آشنایی با معماری آتشکده ها در ساختمان

مقاله:

فهرست:
هنر معماری در ایران باستان
معماری آتشکده ها در ساختمان
معماری ساختمان چهار طاقیها
معماری برج و بارو حصار محیطی تخت سلیمان
آتشکده آذرگشنسب در بنای تخت سلیمان
مشخصات معماری ایوان خسرو
معماری ساختمان معبد آناهیتا
تخت بلقیس
معماری آتشکده های کنونی
معبد ماهابودی، قدیمی ترین سازه خشتی شرق هند

منبع

منابع:

www.Krishnaedyatoula.com

www.Irannews.com

هنر معماری در ایران باستان
هنر معماری در کشورهایی که صاحب تاریخ و فرهنگ باستانی هستند، از مهم ترین پایه های تمدن دیرینه ی آن ها است و سرزمین ایران نیز با پیشینه ی مدنیت چندین هزار ساله ی خود، دارای شاهکارهای معماری کم نظیری است. شاید این علاقه و توجه، سبب تداوم همیشگی این هنر شده است: از تالارها، ایوان های ستون دار تخت جمشید تا قصرهای صفوی در اصفهان تا خانه های روستایی، گنبدهایی که بر چهار قوس بنا شده، صحن چهار ایوانی، حیاط داخلی و حوض آن، همه ی این ها از ویژگی های معماری اصیل ایرانی است که در طول تاریخ معماری ایران پیوسته تداوم خود را حفظ کرده است.یکی از کهن ترین نمونه ها از میان بناهای شناخته شده ی باستانی ایران، معبد یا زیگورات چغارنبیل در 30 کیلومتری جنوب خاوری شهر باستانی شوش است. قدمت این اثر تاریخی به سال 1250 پیش از میلاد باز می گردد. به طور کلی معماری این پرستش گاه عظیم جهان، بهترین نمونه ی هنر معماری بر بنیاد طاق قوسی را در دنیای باستان نشان می دهد. هم چنین طرز ساخت این معبد با دیگر معابد بین النهرین تفاوت کلی دارد، و آن ساخت طبقات این زیگورات است که هر کدام به طور مستقل و از زمین تا بالا ساخته شده اند، یعنی مانند زیگورات های بین النهرین، هر طبقه بر روی طبقه ی دیگر ساخته نشده، بلکه مستقل برپا شده است.برخی از باستان شناسان به استناد پایه های چندی که در تپه ی موسیان، در حدود 150 کیلومتری شمال باختر شوش پیدا شد، عقیده دارند که "ستون" از شش هزار سال پیش در معماری ایران شناخته بوده است، ولی مهم ترین بنایی که تاکنون در ایران شناخته شده و تالارهای بزرگ آن ستون دار بوده، دژ حسنلو واقع در جنوب دریاچه ارومیه در نزدیک شهر نقده است. هم چنان که معبد ایلامی در هزاره ی دوم پیش از میلاد، نموداری از چگونگی یک بنای مهم است. دژ حسنلو هم بنای استواری بوده است از تالارها و اتاق ها و دهلیزها و حیاط و ستون و جزرها، منطبق بر اصول معماری با سنگ، گچ و آجر و خشت که در سده ی نهم پیش از میلاد بنیاد شده و در شمار پیشرفته ترین معماری های آن روزگار محسوب میشود.پس از دژ حسنلو، برای بررسی ساختمان های ستون دار در ایران باید به سراغ دخمه های حفر شده در دل کوه رفت که تعدادی از آنها متعلق به دوره ی مادهاست. مادها (حکومت: اواخر قرن هشتم پیش از میلاد) با شیوه ی ساختمان سازی های عظیم آشنا بودند، و در این روزگار، استفاده از ستون در معماری معمول شد. یکی از ویژگی های دخمه های سنگی، ایوان طاق دار و ستون هایی است که در دهانه ی دخمه ها دیده می شود. با آن که این دخمه ها در سنگ کوه تراشیده شده است، اما بارزترین مدرک برای شناخت معماری چوبی در ایران محسوب می شود. بیش تراین دخمه ها علاوه بر حجاری همه ی دخمه ها در سینه ی کوه، نقش برجستگی هایی هم از صحنه های نیایش دیده می شود. بیش تر این دخمه ها علاوه بر حجاری همه ی دخمه ها در سینه ی کوه، نقش برجستگی هایی هم از صحنه های نیایش دیده می شود. مهم ترین این آثار عبارتند از: دخمه ی دآو دختر در ممسنی فارس، دخمه ی فقرگاه یا فخرگاه در نزدیکی مهاباد، دخمه ی فرهاد و شیرین در صحنه ی کرمانشاه و دخمه های اسحاق وند و سکاوند در نزدیکی هرسین در کرمانشاه و ….
معماری ایران در دوران هخامنشیان:
عالی ترین نمونه ی هنر هخامنشیان در تاریخ هنر این سرزمین، همانا معماری شگفت آور این دوره است. هنرمندان بزرگ دوره ی هخامنشی در مراکز حکومت و پایتخت ها مانند پاسارگاد، شوش، همدان و تخت جمشید کاخ های بزرگ و زیبایی بنا کرده اند که پس از گذشت 25 قرن هنوز بقایای آن ها محکم و استوار بر جای مانده است. ستون ها و سرستون های باقی مانده از دوره ی هخامنشی نمونه ی آشکاری از هنر معماری و حجاری در این دوره است. سرستون ها به شکل مجسمه ی شیر، اسب، گاو و عقاب و جانوران ترکیبی مانند سرانسان، تن گاو و بال عقاب و گوش گاو است. شیارهای ستون ها، بلندی و زیبایی چشمگیری به آن ها می بخشند. مهم ترین آثار ساختمانی این دوران، شامل کاخ ها، آرامگاه ها و آتشگاه هاست.
