مبانی نظری و پیشینه تحقیق توسعه گردشگری روستایی


2-1- گردشگری روستایی 11
2-2- تعریف گردشگری روستایی 12
2-2-1- گردشگری عشایری (یک الگوی فضایی) 13
2-3- قلمرو گردشگری روستایی 14
2-4- انواع گردشگری روستایی 16
2-4-1- گردشگری طبیعی/ روستایی 16
2-4-2- گردشگری فرهنگی/ روستایی 16
2-4-3- اکوتوریسم 16
2-4-3-1- اکوتوریسم به عنوان یک مفهوم 17
2-4-4- گردشگری دهکده ای 18
2-4-5- گردشگری کشاورزی 18
2-4-6- گردشگری مزرعه 19
2-4-7- گردشگری سبز 19
2-5- اثرات توسعه گردشگری روستایی 20
2-6- گردشگری روستایی: مفاهیم و ارزیابی 23
2-7- گردشگری روستایی، راهبرد توسعه ی روستایی 30
2-8- پیشینه تاریخی گردشگری روستایی 31
2-9- گردشگری روستایی در تجارب جهانی 34
2-9-1-1- گردشگری روستایی در ایالات متحده آمریکا (ایالت یوتا) 35
2-9-1-2- گردشگری روستایی در روستای "برونته" انگلستان 36
2-9-1-3- طرح "تارکا" در انگلستان 37
2-9-1-4- گردشگری روستایی در اسپانیا 39
2-9-1-5- گردشگری روستای در استرالیا و نیوزلند 40
2-10- مطالعات انجام شده پیرامون موضوع تحقیق ………………………………………………………………..43

فصل دوم: پیشینه و مبانی نظری تحقیق
در فصل دوم پایان نامه، محقق به بررسی و مرور ادبیات تحقیق می پردازد، هر تحقیق و مطالعه ای گذشته ای دارد و مباحث گوناگونی در آن حوزه ارائه گردیده است. بخشی از این مباحث به صورت تئوریک و نظری اند و برخی دیگر مطالعات تجربی هستند که در آن حوزه انجام گرفته اند. محقق به هنگام بررسی دیدگاه ها و نظریه ها، باید تلاش کند تا از میان کتاب ها، گزارش های تحقیقاتی، مقاله ها و مطالعه هایی که در گذشته در خصوص موضوع مورد نظر انجام گرفته، به جمع آوری دیدگاه ها و نظریه های مطرح در آن حوزه پرداخته و آن ها را به دقت مورد مطالعه قرار دهد. هنر محقق در این است که به جای بررسی و مطالعه پراکنده این دیدگاه ها، به دسته بندی و طبقه بندی آن ها بپردازد. در هنگام بررسی مطالعات تجربی انجام شده پیرامون موضوع تحقیق، محقق مجدداً به مطالعه و بررسی مقالات، گزارش ها، پایان نامه ها و تحقیقاتی که به صورت تجربی در حوزه موضوع مورد مطالعه انجام گرفته است، پرداخته و اطلاعات مورد نیاز را جمع آوری می نماید. تحقیقات پیشین در زمینه موضوع مورد نیاز می تواند منبع با ارزشی در هدایت تحقیق و تهیه پرسش نامه باشد. در این فصل از پایان نامه به بررسی دیدگاه دانشمندان مختلف در خصوص مباحث مرتبط با توریسم (گردشگری) روستایی پرداخته شده است. این مباحث شامل: تعاریف و مفاهیم مرتبط با گردشگری روستایی، انواع گردشگری روستایی، پیشینه تاریخی گردشگری روستایی، کاربرد گردشگری روستایی در برخی کشورها، اثرات و پی آمدهای گردشگری در نواحی روستایی می باشند و در انتهای این فصل به بررسی مطالعات تجربی انجام شده پیرامون موضوع تحقیق پرداخته شده است.
گردشگری روستایی
در حال حاضر انسان متمدن امروزی که از فشارهای گوناگون شهرنشینی صنعتی و ماشینی شدن زندگی رنج میبرد، تمایل فزاینده ای برای روی آوردن به آرامش طبیعی و ظرافت های فرهنگی جوامع روستایی دارد. گسترش خطوط حمل ونقل دریایی، زمینی و هوایی بین مناطق مختلف روستایی و شهری جهان و هم چنین شکل گیری و گسترش سازمان های ارائه دهنده خدمات به گردشگران از عوامل عمده برای رونق گرفتن گردشگری روستایی به شمار می آید. خوشبختانه مناطق روستایی ایران از تنوع وسیع فرهنگی، آداب و رسوم و منابع طبیعی برخوردارند که آن ها را به منابع بسیار جذاب برای گردشگران تبدیل کرده است. از لحاظ مفهومی به نظر ساده می آید که گردشگری روستایی را به عنوان گردشگری که مناطق روستایی را در بر می گیرد تعریف کنیم. ولی این تعریف نمی تواند شامل مجموعه ای از فعالیت ها و اشکال متنوع مدیریتی و نهادهای توسعه یافته تر کشورهای مختلفی شود که در ارتباط با صنعت گردشگری فعالیت می کنند. در این قسمت به بیان تعاریف متعددی از گردشگران روستایی و پس از آن به بیان مفاهیم مرتبط با انواع گردشگری روستایی و اثرات مثبت و منفی توسعه گردشگری روستایی پرداخته می شود.
تعریف گردشگری روستایی
با توجه به اینکه گردشگری روستایی می تواند در برگیرنده گستره وسیعی از گونه های مختلف گردشگری باشد، می توان تعاریف متعددی از گردشگری روستایی ارائه داد. "گردشگری روستایی عبارت از فعالیت ها و گونه های مختلف گردشگری در محیط های مختلف روستایی و پیرامون آن ها که دربردارنده آثار (مثبت- منفی) برای محیط زیست روستا (انسانی- طبیعی) است. بدیهی است این چنین برداشتی از گردشگری روستایی می تواند زمینه های مختلف فعالیت های گردشگری چون: سکونتگاه ها، رویدادها، جشنواره ها، ورزش ها و تفریحات گوناگون را در بر گیرد که در محیط روستا شکل می گیرند. در این بین شرایطی طبیعی، مورفولوژیکی و اقلیمی همراه با ساختارهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی محیط روستا اشکال گوناگون و متنوعی از روستاها را به وجود می آورند که هر کدام به لحاظ فیزیکی، تیپ معماری، نوع مسکن، الگوی سکونت، نوع معیشت، آداب و رسوم و سنت ها از یکدیگر متمایز می شوند. این وجه تمایز و وجوه مختلف روستاها خود خالق جاذبه هایی است که گردشگران روستایی را به بازدید از این مناطق علاقمند و آن ها را هراز گاهی به مسافرت به این مناطق وامی دارد.
به طور کلی گردشگری روستایی را می توان از دو دیدگاه مختلف مورد توجه قرار داد. از یک سو محیط های روستایی و پیرامون آن ها این فرصت را مهیا می کنند تا گردشگران فارغ از هیاهوی شهری و سیطره تکنولوژی در بطن سنتی روستا زمانی را به فراغت بگذرانند و از دیگر سو، در کنار آن اقتصاد روستایی وابسته به زمین می تواند راه های تنفس دیگری را تجربه کند. اصطلاح جهانگردی روستایی اغلب به جای مقوله های دیگری مانند جهانگردی بوم زیست1، جهانگردی سبز 2 یا جهانگردی طبیعت بکار می رود (1991: Whelan) در بعضی موارد، این به معنی آن است که جهانگردی روستایی با فعالیت ها یا محل های مشخص برابر انگاشته می شود در حالی که در دیگر موارد جهانگردی روستایی اغلب به عنوان رویکردی عام و جامع تر برای توسعه و ترویج جهانگردی تلقی می شود. برای مثال در قبرس سازمان جهانگردی قبرس (CTO) برای حمایت از توسعه اجتماعی و اقتصادی مناطق دور از دریا که از گسترش سریع جهانگردی سنتی ساحلی سودی نبرده اند فعالانه به ترویج جهانگردی کشاورزی پرداخته است.
