مقاله کوکسیدیوز بیماری انگلی طیور

پیشگفتار
کوکسیدیوز مهمترین و متداولترین بیماری انگلی طیور است که می تواند موجب ایجاد خسارات اقتصادی عمده ای در مرغداریهای صنعتی گردد.
زیان ناشی از تلفات، کاهش میزان تولید- اشکالات ایجاد شده در میزان ضریب تبدیل غذائی، رشد و عملکرد گله در اشکال بالینی و تحت بالینی کوکسیدیوز از جمله این موارد بشمار می آیند.
در سالهای نخست پرورش تجاری طیور، وقوع فراوان کوکسیدیوز اغلب منجر به بروز مسائل حادی می گردید پس از آن تفکیک تمایز شکل بالینی کوکسیدیوز از موارد تحت بالینی آغاز شد بطور کلی این مسئله مورد قبول قرار گرفته که در مرغداریها اغلب اشکال تحت بالینی و یا سطح پائین آلودگی با کوکسیدیوز دیده می شود که فاقد اهمیت اقتصادی قابل توجه می باشند. با این حال پس از گذشت چند سال، به دنبال افزایش شواهد بدست آمده این نتایح مورد بازنگری قرار گرفته است. مطالعات دقیقی که توسط B raunius (1980) و Voeten و همکاران (1988) در سطح فارم بعمل آمد حاکی از آن است که سطوح پایین آلودگی با کوکسیدیوز قادر است بر روی عوامل موثر بر تولید تاثیر زیانباری داشته باشد. (22) وسعت آسیب ها و ضایعات ناشی از این بیماری بستگی به زمان وقوع در دوره پرورش دارد، در صورتیکه جوجه ها در دروه بحرانی1 یعنی هفته سوم، چهارم و پنجم مبتلا به بیماری شوند، در دروه پس از بیماری تا زمان کشتار در جوجه های گوشتی و زمان تولید در مرغان تخمگذار خسارت وارده به تولید دیگر قابل جبران نخواهد بود.
این بیماری از لحاظ اقتصادی ضررهای هنگفتی را در بردارد که در نوع خود بی نظیر است زیرا در جهان این بیماری سالیانه حدود 60 تا 120 میلیون دلار خسارت مالی ایجاد می کند که این امر بخوبی گویای عمق فاجعه است علاوه بر این هزینه هایی که به طور سالانه در دنیا صرف خرید دارو، درمان و یا پیش گیری کوکسیدیوز می گردد، رقم اعجاب آور 150 میلیون دلاری می باشد (7)
در آمریکا به تنهائی سالانه 60 میلیون دلار صرف هزینه های داروئی مربوط به کوکسیدیوز می شود برای اینکه بتوانیم تصویر درستی از کل سرمایه ای که سالانه بواسطه کوکسیدیوز بطور جبران ناپذیری در سطح جهان زایل می شود ارائه دهیم، در اینجا سود خالص چند شرکت چند ملیتی را که بر طبق گزارش مجله معتبر اقتصادی فورچون2در سال 1986 مقامهای اول تا ششم را از حیث درآمد سالانه از بین 500 شرکت چند ملیتی کسب کرده اند ذکر می کنیم
1. آی، بی، ام 000/555/6 دلار در سال
2. اکسون 000/870/4 دلار در سال
3. جنرال متورز 000/999/3 دلار در سال
4. فورد متور 400/515/2 دلار در سال
5. جنرال الکتریک 000/336/2 دلار در سال
6. آموکو 000/953/1 دلار در سال
این مقایسه ساده نشان می دهد که سرمایه ای که بوسیله کوکسیدیوز در سال زایل می شود از مجموع درآمد خالص چند شرکت چند ملیتی بزرگ بسیار بیشتر است.
(7 و 8)
متخصصین حدود 10-5% کل مرگ ومیر را در سطور جهان بواسطه کوکسیدیوز می دانند (56) البته خساراتی که در سطح بالا ذکر گردید، شامل خساراتی فراوان ناشی از کوکسیدیوز تحت بالینی نمی شود. خسارت منسوب به کوکسیدیوز تحت بالینی عبارت از افزایش ضریب تبدیل غذایی و کاهش اضافه وزن می باشد. محاسبه انجام شده نشان می دهد که این شکل بیماری ضریب تبدیل غذائی را 4 تا 10 درصد افزایش می دهد. همچنین باعث کمبود وزن بدن بمیزان 50 تا 100 گرم در پایان دوره پرورش جوجه های گوشتی می شود. پیش بینی شده است که به ازای هر پرنده خساراتی معادل 5 تا 10 سنت آمریکا وارد می شود.
سرمایه ای که اکنون در صنعت پرورش طیور گوشتی در ‎آمریکا در جریان است به چندین میلیارد دلار بالغ می شود و بنابراین کاربرد گسترده داروهای ضد کوکسیدیوز بخصوص در طیور گوشتی از اهمیت فراوانی برخوردار می باشد. و از ضررهای اقتصادی بسیار هنگفتی جلوگیری بعمل می آورد.
کاربرد داروهای ضدکوکسیدیایی در هر کشور یک ضرورت تلقی می شود ولی دقت در انتخاب و نوع داروهای ضدکوکسیدیایی نیز نبایستی نادیده گرفته شود. عمده ترین مسئله در مورد کوکسیدیوز انتخاب دارویی مناسب می باشد. (1)

مقدمه
بیماری کوکسیدیوز دارای اهمیت جهانی در صنعت طیور می باشد این بیماری بوسیله پروتوزآها که انگلهای تک سلولی می باشند. ایجاد می گردد. این پروتوزآها3 متعلق به شاخه آپی کمپلکسها4 و جنس آیمریاها5 می باشد. (2 و 10)
آیمریاها در اپیتلیوم روده تکثیر نموده و سبب تخریب بافتها می گردند و متعاقب آن فرآیندهای هضم و جذب مختل گردیده، پرنده از دریافت مواد غذائی و آب محروم شده و در نتیجه دچار دهیدراتاسیون، کم خونی و حساسیت در برابر سایر عوامل بیماریزا می گردد.
خانواده آیمریاها نسبت به هرگروه از حیوانات، اختصاصی می باشند و کوکسیدیاهای ماکیان فقط ماکیان را آلوده می کنند. 9 گونه آیمریا در ماکیان شناخته شده ولی فقط 5 گونه آن بیماریزا تشخیص داده شده که عبارتند از:
آیمریا نکاتریکس6، آیمریا برونتی7، آیمریا آسرولینا8، آیمریاماگزیما9 و آیمریاتنلا10 همانند بسیاری از بیماریهای انگلی، کوکسیدیوز عمدتاً در پرندگان جوان بروز می نماید. زیرا پس از آلودگی پرنده با عامل بیماری ، ایمنی در برابر بیماری به سرعت ایجاد شده و توسعه می یابد و ایمنی حاصله پرنده را در برابر آلودگی مجدد در برابر همان گونه محافظت می نماید.
شیوع بیماری کوکسیدیوز شکلهای مختلفی داشته که می تواند بسیار حاد یا خیلی ملایم بوده بدون اینکه هیچگونه علائم بالینی و یا تحت بالینی را با اندازه گیری وزن بدن، یافته های آسیب شناسی، مقدار غذایی مصرفی، و یا اندازه گیری پارامترهای خونی مشاهده نمود.
بیماری بسیار حاد در نتیجه بلع میلیونها اووسیست و نوع خیلی ملایم در نتیجه بلع تعداد بسیار کمی اووسیست ایجاد می گردد. اکثر عفونتهای ایجاد شده نسبتاً خفیف می باشند. و لیکن بدلیل امکان شیوع نوع خطرناک بیماری و خسارت اقتصادی ناشی از آن تقریباً تمام طیور جوان بطور دائم مقادیر کمی از داروهای ضدکوکسیدیایی را دریافت می کنند.
بدین صورت از بروز عفونت جلوگیری شده و یا حدت آن کاهش یافته و متعاقب آن ایمنی ناچیزی ایجاد می گردد وجود ایمنی در جوجه های گوشتی مهم نمی باشد، زیرا آنها معمولاً فقط برای مدت 6 تا 8 هفته نگهداری می شوند.
واکسنهای بکار رفته علیه بیماری با موفقیت محدودی روبرو گردیده اند و عمدتاً در پولتهای مادر و بوقلمونها مصرف می شوند ندرتاً عمل واکسیناسیون در جوجه های گوشتی انجام می شود زیرا حتی عفونت های خفیف که توسط برخی از گونه های کوکسیدیا ایجاد می گردد قادرند بر روی افزایش وزن، ضریب تبدیل غذایی و پیگمانتاسیون پوستی تاثیر منفی بگذارند. (2)
سیر تکاملی کوکسیدیاها
چرخه زندگی کوکسیدیاها زمانی شروع می شود که اووسیست11 فعال کوکسیدیا بعد از طی مراحل اسپروگونی12 توسط جوجه یا طیور حساس از محتویات بسته و یا غذا و آب دریافت و بلع گردد.