پس از پاسارگاد، زیباترین آثار حجاری هخامنشیان را در بیستون کرمانشاه می توان دید. در زمانی که پاسارگاد نخستین پایتخت هخامنشیان هم چنان آباد بود، داریوش هخامنشی تصمیم گرفت شوش را پایتخت خود قرار دهد و در آن جا دست به کار ساخت کاخ شاهی شد. با توجه به اقلیم این منطقه، بیش تر مصالح ساختمانی آن از خشت و آجر تهیه شده است. بنابر لوحه ای که از گفته های خود داریوش در شوش کشف شده، در بنای قصر او هنرمندان بابلی، مادی، لیدی و مصری خدمت می کرده اند و مصالح ساختمان از فواصل دور دست به شوش آورده می شده است. در عملیات حفاری، تعداد زیادی آجرهای لعاب دار کشف شده که بیش تر به کاخ آپادانای شوش مربوط است. تخت جمشید یا به گفته ی یونانیان "پرسپولیس" یکی از بزرگ ترین و وسیع ترین بناهایی است که در سراسر معماری آن، نوآوری و "ابداع" دیده می شود. در تکمیل این بنای عظیم بیش تر شاهان هخامنشی پس از داریوش به گونه ای دخالت داشته اند.
معماری ایران در دوره اشکانیان و ساسانیان:
اشکانیان، یا پارتیان، در حدود 250 پیش از میلاد، پس از سلوکیان در ایران به قدرت رسیدند. آن ها در اوایل از شیوه های هنر یونانی پیروی می کردند، اما پس از مدتی به هنر معماری، به ویژه به معماری سنتی و ملی ایران تمایل نشان دادند. در دوره ی اشکانیان، معماری مبنای اصلی خود را از آداب و اصول قبایل چادرنشین پارتی در برپایی اردوگاه ها گرفت. حیاط های چهارگوش مرکزی با ایوان های چهارسوی آن، به عنوان مظهری از معماری پارتیان به بین النهرین برده شد. تطور و دگرگونی این نوع معماری را در معماری اسلامی به ویژه در دوران سلجوقیان به خوبی می توان دید.در معماری پارتی، پس از شکوفایی دولت اشکانی، به نمای ساختمان توجه بسیاری شد و می کوشیدند آثار هنری را بر دیوارها، در معرض دید متمرکز کنند. نقاشی دیواری توسعه یافته و تزیینات آمیخته ای بود از نقاشی و گچ بری، که نمونه بسیار زیبای آن در معبد کوه خواجه در وسط دریاچه ی هامون در سیستان به دست آمده است. اشکانیان در معماری خود از طاق گهواره ای، قوس، برجسته کاری تزیینی و گاهی ستون توکار استفاده می کردند. از ویژگی های معماری و هنر این دوره انتقال برخی از عناصر معماری و هنر است که به دوره ی بیزانس و ساسانی منتقل شده است. شاید تاریخ معماری "طاق دار" که در ایران بسیار معروف است، از دوره ی اشکانیان آغاز شده و در دوره ی ساسانیان تکامل یافته باشد.
بنای معبد آناهیتا در کنگاور که بر سر جاده ی همدان و کرمانشاه واقع شده و منسوب به دوره ی اشکانیان است از جمله شاهکارهای هنر معماری پارتیان به شمار می رود. میان شیوه ی معماری پارتی و ساسانی در بنیاد ساختمان ها چنان همبستگی و نزدیکی وجود دارد که هنوز گروهی از صاحب نظران، در انتساب کاخ مداین در تیسفون به یکی از این دو دوره، هنوز اظهارنظر قطعی نشده است. صرف نظر از جهات تاریخی در معماری ساسانی، چنان عوامل معماری اشکانی بی کم و کاست پیموده شده که گویی با تغییر شاهان "هیچ دگرگونی در طریقه ی ساختن بناها پیش نیامده است".ساسانیان از ایالت پارس برخاستند و برای تشکیل یک سلسله ی ملی، خود را وارث دودمان هخامنشی خواندند. ساسانیان، مذهب زرتشت را رسمیت بخشیدند و هنری پدید آوردند که از حیث عظمت با هنر روم و بیزانس برابری می کرد و گاه بر آن برتری داشت. حتی پس از فتوحات اعراب، آن چه به عنوان هنر اسلامی از آن یاد می شود، تحت هنر ساسانی متاثر بود.شیوه ی طاق زدن بر بناهای مربع شکل، در معماری ایرانی و حتی معماری غربی، از آن ساسانیان است. معماران آن دوره در پوشاندن فواصل وسیع با مواد؛ بسیارموفق بوده اند. بعضی از اصول معماری ساسانی بود که راه را برای ترقی معماری گوتیک در اروپا باز کرد. در مجموعه ی هنر معماری این دوره، یگانگی و پیوند خاصی دیده می شود. اساس معماری گنبد است و ایوان، طاق نماها، اتاق ها و طاق های گهواره ای که اغلب در اطراف یک یا چند حیاط قرار گرفته اند.هنرهای گچ بری، موزاییک کاری و نقاشی دیواری، تزیینات بناهای ساسانی را شامل می شوند. در تنوع آثار ساسانی تاثیر همسایه گان به خوبی آشکار است؛ از جمله تصاویر موزاییکی که از کاخ فیروزآباد (کاخ بیشابور) به دست آمده، به روش رومیان موزاییک شده است.به طور کلی، معماری عهد ساسانی براساس معماری سنتی و برای نواحی خشک مرکزی و خاوری ایران پدید آمده بود. به این معنی که در ابنیه ی ساسانی اعم از کاخ ها و آتشکده ها، پوشش های گنبدی و ساختن ایوان های دارای طاق ضربی و چهار طاق های مخصوص آتشکده متداول و اساس معماری این زمان بوده است. تعدادی از بناهای ساسانیان که بقایای آن ها بر جای مانده است، مانند کاخ های فیروزآباد، کاخ سروستان در فارس و ایوان مداین در تیسفون، ایوان کرخه در خوزستان هم چنین آتشکده هایی با نام های تپه میل میان تهران – ورامین، آتشکده ی نیاسر در کاشان، آتشکده ی آذر گشنسب در تخت سلیمان و چهارقاپی در قصر شیرین و غیره تا حد بسیاری وضع معماری را در دوره ی ساسانیان آشکار می کنند.

