مبانی نظری و پیشینه پژوهش شکاف دیجیتالی و اضطراب رایانه



2-1 : مقدمه 11
2-2: فناوری اطلاعات و ارتباطات 12
2-3: اینترنت 14
2-4: وب (شبکه) 15
2-5 جامعه اطلاعاتی 15
2-6: شکاف دیجیتالی 16
2-7 : تاریخچه شکاف دیجیتالی 18
2-8: سطوح شکاف دیجیتالی 19
2-9: شاخص های شکاف دیجیتالی 20
2-10: عوامل موثر بر شکاف دیجیتالی 22
2-10-1: درآمد و اقتصاد: 22
2-10-2: نسل و شکاف دیجیتالی 24
2-10-3: جنسیت و شکاف دیجیتالی 25
2-10-4: سواد رایانه ای 27
2-10-5: مهارت و شکاف دیجیتالی 27
2-10-6: نگرش نسبت به فناوری اطلاعات و ارتباطات 29
2-10-7:میزان تسلط بر زبان انگلیسی 30
2-10-8: دسترسی به فناوری اطلاعات وارتباطات 30
2-10-8-1 انواع دسترسی 31
2-11: جهان و شکاف دیجیتالی 33
2-12: ایران و شکاف دیجبتالی 34
2-13 : وضعیت ایران درجهان: 35
2-14: تئوری های کاهش شکاف دیجیتالی 36
2-15: اضطراب 36
2-16: اضطراب رایانه 38
2-17: سطوح اضطراب رایانه: 40
2-18: عوامل موثر بر اضطراب رایانه 41
2-18-1: خودکار آمدی و اضطراب رایانه 41
2-18-2: نگرش و اضطراب رایانه 42
2-18-3: آموزش واضطراب رایانه 43
2-19: پیشینه ی پژوهش شکاف دیجیتالی و اضطراب رایانه 44
2-19-1: تحقیقات انجام شده در داخل کشور 44
2-19-2: تحقیقات انجام شده در خارج از کشور 48
2-20 نتیجه گیری 53

1 : مقدمه
فناوری اطلاعات و ارتباطات فرصت های بی نظیری را برای جوامع بوجود آورده است. با وجود توسعه روزافزون این فناوری یکی از دغدغه های کلیدی در سطح بین المللی وجود شکاف دیجیتال بین کشورها و ملت های مختلف برای بهره گیری از این فناوری است.
شکاف دیجیتالی معمولا به عنوان فاصله ای بین آن دسته از افرادی که به اشکال جدید فناوری اطلاعات و ارتباطات دسترسی دارند و کسانی که دسترسی ندارند تعریف می شود. متاسفانه همه مردم به فناوری اطلاعات وارتباطات دسترسی ندارند( سطح اول شکاف دیجیتالی) و شگفت آور اینکه تعداد زیادی از مردم توانایی و مهارت استفاده از ICT 1به روش درست را ندارند. بنابراین نمی توانند از مزایای این فناوری بهره ببرند.(سطح دوم شکاف دیجیتالی) .آیا براستی مردم از رسانه های جدید اطلاع ندارند و یا توانایی استفاده از آن را ندارند؟.(دونات2 ،براند وینر3، کرسچ باوم4، 2009) برای بسیاری از ما این نوع فناوری در قالب رایانه های دیجیتالی تجلی کرده و به ابزاری لازم برای انجام کارها و رفع نیازهای شخصی تبدیل شده است.(درخشان، 1387)همچنین مقدار رو به رشد اطلاعات به مهارت استفاده از اینترنت بستگی دارد، پس اینترنت نیز باید به عنوان یک منبع حیاتی در جامعه معاصر در نظر گرفته شود.(ون دایک5،ون دارسن 62010 )
اگر چه مفهوم شکاف دیجیتالی به دسترسی فیزیکی به فناوری اطلاعات و ارتباطات خطاب می شود. اسپرول7، زوبروف8، و کیسلر 9(1986) دریافتند که برخی از دانشجویان هنگام مواجهه با فن آوری، احساس سردرگمی و عدم کنترل شخصی و اضطراب می شوند. که به این اضطراب ، اضطراب رایانه اطلاق می شود در واقع اضطراب رایانه با عنوان ترس از رایانه ها در هنگام استفاده از آنها، و یا ترس از امکان استفاده از رایانه تعریف شده است (چوآ10، چن11، وونگ12، 1999).
پس یکی از عواملی که در ایجاد شکاف دیجیتالی می تواند مهم باشد ترس از استفاده از رایانه ها و اینترنت است که همان اضطراب رایانه ای است می باشد.
2-2: فناوری اطلاعات و ارتباطات
علم و فن آوری هر دو سازنده تمدن بشر هستند و توسعه هرکدام بدون دیگری ممکن نیست . علم به معنی شناخت عالم هستی و یافتن قوانین حاکم بر طبیعت است . در صورتی که منظور از فن آوری، کاربرد علوم و یافته های علمی در عمل با استفاده از رویه ها و مطالعات منظم و جهت دار برای ارضای خواسته های مادی است و غالباً با اختراع ها و کاربرد وسایل و تجهیزات در ارتباط است. فن آوری دانستن چگونگی انجام کار و فرآیند خلاقی است که در آن ابزار، منابع و نظام ها برای حل مسایل به کار گرفته می شوند تا کنترل انسان را در محیط طبیعی افزایش دهند و شرایط زندگی انسان را بهتر سازند.(یونسکو، 1384 )
" فناوری اطلاعات و ارتباطات از تعامل سه بخش بوجود می آید. بخش اول رایانه است که به عنوان سخت افزار در فرایند انتقال اطلاعات، عمل می کند. بخش دوم، مجموعه داده ها و یا اطلاعات است. در این بخش، داده ها به عنوان محتوا و خمیر مایه فرایند انتقال اطلاعات در درون شبکه به جریان می افتند. در واقع آنچه در فرایند انتقال اطلاعات اهمیت دارد همین اطلاعات است که توسط دو بخش دیگر جریان می یابند. بخش سوم، ارتباطات مخابراتی است که از طریق فیبر نوری؛ ماهواره و یا طرق دیگر باعث اتصال این مجموعه به یکدیگر و مجموعه های دیگر می شوند. آنچه از تلفیق این سه بخش بوجود می آید؛ همان فناوری اطلاعات و ارتباطات نامیده می شود که مثال اصلی آن بزرگراههای اطلاعاتی و یا اینترنت است". (صراف، 1385: 44)
در تعریف فن آوری اطلاعات می تو ان گفت که به فرآیندهای جمع آوری، ذخیره سازی، پردازش و بازیابی اطلاعات که در بستر ارتباطی مبتنی برزیر ساخت های رایانه ای شکل می گیرد گفته می شود (نواب زاده، 1380 )بدون فناوری اطلاعات و ارتباطات ، ارتباط در سطح بین اللملی و بین افراد غیر ممکن خواهد بود. امروزه با در اختیار داشتن فناوری اطلاعاتی و ارتباطاتی مختلف و پیشرفته، امکان برقراری سریع ارتباط و تبادل سریع اطلاعات بیش از پیش میسر گردیده است. افراد در هر کجا که باشند میتوانند آخرین اطلاعات مورد نیاز خود را در هر زمینه ای دریافت کنند.(ابراهیم آبادی ،1382 ،به نقل از سیار،1390: 13)
فناوری اطلاعات و ارتباطات ابزار قدرتمندی است که ما ناچاریم با آن مواجه شویم، در دنیای امروز گریز از فناوری امکان ناپذیر است. به خصوص آنکه امروز فناوری اطلاعات و ارتباطات نه تنها دائماً در درون خود در حال رشد و نوسازی است ، بلکه با نفوذ سریع و خزنده خود توانسته است در میدان علم و عمل وارد شود و دگرگونی وصف ناپذیری در زمینه های گوناگون پدید آورد. در جامعه استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات می تواند اثر عمیقی بر مشاغل و زندگی شخصی افراد با ارائه راه حل هایی به منظور دسترسی آسان تر به اطلاعات، راه های کاراتر برای ارتباطات و ابزارهای سازمانی بسیار قدرتمند داشته باشد. برای درک این نکته که چگونه یک جامعه از فناوری اطلاعات و ارتباطات استفاده می کند ارزیابی تعداد افراد جامعه که به فناوری ها دسترسی دارند و چگونگی استفاده آنها از فناوری ها بسیار با اهمیت است. (آمادگی الکترونیکی،1387 :13 )
می توان گفت که فناوری اطلاعات و ارتباطات به مثابه جدیدترین فناوری های ساخت بشر، توانایی گردآوری ، سازماندهی ،ذخیره و بازیابی اطلاعات را در قالب ، صوت و تصویر و متن نوشتاری و عددی دارد که با استفاده از ابزارهای رایانه ای و به کارگیری سیستم های مخابراتی محقق می شود.(جاریانی ، 1382).
2-3: اینترنت
برای بسیاری از ما فناوری اطلاعات وارتباطات در قالب رایانه های دیجیتالی تجلی کرده و به ابزاری لازم برای انجام کارها و رفع نیازهای شخصی تبدیل شده است.در فاصله کوتاهی پس از رواج رایانه ها در دانشگاه ها، پروژ ه های تحقیقاتی برای مرتبط ساختن آن ها با یکدیگر به نحوی که امکان مبادله اطلاعات میان آن ها به وجود آید، آغاز شد. از میان این پروژه ها، پروژه توسعه شبکه، موفقیت بیشتری کسب کرد و به آن چیزی تبدیل شد که امروز آنرا به عنوان "اینترنت " می شناسیم و در حال حاضر بیش از 300 میلیون رایانه را در سراسر جهان به هم مرتبط کرده است.(درخشان،1387)
اینترنت نوعی شبکهء کامپیوتری جهانی است که می‏تواند ارتباط بین کامپیوترهای نقاط دور از هم را به‏منظور مبادلهء داده ها فراهم کند و با این‏که شبکه‏های کامپیوتری دیگری نیز وجود دارند،هیچ‏یک ازنظر بزرگی‏ و اهمیت قابل مقایسه با اینترنت نیستند.اینترنت از چندین شبکه تشکیل‏ می‏شود و مشابه شبکه تلفنی بین المللی است که در آن،به‏جای ارتباط صوتی،ارتباط کامپیوتری برقرار می‏شود و ازاین‏روی،اینترنت می‏تواند همه نوع اطلاعات اعم از متن،صدا،تصویر و ویدئو را با کارایی زیاد،بین‏ کامپیوترهای سرتاسر دنیا که به آن وصل هستند،انتقال دهد.(محمدی‏فر، به نقل از میر حسینی ،1382)
طی ده سال اخیر،اینترنت به یک ابزار مهم ارتباطی میان تمامی گروه های جامعه تبدیل شده و ما برای دسترسی آنی به اطلاعات، ارتباطات اختصاصی، تمامی انواع برنامه های کاربردی، تجاری، روابط کاری و نقل و انتقالات مالی به آن وابسته ایم. قابلیت اطمینان و دسترسی آسان به اینترنت برای موفقیت پایدار و مداوم کشورهای توسعه یافته یک عامل حیاتی به شمار می رود و اهمیت آن برای کشورهای در حال توسعه نیز به سرعت رو به افزایش است. آثار استفاده از رایانه ها نتایج حاصل از انقلاب اینترنت از مرز فواید مستقیم آن ها فراتر رفته و پیش بینی می شود که تاثیرات بیشتری نیز در راه باشند اول از همه اینکه، اینترنت مرزهای جغرافیایی میان کاربران متصل به خود را کمرنگ کرده و روند جهانی سازی را با ارایه قابلیت های رسانه های ارتباطی تسهیل کرده و لذا، هر کسی مستقل از محل فیزیکی خود قادر به برقراری ارتباط با آن است.
ماتیوز 13در سال 2002 نیز اینترنت را به عنوان ابزاری که ریشه در نظام آموزشی دارد بررسی می کند و معتقد است که اینترنت در ابتدا به منزله ابزاری برای اشتراک منابع گسترش داده شد ولی هم اکنون تلاش های چشمگیری در حال انجام است تا از آن به عنوان یک وسیله آموزشی استفاده شود زیرا که ابزار مهمی در آموزش عالی محسوب می شود.(صالحی ،حاجی زاده،1389 :42 )
2-4: وب (شبکه)
شبکه جهانی وب 14، که توسط تیم برنرزلی 15 و رابرت کایلیو 16 در مرکز تحقیقات هسته یی اروپا 17 در اوایل دهه 90 میلادی و در شهر ژنو ایجاد شد، سرویس قدرتمندی است که از اینترنت برای ایجاد یک سیستم اطلاعاتی جهانی بهره جسته و بهره وری و جذابیت اینترنت را به مراتب افزایش داده است. هر چند بسیاری از مردم تفاوتی میان شبکه جهانی وب و اینترنت قایل نیستند، ولی، در واقع وب تنها یکی از این خدمات و البته مهمترین آن ها است که اینترنت را به چنین ابزار قدرتمندی برای اطلاع رسانی و برقراری ارتباطات تبدیل کرده است.(درخشان ، 1387: 25)
2-5 جامعه اطلاعاتی
اندیشه های مربوط به پیدایش و گسترش جامعه اطلاعاتی برای نخستین بار در دهه های 1960 و 1970 در آثار علمی تنی چند از اقتصاد دانان و جامعه شناسان دانشگاه های ایالات متحده و بیش از همه در کتاب ها و مقالات فریتز ماکاروپ و دانیل بل مطرح شدند. وبستر18، 1384، جامعه اطلاعاتی را در پنج محور فناورانه ، اقتصادی ، شغلی ، فضایی ( مکانی ) و فرهنگی معرفی می کند وی سپس در بیان محور فناورانه اظهار می دارد که عمومی ترین تعریف از جامعه اطلاعاتی بر نوآوری چشمگیر فناوری تاکید دارد و تصور عمده براین است که پیشرفت علمی در پردازش، ذخیره وانتقال اطلاعات، کاربرد فناوری های اطلاعاتی را در سطح جهان گسترش داده است. (داودی، 1384)
جامعه اطلاعاتی جامعه ای است که از لحاظ زندگی فرهنگی و اقتصادی به طور کامل به فناوری ارتباطات و اطلاعات مرتبط است و نوعی جامعه است که در آن دسترسی به اطلاعات ، به صورت اقتصادی، اجتماعی و فردی، نقشی برجسته ایفاء می کند. فناوری اطلاعات و ارتباطات، مهم ترین عامل توسعه جامعه اطلاعاتی شمرده می شود. حکومت ها تلاش می کنند تا کشورها را به چنین حوزه ای وارد سازند. به عبارتی دیگر جامعه اطلاعاتی جامعه یی که ایجاد، پخش و تولید اطلاعات مهمتر ین فعالیت اقتصادی و فرهنگی در آن است. یک جامعه اطلاعاتی، با جامعه ای که اقتصاد آن زیربنای صنعتی یا کشاورزی دارد، متفاوت است. ابزار ماشینی جامعه اطلاعاتی رایانه ها و ابزار ارتباطات راه دور هستند نه ابزار شخم زنی.(درخشان،1387)
2-6: شکاف دیجیتالی
" نیمه دوم 1900 فناوری اطلاعات و ارتباطات از اهمیت فزاینده ای در زندگی اجتماعی و سازمانی برخوردار بود"(ساویر19، روسن باوناوم20،200)در حال حاضر در تاسیس جوامع اطلاعاتی دسترسی مردم به رسانه های جدید و دانستن چگونگی استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات جدیدبسیار مهم است. بدون دسترسی به اینترنت و بدون وجود مهارت لازم که همراه با نگرش نسبت به استفاده از فناوری اطلاعات وارتباطات جدید است مردم هرگز نمی توانند به صورت الکترونیکی اطلاعات کسب نمایند.و همچنینن نمی توانند توسط سازمانه ها و موسسات از آن آگاه شوند. به همین دلیل است که مسائل مربوط به شکاف دیجیتالی از اهمیت قابل توجهی برخوردار است . الیزابت سی .بوید21 در این زمینه می گوید" فناوری اطلاعات به سرعت در حال تبدیل شدن به یک ابزار عمده برای انتشار و به دست آوردن اطلاعات است .و شکاف دیجیتالی در وافع فاصله ای است بین کسانی که به این ابزار دسترسی دارندو کسانی که ندارند."(دونات،براند وینر،کرسچ باوم، 2009: 38 )
در طول دهه گذشته ، استفاده از رایانه ر به طرز چشمگیری افزایش یافته است. دانستن و درک رایانه و برنامه های کاربردی امروزه برای همه یک امر ضروری است . با این حال ، بسیاری از کاربران تمایلی برای استفاده از رایانه ندارند و معتقدند که رایانه ها ابزاری کارآمد و مفید نیستند و استفاده از آن نیاز به مهارتهای فنی فردی دارد. این وضعیت را می توان به عنوان "شکاف دیجیتالی " توصیف کرد که توسعه کامپیوتر و دیگر فناوری ها به همان اندازه برای تمام کاربران در دسترس و قابل استفاده نیست.(چالمرز22،2003،ون دایک ،2006). شکاف دیجیتالی یکی از راه هایی است که نابرابری ها در یک جامعه اطلاعاتی را اندازه گیری می کند.(چوا ، شی 23،2011)
شکاف دیجیتالی به معنای وجود نابرابری در دسترسی و استفاده از فناوریهای رسانه ای بین کشورهای توسعه یافته و عقب مانده است. البته ناگفته نماند که با گسترش استفاده از این فناوری ها پای شکاف دیجیتال از محدوده بین کشوری، به داخل کشورها نیز کشیده شده است و طبق تعریف سازمان همکاریهای اقتصادی و توسعه(24OECD,2001)؛ شکاف بین افراد، خانوارها، صاحبان حِرَف و مناطق جغرافیائی در جایگاه های مختلف اقتصادی اجتماعی در دسترسی و استفاده از تکنولوژی های اطلاعاتی و ارتباطی به شکاف دیجیتالی موسوم است (نورایی، 1385). مطالعه در مورد شکاف دیجیتالی یک مسئله جنجال برانگیز ، نه تنها در دانشگاهها بلکه در سیاست، اقتصاد و آموزش و پرورش می باشد . اگر چه شکاف دیجیتالی باعث افزایش بسیاری از تحقیقات تجربی در این مورد شده است،هنوز هم توافق کمی بین پژوهشگران در مورد چگونگی ارزیابی و اندازه گیری آن وجود دارد. از نظر علمی ، شکاف دیجیتالی دارای سه بعد می باشد: شکاف در دسترسی به فناوری اطلاعات و ارتباطات- استفاده از فناوری اطلاعات وارتباطات – و برنامه های کاربردی فناوری اطلاعات و ارتباطات(اتول25،2001)
2-7 : تاریخچه شکاف دیجیتالی
"شکاف دیجیتالی" یکی از پدیده های اجتماعی دوره ماست که بیشترین بحثها را داشته است. علاوه بر این یکی از مبهمترین و پیچیده ترین بحث ها نیز به شمار می رود.
قبل از شکاف دیجیتالی در دهه 1990 ، از شکاف آنالوگی که اشاره به وجوه تمایز در دسترسی به رسانه هایی نظیر رادیو و تلویزیون بود نام برده می شد. پس از آن هنگامی که اینترنت به طور گسترده به عنوان بزرگترین شکاف اطلاعاتی شناخته شد. شکاف دیجیتالی اولین بار در سال 1999 مطرح شد.( افشار کهن،1388: 83) طبق نظر ایروینگ26 اصطلاح شکاف دیجیتالی از یک منبع ناشناخته گرفته شده است نزدیکترین حدسی که ایروینگ برای منشا این واژه دارد، مربوط به جاناتان وبر و ایمی هارمون27 در لوس آنجلس تایمز است که استفاده از این اصطلاح را در 1996 شروع کرده و تفاوت عقاید مربوط به فن آوری های جدید را به این عنوان نامیدند. اما این انتخاب بدون پیچیدگی نیست. اندی کاروین عضو اتحادیه بنتون با این نظر موافق است که هارمون ممکن است یکی از اولین ژورنالیستهایی باشد که این اصطلاح را به طور گسترده به کار برد. اما وی معتقد است در پاسخ به نظر ایروینگ باید گفت که سال 1996 " برای وی کمی جدیدتر از آن است که بتواند جعلش کند " . در سال 1999 بود که این اصطلاح در "سقوط از شبکه" NTIA 28دیده شد. در این گزارش شکاف دیجیتالی اینگونه تعریف می شود: فاصله بین کسانی که دسترسی به فن آوریهای جدید دارند و کسانی که این امکان را ندارند. در این حالت، شکاف دیجیتالی گونه ای از نابرابری اقتصادی-اجتماعی را نشان می دهد که با میزان دسترسی یک فرد به فناوری اطلاعات و ارتباطات از هم متمایز می شوند(گانکل29،2003: 504)
2-8: سطوح شکاف دیجیتالی
تحقیقات در مورد شکاف دیجیتالی در در جه اول به دسترسی به فناوری اطلاعات و ارتباطات تمرکز دارد.(اندرسون 30، بیکسون31،لاو32و میچل33 1995 ، گریک200434، کتز 35 و رایس36 2002، ،نوریس37 2001،شوفر38و هاستینگ392002).ارتباط جمعیتی و استفاده ا ز اینترنت یکی از پرسشهای تحقیقاتی عمده ای در زمینه شکاف دیجیتالی است .پدیده هایی از این دست می تواند به عنوان "شکاف دیجیتالی سطح اول " نامیده شود.(دیوان 40، ریجینز41،2005 ) در تعریفی دیگر شکاف دیجیتالی اولیه ویا سطح اول را در دو نوع دسترسی و کاربرد تفسیم نموده است در تعریف دسترسی آمده است : شکاف دیجیتالی به تفاوت بین کسانی که به اینترنت و فناوری اطلاعات و ارتباطات دسترسی دارندو کسانی که ندارندگفته می شود.ودر مورد کاربرد: شکاف دیجیتالی به تفاوت بین کاربران و غیر کاریران اینترنت تعریف می شود(.موسسه کادو،2004 ) . در" شکاف دیجیتالی سطح دوم" به سئوال در مورد توانایی و مهارت های مختلف در استفاده از اینترنت و استفاده از مزایای دولت الکترونیک پاسخ داده می شود.(دیماجیو42،هارجیتایی43، نیومن 44و روبینسون45،2001، هارجیتایی،2002 ،2003به نقل از دونات ،2009) . در تعریف موسسه کادو شکاف دیجیتالی سطح دوم به تفاوت بین کاربران اشاره دارد.در این تعریف تفاوت بین کاربران تولیدی و مصرف کننده محتوا ی اطلاعاتی اینترنت و همچنین به تفاوت بین کاربران قدرتمندو کاربران منفعل را بررسی می نماید.و بعد سوم شکاف دیجیتالی که در مورد آن کمتر پژوهش شده است ، اتخاذ فناوری نوین یعنی نگرش نسبت به اینترنت است. گرچه این نگرش نفش مهمی در اتخاذ یادگیری چگونگی استفاده از رسانه های جدید می باشد. (برندوینر46،2009: 38 ).
2-9: شاخص های شکاف دیجیتالی
شکاف دیجیتالی با شاخصهای متفاوتی سنجیده می شود، از جمله دسترسی به تکنولوژ یهای اطلاعات و ارتباطات مانند تلفن، تلفن سیار و اینترنت و پخش ماهواره یی برنامه های رادیویی و تلویزیونی، حجم تجارتICT الکترونیک و امثال آن، جامعترین شاخصی که برای مقایسه کشورها و شناخت این شکاف ارایه شده، شاخصی است که بانک جهانی ارایه کرده است، به نامISI47 یعنی شاخص جامعه اطلاعاتی که شامل 23 متغیر است )گزارش 2001 ،ISI (
این متغیرها در چهار زیرساخت به شرح زیر طبقه بندی شده که توانایی شهروندان هر کشور را برای مبادله اطلاعات در داخل و خارج از کشور می سنجند:(جدول 2-1)
1- زیر ساخت رایانه 2- زیر ساخت اینترنت 3- زیر ساخت ارتباطات 4- زیر ساخت اجتماعی
در بخش رایانه : نسبت تعدادرایانه ها به خانواده ها در هر شهر یا کشور چقدر است؟ چقدر در این زمینه بودجه در نظر گرفته می شود؟
در بخش اینترنت: توجه به حجم تجارت الکترونیکی، تعداد کاربرانی خانگی اینترنت یا میزان استفاده آن در دانشگاه ها و مدارس ارزیابی می شود.
در بخش ارتباطات : به بررسی امکانات مخابراتی و تعداد خطوط تلفن ،میزان گسترش فیبر نوری و… توجه می شود.
در بخش اجتماعی : تعداد دانش آموزان و دانشجویانی که از اینترنت استفاده می کنند، نرخ مطالعه و میزان آزادی مطبوعاتی و مدنی مورد بررسی قرارمی گیرد.اخیرا علاوه بر موارد فوق به زیر ساخت پنجمی تحت عنوان زیر ساخت فرهنگی نیز توجه می شود.
در بخش فرهنگی: به میزان گرایش مردم به تعصبات ، سنگ فکری ها ، نوگرا یا سنتی بودن آنها توجه می شود. در واقع در این زمینه با بررسی های کیفی به میزان علاقه مندی مردم به نو شدن و نو بودن پرداخته می شود.( ناظری، 1388 )
جدول 2-1: شاخص های شکاف دیجیتالی
زیر ساخت
شاخص ها
زیر ساخت
شاخص ها