گردشگری روستایی شامل هر نوع فعالیت تفریحی و گذران اوقات فراغت است. با دریافت خدماتی از قبیل غذا، محل اقامت و محصولات محلی از ساکنان محلی در مکانی که از نظر قوانین و مقررات جاری کشور یا از نظر ماهیت اقتصادی و فرهنگی روستا محسوب می شود (افتخاری و قادری، 27:1381). نکته حائز اهمیت آنکه گردشگری روستایی صرفاً به گردشگری کشاورزی، گردشگری سبز و جهانگردی بومی زیستی و… محدود نمی شود زیرا مناطق روستایی بعضاً واجد ارزش های فراوان تاریخی و فرهنگی و… نیز هستند بنابراین گردشگری های دیگر نیز می تواند فضای مناطق روستایی را در بر گیرد مثل گردشگری فرهنگی، گردشگری تاریخی، گردشگری مذهبی و … یکی از انواع گردشگری که ارتباطات تنگاتنگی با گردشگری روستایی دارد گردشگری عشایری است که به طور خلاصه در مورد آن توضیح داده می شود.
گردشگری عشایری (یک الگوی فضایی)
یکی از انواع گردشگری که در ارتباط تنگاتنگ محیطی، اجتماعی و فرهنگی و حتی اقتصادی با روستا و پیرامون آن است و به نوعی مکمل گردشگری روستایی محسوب می شود، گردشگری عشایری است. در عصر پسامدرنیسم، گردشگران ماجراجو و جستجوگر و برخوردار از حس دلتنگی تاریخی و باستانی، رو به گروه های ایلی و عشایری آورده اند و بدین ترتیب یکی دیگر از گونه های گردشگری عصر مدرنیسم شکل گرفته است. تجزیه و تحلیل گردشگری پیرامون هر فضای جغرافیایی در روندی از تطبیق پذیری جاذبه ها، سکونتگاه ها و تسهیلات مورد نیاز، انجام می گیرد. در این نگرش، فضای جغرافیایی وابسته به جریانی دو سویه است: در یک سو شناخت گردشگری و تقاضاهای موجود در بازار و در سوی دیگر درک و سنجشی ژرفانگر پیرامون فضای مربوط قرار دارد. از این رو بررسی قابلیت های گردشگری در مناطق عشایری وابسته به تجزیه و تحلیل یک الگوی فضایی گردشگری است. بر این مبنا می توان گردشگری را در مناطق عشایری در دو بعد به هم پیوسته از پهنه فرهنگی و چشم انداز فرهنگی تجزیه و تحلیل کرد. گردشگری و فضامندی آن (باز تولید فضای عملکردی گردشگری) در روندی از انگیزه های فرهنگی، تقاضا برای چشم اندازهای فرهنگی متفاوت را پیرامون شیوه زندگی کوچ نشینی شکل می دهد. این گونه شناسی فضایی در پی درک اصالت میراث انسانی در زندگی کوچ نشینی است. اصالت موجود در این میان وابسته به یک فضای معنوی به یادگار مانده از گذشته باستانی زندگی انسان است. بر این مبنا گردشگری عشایری جستجوی نهایی یکپارچه و وحدتی ساختاری در زندگی روزمره انسان است (پاپلی یزدی، سقایی، 35:1382). در شکل (2-3) مدلی از گردشگری عشایری آمده است.

شکل (‏2-1) مدل مفهومی از گردشگری عشایری
قلمرو گردشگری روستایی
تعریف سازمان همکاری های اقتصادی و توسعه2 از نواحی روستایی، مشخص کردن قلمرو جهانگردی روستایی را تا حدی دشوار می نماید. بر اساس تعریف این سازمان، نواحی روستایی شامل مردم، زمین و دیگر منابع موجود در حومه شهر و مسکن های کوچکی می شود که در خارج از دایره تاثیر اقتصادی بلافصل مراکز شهری قرار دارند (رحیمی، 230:1381). بر اساس این تعریف، فعالیت های تفریحی جهانگردان در مناطق حومه شهر مترادف با جهانگردی روستایی نیست. به عبارت دیگر بعضی از فعالیت های جهانگردی مانند ایجاد پارک ها یا شهرهای بازی با جهانگردی روستایی رابطه اندکی دارند یا این که با محیط روستایی تفاوتی آشکار دارند (1994 lane:1994 clarket). در جدول (2-3) فعالیت هایی که در حومه شهرها انجام می گیرد بدان ها اشاره شده است.
جدول (‏2-1(گستره فعالیت های تفریحی جهانگردی در حومه شهر
ردیف
نوع گردشگری
فعالیت گردشگری
1
سیاحت
– گردش در بیرون از شهر (کشتزارها، مزارع، پارک های طبیعی)
– اسب سواری
– دوچرخه سواری
– سفر با کاروان های کولی ها و گاری ها
– سفر با اتومبیل (در جاده، وسایل عمومی، اتومبیل رانی)
– الاغ سواری
– اسکی روی چمن
2
ورزش های آبی
– ماهیگیری
– شنا
– سفر روی رودخانه (خانه قایقی، قایق، کرجی)
3
ورزش های هوایی
– چتر
-کایت
– بالون
4
ورزش های روی زمین خشک
– تنیس
– گلف
5
فعالیت های روز زمین خشک
– کوهنوردی
– صخره نوردی
6
فعالیت های اکتشافی
– کارهای صنعتی محلی، کشاورزی یا صنایع دستی
7
فعالیت های فرهنگی
– باستان شناسی
– گروه های مردمی
– کارگاه های هنری
– صنایع دستی
– بازسازی اماکن
– اهداف فرهنگی، خوراک شناسی و علوم دیگر
8
فعالیت های سلامتی جویانه
– آموزش بدن سازی
– وسایل سلامتی

اما اگر بپذیریم که جهانگردی روستایی علاوه بر پوشش جهانگردی در حومه شهر انواع دیگری از جهانگردی از جمله جهانگردی کشاورزی، جهانگردی در مزرعه ها و… را نیز پوشش می دهد در این صورت قلمرو بسیار گسترده ای برای گردشگری روستایی تبیین می شود. در زمینه گونه شناسی روستایی به عنوان الگوی غالب فضایی در زمینه گردشگری در نواحی روستایی، با توجه به قابلیت های هر مکان یا روستا دارای گونه های متفاوتی از گردشگری می باشد.
انواع گردشگری روستایی
از آن جا که نواحی روستایی را دارای توانمندی بالقوه و پتانسیل های طبیعی برای توسعه گردشگری می دانند، می توان انواع گوناگونی از توریسم روستایی را بر شمرد که با توجه به اهداف گردشگری و بر اساس شرایط فرهنگی، اقلیمی و اقتصادی نواحی روستایی شکل می گیرد.
گردشگری طبیعی/ روستایی
این نوع توریسم روستایی، در تعامل با جاذبه های طبیعی/ اکولوژیکی شکل می گیرد.
گردشگری فرهنگی/ روستایی
توریسم فرهنگی در ارتباط با فرهنگ، تاریخ و مواریث فرهنگی و باستانی اقوام روستایی در نظر گرفته می شود.