معماری آتشکده ها در ساختمان
آتشکده مکان مقدس زرتشتیان است که همواره در آن آتش نماینده فروغ ایزدی فروزان است. شکل و بنای آتشکده ها در همه جا یکسان بوده. معمولاً هر آتشکده هشت درگاه و چند اتاق هشت گوشه داشته و آتشدان در وسط بنا واقع بوده و پیوسته آتش مقدس در آن می سوخته. اما با گذر زمان و به تدریج در دین زرتشت مقرر می شود که آفتاب بر آتش نتابد. بنابراین آتش را در فضای باز نگهداری نکرده و تاقی در وسط بنا ساختند که آتشدان در آن قرار داشت. تعداد آتشکده ها بسیار بود و تاسیس آن ها به زمان خیلی پیش از ظهور زرتشت، یعنی زمان پیشدادیان (هوشنگ و جمشید) می رسید. ولی در عهد ساسانیان سه آتشکده مشهور: آذرگشسب (واقع در تکاب) آذربرزین مهر و آذر فرنبغ اهمیت می یابد.
آتشی که در آتشکده ها، در مهرها، آدریان ها و آتش بهرام ها، چه در ایران و چه در هند و پاکستان فروزان است، یادگاری از فرهنگ و تمدن چندین هزار ساله است زرتشتیان، با همه ناملایمات روزگار، آنها را تا به امروز فروزان نگهداشته اند، برای نمونه آتشی که در آتش بهرام "اودوادا" در حدود 100 کیلومتری بمبئی روشن است و ایرانشاه نامیده می شود، همان آتشی است که ایرانیان پس از ساسانیان با خود به هندوستان برده و پس از چند بار جابه جایی در "اودوادا" تخت نشین نمودند.
از آتشکده های روشن می توان از آتشکده یزد، آتشکده چک چک (پیرسوز) و آتشکده کرمان نام برد. قدمت آتش آتشکده یزد به هزار پانصد سال می رسد.

آتشکده یزد
معماری ساختمان چهار طاقیها
بنا به تحقیقات بعمل آمده در حالت کلی معماری آتشکده ها در دوره ساسانی به صورت چهار طاقی معمول بوده است این عنصر معماری که تقریبا" بمصادف با انقراض دوره پارتها و روی کار آمدن ساسانیان شکل گرفتند شامل است بر چهار باید قطور که بین آنها چهار طاق عریض واقع شد و فضاء مربع شکل و نیم بازبسته ای را شکل می دهد که توسط گنبدی پوشش داده شده است نحوه قرار گیری این گنبد بر روی پلان چهار گوش ذکر شد است که با چهار طاقها ظهور کرده و دنیای معماری را متحول میکند. چهار طاقها به تناسب نیاز در بالای بلندی ها در کنار آبها و در میان مراکز مسکونی ساخته شده اند که تا امروز حدود 39 نمونه از آن که بیشتر در مراکز غرب و جنوب غرب کشور پراکنده شده اند شناسای شده اند .چهارطاق به 3صورت در معماری مذهبی ساسانی ظهور می کند.
1- وقتی که به صورت منفرد بکار رفته است.
2- وقتی که به صورت منفرد و در پیرامون آن دالانی در برگرفته است
3- وقتی که در میان مجموعه از بناها و تاسیسات دیگر قرار دارد.
چهارطاقی مجموعه تخت سلیمان از نوع سوم است که چهار طاق آن همراه با مجموعه از بناهای دیگر تعریف شده است اگر از نظر نوع قرار گیری مجموعه مذهبی قصر شیرین و کناره سیاه خراسان و قابل مقایسه است.اما اگر صرفا" چهار طاق آن را مورد بررسی قرار دهید از نظر تاسیسات موجود پلان با چهار طاق با زهور خراسان قابل مقایسه است.که حتی در کشور های دیگر نیز این پلان و سبک معماری به روشنی دیده می شود مثلا" پلان معبد بناتئان واقع در سوریه یا پلان معبد هترا ( بین النهرین ) از دوران اشکانی یا پلان سرخ کتل واقع در افغانستان مربوط به همین دوره نیز دقیقا" با پلان آتشکده های ایران مشابهت دارند.
معماری برج و بارو حصار محیطی تخت سلیمان
دیوار حصار محیطی تخت سلیمان با 1120 متر طول، 18 متر ارتفاع و 80/3 تا 4 متر عرض با استفاده از لاشه سنگ و ملات گچ نیمکوب و نیم پخت، احداث و جبهه خارجی آن دارای پوسته نماکاری از سنگهای بزرگ تراشدار بصورت کله و راسته بوده که چهره زیبایی بدان بخشیده است.