بعد از این مرحله دیواره اووسیست طی عمل مکانیکی در سنگدان شکسته و اسپروزایت ها13 نیز در روده بواسطه عمل هضم کننده نمکهای صفراوی، تریپسین و اکسید دوکربن بر روی جدار اسپروسیست ها14 و یا از طریق جسم استیدی15 آزاد می شوند و با حرکت سرخوردن بسته به گونه انگلها قسمتهای مختلف دستگاه گوارش را مورد حمله قرار می دهند و در آنجا جهت تکثیر، چرخه داخل سلول را شروع می نمایند.
اسپروز وایت ها در این مکانها به دو قسمت بافت روده حمله می کنند اولین قسمت راس خلها و فضای بین سلولهای روده ای و دومین قسمت نفوذ در کریپتها و فضای بین سلولی آنها و سپس لایه لامینا پروپریا16 حرکت کرده و نفوذ به سلولها را از این لایه شروع می نمایند.
از این زمان انگل وارد مرحله غیر جنسی17می شود و پس از ورود به سلول گردشده و رشد می نماید که بنام تروفوزایت18 نامیده می شود. تروفوزایت از طریق شیزوگونی19یا مروگونی20 تقسیم شده ایجاد شیزونت نسل اول را می نمایند. مروزایت ها21 که سلولهای دراز و باریکی هستند در داخل شیزونت ها بوجود می آیند، بعد از آن شیزونت پاره شده و مروزوایت ها نسل اول آزاد گردیده که تخریب سلول را بدنبال دارد.
این مروزایت ها ممکن است مجدداً وارد سلول اپتیلیال رود شده و شیزونت نسل دوم را ایجاد کنند.
در برخی از گونه ها شیزونت نسل دوم منطقه وسیع تری را مورد هجوم قرار می دهد. مرحله شیزوگونی محدود بوده و حداکثر پس از چندبار تکرار، مروزوایت های حاصل وارد سلولهای اپیتلیال گشته و مرحله جنسی22 را که به آن مرحله گامتوگونی23 نیز گویند شروع می نمایند.
در این مرحله گامتهایی ایجاد شده که از نظر شکل متفاوت هستند.
میکروگامتهای24 کوچک و متحرک به ماکروگامتها25ملحق می شوند و تشکیل زیگوت26را می دهند.
نتیجه بلوغ زیگوت ایجاد یک اووسیستاست که از مخاط روده آزاد می شود و از طریق مدفوع دفع می گردد در این مرحله سیر تکاملی سلول به اتمام می رسد.
طول دوره های فوق بر حسب آیمریا 4 تا 6 روز می باشد با این وجود ممکن است اووسیت ها تا چندین روز پس از بهبودی توسط حیوان دفع گردند. (2و12و19و10)
چرخه زندگی آیمریا تنها در شکل 1آورده شده است. (2)

سبب شناسی
1- گونه های مهم و بیماریزایی آیمریا
تاکنون 9 گونه از آیمریاهای بیماریزای ماکیان گزارش گردیده است و در رابطه با تعداد دیگری از آنها هنوز ابهاماتی وجود دارد. برخی از خصوصیات مفید در شناسائی گونه های مختلف آیمریا را می توان به قرار زیر طبقه بندی نمود:
1. محل وجود ضایعات در روده
2. ظاهر جراحات کالبد گشایی
3. شکل، اندازه و رنگ اووسیست ها
4. اندازه شیزونت ها و مروزوایت ها
5. محل وجود انگل در بافتها
6. حداقل زمان بروز بیماری در عفونتهای تجربی
7. حداقل زمان لازم جهت اسپورولاسیون (هاگدار شدن)
8. ایجاد ایمنی علیه سویه های خالص
در سالهای اخیر بیشترین تاکید روی شناسایی بیوشیمیائی و فیزیولوژیکی کوکسیدیاها بوده است. یکی از جدیدترین و امیدبخش ترین ابزارها جهت شناسایی گونه های مختلف آیمریاها در حال حاضر، الکتروفورز نمودن آنزیمهای متابولیکی آنها می باشد.
با استفاده از شکل (2) می توان گونه انگل را بر اساس خصوصیات مربرط به هر یک از گونه ها تشخیص داد.

مطالعات ایمنی متقاطع و بیوشیمیایی به گونه های خالصی که از یک اووسیستتکثیر یافته اند، نیاز دارد. آنی بادیهای مونوکلنال در تشخیص سرولوژیکی مفید می باشند اما احتمالاً بعلت وجود آنتی ژنهای مشترک، برای تشخیص گونه های اختصاصی نیست (2 و 12)
آیمریا آسرولینا 1929 Tyzzer
این گونه از رایجترین گونه های آیمریا در صنعت پرورش طیور می باشد و بیماریزائی آن کمتر از دو گونه آیمریاتنلا و آیمریانکاتریکس است. شدت عفونت حاصل از این آیمریا بسته به تعداد اووسیست های بلع شده می باشد وضعیت ایمنی پرنده متفاوت است بلع تعداد مختلف اووسیست ها توسط پرندگان جوان سبب بروز کوکسیدیوز با اشکال خفیف تا بسیار شدید می شود. عفونت های شدید سبب ایجاد ضایعات بهم پیوسته در طول روده کوچک و گاهی مرگ و میر می گردند.
در عفونتهای خفیف تا متوسط ضایعات ماکروسکوپی معمولاً به ناحیه دوازدهه محدود می گردد که فقط شامل چندین پلاک در ابعاد سانتی متر می باشد.
ممکن است این نوع عفونتها تاثیر اندکی بر روی افزایش وزن و ضریب تبدیل غذایی27 داشته باشند و لیکن ممکن است سبب از دست رفتن پیگمانهای کارتنوئید و گرانتوفیل در پوست پرنده گردند که ناشی از کاهش جذب آنها از طریق روده کوچک می باشد. کاهش تولید تخم مرغ در پرندگان تخمگذار در نتیجه افزایش ضخامت لایه مخاطی روده و ضریب تبدیل غذایی دیده شده است.
در گسترش های تهیه شده از ضایعات روده ای معمولاً تعداد بسیار زیادی اووسیستدیده می شود. دیواره روده و مخاط ضخیم شده و با اکسودای کاتارال پوشیده می شوند، اما بندرت خونریزی دیده می شود بجز در مواردیکه تعداد زیادی اووسیستبلع شده باشد. (2 و 19).
آیمریا برونتی 1942 LEVINE
آیمریا برونتی عفونت شدیدی را در جوجه های 4 تا 9 هفته ایجاد می کند این گونه در انتهای روده ومعمولاً از محل زائده کیسه زرده تا نزدیک به محل اتصال روده کور یافت می شود.
در عفونتهای شدید ممکن است ضایعات از سنگدان تا ناحیه کلوآک امتداد یافته و به داخل روده کور نیز نفوذ کند.
هر چند که عفونت حاصل از این آیمریا به شدت عفونت ناشی از آیمریاتنلا و نکاتریکس نمی باشد، و لیکن قادر به ایجاد مرگ و میر بوده و سبب نقصان افزایش وزن و افزایش ضریب تبدیل غذایی و سایر مشکلات می شود. در ابتدای عفونت مخاط، نواحی انتهایی روده ممکن است با نقاط کوچک خونریزی پوشیده گردیده و ضخیم و بدون رنگ شود.
در عفونتهای شدید دیواره روده ضخیم شده و مخاط به سختی دچار آسیب گردیده و در خلال روز پنجم الی هفتم بعد از شروع عفونت نکروز بافتی ظاهر می شود. (19و2)
آیمریا هاگانی28 1938 LEVINE
در مورد جایگاه این آیمریا در طبقه بندی موجود شک و تردید وجود دارد، زیرا هنوز یافته های موجود در رابطه با آن کامل نمی باشد این آیمریا دارای بیماریزایی متوسطی است، سبب ایجاد نقاط خونریزی آماس کاتارال و محتویات آبکی در روده می گردد. (17)
آیمریا ماگزیما 1929 TYZZER
قسمت میانی روده کوچک غالباً توسط آیمریا ماکزیما آلوده می گردد. این ناحیه از قسمت انتهایی دوازدهه شروع گشته و تا زائده کیسه زرده امتداد می یابد، اما در عفونتهای شدید امکان دارد که ضایعات در تمام طول روده کوچک گسترده گردد.
شناسایی آیمریا ماگزیما به دلیل بزرگ بودن اووسیست های آن بآسانی امکان پذیر می باشد. این آیمریا بدلیل نداشتن شیزونتهای بزرگ در ضایعات ایجاد شده از آیمریانکاتریکس قابل تفریق می باشد این آیمریا دارای بیماریزایی متوسطی می باشد که اثرات جدی آن اکثراً از مراحل جنسی انگل است.
ایجاد عفونت توسط بلع حدود 200000 اووسیست سبب بروز کاهش رشد، شیوع بیماری، اسهال و مرگ و میر می شود.
در طی دو مرحله اول تکثیر غیرجنسی انگل که بطور سطحی در سلولهای اپیتلیال لایه مخاطی صورت می گیرد، کمترین تخریب بافتی رخ می دهد. زمانی که مرحله جنسی انگل در بافتهای عمقی روده، در خلال روز پنجم و هشتم بعد از بروز عفونت شروع می گردد، بدلیل وجود پرخونی، ادم، نفوذ سلولی و ضخیم شدن لایه مخاطی ضایعات گسترش می یابند. (2 و 10و 19)
آیمریا مایتیس29 1929 TYZZER
قسمت انتهایی روده کوچک یعنی از قسمت زائده کسیه زرده تا اتصال روده کور محل طبیعی وجود این آیمریا می باشد.