اکوتوریسم
اکوتوریسم، در سال 2002 که به وسیله UNEP و سازمان جهانی گردشگری (WTO) به عنوان سال جهانی اکوتوریسم برگزیده شده بود، یکی از محورهای مورد نظر توریسم روستایی بود که به بررسی اکوتوریسم و حفاظت زیست بوم ها در توسعه گردشگری روستایی می پرداخت و تغییرات آب و هوایی و محدودیت های طبیعی و میزان تغییر محیط زیست و اکوسیستم های روستایی را مورد مطالعه قرار می داد. بر این اساس به نوعی از توریسم گفته می شود که علاوه بر جاذبه های طبیعی (رودخانه، جنگل، اکوسیستم های طبیعی، دریاچه فصلی و کوهستان) بازندگی، هنجارها و آداب اجتماعی مردم روستایی که در حوزه ی تعامل و بر هم کنش با جاذبه های طبیعی نیز قرار می گیرد، دارای پیوستگی و ارتباط نزدیک، برآورد می شود. الپروود (wood, 1998:8)، نیز اکوتوریسم را گونه ای از توریسم روستایی می داند که علاوه بر برخورداری از جاذبه های طبیعی، به رشد و توسعه اقتصاد روستایی در بستر توسعه ی پایدار نظر دارد و در این راه از حمایت انجمن های محلی CBO, NGO نیز بهره می برد.
اکوتوریسم به عنوان یکی از اشکال گردشگری طبیعت و به عنوان ابزار توسعه پایدار توسط سازمان های غیر دولتی، کارشناسان توسعه و دانشگاهیان از سال 1990 مورد مطالعه قرارگرفته است. اصطلاح اکوتوریسم از طرفی دارای مفهوم در برگیرنده مجموعه ای از اصول و از طرف دیگر به عنوان یک بخش از بازاریابی اختصاصی و ویژه تعریف شده است. انجمن بین المللی اکوتوریسم3 در سال 1991 یکی از اولین تعاریف را به این شرح عنوان کرده است "اکوتوریسم مسافرت دارای مسئولیت به مناطق طبیعی است که با هدف حفاظت از محیط زیست و پایداری شرایط مناسب زندگی برای مردم محلی صورت می پذیرد. اتحادیه حفاظت جهانی (WCU)4 در سال 1996 اکوتوریسم را چنین تعریف می کند: "اکوتوریسم عبارت است از مسافرت و دیدار مسئولانه که بدون اینکه خللی بر مناطق طبیعی وارد کند به منظور لذت بردن و درک ارزش های طبیعی فعالیت های فرهنگی گذشته و حال در جهت ارتقاء حفاظت و تقلیل اثرات سوء گردشگری انجام می شود و زمینه را جهت مشارکت مردم محلی در فعالیت های سودمند اقتصادی و اجتماعی فراهم می آورد.
اکوتوریسم به عنوان یک مفهوم
اکوتوریسم زیر مجموعه ای از مجموعه گسترده توسعه پایدار به حساب می آید، جایگاه اکوتوریسم در فرآیند توسعه پایدار گردشگری را نشان می دهد. علاوه بر این نشان دهنده این واقعیت است که اکوتوریسم علاوه بر این که در بر گیرنده بسیاری از جنبه های گردشگری روستایی و گردشگری فرهنگی است خود به عنوان اساس گردشگری طبیعت نیز شناخته شده است (شکل 2-5).

شکل (‏2-2( جایگاه اکوتوریسم در فرآیند توسعه پایدار گردشگری
مقصد اکوتوریسم در کلیه موارد بایستی همسو و هم جهت با توسعه پایدار باشد و این بدان معنی است که برنامه ریزی و توسعه زیر ساخت ها و فعالیت های متعاقب آن و حتی بازار و بازاریابی اکوتوریسم باید بر اساس معیارهای محیط زیست، اجتماع، فرهنگ و اقتصاد پایدار متمرکز گردد.
گردشگری دهکده ای
در این نوع گردشگری، گردشگران با اقامت در دهکده هایی روستایی- و نه صرفاً روستایی- و شرکت در فعالیت های اقتصادی و اجتماعی روستا، از امکان تجربه زندگی در دهکده های روستایی برخوردار می شوند و با مشارکت در فعالیت های روستاییان به تجربه زندگی روستایی در دوره ای مشخص می پردازند.
گردشگری کشاورزی
این نوع توریسم را فرآیندی برای ترویج کشاورزی در روستا و تبیین جایگاه کشاورزی در اذهان گردشگران و بهبود محصولات کشاورزی در روستا می دانند، چنانچه گردشگران با شرکت در فعالیت های سنتی کشاورزی روستایی بدون ایجاد پیامدهای منفی در اکوسیستم مناطق میزبان، از امکان مشارکت در فعالیت های کشاورزی روستایی برخوردار می شوند. شارپلی، توریسم کشاورزی را در ارتباط مستقیم با محیط زیست زراعی محصولات کشاورزی و اقامت در کشتگاه های روستایی می داند، در عین حال که از آن اغلب برای توصیف فعالیت های گردشگری در نواحی روستایی به طور عام استفاده می کند.
پروچازکا (prochazka, 2004)، نیز آگروتوریسم را مجموعه ای از خدمات و تسهیلات رفاهی و سکونت گاهی برای گردشگران به وسیله کشاورزان می انگارد و فرق آن را با دیگر توریسم های روستایی در این نکته می داند که انواع دیگر توریسم به طور معمول به وسیله روستاییان غیر حرفه کشاورزی انجام می شود در حالی که در این نوع توریسم کشاورزان، اقدامات پذیرایی و تسهیلات رفاهی گردشگران را فراهم می کنند. توریسم کشاورزی را یکی از انواع توریسم روستایی برای برخورداری از معیشت پایدار در خانوارهای روستایی می دانند که مانند دیگر انواع توریسم روستایی بهبود کیفیت زندگی روستایی را به همراه دارد.
گردشگری مزرعه
در این نوع گردشگری، اقامتگاه و سکونت گاهی در مزارع روستایی برای گردشگران در نظر گرفته می شود، چنانچه با اقامت در مزرعه ها، علاوه بر شرکت در فعالیت های اقتصادی و کشاورزی مربوط به مزرعه، می توانند از تمامی جاذبه های طبیعی و فعالیت های تفریحی در مناطق روستایی برخوردار شوند.
گردشگری سبز
با وجود تداخل معنایی اصطلاح توریسم سبز با توریسم روستایی، نوعی از گردشگری در مناطق سرسبز را توریسم سبز می دانند که از رویکرد توسعه پایدار در صنعت توریسم روستایی به وجود می آید. از آنجا که توریسم سبز، بهترین رویکرد برای توسعه ارتباط همزیستی بین محیط زیست طبیعی و اجتماعی برآورد می شود، تحت عنوان نام هایی مانند توریسم مسئول، توریسم انعطاف پذیر و توریسم سودمند قرار می گیرد که با توجه به اثرات زیان باری که برخی از گردشگران در نواحی روستایی ایجاد می کنند، کارآمدترین و بهینه ترین رویکرد توریسم طبیعت گرای روستایی را شامل می شود. انجمن بین المللی توریسم سبز (GTA, 2004) اهدافی را برای توریسم سبز در مناطق روستایی در نظر می گیرد که در جدول (2-5) به آن ها اشاره شده است.