1-زیر ساخت رایانه
-سرانه PC 48نصب شده
-تعداد PC نصب شده بر حسب خانوار
– pcهای حمل شده تجاری و دولتی/برحسب نیروی کار حرفه یی
PC-های حمل شده آموزشی/برحسب دانشجو و استاد
-درصد PC های شبکه شده
-مخارج نر م افزار/ سخت افزار

3-زیرساخت ارتباطات

– تعداد خطوط تلفن/خانوار
– هزینه تلفنهای داخلی
– سرانه مالکیت گیرنده تلویزیون
– سرانه مالکیت گیرنده رادیو
– سرانه مالکیت دستگاه نمابر
– سرانه مالکیت تلفن همراه
– مشترکان تلویزیون سیمی

2-زیرساخت اینترنت
– حجم تجارت الکترونیکی
– تعداد کاربران خانگی اینترنت
– تعداد کاربران اینترنت در کسب و کار
– تعداد کاربران اینترنت در سازمانهای آموزشی
4-زیرساخت اجتماعی

– تعداد دانش آموزان متوسطه
– تعداد دانش آموزان دبیرستان
– نرخ خواندن روزنامه
– آزادی مطبوعات وآزادی مدنی

2-10: عوامل موثر بر شکاف دیجیتالی
عوامل متعددی در ایجاد شکاف دیجیتالی موُثرند . کاستلز(2001 ) دراین زمینه ، از عواملی مانند درآمد ، تحصیلات ،قومیت ، سن ، پایگاه خانوادگی و توانایی و ویلسون (2006 )از متغیر های جنسیت ، موقعیت جغرافیایی، درآمد ، تحصیلات ، شغل ، و قومیت نام می برد. ون دیچ (2005) استدلال می کند که وضعیت فرد (سن، جنسیت ، قومیت، هوش، شخصیت ، سلامتی و توانایی)و دسترسی اولیه به سرمایه ُ زمانی ، مادی، ذهنی، اجتماعی و فرهنگی در این راستا مهم تلقی می شود. (زمانی، افشار کهن،1388: 84 )
عواملی که در استفاده نکردن از فناوری اطلاعات و ارتباطات وجود دارد ،که این عوامل بر عوامل درک کننده فناوری استوار است که شامل: یک "موانع نهفته " و دو " موانع آشکار". موانع نهان بدین معنی است که فرد اینترنت را بی ثمر می داند و آنرا درک نمی کند و هیچ علاقه ای به استفاده از اینترنت ندارد. موانع آشکار : شامل فقدان سواد رایانه ای ، عدم اگاهی و هزینه ها می باشند. (دونات ،2009 )
به نظر رائو49 نیز ابعاد مختلفی از شکاف دیجیتالی مانند : سطح اقتصادی افراد، رفاه اقتصادی ملتها، نژاد، سن جوانی یا پیری، روستایی یا شهری، جنس، موقعیت جغرافیایی، جنبه های کمی و کیفی و دسترسی به اینترنت از طریق شمار ه گیری و پهنای باند وجود دارد. (رائو، 2005،392)
بنابراین می توان گفت که شکاف دیجیتالی از عواملی مانند درآمد ، سطح تحصیلات ، جنسیت، سن، آموزش ، نگرش ، میزان توانایی و مهارت در استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات،سوادرایانه ای، میزان دسترسی به فناوری اطلاعات و ارتباطات ،میزان تسلط به زبان انگلیسی و…تاثیر می پذیرد .( والتز50،2011 )
2-10-1: درآمد و اقتصاد:
یکی از علل مبنایی شکاف دیجیتالی، در بستر نامتوازن تکنولوژیک کشورها و مناطق مختلف نهفته است؛ چرا که فناوری اطلاعات و ارتباطات نیز همانند سایر فن آوری ها، ارتباط تنگاتنگی با رشد اقتصادی و تکنولوژیک دارد . به میزانی که هر منطقه در اقتصاد جهانی سهم کم تری از صنعت و تجارت دارد، به همان میزان در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات نیز عقب مانده تر است. بدیهی است یک نوع خاص از تکنولوژی مانند فناوری اطلاعات و ارتباطات بدون نیاز به انواع دیگر تکنولوژی نمی تواند به صورت جزیره ای در یک منطقه رشد داشته باشد )دهقان،1386: 135). مسئله ی شکاف دیجیتالی مرتبط با توانایی افراد و گروه ها به رقابت در شرایط افتصادی است .
سیاستمداران و دست اندرکاران تجارت و بازرگانی جملگی عنوان کرده اند که شکاف دیجیتالی بین جهان فقیر در حال توسعه و غرب غنی پیشرفته از عمده ترین چالشهای اقتصادی قرن به شمار می رود. در همین راستا مجمع عمومی سازمان ملل در ژوئن 2002 اعلام نمود که شکاف دیجیتالی احتمالاً بسیاری از کشورهای درحال توسعه را از نظر اقتصادی در حاشیه قرار خواهد داد. حتی اگر ملتهای فقیر آنقدر شانس بیاورند که باسواد شوند و به یک زبان عمده تکلم کنند کاربری ایشان از اینترنت در زمینه فعالیت هایی چون بازرگانی بعلت نبود کارت اعتباری، احتمالاً محدود خواهد شد چه برسد به اینکه بخواهند در محله های خود مایحتاجشان را به کمک اینترنت تهیه کنند.
(روچ51،2001 ) زیرساخت های ضعیف ارتباطات راه دور در کشورهای در حال توسعه به عنوان یک مانع عمده در دسترسی به اطلاعات عمل می کنند. عواملی چون هزینه های دسترسی به اینترنت و هزینه تلفن برای اتصال به شبکه جهانی اینترنت و در نتیجه استفاده از این فناوری نو نقش کلیدی ایفا می کند. هر اندازه هزینه های دسترسی و تلفن پایینتر باشد امکان استفاده از اینترنت بیشتر خواهد بود. .) خاصه، سعادت،1385) هزینه دسترسی به پهنای باند ارتباطات راه دور بین المللی متغیر است. این هزینه در کشورهایی مثل غنا 2500 دلار و کنیا 8000 دلار می باشد. در ایالات متحده هزینه 40 ساعت دسترسی به اینترنت حدود 20 دلار و در اروپا همان مقدار دسترسی 45دلارهزینه دارد. در حالی که هزینه پنج ساعت دسترسی به اینترنت درماه در افریقا ( بدون احتساب هزینه تلفن) 60 دلار است . در مورد هزینه های کامپیوتر و سخت افزار نیز وضع به همین منوال است به طوری که کامپیوترهای شخصی در افریقا حداقل پنجاه درصد گران تر از امریکاست
2-10-2: نسل و شکاف دیجیتالی
جامعه متشکل از گروه هایی از افراد و نسل هایی است که در تعامل با یکدیگر حیات اجتماعی را شکل می دهند. نسل در حوزه جمعیت شناسی چنان که دایره المعارف علوم اجتماعی آن را تعریف می کند، به گروهی از افراد اطلاق می شود که مرحله ای از حیات را با یکدیگر آغاز کرده یا پایان داده باشند. گروهی که در یک زمان فارغ التحصیل می شوند، گروهی که در یک زمان بالنسبه نزدیک به هم به دنیا آمده یا ازدواج کرده اند (ساروخانی، 1370 ). به عقیده روان شناسان بین بینشها، منشها و خواسته های دو نسل، تفاوت وجود دارد.
شتاب تغییرات و تحولات عظیمی که در جامعه مدرن امروز به وقوع می پیوندد، گسست بین نسل ها را افزایش داده، سبب می شود علائق و سلایق نسل امروز با نسل پیشین به لحاظ اخلاقی، اجتماعی و فرهنگی تفاوتهای فاحشی داشته باشد. شکاف نسلی مفهومی است که اختلاف فاحش روانی، اجتماعی و فرهنگی و تفاوت معنا دار در بینش و آگاهی، باورها، تصورات، انتظارات، جهت گیری های ارزشی و الگوهای رفتاری میان دو نسل همزمان در یک جامعه را مورد توجه قرار می دهد (توکل و قاضی نژاد، 1385 ، به نقل ازحریری،زمانی راد،1390). بخشی از این تفاوت ها ناشی از شناخت و بهره گیری از فناوریهای نوین است که در گذشته با این وسعت و فراگیری در اختیار همگان نبوده است. همین تفاوت در دسترسی و بهره گیری از فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی است که بحث شکاف دیجیتالی در بین نسل ها را مطرح می کند. به گزارش "جکسون" در سال ٢٠١٠ بعد از گذشت یک دهه استفاده از رسانه های جدید از انحصار جوانان خارج شده و استفاده میانسالان 50 تا 65 سال از اینترنت رشد بی سابقه ای داشته است. (جاکسون52، ٢٠١٠) با این حال، جوانان از فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطی در سطحی بالاتر و به شیوه ای متفاوت از نسل پیشین، استفاده می کنند(جانکو53 ، کاتان54،2011، به نقل ازحریری،زمانی راد،1390)
شیفتگی نسل جوان به مظاهر فناوری اطلاعات و ارتباطات و استفاده گسترده آن ها از این فناوری ها کم و بیش در همه جوامع به نحو محسوسی مشاهده می شود. دسترسی گسترده به فناوری اطلاعات امروزه به عنوان تفاوت اساسی نسل جوان امروز با نسل بیست سال گذشته قلمداد می شود.(دیکر55،2010) برخی پژوهشها ( آنی56 و همکاران ،2007 وسوکر 57٢٠٠۵ ( یکی از جنبه های شکاف دیجیتالی را عامل سن دانسته اند. یافته های برخی پژوهش های دیگر حاکی از نقش موثر تفاوت سنی(کلوژن58، 2000، وایت 59و ویترال602000)در میزان فعالیت های رایانه ای افراد است؛ به این ترتیب که در افراد مسن تر، دانش و علاقمندی به رایانه کمتر از جوان تر هاست. پژوهش "فلاناگین"61 و "متزجر"62 نیز نشان داد که افراد مسن کمترین میزان پذیرش و استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات را دارند و بخش قابل ملاحظه ای از آن ها به کلی از جامعه اطلاعاتی کنار گذاشته شده اند(حریری،زمانی راد،1390) پژوهش "چوآ" و "شی" نیز رابطه معنی دار سن را با نگرش نسبت به رایانه تایید نموده است.(چوا، ، شی،2011).
2-10-3: جنسیت و شکاف دیجیتالی
اهمیت پرداختن به موضوع توانمندسازی زنان به عنوان نیمی از جمعیت جهان و شرکت آنها در فعالیت های اجتماعی با استفاده از فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطی در اسناد مربوط به اجلاس های جهانی درباره جامعه اطلاعاتی مورد تاکید قرارگرفته است. چنانچه نتایج پژوهش ها حاکی از وجود شکاف دیجیتالی جنسیت (نابرابری در دسترسی به فناوری های نوین بین زنان و مردان) درکشورهای در حال توسعه است. در متن شکاف دیجیتالی؛ شکاف جنسیتی به طور فزاینده ای مورد توجه است، به این معنی که اگر دسترسی و استفاده از فناوری های اطلاعات پیوند مستقیمی با توسعه اقتصادی و اجتماعی دارد پس باید این اطمینان حاصل شود که زنان در کشورهای در حال توسعه اهمیت فناوری های مذکور را درک کرده و آنها را مورد استفاده قرار می دهند. (صراف، 1385: 43)تاثیر عوامل اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی در دسترسی افراد به فناوری نوین، بر زنان جامعه بیشتر از مردان است، زیرا در بیشتر جوامع ، زنان نسبت به مردان از نظر آموزش، منابع مالی، مکان ، فرهنگ،و مهارت در سطح پایین تری قرار دارندو ازامکانات کمتری برخوردارند.(باستانی ، میزبان،1386: 49 )
رزا پلگادو63از انجمن "جامعه اینترنتی" می گوید که اکثریت زنان در کشورهای در حال توسعه در نتیجه فقدان سواد رایانه ای و غالبا کمبود آموزشی از فرصت های حائز اهمیت شغلی وتحصیلات تکمیلی باز می مانند. هرچند فناوری اطلاعات و ارتباطات این قابلیت را دارد که مشاغلی را برای بهبود زندگی زنان فراهم کند ، غالبا گزارش ها یادآور می شود که بطور کلی زنان نسبت به کسب درآمدهای پایین تر ، بیکاری بیشتر وتمرکز درمشاغل کم مهار ت تر ادامه می هند. در مورد استفاده ار اینترنت هم شکاف دیجیتالی بیشتر از سایر بخش هاست . (زارعیان:3)
طبق گزارش ITU در سال 2011 از نظر شکاف جنسیتی در استفاده از اینترنت: در ایران :در سال 2009 ، مردان با 4/15 درصد و زنان با 7/11درصد دارای شکاف جنسیتی در حدود 7/3- درصد می باشند . بیشترین شکاف جنسیتی در استقاده از اینترنت درکشور ترکیه در سال 2010، با اختلاف 2/20- بین زن ومرد(زنان با 9/29درصد ومردان با1/50 درصد) ، و کمترین شکاف جنسیتی در استفاده از اینترنت را کشور استرالیا (2009)دارد که زنان در این کشور7/78درصد و مردان 2/78درصددارای اختلاف 4/.-درصد می باشند. (آی تی یو، 2011: 117)(جهت کسب آگاهی از جزئیات بیشتر به جدول1 در پیوست مراجعه نمایید.)
2-10-4: سواد رایانه ای
تحقیقات نشان داده است که در کنار دسترسی، سواد رایانه ای نیز در میزان استفاده از فناوری اطلاعات وارتباطات از عوامل مهم در یک جامعه به حساب می آید.(توینر،دونات ،2008) "سواد" به عنوان توانایی خواندن و پردازش فکری اطلاعات به دست آمده از طریق خواندن متن تعریف شده است و سواد رایانه ای را می توان اینگونه تعریف نمود:
توانایی استفاده از رایانه و نرم افزار های مربوط برای اجرای کاربردها را سواد رایانه ای گویند.(منتظری و همکاران ،1386 :112) سواد رایانه ای تداعی کننده نوعی مهارت است که متضمن کارایی در تعدادی از کاربرد رایانه های امروزی ،مثل واژه پردازی و پست الکترونیک است (معنوی،1383 ،57 ).دونالد نورمن طرح چهار سطحی را برای سواد رایانه ای پیشنهاد کرد: نخستین سطح تسلط بر مفاهیم کلی و پایه بود.سطح دوم ، دانستن چگونگی استفاده از رایانه و انجام کار مفید با آن بود.سطح سوم سواد رایانه ای ، توانایی برنامه ریزی و سطح چهارم ، شناخت علم رایانه یا جایی که تخصص آنجاست می باشد.(ساولاینن،1383 ،به نقل از زمانی ، افشار کهن، 1388 :88 )
2-10-5: مهارت و شکاف دیجیتالی
شکاف دیجیتالی همچنین به عوامل دیگری مانند تفاوت در مهارت های دیجیتالی بستگی دارد. تغییرات درجامعه خواستار مهارت های جدید است ، به ویژه مهارت در استفاده از اینترنت که یکی از مهم ترین وسایل ارتباطی در جامعه معاصر می باشد.از آنجا که مقدار رو به رشد اطلاعات بر روی اینترنت باعث افزایش وابستگی مردم به اطلاعات می شود. مهارت استفاده ار اینترنت و فناوری اطلاعات و ارتباطات در حال حاضر به عنوان دارایی های حیاتی در نظر گرفته می شود. (ون دایک ، وند دارسن:2010: 893)
در تعبیری ساده و روان چنین می توان گفت که ظاهرا دسترسی به اینترنت به تنهایی برای برانگیختن اکثریت افراد برای استفاده ار اینترنت کافی نیست. یافته ها نشان می دهد که به ویژه در کشورهای توسعه یافته دلیل اصلی برای استفاده کم از اینترنت مسئله ی تسلط و مهارت کاربران است.(دونات، برند واینر،کرسچ باوم،2009 ) بنابراین در صورت تمهید تمامی مقدمات سخت افزاری استقرار فناوری اطلاعات و ارتباطات در یک منطقه، چنانچه افراد مهارت لازم برای استفاده از اطلاعات و همچنین تولید و عرضه اطلاعات موردنیاز آن منطقه را نداشته باشند، فناوری اطلاعات و ارتباطات چندان کارا نبوده و به عبارت دیگر، در جریان دسترسی موثر واقع نشده است. با این توضیح مشخص می شود که اساساً عامل مهارت همانند سایر ارکان توسعه، بر فناوری ارتباطات و اطلاعات نیز موثر می باشد . این تاثیر هم در حیطه استفاده و کاربرد و هم در سطح تولید و استقرار اطلاعات و فناوری مربوط به آن قابل تشخیص است.(دهقان،1386: 137)
استین64و لاروز65(2000) کا ربا اینترنت را نیازمند به توسعه دادن مجموعه ای از مهارت ها می دانند این مهارت ها عبارتنداز ایجاد و حفظ یک اتصال اینترنتی پایدار، یادگیری چگونه حرکت کردن بین صفحات در اینترنت، و جستجو برای اطلاعات مفید و مورد نظراست.
ون دایک (2005) مهارتها را به چهار مهارت تفسیم می کند که عبارتند از:مهارت های عملیاتی(مهارت کار با رایانه و شیکه سخت افزار و نرم افزار )، مهارت های اطلاعات رسمی (توانایی درک و رسیدن به ویژگی های رسمی رایانه و یک شبکه از قبیل ساختار فایل و لینک )، مهارت های اطلاعات اساسی(توانایی برای پیدا کردن، انتخاب، پردازش و ارزیابی اطلاعات در منابع خاص از رایانه ها و شبکه)، و مهارت های تکنیکی(ظرفیت استفاده از اطلاعات به عنوان ابزار برای اهداف خاص و برای هدف کلی بهبود موقعیت در یک در جامعه). وقتی این مهارتها به طور نامساوی در میان مردم تفسیم شود عوافب ناشی از این نابرابری مهارت حتی ممکن است نابرابری های اجتماعی (وایت66، مانون67،2007،ون دایک 2005) را تشدید کند. .( ون دایک ، وندارسن:2010: 895)