ایجاد عفونت بوسیله بلع 1 تا 5/1 میلیون اووسیست سبب کاهش رشد، شیوع بیماری و از دست رفتن رنگدانه ها می گردد.
در شکل بالینی ضایعات ماکروسکوپی ایجاد شده بسیار ناچیز است، بدین دلیل اکثراً در تشخیص، این گونه، نادیده گرفته می شود و یا در عفونتهای تحت بالینی اشتباه تشخیص داده می شود.
بدلیل وجود اووسیست های گرد و کوچکتر آن، براحتی از گونه آیمریا برونتی قابل تشخیص می باشد ضایعات میکروسکوپی حاصل برخلاف سایر گونه ها بدلیل عدم تجمع و تشکیل کلنی گسترده می باشد، چندان اختصاصی نیست و شیزونت و گامتوسیتهای تولید شده به طور سطحی بر روی لایه مخاطی روده پخش می گردند.(2)
آیمریا میواتی30 1964 EDGAR and SLEBOLO
این آیمریا اولین بار بعنوان یک سویه کوچک از آیمریای آسرولنیا شناسایی گردید.
ضایعات حاصله معمولاً از ناحیه دوازدهه تا محل اتصال روده کورکوآک گسترش می یابند. در روز چهارم وقتی که در جوجه ها علائم بیحالی، بی اشتهایی، اسهال آبکی دیده می شود، در قسمت قدامی روده باریک تغییرات مشخصی ظاهر می گردد.
این نواحی متورم، ادماتوز، دارای نقاط پتشی پراکنده می باشد. در عفونت های خفیف، ضایعات موجود، مشابه با آیمریا آسرولیناست. و لیکن آنها از نظر شکل ظاهری گردتر می باشند.
ایجاد عفونت توسط یک میلیون اووسیست سبب بروز کاهش رشد و شیوع بیماری می گردد و در عفونتهای تجربی سبب مرگ و میر می شود. (19 و 2)
آیمریا نکاتریکس 1930 JOHNSON
بدلیل ایجاد ضایعات غیر عادی و خاصی که این گونه آیمریا در روده کوچک ایجاد می نماید، در زمره معروفترین گونه های شناخته شده قرار گرفته است.
بعد از آیمریاتنلا، آیمریانکاتریکس متداولترین گونه بیماریزا در طیور اصلی می باشد. ضایعات بوجود آمده در روده کوچک تقریباً در نقاطی که ضایعات حاصل از آیمریا ماگزیما ایجاد می گردند مشاهده می شود. احتمالاً به دلیل پایین بودن ظرفیت تولید مثل آیمریانکاتریکس، این آیمریا قادر به رقابت با سایر کوکسیدیاها نمی باشدو اکثراً در پرندگان مسن تر مثل پولتهای در حال رشد و یا پولتهای جایگزین تخمگذار در سنین 9 تا 14 هفتگی دیده می شود.
اووسیت های آن از نظر اندازه تقریباً برابر با آیمریاتنلا بوده و فقط در روده کوریافت می شوند.
برخی از ضایعات حاصله ممکن است همراه با تولید شیزونت نسل اول یعنی روزهای 2 تا 3 بعد از عفونت ایجاد گردند. تا روز چهارم بعد از عفونت، روده ممکن است به دو برابر اندازه خود رسیده (بالونی شدن) و لانه مخاطی ضخیم شده و روده دارای محتویات مایع، خون و بافتهای تخریب شده، گردد.
در این حالت در سطح لایه سروزی روده می توان مراکز و پلاکهای سفید و کوچک و یا نقاط قرمز رنگ که همان پتشی می باشد را مشاهده نمود.
شیزونتهای بوجود آمده در لایه مخاطی قرار می گیرند و اغلب به لایه زیر مخاطی نیز نفوذ کرده و سبب تخریب لایه عضلات صاف و عروق خونی می گردند.
آلودگی با تعداد 75 تا 100 هزار اووسیست جهت ایجاد کاهش وزن، شیوع بیماری و تلفات کافی می باشد. عفونتهای طبیعی سبب بروز مرگ و میر تا بیش از 25% در گله تجارتی گردیده اند ودر عفونتهای تجربی حتی تا 100% مرگ و میر به وقوع پیوسته است. (19 و 2)
آیمریا پریکاکس31 1930
اکثر عفونتهای ایجاد شده توسط این آیمریا در ناحیه دوازدهه دیده می شود. خونریزیهای ته سنجاقی کوچکی ممکن است در روی سطح مخاطی روده در روز چهارم و پنجم بعد از عفونت دیده شود. مطالعات اخیر نشان داده اند که این آیمریا ممکن است سبب شیوع بیماری و کاهش وزن بدست آمده گردد.
در نتیجه کاهش بیش از حد مایعات در عفونتهای شدید دهیدراتاسیون ایجاد می گردد. اووسیت ها معمولاً گونه های دیگر در دوازدهه دیده می شوند. (2)
آیمریاتنلا Fantham (RAILLET and LUCET 1891) 1909
این گونه در روده کور بر روی بافتهای مخاطی آن اثر کرده و سبب بروز شدید بیماری با خصوصیاتی از قیبل خونریزی، ابتلاء زیاد، مرگ و میر بالا، نقصان افزایش وزن بدن، لاغری و سایز علائم مربوط به کوکسیدیوز می گردد. کوکسیدیوز روده کور ناشی از ایمریاتنلا در جوجه های جوان بخصوص در سن 4 هفتگی ایجاد می شود. گزارش شده که جوجه های یک تا دو هفته مقاومت بیشتری نسبت به آلودگی دارند، اگر چه امکان دارد آلودگی در جوجه ها یک روزه نیز دیده شود.
پرندگان مسن تر معمولاً در نتیجه آلودگی های قبلی نسبت به عفونت مجدد ایمن می شوند. بیشترین تلفات در بین روزهای 5 و 6 بعد از بروز بیماری می باشد.
حداکثر تاثیر بیماری روی اضافه وزن در خلال روز هفتم بعد از بیماری دیده می شود. علت واقعی مرگ و میر بخوبی شناخته نشده است. از دست رفتن خون به تنهایی نمی تواند بعنوان عامل اصلی مرگ و میر در نظر گرفته شود.
در تعداد معدودی از پرندگان مرگ و میر در اثر بروز گانگون و پاره شدن روده کور بروز می کند. در خلال روز چهارم بعد از عفونت شیزونت نسل دوم که بیماریزاترین مرحله عفونت می باشد، بالغ گردیده و سبب ایجاد خونریزی می گردد. در این حالت ممکن است روده کور بدلیل انعقاد خودن و وجود قطعات تخریب شده بافت مخاطی، بیش از حد متعارف بزرگ و متسع گردد.
اووسیست ها در آزمایش میکروسکوپی در روزهای ششم و هفتم قابل تشخیص می باشد. (2) و (19)
عوامل موثر بر شدت بیماری
عوامل خارجی و داخلی متعددی به شدت عفونتهای کوکسیدیایی اثر دارند. پرورش دهندگان طیور اغلب هیچ کنترلی روی این عوامل ندارند.
عوامل خارجی عبارتند از رژیم غذایی، فاکتورهای محیطی و استرس
یکی از مهمترین عوامل موثر، ترکیب شکل مواد غذایی و پرهیز از جیره غذایی می باشد. وقتی جیره حاوی مقادیر اندک پروتئین، مصرف شود، تهاجم عوامل کوکسیدیایی کاهش می یابد. گزارش شده که کوکسیدیوز در جوجه هایی که با رژیم غذایی حاوی مقادیر اندک یا بدون پروتئین تغذیه می شوند در مقایسه با جیره هایی که حاوی 20% پروتئین است از شدت کمتری برخوردار است علت این اختلاف را کمبود تریپسین می دانند. که سبب خروج اسپرویست ها از اووسیست می گردد. (3)
استفاده از جیره های دارای انرژی بالا، فیبر اندک و آرد شده، سبب آتروفی و مانع از عملکرد صحیح سنگدان می شود. یک سنگدان فعال در حکم یک مکانیسم دفاع طبیعی علیه کوکسیدیوز می باشد که با عمل مکانیکی خود باعث از بین رفتن اووسیست، اسپروسیت و اسپوروزوایت می گردد.(5)
مطالعات انجام شده نشان می دهد که گرسنه نگهداشتن جوجه ها قبل از خوراندن اووسیست سبب کاهش عفونت می شود که احتمالاً بعلت کمبود تریپسین در اثر گرسنگی است. همچنین پرهیز غذایی روی درجه تاثیر دارو موثر است.
بعضی از داروهای آنتی کوکسیدیال در زمانیکه مرغ با برنامه یک روز در میان تغذیه می شود اثرات کمتری از زمانیکه برنامه دائم اعمال می شود دارند. (15)
بررسی اثرات عوامل محیطی نشان می دهد که رطوبت و درجه حرارت از مهمترین عوامل می باشند. بالا بودن درجه حرارت محیط سبب کاهش شدت کوکسیدیوز می گردد.