جدول (‏2-2) اهداف گردشگری سبز
احساس مسئولیت در حفاظت محیط زیست
1) حفاظت، نگهداری و بهبود بخشی طبیعت و منابع طبیعی
2) تلاش برای طولانی سازی زندگی اکوسیستم های طبیعی
3) تلاش در نگهداری و حفاظت حیات وحش
4) ایجاد فرهنگ توجه به محیط زیست و اکوسیستم های طبیعی
احیای اقتصاد محلی/ روستایی
1) بهبود میزان درآمد خانوارهای روستایی
2) بهبود اشتغال جوانان و زنان روستایی در زمینه تولید صنایع دستی
3) تضمین پایداری اقتصادی روستایی در بستر "معیشت پایدار"
حساسیت های فرهنگی/ بومی
1) احترام و پاس داشت تنوع فرهنگی و تاریخی در مناطق روستایی
2) اغتنای فرهنگ بومی میزان با حفظ ارزش های بومی و سنتی
3- نگهداری و بازسازی ابنیه تاریخی و مواریث فرهنگی بومی روستایی
ارزش های حصل از فرآیند توریسم روستایی
1) افزایش مشارکت های روستایی و محلی
2) تقویت تعامل و رابطه سالم میان طبیعت، روستاییان و گردشگران
منبع: GTA ، 2004
اثرات توسعه گردشگری روستایی
نتایج بدست آمده از یک فرآیند پیچیده ی تغییر و مبادله ی بین گردشگران، سکونتگاه های میزبان و مقصدها را شامل می شود (2004:14،yoon)، این اثرات ممکن است تغییراتی را در زندگی مردم جامعه ی میزبان به واسطه تماس مستقیم اهالی و ساکنان با گردشگران به وجود آورد و یا احتمال دارد در هنر، عادات و رسوم و معماری سبک زندگی روزانه رخ دهد، اثرات فرهنگی و اجتماعی گردشگری، سرانجام زمانی که گردشگری باعث تغییراتی در پارامترهای فیزیکی و کالبدی محیط زندگی جامعه میزبان شود با عنوان اثرات زیست محیطی معرفی می شود (وای، گی، 327:1386).
پیامدهای گردشگری اغلب در یک چارچوب نظریه ای شامل: اثرات اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی و فرهنگی بررسی می شود، این اثرات جدا از یکدیگر نیستند و در یک حوزه ی تعاملی با "اثرات اجتماعی" عمل می کند. از دیدگاه باتلر تغییرات اجتماعی حاصل از گردشگری متاثر از دو دسته عوامل مرتبط با گردشگران و ناحیه ی مقصد است:
الف- عوامل مرتبط با گردشگران: تعداد بازدیدکنندگان، طول مدت اقامت بازدید کنندگان، ویژگی قومی و اقتصادی بازدید کنندگان
ب- عوامل مرتبط با ناحیه ی مقصد:
گردشگری پایدار، سطح استانداردهای زندگی جوامع را بهبود بخشیده، در پی ارتقای کیفیت تجربه گردشگران است و حفظ محیط زیست را که جامعه ی میزبان و گردشگران به آن وابسته اند، به دنبال دارد. رویکرد گردشگری پایدار، یکی از کارآمدترین رویکردهای جایگزین برای توسعه بوده، که توان بالقوه ای در کاهش آثار منفی حاصل از گردشگری انبوه دارد (cherz, 2005:381).
از جمله مزایای بی شمار گسترش گردشگری روستایی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1) تنوع اقتصاد روستایی در کنار دیگر بخش های اقتصادی
2) بالا بردن سطوح درآمدی خانوارهای روستایی
3) ایجاد نوعی احساس غرور و افتخار در بین مردم محلی نسبت به فرهنگ و تمدن خود
4- افزایش مصرف کنندگان جدید محصولات کشاورزی
5- کمک به احیا و توسعه سنت ها، هنرها و صنایع محلی
6- پیشرفت بهبود فرهنگ، ارتباط و درک درون منطقه ای
7- افزایش پایداری در طولانی مدت برای تجارت کشاورزی
8- درک و توجه بیشتر به اهمیت نگهداری زمین های مورد استفاده (حسینی، 6:1387).
در جدول (2-6) پیامد های مثبت و منفی اقتصادی و در جدول (2-7) پیامد های مثبت و منفی اجتماعی-فرهنگی و در جدول (2-8) پیامد های منفی ناشی از توسعه گردشگری بر روی محیط شرح داده شده است.

جدول (‏2-3) پیامدهای اقتصادی گردشگری بر روی سکونتگاه های روستایی
پیامدهای مثبت
پیامدهای منفی
– از فعالیت های خدماتی موجود مثل سیستم حمل و نقل مراقبت های دارویی، صنایع و حرفه های سنتی روستایی حمایت می شود.
– از حرفه ها و خدمات موجود حمایت می کند.
– فرصت هایی برای فعالیت های چندگانه به وجود می آید.
– شغل جدید و متنوع در مناطق مختلف ایجاد می شود و به وسیله کم کردن کمک هزینه های کشاورز، اقتصاد محلی را تقویت می کند.
– هزینه خدمات عمومی مثل جمع آوری زباله، خدمات دارویی و تامین مخارج پلیس را افزایش می دهد.
– در هزینه های توسعه ای مثل ایجاد جاذبه های گردشگری امکانات و اصلاحات زیر بنایی دخالت دارد.
– مشاغل تمام وقت و فصلی ایجاد می کند.
– غالبا منجر به افزایش قیمت زمین، کالا و خدمات می شود.
ماخذ: شارپلی،1380
جدول (‏2-4) پیامدهای اجتماعی- فرهنگی گردشگری بر روی سکونتگاه های روستایی
پیامدهای مثبت
پیامدهای منفی
– تقویت و حمایت خدمات محلی مانند حمل و نقل عمومی و مراقبت های بهداشتی
– ایجاد امکانات و جاذبه های جدید مثل امکانات فرهنگی، مراکز تفریحی یا ورزشی
– افزایش روابط اجتماعی در جوامع دورافتاده روستایی و ایجاد فرصت هایی برای مبادله فرهنگی
– ایجاد آگاهی بیشتر در زمینه اصطلاح فرهنگ های محلی، حرفه ها و هویت های فرهنگی
– جرم و جنایت و سایر رفتارهای ضد اجتماعی را افزایش می دهد.
– تراکم و افزایش جمعیت به حریم ساکنین روستا تجاوز می کند.
– خدمات محلی را کاهش می دهد به طور مثال رستوران ها را جایگزین فروشگاه های کوچک می کند.
– روستاییان را با عقاید جدید، مد لباس و شیوه نادرست رفتاری آشنا می کند. که با ارزش های سنتی- فرهنگی مقابله می کند.
ماخذ: شارپلی، 1380
جدول (‏2-5) پیامدهای منفی توسعه گردشگری برای محیط
پیامدها
مشکلات
نمونه ها
مصرف منابع: گردشگری در مصرف منابع طبیعی به ویژه آب و خاک یا سایر اشکال توسعه و فعالیت های انسانی رقابت می کند. مصرف منابع در صنعت گردشگری منحصر به تغییرات در اکولوژی منطقه و آسیب جدی به پوشش گیاهی و زندگی جانوری می شود.
امکان دستیابی ساکنان بومی و محلی به منابع طبیعی بسیار محدود می شود. ایجاد زیر ساخت ها برای توسعه گردشگری ممکن است به اکولوژی منطقه آسیب برساند. تخصیص منابع به صنعت گردشگری برای سایر بخش ها هزینه های فرصتی دارد.
– ایجاد و گسترش تاسیسات فرودگاهی برای توسعه گردشگری در مقصدهایی مانند لندن موجب نابودی بخش های زیادی از زمین های کشاورزان شده است.