2-10-6: نگرش نسبت به فناوری اطلاعات و ارتباطات
علت دیگر شکاف دیجیتالی را می توان در ابعاد فرهنگی و نظام شخصیتی و نگرش افراد جست و جو کرد. گوردون آلپورت (1935) نگرش را چنین تعریف کرده است: "نگرش یک حالت آمادگی ذهنی و عصبی است که از طریق تجربه سازمان می یابد و بر واکنش خود نسبت به تمامی موضوعات و موقعیتهای وابسته به نگرش تاثیر مستقیم و پویا برجای می گذارد"
الخالدی 68وال جابری69 (1998)معتقدندکه نگرش تشکیل شده است از احساسی که افراد دارند (اجزاء عاطفی) ، باور، (قطعات شناختی)، و برنامه ریزی برای انجام این کار ( اجزاء رفتاری) .( چوآ،شی،2011 :1516)
مبنای این بحث در فرآیند جامعه پذیری نهفته است . فرآیند جامعه پذیری جریانی است که طی آن یک فرد بخش عمده ای از نظام ارزشی و عناصر فرهنگی جامعه خویش را درونی کرده و به عنوان جزیی از نظام شخصیتی خود قرار می دهد . طی این فرآیند ، مسائل سطح کلان جامعه مانند فرهنگ یا نظام آموزشی با مقتضیات سطح خرد یا نظام شخصیتی افراد در هم می آمیزد . عاملی که در این بین رخ می نماید، گزینش های ارزشی و نگرشی افراد است که طی جامعه پذیری از فرهنگ ، متاثر شده و انتخاب های ر فتاری افراد را شکل می دهد . تاثیر این عامل در توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات اصولاً به انتخاب ها و ترجیحات افراد برمی گردد که فارغ از فرهنگ جامعه نیست؛ یعنی در بسیاری موارد افراد، اساساً فناوری اطلاعات و ارتباطات را به عنوان یک انتخاب مرجع نمی پذیرند و با وجود بسط تمامی مقدمات سخت افزاری و امکان مالی برای کار با اینترنت، تن به اتصال و کار با شبکه نمی دهند .
اگر این فرضیه را بپذیریم که اینترنت فضای فرهنگی و ارزشی خاص خود را دارد، در بسیاری از موارد چنین فضایی با باورها و ارزش های افراد همسو نیست . این عامل به ویژه در برخی مناطق جهان که بنیان های سنتی مبتنی بر استحکام نهاد خانواده همچنان استوار باقی مانده است، بسیار عامل تاثیرگذاری خواهد بود . (دهقان،1386: 137)
2-10-7:میزان تسلط بر زبان انگلیسی
از ابعاد دیگر فرهنگ، زبان نیز نقش قابل ملاحظه ای در توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات دارد. واضح است که تکنولوژی بر روابط اجتماعی تا حد زیادی استوار است و با وجود گسترش ابعاد مختلف جهانی شدن، هنوز تفاو ت های زبانی به عنوان مانع عمده در روابط اجتماعی ایفای نقش می کنند . (دهقان ،1386 )در حالی که زبان غالب در شبکه جهانی، زبان انگلیسی است، بسیاری از زبان های محلی و منطقه ای اصولاً هیچ سهمی از اطلاعات موجود در شبکه را به خود اختصاص نداده اند.بنابر این تنها معدودی از افراد دنیا قادرند به یک زبان جهانی گفتگو کنند.(باستانی ، میزبان، 1386 :49 )در پژوهشی که در سال 2009 توسط الیزابت دونات و همکارانش صورت گرفته ، دریافتند که 73% از کاربران مهارت انگلیسی خود را در حد متوسط و ضعیف ارزیابی کرده اند.
2-10-8: دسترسی به فناوری اطلاعات وارتباطات
یکی از ابعاد تاثیرگذار بر شکاف بین کسانی است که به فنّاوری اطلاعات و ارتباطات پیشرفته مانند خدمات اینترنتی پهنای با ند دسترسی دارند و کسانی که به اشکال ساده فنّاوری اطلاعات و ارتباطات مانند خطوط تلفن ثابت دسترسی ندارند. اعتقاد بر این است که برخی از انواع شکاف بین کسانی وجود دارد که به ابزارهای و حمایت های اجتماعی مورد نیاز برای دسترسی و تبادل اطلاعات دسترسی دارند و آنهایی که از این حقوق برخوردار نیسیتند(جکسون 70و جبر میخائیل71؛ 2006: 269، به نقل ازنوری،1389 :4)
شکاف دیجیتالی به لحاظ تاریخی به عدم دسترسی فیزیکی به فناوری اطلاعات وارتباطات از قبیل کامپیوتر و اینترنت گفته می شود.(گروسکی72،2003) گروسکی معتقد است که این فقدان دسترسی به شکل شکاف در زمینه های فردی ، گروهی، اجتماعی، اقتصادی و مشارکت سیاسی خود را نشان می دهد. (والتز73،2011: 2) نابرابری واقعی در دسترسی و استفاده از اطلاعات و فناوری های ارتباطی بین کشورها (شکاف جهانی دیجیتالی) و بین گروههای داخل کشورها (شکاف داخلی دیجیتالی) حقیقتی است که آمار و اطلاعات فراوانی در تایید آن موجود است. این نابرابری که خود را به صورت شکاف دیجیتالی نشان می دهد در کشورهای کمتر توسعه یافته عمیق تر است.(نورایی، 1385) آمار نشان می دهد که از هر دو نفر آمریکایی، یک نفر به شبکه اینترنت متصل است، حال آنکه از هر 250 نفر آفریقایی، تنها یک نفر به شبکه متصل می باشد.
برخی صاحب نظران معتقدند که تعداد کاربران اینترنتی در هر جامعه ای، معرف وضعیت فناوری های ارتباطی و اطلاعات در آن کشور است. طبق گزارش اتحادیه بین ا لمللی راه دور در سال 2011 ،آمار دسترسی زیر شاخص های فناور اطلاعات وارتباطات در سال 2010، بیشتری سطح دسترسی را هنگ کنگ چین با 9.06 درصد رتبه یک جهانی و اریتره با 87/0درصد دسترسی، مقام 152 قرار دارد.ایران با 60/4 درصد دسترسی در مقام 70 جهانی قراردارد.(ای تی یو، 2011: 31)
چنانچه اینترنت در آینده به کانون جهانی داد و ستد تبدیل گردد، آنگاه چه سرنوشتی در انتظار میلیون ها نفری خواهد بود که اتصال به اینترنت برای آنان امکان پذیر نیست، دگرگونی یک شبکه اسرار آمیز و نفوذ آن در سیستم ارتباطات جهانی، تبادل اطلاعات و بازارهای تجاری؛ اینترنت را به عنوان سرچشمه و مظهر شکافی عظیم ما بین کشورهای صنعتی و در حال توسعه مطرح ساخته است. اصطلاح شکاف دیجیتالی صورت مختصر و کوتاه شده ای برای بیان نابرابری های بین المللی در زمینه دسترسی به فناوری اطلاعات و ارتباطات تلقی می شود. به عبارت دیگر می توان گفت تا اندازه ای شکاف مذکور به پاره های نابرابر از نظر دسترسی به اطلاعات تقسیم می کنند. برخی استدلال می کنند نیروهای مذکور موجب شده اند اغلب ملل جهان در دام عقب ماندگی دائمی گرفتار شوند همچنین کشمکش ها و درگیری های منطقه ای می تواند روحیه هر ملتی را تضعیف کرده و دچار گرفتاری های فراوان کند.(نورایی؛1385)
2-10-8-1 انواع دسترسی
دسترسی به فن آوری تنها تفاوت در دارا بودن و نداشتن فناوری نیست ، بلکه، تفاوت در درجه و نوع دسترسی نیز وجود دارد ( وانسچوئر،2003) افراد ی که در خانه دسترسی به اینترنت ندارند ،ممکن است از اینترنت در کتابخانه ها ،مراکز اجتماعی، خانه دوستان، و یا مدارس استفاده کنید، . و افرادی که در خانه به اینترنت دسترسی دارند این کار را به طور گسترده ای در شرایط فنی و اجتماعی به صورت متفاوت انجام می دهند.
یکی از مهم ترین شرایط فنی، نوع اتصال به اینترنت است. در مجموع، 82.3 درصد از خانواده ها به اینترنت اتصال پهن باند دسترسی دارند (به عنوان مثال، از طریق کابل یا DSL [خط دیجیتال مشترک)، و17.7 درصد باقی مانده اتصال به اینترنت را از طریق اتصال شماره گیری به تلفن ( dail up) انجام می دهند.. جای تعجب نیست، هر چند، نوع ارتباط درآمد خانوار، سطح تحصیلات، و عوامل دیگر متفاوت است. برای مثال، در میان بومیان آمریکا، 71.9 درصد از خانوارها به اینترنت باند پهن اتصال دارند، در حالی که در میان آمریکایی های آسیایی، 92 درصد از خانواده ها می توانند از طریق استفاده از باند پهن به اینترنت متصل شوندهمین دسترسی وتفاوت در اتصال به اینترنت در خانوا ده های گوناگون منجر به نابرابرهایی در دسترسی به اینترنت پرسرعت می شود. در کل در سال 2008 تنها 29.8 درصد از آمریکایی های بومی، دسترسی به اینترنت پرسرعت داشتند در مقایسه با 69.1درصداز آسیا آمریکایی ها، و همچنین تنها 18.4درصد از خانواده های با درآمد بین 5.000 دلارو 10.000 دلار دسترسی به اینترنت پرسرعت در مقایسه با 90.3درصداز خانواده های با درآمد بیش از150،000 دلار.
علاوه بر این، تحقیقات نشان می دهد که افرادی که از ارتباطات باند پهن خانگی از اینترنت استفاده می کنند به طور قابل توجهی متفاوت از مردمی هستند که در خانه از طریق شماره گیری و دایل آپ به اینترنت متصل می شوند.(هوریگن،2008) به عنوان مثال، 62 درصد از بزرگسالان که دسترسی به پهنای باند(اینترنت پرسرعت)دارند می توانندبه صورت آنلاین ،به اطلاعات دسترسی داشته باشند درمقایسه با 37 درصد کسانی که با شماره گیری کردن به اینترنت دسترسی داشتند. با وجود این داده های مقایسه ای درمورد دسترس جوانان به اینترنت ، تصور کنید که انواع برنامه های کاربردی و محتوای چند رسانه ای پیشرفته با پهنای باند فشرده توزیع می شود که جوانانی که با شماره گیری به اینترنت متصل می شوند امکان دانلود کردن چنین برنامه هایی را به دلیل سرعت پایین اینترنت را ندارند. و همچنین این جوانان نیاز دارند که خانواده برای داشتن یک خط تلفن جداگانه برای استفاده از اینترنت وادار نمایند. که این تقریبا غیر ممکن است.
عوامل اجتماعی نیز مانند عوامل فنی در شکل دادن به دسترسی به همان اندازه مهم هستند. تاثیر اعضای خانواده و دوستان در تصمیم گیری که آیا و چگونه به استفاده از کامپیوتر و اینترنت می تواند بسیار مهم باشد. مطالعه از 1،000 نفر در سن دیگو نشان داد که تماس های اجتماعی با سایر کاربران کامپیوتر، یک عامل کلیدی مرتبط با دسترسی به رایانه است. (اتحاد فناوری منطقه ای74، 2001). امروزه جوانان به احتمال زیاد به رایانه ها دسترسی دارند . با این حال، تسلط به رایانه بسته به نوع Alphaشدت در حمایت های اجتماعی، هر دو هم همسالان (مارگالیس75، استرلا76، گود77،هلم78 و نائو79 2008)و هم اعضای خانواده (بارون،80مارتین،81تاکیچی82 وفیثیان83،2009) بستگی دارد.(واسچوئر84،ماتاکنیاک85،2010: 185)
2-11: جهان و شکاف دیجیتالی
اتحادیه بین المللی ارتباطات راه دور 86ITU راجع به شاخصهای دسترسی به اطلاعات دیجیتال در کشورهای مختلف جهان ، در سال 2001اقدام به دسته بندی آنها در طبقه بندی چهارگانه ای نموده است. طبق این دسته بندی کلیه 180 کشور جهان در چهار گروه : کشورهای دارای بالاترین سطح دسترسی، کشورهای دارای سطح بالای دسترسی، کشورهای دارای سطح دسترسی متوسط و کشورهای دارای سطح دسترسی پائین دسته بندی شده اند.(نورایی)طبق گزارش این اتحادیه در سال 2011 ،این کشورها (1ز 152 کشور از نظرتوسعه شاخص های فناوری اطلاعات و ارتباطات IDI 87) عبارتند از:
1- کشورهای دارای بالاترین سطح IDI در سال 2010 : این گروه شامل 33 کشور عضو اتحادیه OECD که برخی از آنهاعبارتند از کروات، هنگ کنگ(چین)،مالتا،ماکائو(چین)، سنگاپور و امارات متحده عربی،آلمان، فرانسه، قطر،ایالات متحده امریکا،نروژ،دانمارک، فنلاند،بلژیک،سوئیس،هلند و…
2- کشور های دارای سطح بالای دسترسیIDI : در این گروه 33 کشور قرار داردکه برخی از آنها عبارتند از: یونان، ایتالیا، کره جنوبی، مالتا، لهستان، رومانی، عربستان سعودی، اسپانیا،پرتغال و…
3- کشورهای دارای سطح متوسط دسترسی IDI : در این گروه 43 کشور قرار دارندکه برخی از این کشورها عبارتند از: ایران، مصر، سوریه، تونس، اکراین ، چین ، آذربایجان، ترکیه، آنگولا، گابن، کوبا،و…
4- کشورهای دارای سطح پایین دسترسیIDI: در این گروه نیز 43 کشور قراردارندکه برخی از آنها عبارتند از: پاکستان، غنا، ازبکستان، اتیوپی، زیمبابوه، یمن، هند، کنیا، مالی، نپال، بنگلادش، چاد، اوگاندا و..(ای تی یو، 2011: 27).(جهت کسب آگاهی از جزئیات بیشتر به جدول 2در پیوست مراجعه نمایید.)
2-12: ایران و شکاف دیجبتالی
شکاف دیجیتالی در رابطه با ایران در سه سطح قابل بررسی است، نخست در سطح جهانی که می توان گفت شکاف دیجیتالی ناشی از این واقعیت است که بخشی از جهان به سرعت درحال پیشرفت است و بخوبی توانسته است ازICT در جهت منافع ملی خود استفاده کند و بخشی از جهان با همین سرعت در حال فاصله گرفتن و عقب افتادن است.
وجه دوم شکاف دیجیتالی در رابطه با ایران در سطح ملی مطرح است. بخشی از جامعه ما سریعتر وارد عصر دیجیتالی شده و سعی میکند همگام با جهان پیشرفته حرکت کند و در مقابل بخش دیگر با همان سرعت در حال فاصله گرفتن از عصر دیجیتال است. درواقع ما با جامعه ای 2 پاره مواجه هستیم که در کنار هم در حال زیستن هستند. نکته قابل توجه در این میان عمیق تر کردن فاصله ی سنت و مدرنیته توسط شکاف دیجیتالی درون جامعه است. با کمی دقت در می یابیم نسل جدید پرچمدار انقلاب دبجیتالی است و این پرچم را در سنتی ترین خانواده ها هم برافراشته است.
وجه سوم، شکاف دیجیتالی در سطح فردی است. این شکاف در درون انسان دیجیتالی شده بوجود می آید. به این معنی که بخشی از وجود سریعتر از بخش دیگر متحول میشود . یک بخش رو به جلو حرکت می کند که مارا هم همراه باخود میشکد و بخش دیگر هم چون ریشه در عمیق ترین تجربه های تاریخی و فرهنگی دارد خواهان حفظ موقعیت فعلی است. در بخش محافظه کار دو عنصر تشکیل دهنده قابل تشخیص است: پارادایم های کارساز و پارادایم های منسوخ. در این میان انسان ایرانی دیجیتالی شده نیاز به خردی برای تشخیص و انتخاب دارد. تا بین دو بخش وجودی او همگامی ای در راستای ارزیابی عناصر، ارزش ها ، باورها، اعتقادها و الگوها شکل گیرد تا در نهایت تشخیص داده شود که بطور کلی کدام پارادایم باید باقی بماند و کدام پارادایم کنار گذاشته شود . این امر نیز با معیار یا خرد انتخاب انجام می گیرد.( خاصه، سعادت،1385 )
2-13 : وضعیت ایران درجهان:
طبق گزارش اتحادیه بین المللی ارتباطات راه دور ITU در سال 2011 ، کشورها را از نظرتوسعه شاخص های فناوری اطلاعات و ارتباطات IDI به چهار طبقه دارای بالاترین سطح دسترسی، سطح بالای دسترسی، سطح متوسط و سطح پایین دسترسی تقسیم بندی نموده است ایران از 152 کشور دارای سطح دسترسی و توسعه شاخص های فناوری اطلاعات و ارتباطات در سال 2010 در حد متوسط ، در جهان دارای رتبه 87 و در منطقه آسیا و اقیانوسیه دارای رتبه 14 می باشد.( جهت کسب آگاهی از جزئیات بیشتر به جدول 3 و 4 در پیوست مراجعه نمایید) بنا بر آخرین آمار سرشماری نفوس و مسکن سال 1390، تعداد کاربران اینترنت در کشور11 میلیون و 221 هزار و 810 نفر .و ضریب نفوذ اینترنت جمعیت شش ساله و بالاتر 6/16 درصد ، برای جمعیت 10 سال و بالاتر 7/15 درصد و جمعیت 15 تا 24 سال 29 درصد و همچنین ورصد خانواده های دارای رایانه 4/33 درصد ، اعلام نموده است .(آذر،1391: 4)
2-14: تئوری های کاهش شکاف دیجیتالی