در کاهش تمام عوامل استرس زای طبیعی، کوکسیدیوز با شدت بیشتری در جوجه ها دیده می شود. مشاهده شده که جوجه هایی که در معرض استرس شدید محیطی قرار دارند از امنیت بیشتری برای مقابله با عفونت مجدد برخوردارند پیشنهاد شده که حساسیت ایمنی سلولی در محیط پراسترس افزایش می یابد.
عوامل داخلی موثر بر شدت کوکسیدیوز عبارتند از:
ژنتیک، سن بیماریها دیگر
دکتر راف گزارش نمود که در شیوع شدید کوکسیدیوز بین نژادهای مختلف درصد جوجه هایی که جان سالم بدر می برند 78 تا 20% است و این امر ارتباط مستقیم با حساسیت ژنتیکی جوجه ها دارد. سن یک جوجه گوشتی یا لگهورن سفید رابطه عکس با حساسیت نسبت به بیماری دارد.
بنا به تحقیقات دکتر راف هر چه جوجه مسن تر باشد حساسیت نسبت به کوکسیدیوز کمتر است. تداخل عمل عفونتهای کوکسیدیایی با باکتریها، ویروسها و مایکوتوکسین ها شدت اثرات مشاهده شده را افزایش می دهد. (16)
دکتر راف32 بیان می دارد که بیماریهای سالمونلوز، عفونتهای رئو ویروسی و آفلاتوکسیکوزیس اثر مهمی بر کوکسیدیوز در جوجه ها دارند.
همه این بیماریها سبب افزایش شدت بیماری و بقاء طولانی آن در گله می گردند. (17)
اپیدمیولوژی
ماکیان بعنوان تنها میزبان طبیعی گونه های آیمریای طیور که تا بحال شرح داده شده محسوب می گردند. انتقال گونه های مختلف آیمریا به سایر پرندگان موفقیت آمیز نبوده، بجز مواردی چند که از پرندگانی با ایمنی پائین یا تضعیف شده استفاده گردید.
ماکیان در تمام سنین و از هر نژاد نسبت به عفونت، حساس می باشند. جوجه های تازه متولد شده گاهی اوقات به طور کامل نسبت به عفونت حساس نمی باشند.
و این نیز به خاطر کمبود تریپسین و نمکهای صفراوی روده است. بروز بیماریها غالباً در سنین 3 تا 6 هفتگی اتفاق می افتد و بندرت در گله ها با سنین کمتر از 3 هفته بروز نماید.
پدیده خود محدود کنندگی33 طبیعی عفونتهای کوکسیدیایی در ماکیان و سایر پرندگان بخوبی شناخته شده است. در بین گونه های مختلف کوکسیدیا پدیده ایمنیت متقاطع وجود ندارد.
با توجه به این مطلب احتمال شیوع کوکسیدیوز توسط گونه های مختلف کوکسیدیا در چندین مرحله وجود دارد. پولتهای جایگزین تخمگذار و مرغهای مادر جوان بعلت اینکه بمدت طولانی (20 هفته یا بیشتر) روی بسته پرورش می یابند در معرض خطر بیشتری قرار می گیرند.
بطور طبیعی عفونتهای حاصل از آیمریا آسرولینا، آیمریاتنلا و آیمریا ماگزیما در سن 3 تا 6 هفتگی و آیمریا نکاتریکس در سنین 8 تا 18 هفتگی مشاهده می شوند.
بلع اووسیست عفونت زا تنها راه طبیعی انتقال بیماری می باشد. جوجه های آلوده ممکن است اووسیسترا به مدت چندین روز یا چندین هفته از طریق مدفوع دفع کنند. برای عفونی زا شدن اووسیتهای موجود در مدفوع سه شرط گرما، رطوبت و اکسیژن لازم می باشد، تحت شرایط طبیعی و درجه حرارت ْ30-25 سانتی گراد این عمل 1 تا 2 روز طول می کشد.
هر چند که به طور طبیعی میزبان واسطی برای آیمریاها متصور نمی باشند، و لیکن اووسیتها می توانند بطور مکانیکی بوسیله حشرات، سایر حیوانات وسایل آلوده، پرندگان وحشی، گردوغبار و رفت وآمد پرسنل انتشار یابند.
اووسیت ها ممکن است برای چندین هفته در خاک زنده بمانند و لیکن بقای آنها در بستر به چند روز محدود می شود و این نیز بدلیل آزاد شدن آمونیاک از بستر یا عمل باکتریها و قارچ ها است. مزارعی که تازه شروع به کار کرده اند ممکن است تا پایان دوره پرورش پرندگان، یعنی تا هنگامی که کوکسیدیاها بتوانند در گله های حساس ایجاد بیماری نمایند هیچگونه آلودگی را نشان ندهند. بروز چنین آلودگیهای در مزارع فوق معمولاً شدیدتر از آلودگیهای مشاهده شده در مزارع با سابقه کار طولانی تر می باشد به چنین حالتی در اصطلاح سندرم کوکسیدیوز در آشیانه های جدید34 اطلاق می گردد. اوسیست ها ممکن است تحت شرایط خاصی از قبیل فشارزیاد، حرارت کم و زیاد و خشکی محیط به سرعت ازبین بروند. حرارت ، ْ55 و سرمای زیر صفر سبب از بین رفتن سریع اووسیت ها می شود. (17و62)
تشخیص:
بعضی مواقع تشخیص وجود کوکسیدیوز در گله مشکل است. صرف مشاهده اووسیستدر مدفوع حتی حضور علائم بالینی می تواند ناشی از کوکسیدیوز نباشد. بدنبال بهبود از عفونت کوکسیدیائی، حیوان در برابر عفونت مجدد با همان گونه نسبتاً ایمن می باشد. این ایمنی آنقدر قوی نیست که پرنده اصلاً دوباره آلوده نشود و بعد از عفونت مجدد صدمه نبیند. از طرفی این نوع ایمنی بندرت در برابر گونه های دیگر حفاظت ایجاد می نماید، از این رو حضور اووسیست گونه بیماریزای آیمریا در مدفوع صرفاً نشانگر این نیست که بیماری بالینی داریم. از طرفی کوکسیدیوز حاد ممکن است علائم شدید داشته باشد و یا حتی قبل از حضور اووسیست درمدفوع موجب مرگ پرنده شود. (عفونت آیمریاتنلا در جوجه). بنابراین یافت نشدن اووسیست در مدفوع، در بیماری همراه با اسهال نمی تواند به این معنی باشد که کوکسیدیوز وجود ندارد.
کوکسیدیوز در روی لاشه سریعاً تشخیص داده می شود ولی در پرندگانی که یکساعت یا بیشتر از مرگ آنها گذشته به علت تغییرات بعد از مرگ که خیلی سریع در روده ها شروع می شود توجه به خصوصیات ضایعات در جهت تشخیص بی نتیجه است و بایستی تمام ساختمان روده مورد بررسی قرار گیرد. برخی از روشهای تشخیص عبارتند از:
1. آزمایش میکروسکوپی
جهت مشاهده اووسیست ها باید مقدار کمی از لایه مخاطی ناحیه ضایعه دیده را با محلول سالین بر لام رقیق نمود و سپس توسط لامل ‎آن را پوشاند در این حالت معمولاً اووسیست ها و ماکروگامتها براحتی دیده می شوند و لیکن در بسیاری از نمونه ها ضایعات بوسیله شیزونت های بالغ ایجاد می شوند.
وجود شیزونت های بزرگ در ناحیه میانی روده مربوط به ضایعات آیمریانکاتریکس و در روده کور مربوط به آیمرتنلا است.
بدلیل اینکه در گونه های مختلف اندازه و شکل اووسیست بسیار نزدیک بهم است، این فاکتور در امر تشخیص چندان مفید نخواهد بود. اندازه گیری 30 تا 50 عدد اووسیست معمولاً شاخص خوبی از اندازه گونه ناشناخته آیمریایی موجود در اختیار می گذارد.
2. طبقه بندی ضایعات
شدت ضایعات موجود عمدتاً مربوط به تعداد اووسیست بلع شده توسط پرنده و در ارتباط با سایر پرامترهایی از قبیل کاهش وزن و نوع مدفوع دفع شده است. رایجترین سیستم مورد استفاده جهت طبقه بندی ضایعات روشی است که توسط جانسون و رید35 مطرح گردیده است. (19) در این سیستم جهت طبقه بندی ضایعات بر اساس شدت آنها از امتیازهای صفر تا 4 استفاده می شود که صفر برای پرندگان سالم و 4+ به شدیدترین حالت بیماری داده می شود.
در زمان بروز طبیعی بیماری در سطح گله، طبقه بندی ضایعات ایجاد شده عمدتاً جهت تعیین شدت عفونت مفید می باشد در هر صورت حتی اگر چندین گونه از کوکسیدیا به طور همزمان سبب بروز بیماری گردند فقط در چهار قسمت از روده مورد مطالعه قرار می گیرند شامل:
1- ناحیه دوازدهه
2- روده میانی از ناحیه انتهایی دوازدهه تا زائده کیسه زرده
3- قسمت انتهای روده از زائده کیسه زرده تا محل اتصال روده کور
4- روده کور
3. طبقه بندی مدفوع
در اینجا نیز بر اساس نوع مدفوع محدوده ای بین صفر تا 4+ در نظر گرفته می شود بطوریکه 4+ نشاندهنده شدت حالت اسهال همراه با موکوس و مایعات یا خون می باشد.
