آتش و نقش آن در انسان،طبیعت و معماری
آتشکده یزد و نیاسر
آتشکده چیست ؟؟
آتشکده از دو بخش تشکیل شده. آتش که همان آتش است و کده به معنی خانه یعنی خانه ی آتش. مثل میکده و بت کده که بعضی ها آنرا میخانه و بتخانه نیزگفته اند.
زمانی که هوشنگ آتش را کشف کرد چون وسیله ای نداشتند که اگر آتش خاموش شد دوباره آن را روشن کنند به دستور هوشنگ نگهبانانی بر آتش گماردند تا از آن مواظبت کنند و نگذارند خاموش شود. بیرون از غار باد و باران به آتش گزند می رساند و داخل غار هم دود ناشی از سوختن چوب غیرقابل تحمل بود از این رو به فکر افتادند که برای آتش خانه ای بسازند و آتش را به آن خانه برند.
از اینجا به قول حکیم بزرگوار ما فردوسی بشر بسوی پیشرفتن و تمدن گام برداشت.
خبر کشف آتش که به اطراف رسید آنها هم برای بردن آتش به آتشکده ای که به دستور هوشنگ ساخته بودند آمدند و چون نمی دانستند چگونه ازآتش نگهداری کنند و با خود ببرند تا خاموش نشود. نگهبان هایی که از آتش نگهداری می کردند و تجربه داشتند آتش را همراهی می کردند و به خانه جدیدش می رسانند.
به آن هائیکه از این آتش ها مراقبت می کردند می گفتند پرستاران آتش و اینکه امروز بعضی ها به زرتشتیان به اشتباه آتش پرست می گویند از این کلمه ریشه گرفته.
پرستار آتش بودند نه آتش پرست.
رسم آتش از آتشکده گرفتن که در آن زمان به خاطر نبودن وسیله برای آتش زدن هیزم به اجبار انجام می شد. بعد از آنکه بشر یاد گرفت چگونه آتش روشن کند باز هم اگرآتشکده جدیدی ساخته می شد به نزدیکترین آتشکده می رفتند و آتش آن را برای آتشکده جدید می آوردند و هزار سال پیش که ایرانیان زیادی از ایران به هندوستان و اکنون در آتشکده « ودوادا » نگهداری می شود مهاجرت کردند همراه خود آتش آتشکده شان را بردند.
آتشکده یزد
آتشکده یزد یکی از قدیمی ترین آتشکده روشن ایران است. این آتشکده بازدیدکنندگان فراوانی دارد و بخصوص در ایام نوروز از سراسر ایران برای بازدید از این آتشکده به یزد می آیند. بازدیدکنندگانی هم هستند که چون از فرهنگ و تاریخ ایران اطلاعی ندارند و دلیل روشن بودن این آتش را نمی دانند، پرسش می کنند. درست است که شما آتش پرست هستید؟ مسوولین انجمن زرتشتیان یزد که روزانه با چندین پرسش از این نوع روبرو هستند توضیح لازم را می دهند ولی چون روزانه چندین بار تکرار می شود سکوت می کنند و همین سکوت و کمتر پاسخ دادن باعث رنجش بعضی از بازدیدکنندگان می شود. بازدیدکننده ای که چنین سوالی می کند، باید افتخار کند که این آتشی است که هوشنگ آنرا کشف و جهان را متمدن کرد. مگر نه اینکه در درازی تاریخ هر آتشکده جدیدی که ساخته شده آتشش از آتشکده دیگری آورده اند؟ پس این آتش به آتشکده اولیه که به دستور هوشنگ ساخته شد می رسد. زرتشتیان از آتش پرستاری کردند و به امروز رساندند تا تو آنرا ببینی و بدانی که ایرانی با کشف آتش جهان را متمدن کرد. و اینکه بعضی ها از ناآگاهی چنین سوال هایی می کنند باید تحمل کرد چون کار فرهنگی زمان می خواهد می دانم برای مسوولین آتشکده ی یزد سخت است، معلوم می شود فردوسی هم از این موضوع رنج می برده که فرمود: مگویید آتش پرستان بُودند پرستنده ی پاک یزدان بُودند
مشخصات معماری ساختمان
ساختمان اصلی آتشکده بر ارتفاعی حدود ۲۱ متر از زمین و در میان حیاط بزرگی که درختان همیشه سرسبز سرو و کاج آن را پوشانده، قراردارد. نگاره فروهر و سرستون های سنگی آن زیبایی ویژه ای بدان بخشیده و روبروی این بنا حوض آبی قرار دارد. اینکه آتشکده ها کنار آب باشند از خصوصیت های آتشکده ها بوده است.
سرستون های سنگی جلو تالار ساختمان اصلی و سنگ های گلدار پای دیوارها کار هنرمندان اصفهانی است. این هنرمندان سنگ ها را در اصفهان تراشیده و سپس تا یزد برده اند. نگار کاشی های فروهر بر بالای سردر ورودی، کار هنرمندان کاشی کار یزدی است و معماری کل این بنا ار معماری آتشکده های پارسیان تاثیر پذیرفته است.
چگونگی ورود به آتشکده برای زرتشتیان و غیرزرتشتیان
ورود به این نیایشگاه همیشه برای نیایش کنندگان با آدابی همراه بوده است. از جمله پاکیزگی زنان و مردان. مردان باید برای ورود با کلاه سفید و زنان با روسری سفید و لباس رنگ روشن و بدون کفش وارد شوند. آتش مقدس درون مجمر بزرگی از جنس برنز است و شخصی به نام «هیربد» مسوول روشن نگه داشتن آن است. بازدیدکنندگان این آتشکده می توانند این آتش همیشه فروزان را از پشت دیوار شیشه ای ببینند.
