمومی و مدیریت مصرف سوخت
پایان
35