چنانکه می دانیم فن آوری اطلاعات پیوند نزدیکی با پیشرفت اجتماعی دارد. اما پرسش آن است که آیا این پیشرفت بدون دستیابی همه ی اقشار وگروه های اجتماعی درهمه ی نقاط دنیازن و مرد، پیر و جوان، دارا و ندار، شهری و روستایی، باسواد و کم سواد، اروپایی و افریقایی … به این فن آوری وامکانات آن دست یافتنی است. آیا یک جامعه، در سطح محلی یا جهانی، می تواند به پیشرفت فنی نایل شود اگر به این مسئله توجه نکند؟ راه های پرداختن به آن چیست؟ اصطلاح"شکاف دیجیتالی " به منظور پاسخ گویی به این گونه پرسش ها به کارمی رود. واقعیت این است که شکاف دیجیتال، به عنوان یک پدیده، درهمه ی جوامع وجود دارد، اگرچه شکل بروز آن متفاوت است. دیدگاه های گوناگونی نسبت به این پدیده وجود دارد .این دیدگاه ها را می توان به سه گروه متمایز تقسیم کرد:
یک) دیدگاه فن مدارانه88 : برخی براین باوراند که بهترین راه مواجهه با شکاف دیجیتالی دراختیار گذاشتن امکانات فنی همچون رایانه های شخصی، تارنما، و ارتباط سریع مخابراتی است.
دو) دیدگاه مردم مدارانه89: برخی دیگر تکیه را برافراد می گذارند، و معتقدند که تنها با آموزش مردم و ایجاد گروه های اجتماعی مناسب می توان بر این پدیده فایق آمد.
سه)دیدگاه فنی- اجتماعی90 : این دیدگاه راه حل را در آمیزش متوازن جنبه های فنی و اجتماعی می بیبند، و جداکردن این دو را، چونان که دو دیدگاه دیگر به آن تمایل دارند ،نادرست می انگارد.( کلاهدوز و کلاهدوز، 1386)
2-15: اضطراب
اضطراب عبارت است ازحا لت هیجانی منفی همراه با احساس عصبانیت، ناراحتی و تشویش که با فعالیت یا برانگیختگی جسمانی نیز همراه است (عبدلی، 1384، به نقل از زمانی، مرادی، 1388: 82)
الیس 91،یکی از روان شناسان، اضطراب و اختلالات عاطفی را نتیجهء طرز تفکر غیرمنطقی و غیرعقلانی می داند.به نظر او،افکار و عواطف،کنشهای متفاوت و جداگانه ای نیستند.پس تا زمانی که تفکر غیرعقلانی ادامه دارد، اختلالات عاطفی نیز به قوت خود باقی می ماند.
انسان را اشیای خارجی مضطرب و برآشفته نمی کند؛بلکه دیدگاه و تصوری که او از اشیا دارد،سبب نگرانی و اضطراب می شود.تمام مشکلات عاطفی افراد از تفکرات موهوم آنان سرچشمه می گیرد که از نظر تجربی معتبر نیست.(حسینی ،1375 )
الیس اضطراب و اختلالات رفتاری را زادهء طرز تفکر خیالی و بی معنی انسان می داند. راجرز92،روان شناس دیگر،اضطراب را نتیجهء ناهماهنگی و تضاد بین خویشتن پنداری فرد و تجربهء او می داند.در حالت اضطراب، مفهومی که فرد از خویش دارد،با تجربیات او مغایر است.هنگامی که فرد از خود مفهومی دارد که با تجاربش هماهنگی نسبی دارد،احساس می کند که برطبق ارزشها،خواسته ها و تجارب گذشته اش عمل می کند،پس در نتیجه از سازگاری کافی برخوردار می گردد.
اسپیلبرگ93 1966 اولین کسی بود که اضطراب را به دو بعد اضطراب خصیصه ای94 و اضطراب حالتی95 تقسیم کرد. اضطراب حالتی به هیجا نات موقتی که با نگرانی و تنش همراه است، اطلاق می شود و اضطراب صفتی گرایش رفتاری نسبتاً پایدار و اکتسابی است که اغلب به عنوان یک ویژگی شخصیتی توصیف می شود. این نوع اضطراب موجب می شود تا فرد دامنه گسترده ای از شرایط غیر خطرناک را تهدیدزا و یا خطرناک درک کند.( زمانی، مرادی، 1388: 84)
2-16: اضطراب رایانه
در زندگی کنونی ، رایانه ها در همه جا حضور دارند و در نتیجه ، بسیاری از افراد با رایانه و کار با آن تجربه مستقیم یا غیر مستقیم دارند. اما استفاده از رایانه ، همیشه یک رویداد رضایت بخش و شاد نیست. در ایران ، اکثریت قریب به اتفاق افراد جامعه ، به طور مستقیم و غیر مستقیم در معرض تعامل با رایانه قرار گرفته اند . بدیهی است که این روند ، به دلیل گسترده بودن کاربرهای رایانه، متفاوت بودن میزان تجارب کاربران ، جدید بودن و به روز شدن فزاینده این فناوری و آشنایی کم افراد با آن ، موانعی را فرا روی کاربران در استفاده بهینه از فن آوری اطلاعات و ارتباطات قرار خواهد داد. (غلامعلی لواسانی، 1388 : 102 )
از سوی دیگر ، در طول دهه گذشته ، تاکید بر کاربرد رایانه در زندگی روزمره و حتی بیشتر از آن ، در حیات دانشگاهی وجود داشته است. کلاس های چند رسانه ای با فن آوری های وابسته به ر ایانه ، به سرعت در حال تبدیل شدن به هنجار در فضای دانشگاه هستند. دانشجویان به طورفزاینده ای ملزم می شوند تکالیفی را بر روی رایانه آماده سازند و برای پروژه های کلاسی، از نرم افزار و سخت افزار رایانه استفاده کنند. ( بایلی، میشل و پارکر ، 2001، به نقل از غلامعلی لواسانی) این تقاضای فزاینده به رایانه برای بسیاری از افراد با اضطراب و استرس همراه است .(حسن زاده، 1388 : 52 ). پدیده اضطراب رایانه ، یکی از چنین موانعی است که منجر به اجتناب افراد از مواجهه با رایانه می شود.( غلامعلی لواسانی، 1388 : 102 ).
طبق تعریف 96 DSM IV از انجمن روانپزشکی آمریکا توصیف اضطراب و خلق و خوی عبارت ازتجربیاتی که همراه با ترس، دلهره، عصبی بودن، نگران، تنش است. اختلالات اضطرابی شناخته شده عبارتند از ترس از ظاهر شدن در ملاء عام، ترس از فضای بسته، و یا ترس مداوم از دیگران نزدیک شدن به دیگران که ممکن است به او صدمه بزنند..
در حال حاضر، اضطراب رایانه می تواند به یک لیست از اختلالات اضطرابی رایج اضافه شود..و می توان آن را بدین صورت تعریف کرد: احساس ترس و دلهره احساس توسط افراد در هنگام استفاده ازرایانه و یا حتی فکر کردن به استفاده از آن .(سیمون سون،مورر،مونتاگ توراردی ،ویتاکر97،1987، به نفل از بیکر98 و همکاران،2007 : 2852)اضطراب کامپیوتر باید به عنوان یک رنج بالقوه جدی تلقی می شود،
ا ضطراب رایانه ، نوع خاصی از اضطراب است که معمولاً در یک موقعیت خاص رخ می دهد و افرادی که مبتلا به اضطراب کامپیوتر هستند ممکن است ترسی از نا آشنایی، احساس ناکامی، خجا لت و شرم، شکست و یاس و ناامیدی را تجربه کنند .( حسن زاده، 1388 : 52) اضطراب رایانه را توماس ، هاوارد و مورفی (1986) چنین تعریف کرده اند: "ترس از کار اجباری و یا محتمل با رایانه ، که ربطی به تهدید واقعی که از سوی رایانه متوجه کاربر باشد ندارد.( نادری و احدی ، 1384 :9 ) مشخصه اضطراب رایانه به عنوان یک واکنش عاطفی، ترس درونی از نتایج منفی احتمالی از جمله صدمه زدن به تجهیزات و یا احمق به نظر رسیدن عنوان می شود. از نقطه نظر پردازش اطلاعاتی، احساسات منفی در نتیجه ی اضطراب بسیار، منابع شناختی درباره اجرای کار را کم می کند (کانفر و هگشتاد99، 1997). بنابراین عملکرد شرکت کنندگان دارای اضطراب رایانه ای بالا ممکن است نسبت به کسانی که اضطراب رایانه ای کمی دارند و یا فاقد آنند، ضعیفتر باشد(سام، اوتمان ونوردین100 ،2005 : 206)
اضطراب رایانه از نوع اضطراب حالتی است که درموقعیت های مختلف تغییر می کند.(وونگ، 2007،فولر، ویسیان و براون 101،2006 ، به نقل از رحیمی، ید ا للهی ، 1390: 52) و تحت تاثیر عوامل متعددی کاهش یا افزایش می یاید.تحقیقات نشان داده است که اضطراب رایانه به طور قابل توجهی به دیگر ساختار های روانشناختی مانند نگرش نسبت به رایانه ، نیت در استفاده از رایانه، و به رفتارهای خاص از جمله استفاده واقعی از رایانه ، توانایی افراد برای یادگیری برنامه های کاربردی جدید،
خودکارآمدی در هنگام استفاده از رایانه مرتبط است.(هاولکا،بیسلی102:51)
بکرز و اشمیت (2001) با دو نمونه از دانشجویان روان شناسی و تحلیل عوامل تاییدی نتیجه گرفتند که اضطراب رایانه برا ساس یک مدل شش عاملی تبیین می شود. این عامل ها عبارتند از سواد و تجربه رایانه ، خودکارآمدی رایانه ، برانگیختگی جسمانی حاصل از کار با رایانه ، احساسات انفعالی درباره رایانه، باورهای سودمندی رایانه، و باورها در باره انسان زدایی رایانه.(غلامعلی لواسانی،1383: 80 ).
2-17: سطوح اضطراب رایانه:
لری روزن103 و میشل ویل104 در کتاب ترس از رایانه: روش ها و رفتار تحقیق، ابزار ورایانه ،از سه سطح در فناوری هراسی یا تکنو فوبیا105 سخن گفته اند که عبارتند از:
* فناوری هراس مضطرب106: نشانه های کلاسیک اضطراب زمانی که از فناوری استفاده می کنند: عرق کف دست، تپش قلب، و سردرد.
* فناوری هراسی شناختی: در ظاهر آرام و راحت است، اما در درون متلاطم است و با پیام های منفی مانند" همه می توانند با این دستگاه کار کنند به جز من"و " من دکمه اشتباه را خواهم زد و این دستگاه را خراب خواهم کرد" با خود سخن می گویند.
* کاربرناراحت107: ممکن است کمی مضطرب باشد یا از برخی از اظهارات منفی استفاده کند ، اما به طور کلی به یک مشاوره نیاز دارد)اسکراپیلو108،2003)
2-18: عوامل موثر بر اضطراب رایانه
همانطور که در بالا شرح داده شد، عوامل مختلفی می تواند در اضطراب کامپیوترموثر باشد. موارد جمعیت شناختی ، تجربه کامپیوتر (یا عدم)، نگرش نسبت به کامپیوتر، و سطح آموزشی، چه به صورت مستقیم یا غیر مستقیم ممکن است منجر به اضطراب کامپیوتر شود که در موعد مقرر می تواندباعث اجتناب ازکا ر با رایانه گردد.)بورکت109،بورکت،کامپتون110،2001: 78)
2-18-1: خودکار آمدی111 و اضطراب رایانه
کینزی، دلکورت و پاورز 112(1994) خود کارآمدی را به صورت اعتماد یک فرد به توانایی خود تعریف کرده اند، که ممکن است بر انجام کارها تاثیر بگذارد:
"خود کارآمدی نشان دهنده اعتماد یک فرد به توانایی خود در انجام دادن رفتار مورد نیاز برای ایجاد نتیجه خاص است و تصور می شود اثر مستقیمی بر انتخاب اقدام به یک عمل، و نیز تلاشی که صرف شده و پشتکاری که نشان داده خواهد شد، دارد." (سام، اوتمان ،نوردین،2005: 207)
تاثیر خودکارآمدی بر انتخاب اقدام کردن یا نکردن به یک عمل، تلاشی که صرف انجام آن کار شده، و پایداری در اتمام آن عمل نشان داده شده است (بوفارد113- بوچارد114، 1990). خودکارآمدی از نظریه شناختی – اجتماعی بندورا سرچشمه می گیرد . از دیدگاه بندورا ( 1986 ) خودکارآمدی را می توان به شرح زیر تعریف کرد : برآوردی که فرد از توانایی خود برای عمل کردن و رفتار موفقیت آمیز جهت ایجاد نتیجه دارد . افرادی که خود را برای انجام مهارت ها یا فعالیت های خاص توانا می بینند بهتر تلاش می کنند و از عهده انجام موفقیت بر می آیند .) مشکانی و همکاران ،1389)هرچه افراد خود کارآمدی شان را بیشتر بدانند، فعا لتر بوده و پایداری و استقامت شان در کار طولانی تر خواهد بود (باندورا، 1986 به نقل از سام، اوتمان ،نوردین،2005).مطالعات انجام شده توسط ایگباریا115 و ایواری 1995116، در مورد تاثیر خود کارآمدی رایانه بر کاربرد رایانه به نتیجه منجر شدکه خودکارآمدی رایانه تاثیر سودمندی بر کاربرد فناوری دارد.( مشکانی ،قطب الدینی، محمد خانی،1389 : 56)
مطالعات متعدد، اثر اضطراب و خود کارآیی کامپیوتری را بر رفتارهای مربوط به رایانه نشان داده اند. مشخص شده است که خود کارآیی کامپیوتری ارتباط مثبتی با عملکرد در حین آموزش رایانه دارد (وبستر و مارتوچیو، 1992). اعتماد یک دانشجو در مورد مهارت های رایانه ای ممکن است بر تمایل به یادگیری این مهارت ها تاثیر بگذارد. هرچه اعتماد دانشجو به مهارت های رایانه ای کمتر باشد، تمایل وی به یادگیری تکنولوژی رایانه بیشتر می شود (ژانگ و اسپینوزا ،1998)
2-18-2: نگرش و اضطراب رایانه
نگرش حالت روانی پیچیده ای است که شامل باورها،احساسات، ارزش ها، و گرایش ها برای عمل کردن به روش های معین برای پذیرش چیزی یا ارزیابی کلی فرد از عملکرد رفتار خود است.(راوی و همکاران ، آمارجی و همکاران 2005 ) نگرش نسبت به کاربرد فناوری به ارزیابی کاربر از درجه مطلوبیت به کارگیری فناروی اطلاع می شود . نگرش نسبت به کاربرد فناروی به طور مستقیم از متغیر های بیرونی ، هم از نظر سهولت ادراک شده ی فناوری و هم از طریق سودمندی ادراک شده فناوری اثر می پذیرد.( مشکانی ،قطب الدینی، محمد خانی،1389 :54 )
نگرش نسبت به رایانه به تمایل یا احساس خشنودی یا نا خشنودی فرد در کسب فناوری های نوین رایانه ای تعریف شده است که در این خصوص نگرش نسبت به فناوری های رایانه ای می تواند شامل هر چیزی که به طریقی با رایانه در ارتباط است، مانند نگر ش فرد به یادگیری برنامه های رایانه ای یا شرکت در دوره های آموزشی مربوط باشد؛ نگرش کاربران نه تنها می تواند تمایل آنها در استفاده از رایانه تاثیر بگذارد بلکه رابطه مثبتی بین میزان تجارت کار بارایانه و نگرش مطلوب نسبت به رایانه وجود دارد.(کادیجوچ،2000، به نقل ازعلی آبادی، مشتاقی لارگانی ،1385: 114)
وودرو117 (1991) مدعی است که نگرش دانشجویان نسبت به کامپیوترها، موضوع مهمی در رشته های کامپیوتر و برنامه های آموزشی مبتنی بر کامپیوتر محسوب می شود. در صورتی که کامپیوتر به عنوان ابزار تدریس و آموزش مورد استفاده قرار گیرد، نظارت بر نگرش کاربران نسبت به آن باید یک فرایند مداوم باشد(سام، اوتمان ،نوردین،2005)
یوسورو118(2000) در پژوهشی به آزمون نقش نگرشها به عنوان عاملی موثر در استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاع رسانی، و به تاثیرات مثبت و معنادار نگرشهای عاطفی و شناختی نسبت به رایانه در استفاده از نظام اطلاع رسانی پرداخته است. (زکی،1385 : 31)
2-18-3: آموزش واضطراب رایانه
ایگباریاو پاراسورمن119(1989)با اشاره به دو مطالعه گوتک و بیکسون120( 1985)،رائوب121 1981نشان داد که آموزش و پرورش یک رابطه منفی و معنا دار با اضطراب رایانه دارد، اما ارتباط مثبت با نگرش به رایانه دارد. هاوارد 122و اسمیت123 (1986) دریافتند که فقدان آموزش و دانش ازرایانه می تواند باعث ترس عملیاتی در مورد استفاده ازرایانه و نرم افزار های ریانه ای شود. این مطالعه نشان داد با افزایش آموزش، کاهش اضطراب رایانه ای کاهش می باد و احساس خودکارآمدی رایانه افزایش می یابد.
بلوم (1985) اظهار داشت که مربیان می توانند درک درستی از اضطراب رایانه را با معرفی آن در دوره آموزشی داشته باشند.. این امر با آموزش روشهای زیر ساختی ، مهارت و عملکرد تحقق می یابد. مربیان باید به فرد مضطرب آموزش دهند که چرا و چگونه است که او دچار اضطراب می شود. مربی با ید قادر باشد که با احساسات ناراحت کننده فردمقابله کند و به او پاسخ های مثبت را القا نماید.مهم این است که مربی قادر باشد به کارآموز توضیح دهد که چگونه رایانه ها می تواند با برنامه های آموزشی ، مهارت او را بهبود بخشد. در واقع مربی کلید ی برای کاهش اضطراب رایانه ای کارآموز است.(لی مارتین124، 1998: 38)
2-19: پیشینه ی پژوهش شکاف دیجیتالی و اضطراب رایانه
2-19-1: تحقیقات انجام شده در داخل کشور
– نجلا حریری و نسترن زمانی راد در پژوهشی با موضوع بررسی شکاف دیجیتالی بین نسل ها از نظر آشنایی،علاقه و استفاده از فناوری های اطلاعات و ارتباطات در سال 1390 انجام داده اند.به این نتیجه رسیده اند که میزان علاقه به مظاهر فناوری اطلاعات و ارتباطات نیز در فرزندان به نحومعنی داری بیش از والدین آن ها بود. از نظر میزان استفاده نیز میانگین استفاده فرزندان از فناوری ها بالاتر از والدین بود و تفاوت معنی داری میان میانگین استفاده والدین و فرزندان از فناوری ها مشاهده گردید.