نمای جبهه بیرونی باروی یک

متاسفانه بر اثر گذشت زمان، مشکلات اجرایی اولیه، دخالتهای انسانی و تاثیر عوامل جوی، همانند دیگر بخشها صدمات زیادی به سنگهای تراشدار درنمای خارجی، بویژه برج و باروهای حصار محیطی وارد شده است بطوریکه برخی از قسمتهای آن بکلی منهدم و در اکثر قسمتهای باقیمانده حصار،سنگهای تراشیدار نمای خارجی فرو افتاده و تنها در جبهه جنوبی حصار محیطی، نمای خارجی سه باروی 1،2،5 و سردر ورودی دروازه جنوب شرقی نسبتا" سالم بجای مانده است، که برای تداوم حیات و رفع خطر از آنها، نیاز به انجام عملیات حفاظت و مرمت اصولی می باشد.

نمای برج 4 بعد از حذف خاکهای اضافی

نمای باروی 4

بطور کلی در نمای خارجی بخشهائی از برج و باروی باقیمانده حصار محیطی، مقدار کمی از سنگهای تراشدار روکار آن بر روی برخی از برجها وباروها باقیمانده که بیشتر آنها نیز در شرایط نا مطلوبی بوده و نیاز به حفاظت، استحکام بخشی و مرمت فوری دارند.
آتشکده آذرگشنسب در بنای تخت سلیمان
مجموعه آثار باستانی تخت سلیمان که در 45 کیلومتری شمال شرقی شهر ستان تکاب در استان آذربایجان غربی قرار گرفته، با وسعتی معادل 5/12 هکتار به عنوان یکی از محوطه های تاریخی مهم کشور محسوب می گردد. در این منطقه نشانه ها و بقایای استقرار از هزاره اول ق.م تا قرن 11 ه.ق ملاحظه می شود. اما اوج شکوه و آبادانی تخت سلیمان مربوط به دوره ساسانی می باشد. که ساختمان آتشکده آذر گشنسب در آنجا احداث و به عنوان مهمترین معبد مورد احترام حکومت مذکور ایفا می نماید و آتش جاودان آن به مدت 7 قرن نماد اقتدار آئین زردتشت محسوب می شده و آتشکده ساسانی آذر گشنسب از زمان حکومت ایلخانیان به بعد " تخت سلیمان " نام گرفت. وسیع ترین تاسیسات مذهبی و اجتماعی مجموعه مربوط به دوره ساسانی است که تاکنون شناسایی و از زیر خاک بیرون آورده شده است. بقایای آثار معماری این مجموعه متعلق به یکی از بزرگترین نمادهای مذهبی، سیاسی و فرهنگی اواخره دوره ساسانی در قرن 6 م به شمار می آید. بعد از زوال حکومت ساسانی و پذیرش دین مبین اسلام توسط ایرانیان ، این مجموعه عظیم که در جنگهای ایران و روم در زمان خسرو و پرویز به شدت آسیب دیده بود، دیگر رمق تجدید حیات نیافت، اما تا قرن 4 هـ.ق تعداد اندکی از معتقدان آئین باستان ایران در این محل اسکان داشته و آتشکده نیز در مقیاس کوچکتری مورد استفاده بوده است، در زمان حکومت آباقاخان مغول با انجام تعمیرات وسیع و چشمگیر و احداث بناهای جدید، از این مکان به عنوان پایتخت باستانی و تفرجگاه استفاده می شده، بعدا" نیز محل مذکور توسط عامه مردم به صورت شهرکی کم اهمیت با مشاغل متنوعی تا قرن 11 هـ.ق ادامه حیات می دهد. از این تاریخ به بعد، محل متروکه و به علت اعتقادات عامه مردم که مکان فوق را منسوب به سلیمان نبی ( ع ) می دانند، ازآن به خوبی حفاظت می شود.
تاریخ
در این منطقه علاوه بر بقایای معماری مربوط به آتشکده آذرگشنسب و تاسیسات معماری دوره ساسانی و آثاری از دوران اسلامی بویژه زمان ایلخانی مغول نشانه ها و بقایای استقرار از هزاره اول ق.م ملاحظه می شود. اما اوج شکوه و آبادانی تخت مربوط به دوره ساسانی می باشد که ساختمان آتشکده آذرگشنسب در این مکان احداث و بعنوان مهمترین معبد مورد احترام ایرانیان قبل از اسلام نقش بسیار تعیین کننده ای در حیات سیاسی – اجتماعی حکومت ساسانی ایفا می نماید و آتش جاودان آن بمدت 7 قرن نماد اقتدار آئین زرتشت محسوب می شد.
مجموعه آثار باستانی تخت سلیمان وسیع ترین تاسیسات مذهبی واجتماعی دوره ساسانی است که تاکنون شناسایی و از زیر خاک بیرون آورده شده است بقایای آثار معماری این محوطه متعلق به یکی از بزرگترین نمادهای مذهبی، سیاسی و فرهنگی اواخر دوره ساسانی در قرن 6 م بشمار می آید. بطوریکه نقش تخت سلیمان برای حکومت ساسانیان همانند تخت جمشید است برای هخامنشیان . بعد از زوال حکومت ساسانی وپذیرش دین اسلام توسط ایرانیان، این مجموعه عظیم که در جنگهای ایران و روم در زمان خسرو پرویز بشدت آسیب دیده بود، دیگر رمق تجدید حیات نیافت، اما تا قرن 4 ﻫ .ق تعداد اندکی از معتقدان آئین زرتشت در این محل اسکان داشته و آتشکده نیز در مقیاس کوچکتری مورد استفاده بوده، در زمان حکومت آباقاخان مغول با انجام تعمیرات وسیع و چشمگیر و احداث بناهای جدید، از این مکان مدتی بعنوان پایتخت تابستانی و تفرجگاه استفاده می شود، بعدا" نیز محل مذکور توسط عامه مردم بصورت شهرکی کم اهمیت با مشاغل متنوع تا قرن 11 ﻫ.ق. ادامه حیات میدهد.
همانطور که ذکر شده در دوره ساسانی بویژه در زمان خسرو انوشیروان ( 579-531 میلادی ) و خسرو پرویز توجه خاصی به عمران و آبادانی این محوطه معطوف می گردد، و بعنوان یکی از معابد بسیار با اهمیت تلقی می شود. آتشکده آذر گشنسب در متون قدیم دارای اسامی متعددی است از جمله به زبان پهلوی گنزک(GANZAK) یا گنجه نامیده می شده، رومیان آنرا گزکا (GAZKA) و اعراب شیز (SHIZ)می گفتند. در زمان ایلخانان بدان ستوریق گفته شده، اما کلمه تخت سلیمان از اسامی متاخر مجموعه میبا شد که عامه مردم بعلت عدم اطلاع ازعملکرداصلی و زمان ساخت آن، با توجه به احادیث و روایت مذهبی در مورد اقتدار حضرت سلیمان ، این امکان را بدان منسوب داشته و بهمین جهت محل یاد شده حالت تقدیس پیدا می کند و مردم خود را موظف به حفاظت و مراقبت از این محل می دانستند.
از اوایل قرن 19 م به بعد نیز مستشرفین از تخت بازدید و نهایتا" از سال 1959 میلادی ( 1337 شمسی ) مجموعه توسط هیات حفاری آلمانی با نظارت کارشناسان ایرانی به مدت 20 سال مورد کاوش علمی قرار گرفت. بعد از انقلاب اسلامی نیز بلحاظ اهمیت بالای تاریخی – فرهنگی مجموعه و خطراتیکه موجودیت بقایای معماری آثار را تهدید می نمود. در سال 1372 این مکان به عنوان یکی از ده پروژه بزرگ تاریخی – فرهنگی کشور انتخاب وتوسط سازمان میراث فرهنگی کشور عملیات، ساماندهی، ( حفاظت،مرمت و پژوهش ) بوسیله کارشناسان سازمان بطور جدی در آن آغاز گردید و تا کنون هم ادامه دارد. با این اقدام علاوه بر انجام پاره ای اقدامات اضطراری از نظر حفاظت پژوهش، مرمت و معرفی، در حال حاضر محوطه جهت بازدید علاقه مندان و گردشگران داخل و خارجی آماده شده و سالیانه به تعداد قابل توجهی اقشار مختلف مردم داخلی و خارجی از این مکان بازدید می نمایند.
مشخصات طبیعی :
از نظر نمای طبیعی دو چهره مشخص را در منطقه تخت سلیمان می توان یافت :
1- منطقه مرتفع شمالی که شامل کوههای بلقیس، کوه زندان و کوه قره پولاد می باشد.
2- منطقه نسبتا" کم ارتفاع جنوبی و شرقی که وسعت این منطقه نسبت به منطقه شمالی کم و از کوه های مهم این منطقه کوه قره داغ درنزدیکی روستای چهار طاق به ارتفاع 3120 متر که در جهت شمالی و جنوبی کشیده شده است. در واقع کوه های شرقی مقسم المیاه برخی از شاخه های قزل اوزن و زرین رود می باشد.