– تخصیص بخش هایی از سواحل کینا به ساخت و توسعه هتل ها
رفتار مردم در قبال محیط
احتمال دارد درآمدهای ناشی از گردشگری باعث تشویق و وسوسه مردم محلی به کسب درآمد هر چه بیشتر از منابع موجود یا نادیده گرفتن مقررات در بهره برداری از این منابع شود این امر ممکن است پیام های منفی مختلف برای محیطی های فیزیکی و فرهنگی در برداشته باشد.
– تغییر در الگوهای تغذیه حیوانات وحشی در ماسایی/ کینا
– ماهیگیری از طریق انفجار دینامیت در آمازون به منظور سرگرم کردن گردشگران
– پیاده روی گردشگران روی مرجان ها در کارائیب
– افزایش جنایت فحشا و مصرف مواد مخدر
– آلودگی آب
– آلودگی هوا
– آلودگی صوتی
– آلودگی چشم اندازها
صنعت گردشگری ممکن است پدید آورنده انواع زیادی از آلودگی ها باشد امکان دارد این تاثیر در مقیاس محلی منطقه ای یا جهانی باشد.
در مقصدهای گردشگری آثار آلودگی به سطح توسعه گردشگری در منطقه در چگونگی مدیریت و برنامه ریزی برای استفاده از منابع محیطی بستگی دارد.
– مشکلات ناشی از آلودگی های ایجاد شده در دریای مدیترانه و کارائیب
– مشکلات آلودگی هوا در کوه های آلپ و صدمه های ناشی از تاثیر موتورهای جت و شکاف لایه ازن
– آلودگی صوتی ناشی از بالن های هوایی در پارک سرنگنی در آفریقا
ماخذ: هولدن،73:2000
گردشگری روستایی: مفاهیم و ارزیابی
از آن جا که توریسم روستایی می تواند به مثابه فعالیت فراگیر جهانی و دیگری به عنوان تاکید بر توسعه سیاست های منطقه ای و محلی شناخته شود، بر این اساس تعریفی عام و حاصل از اجماع حوزه اندیشیدگی از توریسم روستایی وجود ندارد (Dam,opperman,1996-1999:86). کنفرانس جهانی توریسم روستایی، (Rural Tourism conference, 2006)، توریسم روستایی را شامل انواع گردشگری با برخورداری از تسهیلات و خدمات رفاهی در نواحی روستایی می داند که امکان بهره مندی از منابع طبیعی و جاذبه های طبیعت را همراه با شرکت در زندگی روستایی (کار در مزرعه و کشاورزی) فراهم می آورد. علاوه بر این باید پذیرفت که ویژگی های متمایزی مانند فعالیت ها و موقعیت روستایی، گردشگری روستایی را از دیگر اشکال گردشگری جدا می کند، در عین حال که تعریف و شاخصه های فراگیری که مورد قبول همگان باشد، وجود ندارد (Richard, charply, 1997:10). چنان چه لین (lane,1994) توریسمی که مکان آن در حومه شهر باشد را نیز توریسم روستایی می داند.
گردشگری روستایی را ممکن است بتوان به صورت ساده به عنوان "مسافرت به مناطق روستایی" تعریف کرد؛ اما تحقیقات نشان داده اند که تعریف گردشگری روستایی بسیار پیچیده تر از آن چیزی است که به نظر می رسد (lane, 1993). مثال های زیادی از انواع گردشگری که در مناطق روستایی انجام می شود از جمله فعالیت های طبیعت محور، جشنواره ها، رویدادهای مرتبط با میراث گذشتگان، جاذبه ها و رویدادهای بومی، آگری توریسم،5 نمایشگاه های هنری و صنایع دستی، تئاتر های محلی و غیره را می توان نام برد.
همان گونه که لین اظهار می دارد گردشگری روستایی یک فعالیت چند وجهی و پیچیده است که در برگیرنده هر چیزی از جمله گردشگری مزرعه تا مسافرت آموزشی، گردشگری سلامت، گردشگری وابسته به نژاد شناسی و گردشگری طبیعت می باشد. آنتونی دونت (Dunnett,2004)، توریسم روستایی را رهایی از زندگی کسالت بار شهری برای بهره گیری از مواهب طبیعی و برخورداری از جاذبه های طبیعی (جنگل ها، مراتع، رودخانه ها) می داند که در محیط روستایی با ارائه تسهیلات رفاهی و خدماتی (خوراک، اقامتگاه و فعالیت های تفریحی/ ورزشی) همراه می شود. علاوه بر این اپرمن (oppermann, 1996:38) نیز توریسم روستایی را در ارتباط تنگاتنگ با توریسم مزرعه ای و نهادینه کردن ارزش کشاورزی در جامعه روستایی می داند که مناطق پارک های ملی و حیات وحش حفاظت شده را شامل نمی شود. (lakovidou et all, 1995:21) توریسم روستایی را گونه ای فعالیت تفریحی و انتخابی می داند که کار در مزرعه (کاشت، داشت و برداشت محصولات کشاورزی)، فروش صنایع دستی و مشارکت در زندگی کاملاً روستایی را در بر می گیرد.
علاوه بر این، توریسم روستایی را در بر گیرنده گستره ای از فعالیت ها، خدمات و تسهیلات تفریحی و ایجاد آرامش برای گردشگران می دانند که به وسیله کشاورزان و ساکنان روستا، برای جذب و نگه داشت گردشگران در راستای افزایش و کسب درآمد صورت می گیرد که گونه ای از فرآیندهای توسعه روستایی به شمار می رود (cannon, 1994:2). قسمتی از پیچیده بودن تعریف گردشگری روستایی مربوط به شکل ذاتی تعریف خود مناطق روستایی در شرایط تغییر قوانین متغیر و رو به افزایش جهانی است. طبق تعریف نیکرسون6 در سال 2001 گردشگری روستایی به اقدامات مکمل فعالیت های کار در مزرعه همراه با بعضی از اشکال و سرمایه گذاری های گردشگری اطلاق می گردد.
هیل7 و همکاران در سال 1996 گردشگری روستایی را به عنوان گردشگری زندگی طبیعی و فراهم آورنده رضایت افرادی که در جستجوی سلامتی، فعالیت، تمدد اعصاب و تجربه فرهنگ های معتبر از ازدحام مناطق شهری و محل های کار پراضطراب فرار کرده اند، تعریف نموده اند. بر این اساس، توریسم روستایی، توریسم زراعی و کشاورزی را نیز در بر می گیرد و حوزه ای از ارایه خدمات و تسهیلات خدماتی مانند اسکان، پذیرایی، امکانات و وسایل سرگرمی، بر پایی جشن ها و مراسم محلی روستایی، تولید و فروش صنایع دستی روستایی و محصولات کشاورزی را نیز در بر دارد (شریف زاده و مراد نژاد، 54:1381).
کمیسیون جامعه اروپایی (1986) نیز توریسم روستایی را تنها شامل گردشگری کشاورزی نمی داند، بلکه گستره فراگیری از فعالیت های گردشگری در مناطق روستایی را فرا می گیرد. همچنین "گروه مردمی توریسم آمریکا" (DOT) نیز توریسم روستایی را هر آن چیزی می داند که گردشگران را به نواحی پیرامون ما در شهرهای اصلی فرا بخواند (knowd, 2001:9)، چنانچه توریسم روستایی را رویکردی در جذب و نگه داشت گردشگران، برای آشنایی با زندگی روستایی می داند که علاوه بر رونق و توسعه روستایی، امکان بهره مندی از مواهب طبیعی و جاذبه های محیطی روستا را برای ساکنان شهری فراهم می کند (DOT, 1995:5).