-جواد افشار کهن و زهرا زمانی در تحقیقی با عنوان جوانان و شکاف دیجیتالی با تاکیدبر جوانان 15 تا 29 ساله همدان در سال 1388 به این نتبجه رسیده اند که میان فقدان سواد اطلاعاتی ، فقدان سواد رایانه ای و فقدان مهارت در استفاده از اینترنت و ایجاد شکاف دیجیتالی در جوانان رابطه وجود دارد. این نتایج همچنین نشان می دهد میان پایگاه اقتصادی – اجتماعی والدین و ایجاد شکاف دیجیتالی نیز رابطه معناداری وجود دارد . سطح تحصیلات جوانان نیز در دستیابی انها به اینترنت موثر است . رابطه معناداری نیز میان سطح تحصیلات افرادو ایجاد شکاف دیجیتالی دیده می شود. این تحقیق به صورت پیمایشی صورت گرفته است.

-جوادی و زنجانی زاده در پایان نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان بررسی میزان و نوع استفاده ازاینترنت و تاثیر آن بر ارزشهای خانواده در بین دانش آموزان دبیرستانی ناحیه 3 مشهد در سال تحصیلی 1382-1383تاثیر اینترنت را با استفاده از نظریات ارتباطات جمعی، پویایی گروهها، کنش – ارتباطی و نظریه نیازها مورد سنجش قرار داد. و به این نتیجه رسید که 45 % دانش آموزان(در آن سال) از اینترنت استفاده می کنند
-محمد سلطانی فر در پژوهشی با عنوان تحلیل سواد اینترنتی دانَش آموزان سال سوم دبیرستان شهر تهران 1386-1385 در مقایسه با مربیان و والدین آنها که از نوع توصیفی بوده است به این نتایج رسیده است که در توانایی استفاده از اینترنت میان دانش آموزان ، مربیان و والدین آنها تفاوت معنا داری وجود دارد. میزان استفاده دانش آموزان از اینترنت بیشتر از والدین ومربیان آنهاست .
– سلیمانی، موسوی و پریرخ در پژوهشی با عنوان ، بررسی رابطه ی بین میزان استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات با ویژگی های جمعیت شناختی اعضای هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد در سال 87-88 توسط انجام شده است ، به این نتایج دست یافته اند که میانگین استفاده از رایانه و نرم افزارها، اینترنت و سرویس های اینترنتی، میزان استفاده از فناوری اطلات و ارتباطات درانجام عملکردهای آموزش میان زنان بیشتر از مردان و میزان استفاده از فناور ی اطلاعات و ارتباطات در انجام عملکردهای پژوهشی مردان بیشتر از زنان است. در رابطه با سن ، رابطه ی منفی (معکوس) وجود دارد.