باستان شناسی زندان سلیمان
پیرامون دهانه مخروطی شکل کوه زندان جایگاه معبد مقدسی مربوط به هزاره اول ق.م می باشد. بقایای اثار معماری پیرامون دهانه زندان باتوجه به اشیاء تاریخی بدست آمده متعلق به قلمرو حکومت مانایی ها می باشد که از 830 تا 660 قبل از میلادی در این منطقه از ایران فرمانروایی داشته اند. به نظر می رسد که جایگاه مقدس فقط تا زمانی رونق داشته که دریاچه کوه زندان آب داشته است و پس از خشک شدن آب آن این جایگاه بعنوان معبد متروکه می گردد و تا مدتی بعد از این واقعه از برخی واحدهای معماری آن بصورت قلعه نگهبانی استفاده می شود. خشک شدن آب گودال میان تهی نیز به طور ناگهان نبوده بلکه سطح آب در زمان طولانی و به آرامی کم شده است و دلیل آن هم سخت تر بودن رسوبات لایه های زیرین است که رسوبات فشرده تر شده اند. و مدخل خروجی چشمه جوشان به تدریج کوچک شده است.
مشخصات معماری ایوان خسرو
با توجه به نقشه و عکسهای ضمیمه ملاحظه می گردد که ایوان خسرو همانند دیگر آثار دوره ساسانی دارای پلانی مربع مستطیل و از نظر طراحی کاملا" شبیه ایوان مدائن ( کاخ بزرگ پایتخت دائمی سلاطین ساسانی ) و با ابعاد و حجم کوچکتری در مجاورت آتشکده آذرگشنسب که محل مقدسی بشمار می رفته، بعنوان کاخی جهت استفاده در زمان مراسم های دینی و اجتماعی ساخته شده است.