تاریخچه ساخت آتشکده
ساختمان کنونی آتشکده یزد در آبان ماه ۱۳۱۳ با سرمایهٔ یک زرتشتی پارسی به نام «همابائی» بر قطعه زمینی که از سوی چندتن از زرتشتیان ایران ازجمله برادران امانت به یاد فوت پدرشان «اردشیر مهربان رستم» امانت وقف شد، ساخته شد. نقشهٔ این بنا را مهندسان پارسی کشیده اند و «ارباب جمشید امانت» سرپرستی و نظارت ساخت این بنا را بر عهده داشت. وی در خاطرات خود نوشته است که برای جلب توجه پارسیان هندوستان، پنج بار به آن دیار سفر کرده است. چهار بار با کشتی های بخار بر روی آب های خروشان اقیانوس هند و یک بار پیاده و با شتر در ریگزارهای بلوچستان ایران و پاکستان تا سرانجام انجمن پارسیان هند پرداخت هزینهٔ ساختمان آتش ورهرام یزد را پذیرفت.
آتشی که درون این آتشکده می
سوزد بیش از ۱۵۰۰ سال است که روشن مانده است. این آتش فروزه ای است از آتش آتشکده کاریان در لارستان که به عقدای یزد آورده شد و نزدیک به ۷۰۰ سال در آنجا روشن نگه داشته شد و سپس در سال ۵۲۲ از عقدا به اردکان برده شد و نزدیک به ۳۰۰ سال نیز در اردکان یزد بود و در سال ۸۵۲ از اردکان به این شهر برده شد. نخست در محله ای به نام «خلف خان علی» در خانهٔ یکی از موبدان بزرگ به نام «موبد تیرانداز آذرگشسب» نگهداری می شد و در سال ۱۳۱۳ پس از ساخته شدن این آتشکده به درون آن برده شد.
این آتشکده ۸ سال پیش در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
تصاویر آتشکده یزد
آتشکده نیاسر
آتشکده بسیار قدیمی ساسانی واقع در ارتفاعات بخش نیاسر در 35 کیلومتری شمال غرب شهرستان کاشان بر بلندی صخره ای مرتفع به نام تالار نیاسر و در کنار چشمه ی آبی به همین نام قرار دارد. به عقیده آندره گدار اولین معبد و آتشکده ای که به وسیله ی ساسانیان که در رواج دین و آیین رزتشتی تلاش زیادی داشته اند در ایران شکل گرفته توسط یک معمار کاشانی در نیاسر ساخته شده .
دستور ساخت این آتشکده توسط اردشیر بابکان موسس سلسله ساسانی صادر شد.
این بنا نمونه کامل یک گنبد ساسانی است، بر زیربنائی مربع نهاده شده است و بزرگی و عظمتی که در این چهار طاقی به چشم می خورد، از تعادل عناصر متشکل و توازن و هماهنگی ترکیب بنا نشات می گیرد. طول و عرض این آتشکده ۱۴ در ۱۴ متر می باشد. این بنا پس از یورش تازیان ویران ولی سپس توسط مردم بازسازی شد و امروز تقریبا سالم می باشد.
.در نیاسر غاری که متعلق به دوره پارتیان بوده است نیز وجود دارد. به احتمال قوی این غار معبد میترایی بوده است که امروزه از مکان های دیدنی این شهر می باشد. بنای این آتشکده گنبددار که به نام آتشکده اردشیر موسوم است از زیباترین چهارطاقی های دوره ساسانی است که بر فراز نیاسر واقع شده و همچنان، پس ازعبوردهه ها و سده ها، پابرجا مانده است
رضا مرادی غیاث آبادی، اخترباستان شناس، در سال ۱۳۸۰ و در کتاب «نظام گاهشماری در چارتاقی های ایران» فرضیه کاربری تقویمی آن را مطرح کرد. غیاث آبادی معتقد است «این بنا کارکردی تقویمی دارد و به گونه ای ساخته شده که طلوع و غروب خورشید در آغاز و میانه هر یک از فصل های سال از یکی از روزنه های آن دیده می شود. بنای چارتاقی نیاسر به مانند دیگر چارتاقی های منفرد ایران بدون وجود بناهای دیگر در اطراف آن ساخته شده و دقت محاسبات تقویمی آن بیش از بناهای دیگر تقویمی در جهان است که گاه تا سه درجه خطا دارند.»
دانشگاه کاشان و پایگاه میراث فرهنگی نیاسر نیز هر ساله به دعوت او در مراسم دیدار طلوع خورشید شرکت می کنند.
در صورت پذیرش این نظریه، پیدا شدن کاربری تقویمی احتمالی برای این بنا در تضاد با کاربری های دیگر مثل بنای یادمانی و آتشکده نیست. چون در معماری ایرانی بسیاری از بناها کاربری چندمنظوره دارند و در ضمن به کارگیری واژه چارتاقی تنها ناظر بر ویژگی های معماری بنا و نه کاربری آن است.
به پیشنهاد و پیگیری او هرساله مراسم دیدار و بررسی میدانی از طلوع خورشید در چارتاقی نیاسر در نخستین روز هر فصل سال در کنار این بنا برگزار می شود. به هر حال هنوز ابهاماتی در این مورد وجود دارد و برخی نسبت به این کاربری تردید دارند. این بنا با قدمتی نزدیک به دو هزار سال با شمارهٔ ۳۱۶ در فهرست آثار ملی ایران ثبت گردیده است.
تصاویر چهار طاقی نیاسر
تنظیم : فریبا قاسمیان