– محمد احمدی ده قطب الدینی، محد مشکانی، عظیم محمد خانی در پژوهشی که با عنوان تاثیر خود کارآمدی رایانه و اضطراب رایانه بر سازه های مدل پذیرش فناوری دیویس : چشم اندازهای جدید روان شناسی اجتماعی در سال 1389 انجام داده اند به این نتایج دست یافته اند که مدل دیویس ، برازندگی مناسبی با داده ها دارد و اثر مستقیم خودکارآمدی رایانه بر سهولت ادراک شده رایانه وکاربرد واقعی رایانه ، مثبت و معنادار است. همچنین ، اثر مستقیم اضطراب رایانه بر سودمندی ادراک شده رایانه منفی و معنا دار و بر سهولت ادراک شده کاربر رایانه منفی و معنادار نیست.مدل مطرح شده موید نقش خود کارآمدی رایانه و اضطراب رایانه در کاربرد واقعی رایانه توسط کاربران بودند.

– مهدی سبحانی نژاد ، علی نوروزی ،جواد امانی و علی اصغر حیات در پژوهشی با عنوان تبیین نقش حمایت سازمانی،تجربه ، اضطراب و خود کار آمدی رایانه در پیش بینی کاربست رایانه در سال 1389 انجام شده یافته های پژوهش حاکی از آن است که تجربه استفاده از رایانه تاثیر مستقیم و منفی بر اضطراب رایانه دارد. و از طرف دیگر حمایت سازمانی اثر مستقیم و مثبتی بر خود کار آمدی رایانه دارد و در عین حال تاثیری بر اضطراب رایانه ندارد.خودکارآمدی رایانه نیز تاثیری بر اضطراب و استفاده از رایانه نداشته و اضطراب رایانه نیز اثر مستقیم و منفی بر استفاده از رایانه دارد

– قهرمان محمودی و سید عباس سیادتی در پژوهشی با عنوان بررسی اضطراب کامپیوتر در اعضای هیات علمی و مدیران پرستاری که توسط در سال 1388 انجام شده است به این نتیجه رسیده که میان اضطراب کامپیوتر و برخی ویژگیهای جمعیت شناختی نظیر جنسیت، تحصیلات و نوع شغل اعضای هیات علمی و مدیران دانشکد ه های پرستاری و مامایی دانشگا ههای دولتی و آزاد اسلامی مازندران، ارتباط معناداری وجود دارد.

– رمضان حسن زاده و قهرمان محمودی و مریم جوادیان در تحقیقی با عنوان بررسی میزان اضطراب کامپیوتر در اعضای هیات علمی و مدیران در سال 1387 انجام گرفته به این نتایج رسیده اند که میان اضطراب کامپیوتر و برخی ویژگیهای جمعیت شناختی نظیر جنسیت، تحصیلات و نوع شغل اعضای هیات علمی و مدیران دانشکده های پرستاری و مامایی دانشگاه های دولتی و آزاد اسلامی مازندران، ارتباط معنی داری وجود دارد.

– غلامعلی لواسانی در تدارک مدل معادلات ساختاری اضطراب رایانه در دانشجویان دانشگاه تهران در سال 1383 بدین نتیجه رسیده اند که این مدل مشخص می کند که ویژگی های فردی و تجربه رایانه به افزایش خودکارآمدی رایانه و در تداوم این مسیر به کاهش اضطراب رایانه دانشجویان منجر می شود.

– رحیمی و یداللهی رابطه اضطراب رایانه دانش آموزان دوره متوسطه با رشته تحصیلی جنسیت و پیشرفت درسی زبان انگلیسی(1389) در یافتند که بین اضطراب رایانه و رشته تحصیلی دانش آموزان ارتباط معناداری وجود دارد؛ بدین ترتیب که میزان اضطراب رایانه دانش آموزان رشته ریاضی فیزیک در مقایسه با دانش آموزان رشته های دیگر کمتر است. نتایج در زمینه جنسیت نشان داد که بین اضطراب رایانه و جنسیت ارتباط معنا داری وجود ندارد اما میزان اضطراب رایانه هر دو گروه نمونه (پسران و دختران) دانش آموزان ایرانی در مقایسه با میزان اضطراب رایانه افرادی که در پژوهش های دیگر مورد بررسی قرار گرفته اند بسیار متفاوت است

-فرح نادری با تحقیق با عنوان اضطراب کامپیوتر و رابطه آن با ویژگیهای فردی در بین دانشجویان دانشگاه شهید چمران و دانشگاه آزاد اسلامی اهواز در سال 1385 به این نتایج دست یافتند که بین سن و جنسیت و اضطراب کامپیوتر رابطه معناداری وجود ندارد. ولی بین رشته های مختلف تحصیلی دانشگاهی از لحاظ اضطراب کامپیوتر رابطه معناداری وجوددارد.

– علی آبادی و مشتاقی در پژوهشی با عنوان اعتبار یابی وتعیین ساختار فرم فارسی مقیاس نگرش سنج کامپیوتر "CAS" و رابطه نگرش کامپیوتری با ویژگی های فردی در بین دانشجویان دانشگا ه های تهران(1385) به نتایج دست یافتند که بین جنسیت ونگرش نسبت به کامپیوتر رابطه معنا دار وجود دارد و نگرش دختران نسبت به پسران بهتر است و همچنین به دانشگاه های محل تحصیل و نگرش نسبت به کامپیوتر نیز تفاوت معنا داری به دست آمده است.

– اکبری بورنگ و رضائیان در تحقیقی با عنوان اضطراب رایانه در دانشجویان دانشگاه اراک و رابطه آن با کارآمدی رایانه که توسط در سال 1387 انجام شده است دریافتند که دانشجویان دانشگاه اراک از اضطراب رایانه بالاتر از حد خفیف برخوردار بودندو بین کارآمدی رایانه ای و اضطراب رایانه رابطه معنی داری به دست آمد و از متغیر های فردی (جنسیت،رشته تحصیلی ، معدل ) تنها مولفه رشته تحصیلی در پیش بینی متغیر ملاک(اضطراب رایانه) تاثیر معنی داری داشت.همچنین بررسی تفاوت میانگین نمرات اضطراب رایانه دختران و پسران تفاوت معنی داری نشان نداد.
2-19-2: تحقیقات انجام شده در خارج از کشور
– استر هارجیتایی125در تحقیق با عنوان صعود به سطح دوم شکاف دیجیتال: تفاوت در مهارت های آنلاین افراد توسط در سال 2002 بدین نتیجه رسیده اند که یک تفاوت نسلی بین افراد جوان و افراد مسن تر در استفاده از صفحات وب وجود دارد همچنین افراد جوان نسبت به همتایان قریمی تر بسیار آسان تر می توانند به صورت آنلاین ارتباط برقرار نمایند .

– سونیا لیوینگستون126وآلن هلسپر 127 درپژوهشی با عنوان کودکان ، جوانان و شکاف دیجیتالی در سال2007 به این یافته ها رسیده اند که به طور کلی با افزایش سن فرصت استفاده از اینترنت و ارتباط آنلاین بیشتر می شود بدون در نظر گرفتن طبقه اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی. همچنین دختران در سن بین 9 تا 15 سال از راه های مختلفی از اینترنت استفاده می کنند ولی پسران در سن 16 تا 19 سالگی استفاده گسترده ای از اینترنت دارند.نیزکسانی که مهارت بیشتری در استفاده از اینترنت دارند ( سال های بیشتری از نظر استفاده از اینترنت- خود کارآمدی بیشتر – مهارت بیشتر) استفاده بیشتری از اینترنت می کنند و در فرضیه آخر به این نتیجه رسیده اند که نه تنها کاربران ماهر نسبت به کاربران غیر ماهر فرصت های بیشتری دارند کودکان بزرگتر از کودکان کوچکترفرصتهای بیشتری دارند.

-ماتیو استین128 و روبرت لاروس129 در تحقیقی با عنوان خودکارآمدی اینترنت و روانشناسی شکاف دیجیتالی درسال 2000 انجام گرفته به این نتایج دست یافته اند که: بین خودکارامدی اینترنت و تجربیات قبلی کار با اینترنت رابطه معنادارمثبتی وجود دارد.و همچنین خودکارآمدی اینترنت ارتبا ط قابل توجهی با مهارت استفاده از اینترنت دارد.و استرس اینترنت رابطه معنا دار منفی با خودکارآمدی اینترنت دارد.

– لان130 در بررسی استفاده اعضای هیئت علمی دانشگاه الینیویز شمالی از رایانه (1993)به نتایج زیر دست یافت: میان متغیر های مهارت رایانه ای با نگرش نسبت به استفاده از رایانه ، رابطه معنی داری وجود دارد.

– واسرمن131 وریچموند ابوت132 در تحقیقی با عنوان جنسیت و اینترنت: علل تنوع در دسترسی، سطح و دامنه استفاده در سال (2005) انجام شده که این مقاله به بررسی تفاوت های موجود در استفاده از اینترنت توسط جنس، با در نظر گرفتن دسترسی به وب، استفاده از امکانات ارتباطی مربوط به ایمیل
و اتاق های چت، تفاوت استفاده، و نوع استفاده از وب سایت ها می باشد. این مطالعه
تاثیر وضعیت اجتماعی و اقتصادی و متغیرهای اجتماعی، جغرافیایی، نژادی، و قومی برای توضیح تغییرات در استفاده از وب مردان و زنان، و چگونه این عوامل آگاهی از نحوه استفاده از وب در نظر گرفته است.
نتایج نشان داد که. دسترسی به وب مستقل از جنسیت بود، اما با آموزش ، نژاد، درآمد، سن و وضعیت تاهل ارتباط دارد. زنان نسبت به مردان احتمالا کمتر از گپ زدن بر روی وب،استفاده می کردند اما کمی بیشتر از ایمیل،استفاده می کنند. و آنها از انواع مختلفی از سایت ها نسبت ره مردان استفاده می کنند.