4. روشهای مورد استفاده در تشخیص گونه ها
یکی از تکنیکهای تشخیص زمانی که پرنده فقط با یک گونه آلوده شده باشد ایمنی متقاطع36 است. ایجاد عفونت با یک گونه خاص موجب ایمن شدن در برابر سایر گونه ها نمی گردد. چنانچه گونه خاصی از کوکسیدیاها را به پرنده ای که قبلاً در معرض آلودگی یا گونه خاص قرار داشته، بخورانیم عفونت آشکاری ایجاد می شود بدین ترتیب به حضور گونه دیگر در ایجاد بیماری پی می بریم. در این حالت با عمل حذف کردن گونه ها را می توان تشخیص داد. این روش وقت و هزینه زیادی می برد و نیاز به تجهیزات آزمایشگاهی زیادی دارد. بهر حال مفید بودن این روش بعنوان ابزار تحقیقاتی باثبات رسیده است. (2 و 17)
پیشگیری و کنترل
الف)
1. درمان داروئی
در گذشته هدف اولیه در درمان کوکسیدیوز کنترل شیوع بیماری بوسیله مصرف سولفامیدها و یا سایر ترکیبات، بعد از بروز علائم بیماری بود. لیکن امروزه تقریباً تمام گله های گوشتی، تحت تجویز مقادیر پیشگیری کننده از داروها فوق می باشند و نهایتاً درمان، تنها بعنوان آخرین تمهید بکار می رود.
خصوصیات مربوط به داروهای ضدکوکسیدیایی مصرفی
داروهایی که برای پیشگیری از کوکسیدیوز استفاده می شدند کوکسیدیواستات یا کوکسیدیوسیدنام دارند. کوکسیدیواستاتها از رشد و تکثیر آیمریاها در روده جلوگیری می کنند. ولی کوکسیدیوسیدها باعث مرگ آیمریاها در مراحل مختلف رشد می شوند. این طبقه بندی برای تمام موارد داروئی ضدکوکسیدیوز قابل تعمیم نیست زیرا گاهی دقیقاً نمی توان معلوم کرد که بعضی از داروها کوکسیداستات و یا کوکسیدیوسید هستند بعلاوه تجربیات نشان می دهند که داروهائی که در ابتدا کوکسیدیوسید هستند پس از مصرف طولانی خواص کوکسیدیواستاتی پیدا می کنند و بعد بتدریج با گذشت زمان میزان تاثیر آنها کاهش می یابند.
طیف فعالیت
یک داروی ضدکوکسیدیائی ممکن است بر روی یک یا چند گونه از کوکسیدیاها موثر باشد. بسیاری از داروهای مصرفی دارای تاثیر یکسانی بر روی گونه های مختلف می باشند.
مکانیسم عمل
مکانیسم عمل بعضی از داروها به صورت بسیار کاملی شناخته گردیده است، در حالیکه مکانیسم عمل برخی دیگر از داروها هنوز مشخص نمی باشد. سولفونامیدها37 و داروهای مشابه آن دارای خاصیت آنتاگونیستی یا پاراآمینو بنزوئیک اسید (PABA) بوده و با این ترکیب در متابولیسم سولفوریک رقابت می نمایند.
آمپرولیوم38 با جذب تیامین (Vit B1) توسط انگل رقابت می کند. ترکیبات یونوفوره پلی استری39 سبب به هم زدن تعادل اسمزی انگل تک سلولی بوسیله تغییر در قابلیت نفوذ دیواره سلولی آنها می گردند.
کوکسیدیاها توسط داروهای مصرفی در مراحل مختلف رشد خود در بدن میزبان مورد حمله قرار می گیرند. ترکیبات کینولون40 و یونوفورها سبب از بین رفتن و یا ممانعت از رشد این انگلها در مرحله اسپروزوایت و ابتدای مرحله تروفوزوایت می گردند و یا سولفانامیدها بر روی رشد شیزونت ها و همچنین مراحل جنسی تولیدمثل انگل اثر می گذارند.
زمان تاثیر دارو و چرخه زندگی انگل بعنوان فاکتوری مهم در استفاده از آن در برنامه های معین جهت کسب و ایجاد ایمنی مطرح می باشد. و لیکن دلیل مستندی جهت اثبات این موضوع در شرایط عملی نیست.
برخی از داروها سبب از بین رفتن انگل شده و برخی دیگر فقط مانع از رشد و ازدیاد آنها می شوند زمانی که تجویز داروهای کوکسیدیواستات متوقف می شود، انگلهایی که رشدشان متوقف گردیده بود ممکن است شروع به تکثیر و تزاید نموده و محیط اطراف را آلوده نمایند، در این مواقع احتمال وقوع بیماری وجود دارد. (2 و 4)
اثرات متفاوت داروها بر روی پرندگان
متاسفانه احتمال بروز مسمومیت در مصرف بیش از حد این داروها وجود دارد. بعلاوه گاهی اوقات، برخی از داروها درمقادیر توصیه شده نیز دارای اثرات جانبی می باشند بروز برخی از مسمومیتها توسط این داروها ممکن است ناشی از نوع مدیریت، ژنتیک، تغذیه و یا سایر عوامل تداخل کننده باشد. در برخی دیگر از داروها نیز بدلیل کم بودن فاصله بین دوزهای درمانی و دوزهای سمی آنها مربوط می گردد.
وجود برخی از عوامل محیطی که با عملکرد داروها تداخل می نمایند نیز باید مورد توجه قرار گیرد بطور مثال حضور آب و هوای بسیار گرم در هنگام مصرف نیکاربازین41 سبب افزایش مرگ و میر می گردد. بعلاوه نیکاربازین برای مرغان تخمگذار بسیار سمی بوده و سبب سفید شدن پوسته تخم مرغهای قهوه ای رنگ گردیده و زرده این گونه تخم مرغها شل و وارفته می شود در ضمن میزان تولید و قدرت جوجه درآوری42 نیز کاهش می یابد.
ترکیبات یونوفوره در دوزهای بالا بسیار سمی می باشند به طوریکه در دوزهای نسبتاً بالا سبب فلجی زودگذر می گردند و در دوزهای بسیار بالا سبب فلجی دائم و مرگ و میر خواهند شد.
افزایش کمی در دوز تعیین شده اکثر ترکیبات یونوفوره سبب کاهش رشد در شرایط آزمایشگاهی گردیده است. جهت جبران کاهش رشد و کسب مجدد وزن از دست داده شده توسط پرنده لازم است که یک دروه زمانی قطع دارو بمدت 5 تا 7 روز در نظر گرفته شود.
سالنیدمایسین43 به مقدار 15 گرم در تن برای بوقلمونها بسیار سمی است و سبب افزایش مرگ و میر بوقلمونها در دوز توصیه شده برای مرغان (60 گرم در تن) می گردد. در صورتیکه مصرف موننسین44 و لازالوسید45 در مقادیر توصیه شده برای مرغان، توسط بوقلمونها قابل عمل می باشد (2)
2. برنامه های مختلف داروئی
2. 1. برنامه های بکار رفته در جوجه های گوشتی
در جوجه های گوشتی معمولاً هدف کسب حداکثر رشد از غذای مصرف شده همراه با کمترین بروز بیماری می باشد. در حالیکه در مرغان تخمگذار و مادر هدف بیشتر کسب ایمنی در برابر بیماری می باشد.
روش استفاده دائم از یک دارو
غالباً در این روش از روز اول تا هنگام کشتار و یا تا یک دوره زمانی قطع دارو به مدت 3 تا 7 روز قبل از کشتار از یک دارو استفاده می شود. اکثر داروهای مصرفی تا هنگام کشتار پرندگان قابل مصرف هستند. لیکن بعضی از پرورش دهندگان زمان قطع دارو تا قبل از فرستادن پرندگان به کشتارگاه بدلایل مختلفی از قبیل مسائل اقتصادی به اجرا می گذارند.
اسفتاده از برنامه shuttle یا Dual
بکارگیری یک دارو در جیره آغازی و استفاده از داروی دیگر در دوره رشد در آمریکا بنام Shuttle و در سایر کشورها بنام Dual نامیده می شود.
بکارگیری بیش از حد ترکیبات یونوفوره برای سالیان متمادی در سطح مزارع سبب ایجاد سویه هایی از کوکسیدیا گردیده که نسبت به این ترکیبات حساسیت کمتری دارند. عمدتاً جهت رفع این مشکل ازترکیبات دیگری مثل نیکاربازین یا هالوفوژینون46 درهریک از جیره های آغازی و یا رشد، جهت تقویت خاصیت ترکیبات یونوفوزه استفاده می شود. استفاده از برنامه Shuttle سبب بروز مقاومت داروئی می شود.
استفاده از برنامه Rotation
این روش به عنوان یک روش مدیریتی درتغییر مصرف داروهای ضد کوکسیدیایی مطرح می باشد اکثر به پرورش دهندگان نوع داروی ضد کوکسیدیایی مصرفی خود را دراین روش درفصول بهار و پائیز تغییر می دهند. بدین صورت که درزمانی که استرس ناشی از بروز بیماری درحداقل خود می باشد ازیک دارو استفاده می شود و سپس درمواقعی از سال که احتمال می رود درگیری گله با کوکسیدیاهای بیماری از بیشتر باشد نوع دارو را تغییر داده و از داروهای موثرتری استفاده می شود. دراین روش تغییر، نوع داروی مصرفی سبب بهبود تولید می گردد. زیرا مصرف داروی قبلی برای مدت طولانی سبب ایجاد گونه های مقاوم، نسبت به دارو خواهد شد.