پلان ایوان خسرو
این ایوان با عرض دهانه حدود 12 متر و عمق 27 متر و ارتفاع ( باقیمانده سالمترین بخشی از دیوار ضلع شمالی ) حدود 5/18 متر است ( در مقابل ابعاد ایوان مدائن با عرض 26 متر، عمق 43 متر ارتفاع 37 متر ) می باشد. متاسفانه به مرور زمان ،عوامل انسانی و شرایط جغرافیایی منطقه بخصوص حملات سپاهیان دشمن در زمان ساسانیان و بعد از آن، سرما و یخبندانهای طولانی منطقه، زلزله های پی در پی و متروکه شدن محل، خسارات و صدمات فراوانی بدان وارد شده است. چنانکه بعد از حمله سپاهیان روم در زمان خسرو دوم پادشاه ساسانی و محاصره و غارت و تخریب آتشکده آذرگشنسب و تاسیسات معماری وابسته بدان و اغتشاشات بعد از این وقایع، صدمات شدیدی به ساختمان کاخ وارد می گردد تا اینکه در قرن 13 میلادی در زمان حکام مغول با انجام تعمیراتی در ساختمان کاخ ودیگر بناها و احداث واحدهای معماری جدید، برای مدتی موقت این محل به عنوان کاخ تابستانی و تفرجگاه آنان انتخاب می گردد.
معماری ساختمان معبد آناهیتا
ملاحظه می شود که مصالح به کار رفته در تالار E ( معبد آناهیتا) شامل سنگهای تراشدار منظم در قسمت تحتانی تا شروع پاکار قوسها و از این قسمت به بعد پوشش بوسیله آجر چهار گوش با ملات گچ انجام شده است، برخی از قوس سردرهای ورودی سالم باقیمانده اما تمامی سقف بخش آجری یعنی قوس حد فاصل جرزها و سقف رواقهای پیرامون سالن مرکزی فروریخته است.
یک مجرای ورودی آب از جوی شمال شرقی دریاچه بداخل سالن مرکزی در زیر جرز میانی ضلع شرقی کاملا" سالم باقیمانده و بنظر می رسد در مواقع برگزاری مراسم از این محل آب بداخل معبد هدایت می شده است.