– اولا بونز 133در تحقیقی با عنوان مقیاس تسلط بر رایانه، ایمیل ، و وب – پیشرفت و اعتبار یابی در سال 2004 در تجزیه وتحلیل همبستگی در این پژوهش نشان داد که احساس راحتی در استفاده از رایانه و یا اینترنت یا رضایت فرد از مهارت هایش ، ارتباط زیادی با تسلط در رایانه ، ایمیل و وب دارد و تجزیه و تحلیل رگرسیون نشان داد که مدت زمان استفاده از اینترنت و سطح تجربه و تخصص پیش بینی قوی است در تسلط بر رایانه، ایمیل و وب است.

– دونات ، براند وینر،کرسچ باوم،در پژوهشی باعنوان نگرش ها و شکاف دیجیتالی: سنجش نگرش به عنوان ابزاری برای پیش بینی استفاده از اینترنت ( 2009) نشان دادندکه : 61% از پاسخ دهندگان در حال حاضر از اینترنت استفاده می کنند و نرخ رشددسترسی به اینترنت در خانه (حدود 82%)در اتریش در حال افزایش است. در متغیر هایی مانند سن ، درآمدتحلیل نشان می دهد که اثرات قوی و قابل توجهی از ارتباط سن با استفاده از اینترنت وجود دارد.جالب توجه اینکه اثرات جنسیت برای استفاده از اینترنت هیچ تفاوتی را نشان نداد و به نظر می رسد که شکاف جنسیتی در اتریش در حال کاهش است. در پیش بینی، متغیر آموزش ، اثرات زیادی بر استفاده از اینترنت دارد پس کسانی که دارای سطح سواد پایین تری هستند 75/17 برابر پایین تر از افراد ی که حداقل یک مدرک دانشگاهی دارند می باشند.پس مقطع تحصیلی در استفاده از اینترنت موثر است و نگرش نسبت به اینترنت نقش مهمی در اتخاذ و یادگیری چگونگی استفاده ار فناوری اطلاعات و ارتباطات است با افزایش سن ترس از فناوری ، افزایش می یابد .

– چوآ وشی در تحقیقی با عنوان شکاف دیجیتالی در بزرگسالان بیکار تایوانی(2011) نشان دادند: فرد بزرگسال بیکار یا تازه کار با جنس مذکر و جوان دارای سطح تحصیلات بالا ، و عملکرد پایین در یادگیری، دارای نگرش مثبت نسبت به استفاده ازرایانه بودند.اختلاف جنسیتی و سن در استفاده از اینترنت به صورت آنلاین هیچ تفاوت معنا داری را نشان نداد ولی در نگرش نسبت به استفاده از رایانه تفاوت معناداری وجود دارد.بین عملکرد و اضطراب رایانه تفاوت قابل توجه بود. آموزش نیز در نگرش و اضطراب رایانه موثر بود. افراد دارای سطح تحصیلات بالاتر دارای نگرش مثبت تر نسبت به رایانه و اضطراب رایانه ای کمتر دارند.
– کندی 134، ولمن135 وکلمنت136 در تحقیقی با عنوان جنسیت و شکاف دیجیتالی (2003): به این نتایج دست یافتند که نشان دادند که زنان بیشتر به دلایل اجتماعی از اینترنت استفاده میکنند در حالی که مردان بیشتر به دلایل ابزاری، و تفریحی از اینترنت استفاده می نمایند. به دلیل مراقبت زنان از کودکان در خانه ، آنها استفادهء بیشتری از اینترنت می کنند.

– لوری ا. بوچکو137 تجربه رایانه و اضطراب بین کارگران جوان در مقابل کارگران قدیمی تر این تحقیق توسطدر سال 2001 انجام شده به این یافته ها دست یافته اند که ارتباط میان سن ، تجربه رایانه و اضطراب رایانه ارتباط معنادار منفی وجود دارد. رابطه بین تجربه رایانه و اضطراب رایانه ، نشان می دهد که افراد با تجربه کامپیوتر بیشتر اضطراب رایانه ای کمتری وجود دارد. هیچ ارتباط معنی داری بین سن و اضطراب کامپیوتر وجود ندارد.

-کارال 138و اورساواس139 در پژوهشی با عنوان ارزیابی رابطه بین هراس از رایانه و ،جنسیت و تجربه توسط معلمان قبل از خدمت نمونه ترکی( 2009) به این نتیجه رسیده اند که رابطه منفی و شدید بین تجربه های کامپیوتری واضطراب کامپیوتر وجود دارد و ترس از رایانه به جنسیت وابسته نیست..
-هاردا140، مینو،141 ناکانیشی،142 سونگانو143 در تحقیقی با عنوان رابطه اضطراب رایانه و مهارت های مبتنی بر سازمان های کلاسی در آموزش سواد کامپیوتری (2002)را مورد بررسی قرار دادند و به این نتیجه رسیدند که میانگین نمره عملیات اضطراب درطبقه دانش آموزان با تجربه افزایش نشان می دهد در حالی که اضطراب در طبقه دانش آموزان کم تجربه کاهش می یابد.

-آق با توگان144(2008)در تحقیقی با عنوان خود مقهومی، اضطراب رایانه،جنسیت ونگرش نسبت به فناوری اطلاعات و ارتباطات : پیش بینی مطالعه در میان معلما ن نیجریه، به این نتایج دست یافته است که بین نگرش نسبت به فناوری ارتباطات و اطلاعات و اضطراب رایانه رابطه ی منفی و معنا داری وجود دارد. و نگرش با خودمفهومی رابطه منفی و معنادار و بین جنسیت و اضطراب رایانه رابطه مثبت و معنا داری وجود دارد.

– روسلانی امبی145 درپایان نامه دکتر ای خود با عنوان اضطراب رایانه و خودکارآمدی رایانه در میان مربیان حسابداری در دانشگاه تکتولوژی مارا در مالزی (2007)به این نتایج دست یافت که :اکثریت هیات علمی دانشگاه مالزی دارای اضطراب رایانه در سطح پایین و خودکارآمدی رایانه در سطح بالابودند.و بین جنس و سن و اضطراب رایانه تفاوت معنا داری یافت نشد.
– امبی، ما د شاه146 و حسن 147د رپژوهشی با عنوان تجربه و اضطراب رایانه،(2011) به این نتایج دست یافتند که: بین اضطراب رایانه و نگرش نسبت به رایانه رابطه ی معناد ار و منفی در حد بالا و بین اضطراب رایانه و مهارت های رایانه ای دارای رابطه ای منفی و در حد متوسط و اضطراب رایانه با پذیرش دانش رایانه ای ، برنامه های کاربردی دارای همبستگی منفی در حد پایین است.
– چوی و لاین و وارد148 در تحقیقی با عنوان اضطراب رایانه و کارگران اجتماعی، تفاوت در دسترسی، استفاده و آموزش (2002) به این نتایج دست یافتند که سطح اضطراب در میان کسانی که در محل کارشان از رایانه استفاده می کنند و آموزش دیده اند در پایین ترین سطح است. و همبستگی مثبت و معنی داری بین سطح اضطراب و سطح بالای آموزش همچنین تعداد ساعات استفاده و دسترسی به رایانه وجود دارد. همبستگی منفی و معنی داری بین سطح اضطراب و تعدادساعات دسترسی و استفاده از رایانه در هفته وجود دارد.
2-20 نتیجه گیری
شکاف دیجیتالی اشاره دارد به نابرابری در دسترسی به فناوری اطلاعات و ارتباطات در میان کشورها ، افراد ، مناطق جغرافیایی وکسب وکار . علاوه بر دسترسی مهارت و توانایی در استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات ، دسترسی به اینترنت پر سرعت ، نگرش نسبت به رایانه و اینترنت نیز می تواند در ایجاد شکاف دیجیتالی مژثر باشد .
شکاف دیجبتالی دارای شاخص های مختلفی است که در چهار زیر ساخت اینترنت ، رایانه، ارتباطات و اجتماعی مورد ارزیابی قرار می گیرد . اضطراب رایانه نیز به عنوان ترس از استفاده از رایانه تعریف می شود که می تواند در ایجاد شکاف دیجیتالی موثر باشد. عواملی که اضطراب رایانه را افزایش می دهند عبارتند از خود کارآمدی رایانه ، نگرش نسبت به رایانه ، آموزش است.

منابع فارسی:
1. آذر،عادل.(1391)بر اساس سرشماری سال 90 ،92 درصد مردم ایران باسوادند،روزنامه جام جم ،سال سیزدهم، شماره 3467، 4 مرداد 1391،ص1و4.

2. احمدی ده قطب الدینی ، محمد و مشکانی ، محمد و محمدخانی ، عظیم (1389 ) تاثیر خودکارآمدی رایانه و اضطراب رایانه بر سازه های مدل پذیرش فناوری دیویس: چشم اندازهای جدید روان شناسی اجتماعی ، پژوهشهای روان شناختی ، دوره 13، شماره 1. ص51- 72
3. افشار کهن ، جواد و زمانی ، زهرا ( 1388)،جوانان و شکاف دیجیتالی با تاکیدبر جوانان 15 تا 29 ساله همدان ، فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، سال پنجم ، شماره 16، ص81- 102.
4. اکبری، محمد و رضائیان ، حمید و مودی ، میترا ( پاییز و زمستان 1386 ) بررسی هوش هیجانی و رابطه آن با اضطراب رایانه دانشجویان دانشگاه اراک ،فصلنامه اصول بهداشت روانی ، شماره سی وپنجم و سی و ششم ،ص 129-134
5. باستانی،سوسن، میزبان،شهناز.(1386) شکاف جنسیتی در کاربرد کامپیوتر و اینترنت بررسی دانشجویان دانشگاه تهران،مجله مطالعات زنان،سال 5، شماره 1،بهار و تابستان 1386،صص 45-64 .

6. جمعی از مولفان(1387) . ارزیابی آمادگی الکترونیکی، نشریه الکترونیکی فناوری اطلاعات ، سال سوم، شماره یازدهم، تیر ماه 1387،شرکت پردازش سیستم های مجازی.

7. جوادی ، علی محمد و زنجانی زاده اعزازی ، هما ( تابستان 1384 ) بررسی تاثیر اینترنت با ارزش های خانواده در بین دانش آموزان دبیرستانی ناحیه 3 مشهد ( در سال 82 -83 ) ، پایان نامه کارشناسی ارشد، مجموعه جامعه شناسی و علوم اجتماعی ، جامعه شناسی ایران ، شماره 22 ، ص 121 – 146
8. جاریانی ، ابوالقاسم.(1382 ). طرح پیشنهادی توسعه تکنولوژی اطلاعات در آموزش های رسمی ، تهران : دفتر برنامه ریزی و تالیف آموزش های فنی و حرفه ای و کارو دانش.

9. حریری ، نجلا و زمانی راد، نسترن (1390 )، بررسی شکاف دیجیتالی بین نسل ها از نظر آشنایی، علاقه و استفاده از فناوری های اطلاعات و ارتباطات،فصلنامه علمی پژوهشی پژوهشگاه علوم و فنّاوری اطلاعات ایران ، دسترسی در http;;//Jist.irandoc.ac.ir

10. حسن زاده ، رمضان و محمودی ، قهرمان و جوادیان ، مریم (بهار1388 ) بررسی میزان اضطراب کامپیوتر در اعضای هیات علمی و مدیران ، فصلنامه دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی گناباددوره 15 ؛ شماره 1،ص 52-61

11. حنفی زاده، پیام و حنفی زاده،محمدرضا و خدابخشی،محسن(زمستان1388 ) ساخت چارچوبی پایه ای و استاندارد برای اندازه گیری شکاف دیجیتالی،مجموعه علوم انسانی ، مدرس علوم انسانی، شماره 64، ص 141-164.

12. حسنی، افضل السادات.(1375) جوانان و اضطراب، نشریه روان شناسی و علوم تربیتی، شماره 118، اردیبهشت1375.
خاصه،علی اکبر،سعادت، علیرضا.(1385)نگاهی بر شکاف دیجیتالی ،بحرانی در جهان امروز، وبلاگ دانش کتابداری و اطلاع رسانی، دسترس در http://akmazy.blogfa.com/post-48.aspx

13. دهقان،حسین ،( پاییز 1389) فرصت ها و تهدیدها برای آمو زش و پرورش در مواجهه با نابرابری فضایی در فن آوری اطلاعات و ارتباطات ، ،فصلنامه تعلیم و تربیت،سال بیست و ششم ، شماره 3 ،پژوهشکده تعلیم و تربیت ، ص 125 -163 .

14. درخشان، علیرضا.(1387) شکاف دیجیتالی،مجله فن آوا، سال دوم، شماره 12، خرداد و تیر 1387،ص34.

15. رحیمی،مهرک،یداللهی ،سمانه(1390).رابطه اضطراب رایانه دانش آموزان دوره متوسطه با رشته تحصیلی،جنسیت و پیشرفت درسی زبان انگلیسی،فصلنامه نوآور یهای آموزشی. شماره 39 ، سال دهم، پاییز90

16. زمانی،علیرضا، مردانی،علی.(1388) مقایسه اضطراب حالتی و اضطراب صفتی،و اعتماد به نفس ورزشکاران مرددر ورزش های گروهی و انفرادی،دانش و پژوهش در روان شناسی کاربردی ،دانشگاه آزاد اسلامی (اصفهان) واحد خوراسگان ، شماره چهل ،تابستان 1388،صص98-81 .

17. زکی ؛ محمد علی(1385).آزمون و اعتبار یابی مقیاس نگرش های دانشجویان دانشگاه ها ی علوم پزشکی و اصفهان به اینترنت،مجله علوم و فناوری اطلاعات.دوره 22 ،شماره 1و 2 پاییز و زمستان،ص 29-57.

18. سیار،علی(1390) مقایسه میزان استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات توسط اعضای هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی ساری و دانشگاه علوم پزشکی مازندران، پایان نامه کارشناسی ارشدتکنولوژی آموزشی دانشگاه آزاد واحد ساری.

19. سبحانی نژاد ،مهدی و نوروزی ، علی و امانی ، جواد و حیات، علی اصغر ( 1389) تبیین نقش حمایت سازمانی،تجربه ، اضطراب و خود کار آمدی رایانه در پیش بینی کاربست رایانه،مطالعات روانشناسی تربیتی، دوره 7، شماره 11،صص 67-45

20. ستوده؛ سعید(1388) .ﺍﺭﺍﺋﻪ ﻣﺪﻟﻲ ﺑﺮﺍﻱ ﺍﺭﺯﻳﺎﺑﻲ ﻭ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺭﻳﺰﻱ ﻫﺪﻓﻤﻨﺪ ﮐﺎﻫﺶ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺩﻳﺠﻴﺘﺎﻟﻲ؛ ﭘﺎﻳﺎﻥﻧﺎﻣﻪ ﺩﻭﺭﻩ ﮐﺎﺭﺷﻨﺎﺳﻲ ﺍﺭﺷﺪ؛ دا ﻧﺸﮕﺎﻩ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﺪﺭﺱ، دانشکده فنی و مهندسی، بخش مهندسی صنایع.

21. سلیمانی،شیلا،موسوی،سید یعقوب،پریرخ،مهری.(1388) بررسی رابطه بین میزان استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات با ویژگی های جمعیت شناختی اعضای هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد در سال 1387-1388،فصلنامه علمی ،پژوهشی،پژوهشگاه علوم فناوری اطلاعات ایران ،دوره 26، شماره 2،زمستان 1388 ،صص 335- 354.