شکل (‏2-3) سلسله مراتب آگری توریسم (گردشگری کشاورزی)‏(منبع: 1999 clark)
از آنجا که اصطلاح توریسم روستایی حوزه هایی مانند توریسم حومه، توریسم کشاورزی و توریسم فرهنگی را نیز در بر می گیرد (knowd, 2001:9)، با مفاهیمی مانند بوم زیست ها، توریسم سبز و توریسم طبیعت و یا اکوتوریسم نیز ارتباط معنایی نزدیکی پیدا می کند (Whelan, 1991). فعالیت های تفریحی توریسم روستایی شامل کمپ روستایی، اقامت در منازل روستایی، گشت و گذار در مناطق حیات وحش، بازاریابی صنایع دستی روستایی، جشنواره های فرهنگی، ورزش های ماجراجویی، بازدید اماکن تاریخی و باستانی نزدیک مناطق روستایی، جشنواره های موسیقی و آواز محلی و هر گونه فعالیت تفریحی معطوف به نواحی روستایی می شود (Holland et al, 2003:7). آگری توریسم به اقدامی اقتصادی در مزرعه، دامداری یا اراضی تحت کشت کشاورزی اطلاق می گردد که برای لذت دیدار کنندگان انجام شده و درآمدهای مکملی برای صاحبان مزارع ایجاد می کند، شکل (2-2) و در جدول (2-2) معیارهای تعریف مناطق روستایی در کشور های مختلف آورده شده است.
جدول (‏2-6) مثال هایی از معیارهای متفاوت ملی برای تعریف مناطق روستایی
کشور
معیارها (ضوابط)
استرالیا
جاهایی که جمعیت آن ها کمتر از 100 نفر بوده و تراکم جمعیت کمتر از 400 نفر در هر کیلو متر مربع باشند.
دانمارک
جاهایی که تعداد ساکنین کمتر از 200 نفر باشد.
انگلستان و ولز
بر اساس تعریف غیر رسمی، زیست گاه هایی به غیر از زیست گاه های با ساکنین بیش از 10000 نفر
ایرلند
معیار تشخیص بین مناطق شهری و مناطق روستایی تراکم جمعیت 100 نفر ملاک است.
نروژ
تعداد جمعیت ساکن کمتر از 200 نفر
پرتقال
نواحی با جمعیت کمتر از 10000 نفر
اسکاتلند
مناطق محلی با تراکم جمعیتی کمتر از 100 نفر در هر کیلو متر مربع
اسپانیا
مناطق مسکونی با جمعیت کمتر از 10000 نفر
سوسیس
نواحی مسکونی با جمعیت کمتر از 10000 نفر
منبع Randall, 1985, Robinson, 1990. Lane, 1994. OECD,1994. Hoggart et all, 1995. Sharply, ‎‎1997.‎
در هر صورت صنعت توریسم روستایی را شامل گستره فراگیری از فعالیت ها، خدمات و تسهیلات می دانند که به وسیله روستائیان برای تفریح، استراحت، جذب و نگه داشت گردشگران در نواحی روستایی صورت می گیرد و می تواند توریسم کشاورزی، توریسم مزرعه، توریسم طبیعی، توریسم فرهنگی، توریسم سبز، توریسم جنگل و اکوتوریسم را نیز در بر داشته باشد. در جدول (2-3) گستره ای از فعالیت های تفریحی که در حوزه توریسم روستایی انجام می گیرد، آمده است و در جدول (2-4) اثرات توریسم روستایی در سه بخش کالبدی، اقتصادی، فرهنگی-اجتماعی مورد بررسی قرارگرفته شده است.
جدول (‏2-7) گستره فعالیت های تفریحی در توریسم روستایی
سیاحت
گردش در روستا
اسب سواری
سفر با کولی ها
سفر با وسایل عمومی
دوچرخه سواری
الاغ سواری
اسکی روی چمن
اسکی روی یخ
فعالیت های فرهنگی
باستان شناسی روستا
بازسازی اماکن
صنایع دستی اوستایی
کارگاه های هنری
مراسم جشن ها و آیین های روستایی
بازارهای فصل روستایی
فعالیت های ورزشی
کوهنوردی
صخره نوردی
فعالیت های اکتشافی
ماجراجویی
فعالیت های صنعتی
محلی
کشاورزی و کار در مزرعه
فروش و تولید محصولات کشاورزی
ورزش های روی زمین خشک
تنیس
گلف
ورزش های هوایی
چتر بازی
کایت سواری
بالون
ورزش های آبی
ماهی گیری
شنا
سفر روی رودخانه
فعالیت های مربوط به سلامتی
آموزش و تمرین بدن سازی
مراکز تندرستی
طبیعت درمانی
منبع: Source:sharply &Richard,1997,p.10
جدول (‏2-8) ملاحظات توریسم روستایی

کالبدی
اقتصادی
فرهنگی- اجتماعی
ملاحظات توریسم روستایی
منابع زنده
منابع غیر زنده
اشتغال
درآمد
مالیات
دولت
تاریخ
معماری
آموزش
اثرات توریسم روستایی
هوا
آب
زمین/ اقلیم/ گیاهان/ جانوران
اشتغال زایی
تجهیزات زیربنایی
هزینه زندگی
امنیت عمومی
تسهیلات رفاهی
فرهنگ بومی
ساختار اجتماعی
برآمدهای توریسم روستایی
حفاظت و نگهداری
بهبود دهی/ مطلوبیت آلودگی
پایداری
سرمایه گذاری
تنوع/ پویایی
احساس آرامش
کیفیت زندگی
همکاری اجتماعی
منابع ‏source: sharpley1997, lpndon, P.113‎
آگری توریسم یا گردشگری کشاورزی اگر چه اغلب به عنوان کلیه فعالیت های گردشگری در مناطق روستایی (نظیر جشنواره ها، موزه ها، نمایشگاه های صنایع دستی و دیگر رویدادهای فرهنگی و جاذبه ها) تعریف شده است اما بیشتر به عنوان محصولات گردشگری که به طور مستقیم در ارتباط با اراضی کشاورزی هستند مانند تولیدات این اراضی، اقامت در این اراضی (اقامت در مزرعه خواه در خانه هایی روستایی و یا در چادرها و کمپ های احداث شده در مزرعه)، دیدارهای آموزشی، خوردن غذا، فعالیت های تفریحی و تفرجی و فروش محصولات مزرعه یا صنایع دستی اطلاع می گردد.8
گردشگری مزرعه9 به عنوان زیر بخش گردشگری روستایی شناخته شده است. طبق تعاریف انجام شده توسط روبرت10 و هال11 (سال 2001)، گردشگری مزرعه یکی از پنج زیر مجموعه گردشگری روستایی است. گردشگری طبیعت، گردشگری فرهنگی، گردشگری ماجراجویانه و گردشگری انجام فعالیت دیگر تقسیم بندی های گردشگری روستایی را تشکیل می دهند. اصطلاح "گردشگری مزرعه" در بعضی از مناطق و کشورها با آگروتوریسم یا آگری توریسم مورد استفاده قرارگرفته است. گردشگری مزرعه می تواند در بر گیرنده موارد ذیل باشد:
– منزل و وسایل راحتی
– مراکز گردش گران مزرعه، نمایشگاه ها و موزه ها
– فروشگاه های مزرعه برای فروش محصولات و صنایع دستی
– راهپیمایی یا پیاده روی به منظور آشنایی با فعالیت ها در مزرعه
– دیدارهای آموزشی
– فعالیت های مزرعه نظیر برداشت محصولات زراعی، چیدن میوه، اسب سواری و ماهی گیری
– فروش مواد غذایی و نوشابه های محلی
یک خصوصیت مشترک در موارد ذکر شده این است که کلیه این موارد توسط کشاورزان و با همکاری خانواده آنان برنامه ریزی و مدیریت می شود. بر اساس تعریف هیلکی در سال 1993 آگری توریسم حرفه ای است که توسط کشاورزان یا دامداران برای لذت بردن و یا آموزش عموم در جهت ارتقاء محصولات مزرعه و تولید درآمد بیشتر در مزرعه اداره می شود. آگری توریسم باعث ایجاد فرصت های متنوع برای کشاورزان و دامداران می شود که این فرصت ها مثل سپرهای ضربه گیر در مقابل نوسانات بازار از اقتصاد روستا محافظت می کنند. آگری توریسم می تواند باعث افزایش در آمد کشاورزان و افزایش فعالیت های اقتصادی جوامع روستایی گردد. از طرف دیگر می تواند از نظر اقتصادی راهی عملی جهت حفاظت از زیست گاه های طبیعی مناطق زیبای طبیعی، منابع طبیعی و اماکن ویژه را فراهم آورد.