داروهایی که در حال حاضر برای کنترل کوکسیدیوز در جوجه های گوشتی بکار می برند شامل:
موننسین- سالپنومایسین، لازالوسید، نیکاربازین، آمپرولیوم+ اتوپایات47، دکوکوئینات48، کلوپیدول49، سولفادیمتوکسین + اورمتوپرویم50 و سولفاکینوکسالین51، می باشد. سایر ترکیبات داروی که دارای اثرات کمتری هستند شامل کلرتتراسایکلین52، اکسی تترا سایکلین53 و نیترووفوران54 می باشند، این ترکیبات درصورتیکه درمقادیر بالا X مورد استفاده قرار گیرند قادر به پیشگیری از بروز تلفات خواهند بود ولیکن دارای ارزش چندانی در درمان نیستند . ترکیبات یونوفوره درسال 1972 به عنوان داروهای انتخابی جهت پیشگیری کوکسیدوز مطرح گردیده تا به امروز نیز به میزان وسیعی مورد استفاده قرار گرفته اند. درحال حاضر داروهای جدید از قبیل دکلازوریل55 درآمریکا، اروپا، آمریکای جنوبی و آسیا مصرف می گردند.
3-2. برنامه های بکار گرفته شده در مرغان مادر و تخمگذار
پولتهای جایگزین تخمگذار ابتدا برروی بستر پرورش یافته و سپس به قفس انتقال می یابند. بدین دلیل این مرغان نیاز به ایمنی علیه بیماری کوکسیدیوز ندارند. این پولتها معمولاً هنگام انتقال به قفس همانند جوجه های گوشتی تحت درمان با مقدار پیشگیری دارو می باشند.
مرغان مادر که دوران تخمگذاری خود را برروی بستر طی می کنند باید علیه کوکسیدیوز دارای ایمنی باشند. ایجاد ایمنی طبیعی بعد از بروز یک عفونت خفیف معمولاً به یکی از دو طریق زیر حاصل می شود.
استفاده از برخی واکسنها
جهت ایجاد ایمنی مطلوب بطریق فوق باید چرخه زندگی انگل 2-3 بار دربدن تکرار شود. دراین حالت باید دقت نظر بالایی درامر مدیریت اعمال شود.
2.با این فرض که پرندگان بطور دائم ازمعرض اووسیست گونه های مهم کوکسیدیاها می باشند ازیک داروی ضد کوکسیدیایی وسیع الطیف جهت حفظ پرندگان درخلال هفته 6 تا 12 استفاده می شود. برخی از پرورش دهندگان میزان داروی مصرفی را درطی چهار هفته آخر برنامه بطور تدریجی کاهش می دهند.
دراین روش ممکن است بعلت کم بودن اووسیست ها ایمنی مطلوبی کسب نگردد. گاهی اوقات شیوع بیماری ناشی از آیمریا نکاتریکس درخلال هفته های 8-6 بعد ازاینکه تجویز داروها متوقف گردید ممکن است رخ دهد.
شرایط آب و هوائی و فصول مختلف ممکن است سبب شوند که این روش کاملاً قابل استفاده نباشد. البته ذکر این نکته لازم به نظر می رسد که هیچگونه برنامه ای قادر به ایجاد مصونیت کامل گله دربرابر بیماری نمی باشد و گاهی ممکن است مواردی از بیماری درسطح گله مشاهده شود. (2)
3.مقاومت دربرابر کوکسیداستات ها
مقاومت دربرابر داروهای کوکسیدیایی یکی از مشکلات مهم و روز افزون در کنترل بیماری کوکسیدیوز می باشد اگر چه بسیاری از سوالات مطرح شده دررابطه با ایجاد پایداری و مقاومت داروئی هنوز بدون جواب باقی مانده است، لیکن بطور کامل استفاده از داروهای شیمیائی مختلف بطور متناوب و یک درمیان بعنوان تنها وسیله جهت مبارزه با این مشکل قدیمی موردقبول می باشد.
سوالی که دراین میان مطرح می باشد این است که بهترین معیار جهت شناخت و آشکار شدن عدم کارائی مناسب داروهای آنتی کوکسیدیائی چیست؟
زمانیکه احتمال وجود عفونت کوکسیدیائی مطرح باشد علائمی از قبیل عدم رشد، کاهش بازدهی غذائی مصرفی و گاهی اوقات مرگ و میر مشاهده می شود.
هرچند که بروز مرگ ومیر درمیان گله های تجاری جوجه های گوشتی بطور دائم تا 3 الی 5 روز قبل از ارسال به کشتارگاه داروی ضد کوکسدیایی دریافت می کنند، رایج نمی باشد. وجود این علائم دلیل بر بروز مقاومت داروئی است.
اززمانیکه که چندین نوع داروی ضد کوکسیدیایی جهت مصرف بطور گسترده تولید گردیده اند برنامه های shuttle برای پیشگیری از بیماری درگله تجاری پیشنهاد شده است. داروهای بکار رفته دراین زمینه اکثراً ترکیبات یونوفوره هستند.
دربرآوردهای انجام شده نشان داده اند که وقوع کوکسیدیوز درسالهای بعد از بکارگیری برنامه shuttle، با استفاده از داروهای ضد کوکسیدیوز یونوفوره افزایش داشته است. آزمایش های سنجش حساسیت نشان داده اند که افزایش وقوع بیماری عمدتاً بدلیل کاهش حساسیت سویه های کوکسیدیائی موجود در مزرعه دربرابر محصولات فوق بوده است.
گزارشهای اخیر نشان می دهند که مقاومت دربرابر داروهای یونوفوره یک پدیده شناخته شده درسراسر جهان است. فرض بر این است که مقاومت دربرابر داروهای ضد کوکسیدیایی دراثر انتخاب طبیعی سویه های مقاوم نسبت به این داروها از قبل درجمعیت کوکسیدیائی وجود داشته اند، ایجاد می شود. فرایند ایجاد مقاومت تحت تاثیر مکانیسم دارو و طریقه بکارگیری آن قراردارد . ازبین داروهای ضد کوکسیدیایی که به مدت طولانی موثر بوده اند می توان از ترکیبات یونوفوره نام برد. این دسته از داروها براساس مکانیسم عمل خود همواره سبب دفع تعدادی اورسیست می گردند که به این حالت دفع غیر انتخابی (non selective escape) می گویند. این خاصیت سبب می گردد که ایجاد مقاومت دربرابر ترکیبات یونوفوره به آهستگی ایجاد شود. علیرغم اینکه مقاومت فردی نیز نسبت به این ترکیبات گزارش شده، بعلت سازگاری، عدم جلوگیری از ایجاد ایمنی مطلوب هنوز هم از این ترکیبات بطور گسترده ای استفاده می شود. طرح برنامه های مختلف در بکارگیری مصرف داروهای ضد کوکسیدیایی بعنوان ابزار مهم و اساسی درصنعت پرورش طیور جهت کنترل کوکسیدیوز تاخیر درایجاد مقاومت نسبت به این داروها مطرح می باشد.
به عنوان مثال در انستیوی Doorm هنلد نشان داده اند که درصورت استفاده از یک داروی جدید با نام ژنریک دیکلازوریل کاهش قابل توجهی ازبروز بیماری کوکسیدیوز و تجدید و احیاء حساسیت نسبت به داروهای و یونوفوره بعد از مصرف ترکیب یاد شده می شود.
بعد ازبکارگیری این ترکیب، سویه آیمریاتنهای مقاوم مقاوم به ترکیبات یونوفوره از بین رفت و این بدان معنی است که ترکیبات یونفوفوره مجدداً برروی عامل بیماری دارای اثر گردیده اند. بنابراین با توجه به توضیحات فوق این طور به نظر می رسد که جهت فائق آمدن برمشکل بروز مقاومت د ربرابر داروهای آنتی کوکسیدیایی می توان از داروهای جدید بعنوان یک ابزار استراتژیک استفاده نمود.
پس درصورت عدم مصرف مداوم داروهای یونوفوره مقاومت ایجاد شده نسبت به آنها پایدار نخواهد بود. (17-20-11-6)
ب استفاده از مواد ضد عفونی کننده درکنترل بیماری
اعمال یک برنامه ضدعفونی دقیق درموردکوکسیدیوز لازم به نظر می رسد البته این امر حفاظت 100% درگله راباعث نمی شود. اما ضررهای اقتصادی ناشی از کوکسیدیوز را کاهش می دهند درطی سالهای متمادی نتایج حاصل ازمطالعات انجام شده برروی استفاده از مواد شیمیایی ضد عفونی جهت کنترل کوکسیدیوز ناامید کننده بوده است. نشان داده شده که از اووسیست ها نسبت به مواد ضد عفونی کننده متداول شناخته شده مانند فرمالین، ترکیبات چهارتائی آمونیوم سولفات مس، اسید سولفوریک هیدورکسید پتاسیم و پرمنگنات پتاسیم مقاوم می باشند. تعدادی از این ترکیبات ید دار اووسیستها را می کشند ولی زمان تماس با آنها و غلظت بیشتر از زمانی است که معمولاً درآشیانه های طیور ممکن است با آنها تماس پیدا کنند.