تصویر معبد آناهیتا بعد از خاکبرداری و حفاری

تخت بلقیس
کوه بلقیس با دو قله نزدیک بهم و 3200 متر ارتفاع در 5/7 کیلومتری شمال شرقی تخت سلیمان واقع شده است. بر فراز بلندترین قسمت این کوه بقایای استحکاماتی با مشخصات کلی مندرج در این گزارش مربوط به دوره ساسانی وجود دارد که بلحاظ موقعیت مکانی و زمانی، ارتباط آن با مجموعه آثار تخت سلیمان، پیوند معماری و تاریخی بسیار نزدیکی با مجموعه یاد شده ایجاد کرده و در واقع از جمله آثار پیوست به این مکان تلقی می گردد.
ویرانه های تخت بلقیس در سال 1959 بوسیله " فون دراوستن " بصورت علمی و دقیق مورد بازدید قرار گرفته و در سال های 1966 و 1969 میلادی به وسیله " دیتریش هوف " بررسی و مستند سازی اولیه گردید.
حصار استحکامات دژ بلقیس، فضایی در حدود 50*60 متر را در برمی گیرد. با توجه به نقشه مقدماتی تهیه شده این حصار دارای 9 برج است که احتمالا" 4 برج دیگر نیز باید وجود داشته باشد که در حال حاضر بعلت عدم انجام کاوش علمی مشخصات دقیق آنها معلوم نیستند. دروازه های این اثر می توانند در سمت جنوب شرقی یا نزدیک زاویه جنوبی واقع شده باشند. در درون حصار، تالاری تقریبا" مربع شکل و ایوانی در جلوی آن وجود دارد. در جلوی بنا یک تراس چند طبقه قرار دارد که اتاقهای پناهگاه مانند طویلی را با سقف گنبدی در خود جای داده است. نوع معماری بنا و آجرهایی که در ابعاد آجرهای ساسانی هستند همچنین قطعات سنگ ماسه ای زرد رنگ و علائم حجاری سنگتراشان ساسانی، تاریخگذاری بنا را به این دوره محتمل می سازد. این استحکامات در طرح کلی خود با ایوان، تالار و رواق پیرامون، نه تنها می تواند معرف کاخ سازی ایرانی باشد، بلکه به عنوان تاسیسات یک آتشکده نیز محسوب می شود، از نظر طرح معماری و هندسی، جهت دادن استحکامات به سمت مجموعه باستانی تخت سلیمان، هر دو بنا را طوری در ارتباط نزدیک با هم قرار می دهد که تعبیر استحکامات به عنوان یک آتشکده ساسانی بسیار محتمل است. بهر صورت صرفنظر از جنبه تاریخی و معماری، بلحاظ باور و اعتقادات عامه ارتباطی اساطیری بین آثار تخت سلیمان و دژ بلقیس نزد مردم نیز مطرح می گردد، محل مذکور برای هر بازدیدکننده از مجموعه تخت سلیمان جذابیت خاصی دارد اما بعلت صعوبت راه دسترسی و سرد سیری منطقه، فقط در مواقع محدودی از سال امکان دسترسی به آن برای افرادی که دارای تجهیزات لازم باشند مقدور است. مکان یادشده به علت اینکه بلندترین قله منطقه می باشد دارای زمستانهای طولانی و تابستانی دلپذیر می باشد چنانکه در میان دو قله این کوه، بر اثر آب برفها در اواخر بهار و اوایل تابستان، علاوه بر سرسبزی و وجود جویبارها، گلهای رنگارنگ، دریاچه ای فصلی نیز تشکیل می شود که بر جذابیت محل می افزاید. راه دسترسی به این مکان در حال حاضر از طریق راه ارتباطی تخت سلیمان – دندی به زنجان در سه راهی معدن انگوران با جاده ای خاکی و فرعی که فقط ماشین های شاسی بلند کمک دار قادر به عبور از آن هستند و تا نزدیکی دامنه کوه می توان به آن نزدیک شد و بقیه مسافت را با حدود نیم ساعت پیاده روی می توان به آثار دژ رسید.
معماری آتشکده های کنونی
افزایش جمعیت زرتشتیان تهران، نیاز به بنیان نیایشگاهی بوجود آمد ، و در نتیجه ی آن بود
که انجمن زرتشتیان تهران در سال 1286 خورشیدی بـا کمک مالی پارسیان هندوستان و دست یاری روان شاد ارباب کیـخسرو شاهرخ آدریانی را بنا نهاد. این آدریان که پرستشگاه زرتشتیان تهران می باشد،در خیابان میـرزاکوچک خان قراردارد و آتشی که در آن فروزان است، با آیینی ویژه از یـزد بـه تهران آورده شده است .نخستین موبدانی که در این آدریان به کـار موبدی و آذربانی گماشته شدند، شادروانان موبداردشیر موبد رستم و موبد بهرام موبد رشید بودند، که به دستور انجمن زرتشتیان تهران از یزد به پایتخت آمدند و در آدریان مشغول ایفای وظیفه ی دینی شدند .به طور تقریبی، معماری ساختمان همه ی آتشکده هایی که امروز در بین زرتشتیان موجود است، یکسان است. ساختمان اصلی آتشکده تهران در مرکز محوطه قرار دارد و پیرامون آن را حیات و باغچه (که در آن درختانی همیشه سبز از گونه های سرو و شمشاد و مورت و کاج دیده می شود) فراگرفته است. در جلوی ساختمان اصلی حوض آبی دیده می شودکه نمایشگر آخشیجِ آب است. بدین ترتیب در پرستشگاه زرتشتیان، نمادی از هر چهار آخشیج ( آب ، هوا ، آتش ، خاک ) دیده می شود و همه زرتشتیان بر این باور هستند که همواره باید آخشیج ها را از آلودگی ها دور نگاه دارند و در پاکیزه نگهداشن آنها کوشا باشند .در مرکز ساختمان اصلی، اتاقی چهارگوش وجود دارد که دارای سقف گنبدی شکل می باشد. در بالای گنبد روزنه هایی برای بیرون رفتن دود و به مانند هواکش ترتیب داده شده است. در مرکز این اتاق آتشدان بسیار بزرگی قراردارد که پیوسته آتش مقدس در آن فروزان است .در یکی از دیوارهای این اتاق چهارگوش، در ورودی قرار دارد و در دو دیوار دیگر نرده های فلزی و پنجره شیشه ای کار گذاشته شده است به طوریکه افرادی که بیرون از این اتاق برای پرستش می ایستند، می توانند آتش مقدس را ببینند. در دو گوشه دیوار چهارم دو عدد زنگ بزرگ از سقف آویزان است. به غیر از موبدان نگهبان آتش، افراد دیگر حق ورود به این اتاق را ندارند .در سه سمت این اتاق چهارگوش ، تالار هایی در نظر گرفته شده است که بهدینان زرتشتی در آن و در برابر آتش مقدس قرار گرفته و به پرستش اهورامزدا می پردازند و پشت دیوار چهارم سالن دیگری است که "یزشن گاه" نام دارد و ویژه ی کارهای دینی است .موبد آذربان در حالی که سراپا لباس سفید پوشیده است، موظف است که در شبانه روز پنج بار هنگام نیایش و گذاشتن کنده و چوب های خوشبو روی آتش، زنگ را نیز بنوازد و بدین روش بهدینان را یادآوری نماید که هنگام پرستش اهورا مزدا فرا رسیده است .لازم به یادآوری است که در محوطه ی آدریان تهران و دور از ساختمان مرکزی بناهای دیگری برای اجرای آیین هایی مانند پُرسه، سال، جشن ، سخنرانی، محل سکونت موبدان، آبدارخانه و غیره در نظر گرفته شده است .
معبد ماهابودی، قدیمی ترین سازه خشتی شرق هند
معبد ماهابودی در بودا گایا و در مکانی واقع شده است که سیذارتا گائوتاما، ملقب به بودا، به روشن بینی دست یافت. بودا گایا در 96 کیلومتری پانتا در ایالت بیهار هندوستان واقع شده است. معبد فعلی که قدمت آن به قرن پنجم یا ششم میلادی بازمی گردد، یکی از نخستین معابد بودایی است که تماماً از خشت ساخته شده است. معبد ماهابودی از سال 2002 میلادی، در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است.