در حال حاضر حدود 75 درصد مردم فقیر جهان در مناطق روستایی زندگی می کنند. مراکز اصلی و مقصد اکثر گردشگران به ویژه در کشورهای در حال توسعه نظیر پارک های ملی، کوهستان های مرتفع، دریاچه ها، اماکن فرهنگی، پناهگاه های حیات وحش و غیره در مناطق روستایی قرار دارند. به همین دلیل نیز گردشگری به عنوان یکی از مهم ترین گزینه های ایجاد اشتغال و درآمد در این مناطق مطرح شده و در حال حاضر در کانون توجهات دولت ها و سایر کارگزاران اقتصادی قرارگرفته است.
موفقیت در توسعه گردشگری در مناطق روستایی به مولفه هایی نظیر تجارت، اقتصاد، خدمات پشتیبانی، کیفیت محصولات و خدمات، دسترسی به زیر ساخت ها، مهارت ها، علایق و منافع سرمایه گذاران دارد. در برخورداری از کلیه این مولفه ها، عموماً مناطق روستایی در مقایسه با مناطق شهری از توانمندی ها و ظرفیت های کم تری برخوردار می باشند. مجموعه این نارسایی ها به موازات موانع و تنگناهای سیاسی و نهادی خصوصاً در کشورهای در حال توسعه نظیر بروکراسی ها و پیچیدگی های اداری، فقدان هماهنگی فی ما بین اهداف و سیاست های توسعه روستایی و توسعه گردشگری، ضعف نهادهای مردمی، ضعف نهاد دولت و موارد مشابه چالش هایی هستند که باید در توسعه گردشگری به آن ها توجه نمود. بنابراین ضروری است تا راهکارهایی را برای چیره شدن به موانع جستجو نمود. توسعه گردشگری روستایی به اشکال و دلایل مختلف در بسیاری از کشورها اعم از توسعه یافته و در حال توسعه مورد توجه است، که از مهم ترین دلایل توسعه این نوع از گردشگری می توان به رشد اقتصادی مناطق دورافتاده روستایی و افزایش درآمد جوامع روستایی، تنوع بخشیدن به اقتصاد جوامع روستایی و کاهش فشار بر منابع پایه اشاره نمود. البته رویکردهای مختلف حاکم بر توسعه گردشگری روستایی در جوامع مختلف با یکدیگر تفاوت داشته و هر کدام از آن ها از الزامات، قواعد و استراتژی های خاص خود تبعیت می نمایند. با این حال توسعه گردشگری در این مناطق، به عنوان یکی از مهم ترین راهکارهای مقابله با فقر و توسعه اقتصادی در جوامع روستایی مورد توجه است.

گردشگری روستایی، راهبرد توسعه ی روستایی
گردشگری روستایی راه حل کلی برای همه ی دردها و مسائل و مشکلات نواحی روستایی نیست، اما یکی از شیوه هایی است که ممکن است آثار اقتصادی مهم داشته باشد و به نوعی می تواند به کند شدن روند تخلیه سکونتگاه های روستایی و کاهش مهاجرت جمعیت روستایی کمک کند. رشد گردشگری به عنوان راهبردی برای توسعه روستایی نسبتاً تفکر جدیدی است که سیاست گذاران محل در جوامع روستایی به اهمیت این راهبرد پی برده اند؛ اما تجربه کافی برای اجرای آن ندارند. دیدگاه دیگری با این پیش زمینه فکری وجود دارد که گردشگری راه حل و علاج قطعی اقتصادی برای توسعه نواحی روستایی است. دیدگاه محتاطانه تری گردشگری را به عنوان فرآیند برنامه ریزی یکپارچه که فرصت هایی را برای کاهش مضرات و افزایش منافع توسعه معرفی می کند. در یک نگرش دیگر، گردشگری روستایی به عنوان موتور محرکه توسعه روستایی معرفی شده و دلایلی به شرح زیر نیز برای آن ارائه شده است (Gerf, 1993:23):
الف- همانند هر فعالیت صادراتی که سازماندهی شده و توسعه یافته، گردشگری نیز منبع شغل و درآمد به حساب می آید.
ب- گردشگری روستایی بر خلاف سایر کالاها، خدمات و فرآورده های کشاورزی مانند غذا، تولیدات فعالیت ماهیگیری، پوشاک و نساجی، ساختمان سازی و کارهای عمومی و غیره همانند مولدی برای تعداد زیادی از فعالیت های اقتصادی عمل می کند.
ج- گردشگری روستایی، نواحی روستایی یا پدیده های طبیعی را که هیچ گونه ارزش اسنادی ندارند مورد بهره برداری قرار می دهد و با استخراج منابع یا صنایعی مانند نفت و معدن برابری می کند.
د- گردشگری روستایی تقاضا برای صنایع دستی، هنرهای سنتی و فعالیت هایی را که نیاز به نیروی کار بیشتری دارند بالا می برد.
ضمن اینکه در گردشگری روستایی از منابع روستایی (مانند فرهنگ و سنن اجتماعی، ساختمان های تاریخی، غارها، شرایط آب و هوایی که برای سایر فعالیت های اقتصادی قابلیت بهره برداری ندارند) استفاده شده، گردشگری حتی در سکونتگاه های روستایی که فاقد زمین های زراعی اند و در نواحی کوهستانی قرارگرفته اند با بهره برداری از منابع فرهنگی و طبیعی می تواند به توسعه روستایی کمک نماید.
پیشینه تاریخی گردشگری روستایی
گردشگری پدیده ای است کهن که از دیر زمان در جوامع انسانی وجود داشته است و به تدریج در طی مراحل تاریخی مختلف به موضوعی فنی، اقتصادی، اجتماعی و اکولوژیکی (زیست محیطی) تبدیل شده است (رضوانی، 1374، ص 27). بنابراین واژه گردشگری به قدمت تمدن است ولی بررسی تاریخچه مزبور گویای این است که گردشگری همیشه با تجربه ای خوشایند همراه نبوده است. مردم متعلق به تمدن های ما قبل تاریخ (عهد باستان) با این انگیزه مسافرت می کردند که بتوانند غذا به دست بیاورند، از خطر دوری جویند یا به مناطقی که دارای آب و هوای مساعدتری است نقل مکان کنند. با افزایش مهارت و کسب فنون، نیاز انسان به زندگی بدوی و خانه به دوشی کاهش یافت و در دوره های بعد انسان با انگیزه تجارب و تبادل کالا و خدمات مسافرت می کرد که این امر باعث شد امپراطوری ها در قاره های آسیا و آفریقا و همین طور خاورمیانه رشد کنند و ساختار زیربنایی ایجاب می کرد که جاده سازی و راه های آبی برای ساده تر شدن مسافرت فراهم گردد (فرجی، 1381، ص 34).