ترکیباتی با وزن ملکولی کم مثل آمونیاک چنانچه مستقیماً با اووسیست تماس داشته باشد، آنها را از بین می برد. ولی چنانچه اووسیست مثلاً مخلوط با بستر باشد این ترکیب بی تاثیر است. آمونیاک تولید شده دربستر توسط قارچها و باکتریها نیز باعث ازبین رفتن اووسیست می شود.
تعداد کمی از اووسیستها با وجود رعایت بهداشت و شستشوی دقیق همیشه زنده می مانند. کوششهای زیادی جهت کنترل بیماریها بوسیله مواد ضدعفونی کننده انجام شده ولی غالباً بی حاصل و گاهی اوقات مضر نیز بوده است. اگر محیط آشیانه های طیور استریل و عاری از اووسیست باشد اثرات حاصل از ایمنی که بوسیله مواجهه ماکیان با تعداد کمی اووسیست حاصل میشود بدست نخواهد آمد.
آشیانه های استریل یک محل مناسب برای بروز سندروم کوکسیدیوز در آشیانه های جدید خواهد بود. (21-2)
ج.ایمنی شناسی بیماری کوکسیدیوز
پیشرفتهای اخیر درایمنی شناسی و بیولوژی ملکولی این امر را ممکن ساخته است که بتوان مستقیماً با تداخل در سیستم ایمنی حیوان، مقاومت دربرابر عوامل بیماریزا، تومورها وبیماریها، سیستم ایمنی را افزایش داد.
راههای مختلف تداخل درسیستم ایمنی شامل واکسیناسیون، معالجه با لفنوکاین و همچنین انتقال ژنها می باشند. درک صحیح بیماریزایی و ایمنی شناسی و مکانیسم عمل ایمنی درپی آلودگی با کوکسیدیا باعث می گردد که بتوان استراتژی بهتری جهت مقابله با آن درنظر گرفت.
برخلاف سایر انگلها، کوکسیدیاها مرحله آلوده سازی وتولید مثل خود را در روره طی می کنند و دراین رابطه ضروری بنظر می رسد که اجراء مختلف سیستم ایمنی روده ای را شناخت. واکنش پرنده درمقابل انگل کوکسیدیا، درگیر اشکال مختلف واکنش ایمنی است که شامل ایمنی غیر اختصاصی و ایمنی اختصاصی می باشد. تولید آنتی بادیها وایمنی با رابطه سلولی دو نکته مشخصه کوکسیدیوز می باشد.
برخلاف بیماریهای باکتریایی و ویروسی که آنتی بادیهای اختصاصی نقش بسیار مهمی درتولید ایمنی علیه آنها دارند، در اثر عفونتهای انگلی لنفوسیهای T دارای نقش اصلی درمحافظت سلولهای علیه انگلها می باشند.
سیستم ایمنی روده ای طوری تکامل یافته که دارای خصوصیت ویژه ای است و بازتاب آن بعنوان اولین خط دفاعی درسطح مخاطی روده مطرح می باشد. این خصوصیات عبارتند از سولهای عرضه کننده آنتی ژن56 سلولهای تنظیم کننده ایمنی و سلولهای عمل کننده57، که بطور مشخصی ازسلولهایی که درسیستم عمومی ایمنی وجود دارند متمایز می باشند. بعد از اینکه سلولهای روده به کوکسیدیا آلوده شدند فعالیت آنتی ژنتیکی وابسته به ماکروفاژ سلولهای B,T شروع به یک سری واکنشهای اختصاصی و غیر اختصاصی آنتی ژنتیکی می نماید که شامل ترشح ایمونوگلوبین ها ، سلوهای محیطی و سیتوکیناز تولید شده در همان محلی می باشد.
واکنش ایمنی سلولی که بوسیله آلودگی کوکسیدیایی ایجاد می شود شامل ایمنی طبیعی و ایمنی اکتسابی است. درحالیکه ایمنی اکتسابی دربرابر آیمریاها معمولاً درآلودگیهای بعدی موثر خواهد بود. (14)
دریک پرنده مقاوم، اسپورزوایت بلافاصله بعد از آلودگی وارده روده حیوان شده اما از توسعه ورشد آن جلوگیری می شود بنابراین درایمنی اکتسابی علیه کوکسیدیوز تعداد اسپوروزایت های داخل سلولی کاهش می یابد و یا از سیر تکاملی و رشد انگل ممانعت به عمل می آید.
آنتی بادیهایی که درگردش خون وجود دارند و یا آنتی بادیهای موضعی در روده ممکن است نقشهایی را درمرحله اول آلودگی داشته باشند اما شواهد معتبری درمورد نقش قابل توجه آنها برای ایمنی ضد کوکسیدیوز وجود ندارد(14)
موادیکه بوسیله لنفوسیتهای T ترشح می شود و به نام لمفوکاین ها58 نامیده می شوند، نقش بسیار مهمی در کنترل رشد داخل سلولی آیمریا دارند. (13)
مطالعات اخیر نشان داده است که فاکتورهای ترشح شده از لنفوسیتها، تحریک سیستم ایمنی سلولی توسط مروزوایت ها و اسپوروزوایت ها، تحریک سلولهای طبیعی طحال با کونکاوالین59 و فیتوهماگلوتینین 60 می توانند ماکروفاژ رافعال نموده تا کوکسیدیاهای داخل سلولی را از بین ببرند(13)
گلبولهای سفید خون دربافت روده با ورود اسپیرروسیت ها فعال می شوند و فعالیت آنها سبب تحریک تولید گاما انتروفرون61 و مواد شیمیایی دیگر می گردد که به نوبه خود سبب تحریک تولید سلولهای کشنده طبیعی62 می شوند(14-17)
به دنبال تولید سلولهای کشنده طبیعی میزان گاما اینترفرون نیز افزایش می یابد. گاما انترفورون تولید شده توسط این سلولها نقش مهمی را درتمایز سلولهای لفنوسینی (Th2,Th1) 63درتیموس ایفا می کنند. تحریک بیشتر Th1 شانس غلبه برانگل را درمیزبان بیشتر می کند(17)
شواهدی دردست است که لنفوکاین ها می توانند سلولهای عمل کننده مانند سلوهای سیتوتوکسیک و سلولهای کشنده طبیعی راتحریک نموده تا کوکسیدیاها را از بین ببرند.
با توجه به شواهد موجود که دلالت بر تاثیر لمفوکاین بر افزایش ایمنی پرنده علیه کوکسیدیوز دارد، میتوان یک برنامه ایمنی طرح ریزی نمود تا باعث افزایش ایمنی پرنده درهنگام آلودگی کوکسیدیایی گردد.
مسئله دیگری که باید در کنترل کوکسیدیوز در آینده مورد نظر قرار گیرد، افزایش مقاومت و یا ایمنی جوجه ها درمقابل کوکسیدیا یا ازطریق انتخاب ژنتیکی می باشد.
شاید بتوان از این طریق ضررهای اقتصادی ناشی از بیماری را کاهش داد.
اکثر ژنهای مربوط به این فرایند بروی MHc64 درماکیان نشان داده شده و MHC یا B.Complex کنترل کننده واکنشهای ایمنی زیادی از قبیل مقاومت دربرابر عوامل ویروسی، باکتریائی وانگلی و خود ایمن می باشد. همچنین شاخص های تولید، مانند تولید تخم مرغ، قابلیت جوجه درآوری، میزان و رشد، ضریب تبدیل غذائی ووزن بدن تحت تاثیر ژنهای B.complex می باشد. اگر چه ژنها دیگر که به MHC مربوط نمی شوند نیز اثرات زیادی برروی بیماریها دارند.
وضعیت ژنتیکی هرپرنده نقش مهمی را درمقاومت یاحساسیت به آیمریا ایفاء می کند. کمپلکس B نماینده یک فاکتور بسیار مهم میزبان درتولید مقاومت دربرابر بیماری است.
پیشنهاد می کنند که هر دو گروه ژنهای MHC و غیر MHC کنترل حساسیت درمقابل بیماریها را به عهده دارند. درهر صورت بهترین طریقه کنترل بیماری ممکن است با استفاده از روشهای توام همانند درمان، واکسیناسیون و بهینه سازی ژنتیکی داشته باشد (70-69)
1-واکسیناسیون
ا. واکنس های زنده
درحال حاضرچهار واکسن زنده قابل مصرف وجود دارد(تابلو شماره 1) که تمامی آنها در انواع نژادهای ماکیان قابل استفاده می باشند. هرچند که هدف اولیه کنترل آلودگی درمرغان مادر و پولتهای تخمگذار می باشد.
واکس معمولاً بصورت آشامیدنی مصرف می گردد، ولیکن از طریق مصرف درخوراک و همچنین تجویز به جوجه ها از راه دهان به صورت انفرادی، درجوجه کشی با استفاده از ماشینهای اتوماتیک نیز امکان پذیراست.