بر اساس روایات تاریخی، در حدود سال 530 پیش از میلاد، سیذارتا گائوتاما که کاهنی سرگردان بود، به کرانه های پوشیده از درخت رودخانه فالگو در نزدیکی شهر گایا رسید. بر اساس متون بودایی، سیذارتا گائوتاما در آن جا به حال مراقبه زیر یک درخت انجیر هندی (که بعدها به درخت بودا مشهور شد) نشست و پس از سه روز و سه شب، به روشن بینی و پاسخ سئوالاتی که در جستجویش بود دست یافت. معبد ماهابودی در این محل به یادبود این واقعه ساخته شد. بودا هفت هفته آتی را در نقاط مختلفی در همان محدوده به حالت مراقبه و تفکر درباره تجربه اش گذراند. مکان های خاص و متفاوتی در معبد ماهابودی وجود دارد که مرتبط با آئین ها و رویدادهای این هفت هفته است:
ــ بودا هفته اول زیر درخت انجیر هندی به حال مراقبه نشست.ــ طی هفته دوم، بودا بی وقفه ایستاد و به درخت انجیر هندی خیره ماند. در این محل گنبد انیمشلوکا، در شمال شرقی معبد ماهابودی، به یادبود این واقعه ساخته شد. در این محل همچنین مجسمه ای از بودا با چشمان خیره به درخت مقدس ساخته شده است.
ــ طی هفته های بعد بودا به قدم زدن میان محل گنبد انیمشلوکا و درخت مقدس پرداخت. بر اساس افسانه ها، در طول این مسیر که اکنون به مسیر گوهری شهرت دارد، گل های نیلوفر روئید.
در حدود سال 250 پیش از میلاد، یعنی حدود 250 سال پس از روشن بینی بودا، امپراتور آشوکا از بودا گایا بازدید کرد و دستور ساخت یک معبد را در محل الهام بودا داد. آشوکا همچنین دستور نصب اورنگی الماس نشان را در محل دقیق مراقبه بودا صادر کرد. به این ترتیب امپراتور آشوکا موسس معبد ماهابودی محسوب می شود. این معبد طی قرون آتی تخریب شد و در قرن پنج یا شش میلادی مورد بازسازی کلی قرار گرفت.
با افول سلسله های حکومتی حامی بودیسم، این دین نیز رو به افول گذاشت و در دوره تهاجم مسلمانان به رهبری محمد بن قاسم و نیز هون های سفید دین بودا و معبد ماهابودی به محاق رفت. اما با روی کار آمدن سلسله امپراتوری پالا در شمال شرقی شبه قاره هند، بودیسم بار دیگر بین قرون هشتم و دوازدهم میلادی رونق گرفت. اما پس از قرن دوازدهم و با غلبه هندوها بر سلسله پالا و نیز هجوم آتی مسلمانان، بودیسم در هند تا حد زیادی از میان رفت و معبد ماهابودی متروکه و مخروبه شد. در دهه 1880 میلادی، انگلیسی های حاکم بر هند بازسازی و مرمت معبد ماهابودی را زیر نظر سِر الکساندر کانینگهام آغاز کرد. مدت کمی بعد از این، در سال 1891، رهبر بوداییان سری لانکا مبارزه ای را برای بازگرداندن کنترل این معبد مقدس (که در این زمان هندوها کنترل این معبد را به دست داشتند) به بوداییان آغاز کرد. بالاخره در سال 1949 کنترل معبد از رهبر محلی هندوها به حکومت ایالت بیهار منتقل شد و حکومت بیهار نیز به نوبه خود کمیته ای را برای مدیریت این معبد تشکیل داد. این کمیته از 9 عضو تشکیل شده که اکثریت آن ها، از جمله رئیس کمیته، باید مطابق قانون هندو باشند. معبد ماهابودی تماماً از خشت ساخته شده است و قدیمی ترین سازه خشتی شرق هند محسوب می شود. این معبد نمونه ای عالی از هنر خشت زنی و چینه بندی هندی محسوب می شود و تاثیر زیادی بر سنت های معماری منطقه طی قرون آتی گذاشته است. بر اساس سندرسمی یونسکو، "معبد فعلی ماهابودی یکی از قدیمی ترین و تاثیرگذارترین سازه های خشتی منطقه است که قدمت آن به اواخر دوره گوپتا بازمی گردد."برج مرکزی معبد ماهابودی 55 متر ارتفاع دارد و در قرن نوزدهم مورد بازسازی کلی قرار گرفته است. در چهار گوشه برج مرکزی چهار برج کوچک ساخته شده است که از نظر فرم و سبک مشابه برج مرکزی هستند. در حال حاضر گذرگاهی مرمرین دور معبد کشیده شده است و نورپردازی زیبایی شب ها معبد ماهابودی را غرق در نور می کند. معبد بالایی در حال حاضر به مراقبه در سکوت اختصاص دارد و در آن به روی عموم باز است. زمین نیز پوشیده از تخته های نیایش است که بوداییان اروپایی، تبتی و آسیایی مراسم نیایش خود را در سکوت روی آن ها انجام می دهند. بوداییان از ملیت ها و سنین مختلف در سه مسیر مختلف حول معبد طواف می کنند یا زیر درخت های اطراف معبد به حال مراقبه می نشینند. معبد ماهابودی علاوه بر زیبایی هایش برای پیروان دیگر ادیان، جایی است که هر یک از پیروان آئین بودا احساس راحتی و در خانه بودن می کند.

تعداد صفحات : 35 | فرمت فایل : word

بلافاصله بعد از پرداخت لینک دانلود فعال می شود