22. ساروخانی ، باقر و توسلی ، غلامعباس و سید عربی نژاد، عزیزه ( 1387 ) تاثیر فضا های مجازی بر کنش اجتماعی جوانان دانشجوی دختر با تاکید بر اینترنت ، پژوهش نامه علوم اجتماعی، سال دوم، شماره اول ، ص 131- 152.

23. سلطانی فر ، محمد ( پاییز1387 ) تحلیل سواد اینترنتی دانَش آموزان سال سوم دبیرستان شهر تهران 1386-1385 در مقایسه با مربیان و والدین آنها ، فصلنامه نو آوری های آموزشی ، شماره 27 ، سال هفتم ،ص37 – 58 .

24. ساروخانی، باقر. 1370 . درآمدی بر دایره المعارف علوم اجتماعی. تهران: انتشارات کیهان،
25. صالحی، محمد، حاجی زاد، محمد.(1389 ) بررسی سواد عمومی کامپیوتری کارکنان دانشگاههای آزاداسلامی واحد مازندران، فصلنامه فن آوری اطلاعات و ارتباطات در علوم تربیتی/ سال اول / شماره اول / پاییز 1389

26. صراف، سها.(1386)، نقش فناوری های اطلاعات و ارتباطات در توانمندسازی زنان ایران ،پایان نامه کارشناسی ارشد علوم ارتباطات اجتماعی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی.

27. علی آبادی، خدیجه،مشتاقی لارگانی،سعید.(1385)اعتبار یابی و تعیین ساختار عاملی فرم فارسی مقیاس نگرش سنج کامپیوتر"CAS" و رابطه نگرش کامپیوتری با ویژگی های فردی در بین دانشجویان دانشگاههای تهران، فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی ، شماره 40، 1385،صص 111-126.

28. غلامعلی لواسانی، مسعود و قهرمان جهرمی، رضا و رستگار ، احمد (1388 ) ارایه مدلی برای اضطراب رایانه ،بر اساس باورهای معرفت شناختی و اهداف پیشرفت، مجله روان شناسی و علوم تربیتی ، سال سی و نهم ، شماره 2 ،ص 101-121.

29. غلامعلی لواسانی، مسعود (1383 ) تدارک مدل معادلات ساختاری اضطراب رایانه در دانشجویان دانشگاه تهران. مجله روان شناسی و علوم تربیتی ، سال سی و چهارم ، شماره 1 ،ص77-97.

30. کریمی علویجه، مهدی، مظاهری، مهدی، شریف خلیفه سلطانی، سیدمصطفی.(1390 ) بررسی چالش های کاربست فن آوری اطلاعات و ارتباطات در فرآیند یاددهی و یادگیری ، فصلنامه فن آوری اطلاعات و ارتباطات در علوم تربیتی/ سال اول / شماره سوم / بهار.

31. کلاهدوز،سامان،کلاهدوز،یلدا. (1386)فناوری اطلاعات و شکاف دیجیتالی، وب سایت پست بانک ایران ،دسترسی درwww.postbank.ir/callfunction.php?option

32. محمودی ، قهرمان و سیادتی ، سید عباس (1388 ) بررسی میزان اضطراب کامپیوتر در اعضای هیات علمی و مدیران پرستاری، نظام سلامت ص 41-48

33. میر حسینی،زهره(1382) آشنایی با اینترنت و سواد اطلاعاتی، مجله روانشناسی و علوم تربیتی، پیوند، فروردین و اردیبهشت ، شماره 282و283،ص 30-33

34. محسنی ، منوچهر ( 1380 ) جامعه شناسی جامعه اطلاعاتی ، چاپ اول ، نشر دیدار

35. نوری، مرضیه.(1389) تحلیل شکاف دیجیتالی جغرافیایی بین کشورهای اسلامی، مجموعه مقالات چهارمین کنگره بین المللی جغرافیدانان جهان اسلام (ICIWG 2010) ،ایران ، زاهدان ،25 – 27 فروردین 1389 .

36. نورایی نژاد، مریم ( پاییز 1385) شکاف دیجیتالی، مجله جهانی رسانه، شماره 2.

37. نادری،فرح و احدی، حسن (1384)بررسی اضطراب کامپیوتر و رابطه ی آن با ویژگی های فردی در دانشجویان دانشگاه های اهواز، مطالعات روان شناختی دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه الزهرا، دوره ی 1 ،شماره 2 و3 ،ص 7-24

38. وبستر، فرانک (1384). نظریه های جامعه اطلاعاتی ، ترجمه مهدی داودی .تهران : وزارت امور خارجه .

39. والی نژاد،مرتضی(1383 )شکاف دیجیتالی؛گذار از جامعه صنعتی به جامعه اطلاعاتی،مجله بانک و اقتصاد، شماره 52،ص17.

45. شمس ، محمد شهاب ،یونسکو. ( 1384 ). فن آوری های اطلاعات و ارتباطات در عرصه آموزش معلمان ،. تهران: کمیسیون ملی یونسکو در ایران.

منابع انگلیسی:

1. Agbatogun ,Alaba, Olaoluwakotansibe.(2010) Self-concept, computer anxiety, gender and attitude towards interactive computer technologies: A predictive study among Nigerian teachers. International Journal of Education and Development using Information and Communication Technology(IJEDICT), 2010, Vol. 6, Issue 2, pp. x-x
2. Beckers, J. John , Wicherts ,M.Jelte, Schmidt,G. Henk.(2006) Computer Anxiety: ''Trait'' or ''State''?, Computers in Human Behavior 23 (2007) 2851-2862

3. Bunz, Ulla(2004). The Computer-Email-Web (CEW) Fluency Scale- Development and Validation, INTERNATIONA JOURNA OF HUMAN-COMPUTER INTERACTION, 17(4), 479-506

4. Burkett,H. William, , Burkett, G. Gail .Compton, M. David.(2001) An Examinationof Computer Attitudes, Anxieties and Aversions Among Diverse College Populations ,Issues Central to Understanding Information Sciences in the New Millennium, Informing Science, Volume 4 No 3, 2001.

5. Butchko,A.Lori (2001) computer experience and anaxity:older versus younger worker Available in: http://www.iusb.edu/~journal/static/volumes/2001/butchko.html

6. Chou, Jyh-Rong, Shieh, Chich-Jen.(2011), The digital divide in Taiwaneseunemployed adult population, Scientific Research and Essays Vol. 6(7), pp. 1514-1521, 2011, Available online at http://www.academicjournals.org/SRE

7. Choi,Gil, Ligon,Jan, Ward, Jim.(2002) Computer Anxiety and Social Workers: Differences byAccess, Use, and Training, Journal of Technology in Human ServicesVolume 19, Issue 1, 2002. pages 1-12

8. Donat,Elisabeth,Brandthweiner,Roman,Kerschbaum,Johann.(2009). Attitudes and the Digital Divide Attitude Measurement as Instrument to Predict Internet Usage, The International Journal of an Emerging Trans discipline Volume 12,2009.

9. Dewan, Sanjeev, Riggins, J. Frederick.(2005)THE DIGITAL DIVIDE: CURRENT AND FUTURE RESERCH DIRECTIONS, Journal of the Association for Information Systems, 2005.

10. Eastin,S.Mattew& Larose,Robert .(2000). Internet Self-Efficacy and the psychology of the Digital Divide, Department of Telecommunication Michigan State University. Available
http://jcmc.indiana.edu/vol6/issue1/eastin.htm

11. Embi, Roslani..(2007) COMPUTER ANXIETY AND COMPUTER SELF- EFFICACY AMONG ACCOUNTING EDUCATORS AT UNIVERSITI TEKNOLOGI MARA (UiTM), MALAYSIA, Dissertation submitted to the Faculty of the Virginia Polytechnic Institute and State University in partial fulfillment of the requirements for the degree of DOCTOR OF PHILOSOPHY IN CAREER AND TECHNICAL EDUCATION October 29, 2007 ,Blacksburg,Virginia

12. Embi, Roslani, Mohd Shah,Maimunah , Hassan ,Roshidi .(2011) EXPERIENCING COMPUTER ANXIETY, 2nd INTERNATIONAL CONFERENCE ON BUSINESS AND ECONOMIC RESEARCH (2nd ICBER 2011) PROCEEDING.

13. Garcia,J. G. Wingenbach, M. Pina, and W. Hamilton.(2004) Internet use in the Texas Mexico Initiative. Proceeding of the 20th annual conference of the association for international

14. Gunkel, J,David.(2003) Second thoughts: toward a critique of the digital divide, new media & society, London, Thousand Oaks, CA and New,Delhi Vol5(4):499-552

15. Havelka, Douglas, Beasley, Fred. An Examination Of The Factor Structure Of The Computer Anxiety Rating Scale, Journal Of College Teaching & Learning Volume 1, Number 4

16. Harada, Akira, Minoru, Torii, Nakanishi, Michio, Masuda, Hideo, Sugano, Tsuyoshi(2002) Computer anxiety and skill-based class organization in computer literacy education. Proceedings of the International Conference on Computers in Education (ICCE'02) 0-7695-1509-6/02

17. Hargittai,estzer.(2002)Seconde level Digital Divide:Differdnce in peoples Online Skill ,first Monday, it is available on line here ,http://www.firstmonday.org/issues/issuse7_4/hargittai.

18. Jackson, S. E.(2010) New media: debunking the myths. Journal of Business Strategy 31(1):56-58.
19. Kennedy,Tracy, Wellman,Barry, Klement,Kristine.(2003) GENDERING THE DIGITAL DIVIDE, IT&SOCIETY, VOLUME 1, ISSUE 5, SUMMER 2003, PP. 149-172 http://www.ITandSociety.org

20. Livingstone, Sonia and Helsper, Ellen (2007) Gradations in digital inclusion: children, youn people and the digital divide. New media & society, 9 (4). pp. 671-696.

21. Livingstone, S., and Helsper, E. J. (2007) Gradations in digital inclusion:, Children young people and the digital divide. New Media & Society, 9: 671-696.

22. Lee Martin, Brenda(1998) Computer Anxiety Levels of Virginia Cooperative Extension Field Personnel, Dissertation submitted to the Faculty of the Virginia Polytechnic Institute and State University in partial fulfillment of the requirements for the degree of DOCTOR OF PHILOSOPHY IN VOCATIONAL AND TECHNICAL EDUCATION.

23. Lan, G. 1993. Study the educational compationg at Noton IIlinois university .Dissertationı Abstractsı International 54(8): 2993-A

24. McNaught, Carmel, Lam, Paul and Ho, Annisa(2009). The digital divide between university student and teachers in Hong Kong.Centre for Learning Enhancement And Research (CLEAR). Proceedings ascilite Auckland.

25. Sam, H. K., Othman, A. E. A., & Nordin, Z. S. (2005). Computer Self-Efficacy, Computer Anxiety, and Attitudes toward the Internet: A Study among Undergraduates in Unim, Educational Technology & Society, 8 (4), 205-219

26. Scarpiello, Mike.(2003) Computer Anxiety-Causes,Effects, and Techniques for Reduction, HCI 450, http://pdffinder.net

27. Ursavaş. Ö.F. Karal.H(2009). Assessing Pre-Service Teachers' Computer Phobia Levels in terms of Gender and Experience, Turkish Sample. International Journal of Human and Social Sciences 4:9 2009

28. Van Deursen,Alexander. Van Dijk,jan(2010). Internet Skills and the digital divide University of Twente Faculty of Behavioral Sciences, Department of Media, Communication and Organization, Cubicus Building, PO Box 217, 7500 AE Enschede, The Netherlands A history of the digital divide through the ages it is AVILABLE IN: http://digitaldivide2010.bgsu.wikispaces.net/History+of+the+Digital+Divide

29. Walts, Nathan.(2011) Native American Indian tribal college and university students: A qualitative study of the digital divide, A Dissertation Presented in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree Doctor of Business Administration, university of phoenix, January 2011.

30. Warschauer, Mark ,Matuchniak, Tina.(2010) New Technology and Digital Worlds: Analyzing Evidence of Equity in Access, Use, and Outcomes, chapter6, REVIEW OF RESEARCH IN EDUCATION 2010; 34; 179

31. Wasserman, Ira M. Richmond-Abbott, Marie.(2005). Gender and the Internet Causes of Variation in Access, Level and Scope of Use,social science quarter-ly,volume86, Number 1, March 2005 by the Southwestern Social Science Association.
1 Information and Communication Technology
2 Donat
3 Brandtweiner
4 Kerschbaum
5 van Dijk
6 van Deursen
7 Sproull
8 Zubrow
9 Kiesler
10 Chua
11 Chen
12 Wong
13 Matthews
14 World-Wide Web
15 Tim Berners-Lee
16 Robert Cailliau
17 Center for European Nuclear Research (CERN)
18 vebester
19 sawyer
20 rosenbanum
21 Elizabeth C. Boyd
22 Chalmers
23 Shieh
24 Organization Economic Co-operation Development
25 Attewell
26 Irving
27 Jonathan Webber & Amy Harmon
28 National Telecommunications and Information Administration(NTIA)
29 GUNKEL
30Anderson,
31 Bikson
32 Law
33Mitchell,
34 Katz,
35 Katz
36 Rice
37 Norris
38 Selhofer
39 Hüsing,
40 Dewan
41 Riggins
42 DiMaggio
43 Hargittai
44 Neuman
45Robinson
46 Roman Brandtweiner
47Information Society Index
48 Personal Computer
49Rao
50 NATHAN WALTS
51 Roach
52 Jackson
53Junco
54 Cotton
55 Decker
56 Ani
57 Soker
58 Coulson
59 White
60 Weatherall
61Flanagin
62 Metzger
63 Rosa Pelgado
64 Eastin
65 LaRose
66 Witte
67 Mannon
68 Al-Khaldi
69 Al-Jabri
70 Jackson
71 Gebremichael
72 Groski
73 walts
74 Regional Technology Alliance,
75 Margolis
76 Estrella
77 Goode
78Holme
79 NAO
80 Barron
81Martin
82Takeuchi
83 Fithian
84 Warschauer
85 Matuchniak
86 International Telecommunication Union(ITU)
87 ICT Development Index(IDI)

88 Techno-centric view
89 People-centric view
90 Socio-technical view
91 Ellis
92 Ragers
93Spielberger
94 Trait anxiety
95 State anxiety
96 The Diagnostic and Statistical Manual of mental disorders
97 Simonson, Maurer, Montag Torardi, Whitaker
98 Beckers
99 Kanfer& Heggestad,
100Sam , Othman& Nordin
101 Wang , Fuller, Vician& Brown
102 Beasley
103 Larry Rosen
104Michelle Wiel
105 technophobia
106 The Anxious Technophobia
107 The Uncomfortable User
108Mike Scarpiello
109 Burkett
110 Compton
111 Self Efficacy
112 Kinzie, Delcourt, and Powers
113 Bouffard
114 Bouchard
115 Igbaria
116Livari

117 Woodrow
118 Usoro
119 Igbaria and Parasuraman
120 Gutek & Bikson
121Raub
122 Howard
123 Smith
124 Brenda Lee Martin
125 Eszter Hargittai
126 Sonia Livingstone
127 Ellen Helsper
128 Matthew S. Eastin
129 Robert LaRose
130 Lan
131 Wasserman
132 Richmond-Abbott
133 Ulla Bunz
134Kennedy
135 Wellman
136Klemant
137 LORI A. BUTCHKO
138Karal
139 Ursavaş
140 Harada
141 Mino
142Nakanishiو
143 Sugano
144 Agbatogun
145 Roslani Embi
146 Mohd Shah
147 Hassan
148 Choi, Ligon& Ward
—————

————————————————————

—————

————————————————————