با توجه به اینکه دفاع ایمنی دقیقاً دربرابر هر یک از هفت گونه آیمریا اختصاصی می باشد لازم است تمام واکنسهای زنده مولتی والان (چندگانه) بوده و به منظور دفاع کامل علیه کوکسیدیوز شامل اووسیتهای چندین و یاهمه گونه ها باشد درساده ترین شکل نیاز است که دریک واکسن کوکسیدیوز، تعداد اندکی اووسیست از طریق دهان به طور مستقیم یا غیر مستقیم ازراه غذا یا آب به میزان خورانده شود.
واکسیناسیون درسن 7 تا 10 روزگی انجام می شود و این زمانی است که تکامل ایمونولوژیک و فیزیولوژیک یک پرنده با شروع دفاع ایمنی مصادف می شود. یعنی درست زمانی که پرنده درمعرض عفونت قرار می گیرد تمام واکسنهای ضد کوکسیدیوز شامل اووسیست های سویه های حاد یا تخفیف حدت یافته باشند.
2.واکسنهای کشته
سالها این اعتقاد وجودداشت که پروتئین ها (آنتی ژنهایی که درسطح اسپروزوایت ها و مروزوایت های مهاجم قرار دارند) سبب ایجاد پاسخ ایمنی پس از آلودگی با آیمریا می شوند، پس از آن فکر می کردند که دربرقراری یک پاسخ ایمنی قوی میتواند جوجه سالم را با جلوگیری از ورود انگل بداخل سلول روده علیه آلودگی، محافظت نماید. درمطالعات متعدد برروی پروتئین های سطحی مزووایت ها و اسپروزایت ها درآیمریاتنلا و آیمریا آسرولینا که به وسیله مهندسی ژنتیک در باکتری تولید شده اند به نظر می رسد که توانایی ایجاد ایمنی دراین دو گونه امید بخش باشد. درحال حاضر تلاشها به این مبنا است که اثرا ین آنتی ژنها را با تنوع فرمولی، بکارگیری جانشین شونده و بوسیله حضور آنتی ژنها دربدن جوجه میزبان افزایش دهند. درارتباط با استفاده از آنتی ژنها و روشهای مختلف استفاده از واکسن به منظور توسعه آن کارهای زیادی انجام شده است. یک راه حل احتمالی تولید ترکیبی از پروتئین های جدا شده ازهر دو مرحله جنسی وغیر جنسی سیرتکاملی به موجب آن غیر فعال کردن انگل درسراسر سیرتکاملی است. (18-22)

منابع
1. حسامی احمد، بررسی کوکسیدیوز طیور و ارزیابی شیمی درمانی آن پایان نامه شماره 2235، سال تحصیلی 73-1372
2.Calnek B.W, barner J.H. Beard C.W,Reid W.M, yoder H.W(1991)
Diseases of Pouttry Ninth Edition, pp: 780-799

3.Britton W.M,Hill CH.Barber c.w (1964) Amechanism of interaction between dietary protein levels and coccidiosis in chichs.J.Nutr. 82:306-310
4.Booth N.H and Mcdonald L.E (1988).veterinary pharmacology and therapeutics Edition, the low stateuniversity university press pp:950-958
5.cuming R.B(1992) the biological control of coccidiosis by choice feeding. Proc XIX world'd poult.cong vol 2:425-428
6.40 Edgar,S.A (1993) How to prevent long- lasting resistance of coccldia to druy? Warld poultry- misset Agust 93
7. Howll J,Hanson J.onderna D and Harris W.N(1980) monensin of Toxicology in chichen . Avian disease 24: 1050-1053
8.Hurst R.E, pay E.J and Dilworthe B.C(1974) Effects of monensin and sodium chlorid on broiler pertormance. Poul.sci 53(1)434-436
9. Johnson Jand Reid M.W (1970). Anticoccidial drugs lesion Scoring techniques and floorepen experiments with chichens.
Exp. Parasitol 28:30-36
10.Jordan F.T.W (1990). Poultry disease. Third edition pp:226-2244
11. kenneth W.B (1990) Trends in coccidisis control, Present consideration and future concerns. Zootechniqual international June 1994.
12.Levine pp,Norman D(1985) veteri nary protozoogy. 5 th Edition chapter 7 pp: 130-142 , 178-188 , 223-227
13. Lillehoj H.S.y,kellerl, Sevoianm (1989) Eimria tenella and E.acervulina: lymphokines secreted by on avian T.cell lymphoma or by sprozoite – stimulated lymphocyted protect chichen against avain coccidiosis Exp. Parasitol 69:54-64
14.Lillehoj H.S (1994). Immaune response to coccidian parasites vth International coccidisis conference p:11-18
15. Rrff M.D, chate MB (1980).Relation of restricted feeding and medication to coccidiosis control. Poult. Sci 59: 697-701
16.Ruff M.D (1989) Interaction of avian coccidiosis with other disease: Areview coccidio morphs, proc 5 th interual cocci. Conf inrapub. Paris pp:173-181
17.Schleifer J(1994). International coccidiosis conference.
Poult. Interational v: 33 N:z p:53-58
18. Shirley M.W(1993) control of coccidiosis with live vaccine. World poultry-missel Agust 93
19. solsby E.J.I (1982). Helmints, arthropods and protozian of domesticoted animal. Seventh Edition pp: 630-645
20. vertomen M.H (1993) How can aresistance problem be broken?
World poultry – misset agust 93
21. Vertomen M.H (1993). Factor which contribute to contract. World poultry – misset agust 93
22.voeten A.C, Brauris ww other F.W and marja A.J vau rieb (1988). Influence of coccidiosis on growth rate and feed conversion in broiler after experimental infection with eimeria acerv lina and E.maxima, the veterinary Quartery lol4: 256-264

فهرست مطالب
پیشگفتار 1
مقدمه 5
سیر تکاملی کوکسیدیاها 7
سبب شناسی 10
آیمریا آسرولینا 1929 Tyzzer 14
آیمریا برونتی 1942 LEVINE 15
آیمریا هاگانی 1938 LEVINE 16
آیمریا ماگزیما 1929 TYZZER 16
آیمریا مایتیس 1929 TYZZER 17
آیمریا میواتی 1964 EDGAR and SLEBOLO 18
آیمریا نکاتریکس 1930 JOHNSON 18
آیمریا پریکاکس 1930 19
آیمریاتنلا Fantham (RAILLET and LUCET 1891) 1909 20
عوامل موثر بر شدت بیماری 21
اپیدمیولوژی 23
تشخیص: 25
1. آزمایش میکروسکوپی 26
2. طبقه بندی ضایعات 27
3. طبقه بندی مدفوع 28
4. روشهای مورد استفاده در تشخیص گونه ها 28
پیشگیری و کنترل 29
الف) 29
1. درمان داروئی 29
خصوصیات مربوط به داروهای ضدکوکسیدیایی مصرفی 29
طیف فعالیت 30
مکانیسم عمل 30
اثرات متفاوت داروها بر روی پرندگان 31
2. برنامه های مختلف داروئی 33
2. 1. برنامه های بکار رفته در جوجه های گوشتی 33
روش استفاده دائم از یک دارو 33
اسفتاده از برنامه shuttle یا Dual 33
استفاده از برنامه Rotation 34
3-2. برنامه های بکار گرفته شده در مرغان مادر و تخمگذار 35
استفاده از برخی واکسنها 35
3.مقاومت دربرابر کوکسیداستات ها 36
ب استفاده از مواد ضد عفونی کننده درکنترل بیماری 39
ج.ایمنی شناسی بیماری کوکسیدیوز 40
1-واکسیناسیون 45
ا. واکنس های زنده 45
2.واکسنهای کشته 46
منابع 47

1 . Critical Period
2 . Fortune
3 . ‍Protozoare
4 . Api Complexa
5 . Eimeria
6 . E. Necatrix
7 . E. bronetti
8 . E. acervulina
9 . E. maxima
10 . E. Tenella
11 . Oocyst
12 . Sporogny
13 . Sprozoite
14 . Sprocyst
15 . Stieda body
16 . Lamina Properia
17 . aseual stage
18 . Trophozoite
19 . Schizogony
20 . Morogony
21 . Schizont

22 . Merozo ite
23 . Merozoite
24 .
25 .
26 .
27 . Feed Conversion
28 . E. hagani
29 . E.mitis
30 . E. Mivati
31 . E. Praecox
32 . Dr. RUFF
33 . Self- Limitiny
34 . New house Coccidiosis Syndrome
35 . Jonsone and Reid
36 . Cross Immunity
37 . Sulfonamides
38 . Amprolium
39 . Polyether Ionophores
40 . Quinolones
41 . Nicarbazin
42 . Hatchability
43 . Salinounycin
44 . Monensin
45 . Lasalocid
46 . Halofuginon
47 . Amprulium + ethopa bat
48 . Decoquinate
49 . Clopidol
50 . Sulfa dimethoxine + ormetoprim
51 . sulfaquinoxaline
52 .cholor tetra cycline
53 .oxy tetra cycline
54 .Nitro furans
55 .diclazuril
.56 Antigen presenting cell
57 . effector cells
58 Lymphokines
59 . concanavalina
60 . phytohaemagglutinin (PHA)
61 . Interferon
62 . Maturalkiller cell
63 . T.helper
64 . Major Histo Compatability Complex
—————

————————————————————

—————

————————————————————

5

10