با توجه به مطالب فوق، برای گردشگری روستایی نیز نمی توان نقطه آغازینی را بیان نمود چرا که شروع بازدید از جوامع روستایی توسط شهروندان سایر مناطق چندان مشخص نیست و می توان حدس زد که از زمان شکل گیری شهرها و گسترش تمدن های بشری، انسان به دلیل روابط اقتصادی و اجتماعی به انگیزه های مختلف همواره در طول تاریخ، جهانگردی و گردشگری را تجربه کرده است (شریف زاده، مراد نژاد، 1381، ص 52). گردشگری روستایی یک پدیده بسیار قدیمی است؛ اما در عین حال گردشگری روستایی به عنوان یک فعالیت تفریحی- اجتماعی در نیمه دوم قرن هجدهم در انگلستان و مجموع اروپا ظاهر شد قبل از آن هم مناطق روستایی مورد استفاده فعالیت های تفریحی قرارگرفته بود، اما شرکت در این فعالیت های تفریحی محدود به اقشار برتر جامعه بود (منشی زاده، نصیری، 1381، ص 50).
انقلاب صنعتی اگر چه باعث ایجاد مسائل و مشکلاتی برای جوامع شهری و روستایی شد ولی در کنار آن موجب گسترش راه ها و جاده ها و وسایل حمل و نقل و توسعه ارتباطات هم در سطح محلی، ملی و بین المللی شد که این خود باعث افزایش مسافرت ها و تفریحات به نقاط مختلف جهان از جمله مناطق روستایی گردید (قادری، 1382، ص 114). در قرن نوزدهم گسترش خطوط راه آهن دسترسی به مناطق روستایی را برای افراد زیادی فراهم کرد و شروع توسعه صنعت گردشگری سبب گسترش گردشگری روستایی شد (منشی زاده، نصیری، 1381، ص 52). شاید بیشترین تقاضای گردشگری روستایی از سال 1954 اتفاق افتاد که به طور کلی باعث رشد تقاضا در کلیه زمینه های گردشگری شد و به تبع آن تقاضای گردشگری روستایی نیز افزایش یافت.
به طور کلی مهم ترین عامل موثر در زمینه توسعه گردشگری روستایی، افزایش سریع مالکیت خودرو بود (قادری، 1382، ص 116). امروزه در بسیاری از کشورهای جهان گردشگری روستایی توجه تعداد زیادی از گردشگران را به خود جلب کرده است و به عنوان یکی از مردمی ترین اشکال گردشگری به شمار می آید چنان که بر اساس گزارش سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) در ایالات متحده آمریکا در سال 1993 بیشتر از 70 درصد جمعیت این کشور از نوع تفریحات روستایی برخوردار گردیده اند و در بیشتر کشورهای صنعتی جهان نیز چنین وضعیتی وجود دارد. بر اساس بررسی های شبکه تفریحی روستا (CRN) در انگلستان تعداد افرادی که به طور روزانه در سال 1993 از مناطق روستایی بازدید کرده بودند بیش از 900 میلیون نفر بالغ گردیده است (منشی زاده، نصیری، 1381، ص 1).
ایران یکی از ده کانون شکل گیری تمدن بشری در جهان بوده است و نخستین آثار مدنیت که در این سرزمین کشف شده، به هزاره پنجم پیش از میلاد مسیح تعلق دارد (محلاتی، 1380، ص 270). این کشور به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص و وجود فرهنگ و آداب و رسوم، آثار تاریخی، هنری و میراث فرهنگی خود به طور قطع برای جهانگردان و گردشگران عهد قدیم بهترین مقصد محسوب می شده است (رضوانی، 1379). با این وجود در مورد مسافرت به نواحی روستایی در زمان ایران باستان تحقیقات و مطالعات بسیار اندک است و اطلاع دقیقی در دست نیست، ولی با توجه به آداب و رسوم ایرانیان و وجود اکثریت جمعیت در مناطق روستایی می توان گفت که گردشگری روستایی نیز دارای جایگاه خاص خود بوده است، در حقیقت گردشگری روستایی در ایران از زمان شکل گیری تمدن های بزرگ و شهرها شکل گرفته و گردشگران در این زمان به منظورهای خاصی مسافرت می کرده اند. قرن نوزدهم، قرنی متفاوت در تاریخ جهانگردی ایران شناخته می شود، سیاحان، دیپلمات ها، بازرگانان، باستان شناسان، محققان و حتی افراد کنجکاو به ایران سفر می کردند تا صرفاً حس کنجکاوی خود را ارضا کنند. در قرن بیستم به طور پراکنده نیز اقداماتی در صنعت گردشگری و جهانگردی ایجاد شد که می توان به راه اندازی سرویس کالسکه رانی در تهران- قزوین، رشت- انزلی و سایر شهرها اشاره کرد و موسسات مختلف خارجی تدریجاً مسافرخانه و مهمان خانه هایی برای پذیرایی از اروپاییان و کسانی که به ایران مسافرت می کردند، به وجود آوردند.
به هر حال هر چند که در دوره مذکور، روند ورود گردشگران خارجی به ایران رو به تزاید گذاشته بود، ولیکن هیچ گاه به عنوان یک صنعت به شکل امروزی که دارای تشکیلات منظم و قوانین و مقررات ویژه ای باشد و درآمد زایی نماید، مورد توجه نبوده است. صنعت گردشگری در ایران از نیم قرن پیش به این طرف به منظور شناساندن مفاخر ایران و تمدن این سرزمین باستانی رسماً شکل گرفت و برای اولین بار از سال 1314 اداره ای در وزارت کشور به نام اداره امور جهانگردی تاسیس شد که فعالیت آن محدود به چاپ نشریات و کتابچه های راهنمای گردشگری ایران بود. بعد از شهریور 1320، اداره مذکور جای خود را به "شورای عالی جهانگردی" داد که زیر نظر وزارت کشور بود و در نهایت در سال 1342 هیئت وزیران تاسیس "سازمان جذب سیاحان" را تصویب کرد و این سازمان رسماً کار خود را آغاز نمود (رضوانی، 1379، ص 192). این سازمان که به ارائه طرح ها و برنامه ریزی های وسیع زیربنایی در امر گردشگری موفق شد، در سال 1353 جزو تشکیلات وزارت اطلاعات درآمد و تحت عنوان "وزارت اطلاعات و جهانگردی" متولی تنظیم امور ایرانگردی و جهانگردی شد (محلاتی، 1380، ص 280). از آن به بعد اداره ایرانگردی و جهانگردی به وسیله چهار شرکت سهامی با عناوین "شرکت سهامی گشت های ایران"، "شرکت سهامی خانه های ایران"، "شرکت سهامی سازمان مراکز جهانگردی برای ورزش های زمستانی" و "شرکت تاسیسات جهانگردی ایران" با نظارت وزارت اطلاعات و ایرانگردی اداره شد. پس از انقلاب اسلامی در سال 1385 به منظور جلوگیری از تداخل وظایف و هماهنگ نمودن فعالیت ها و مسایل مربوط به جهانگردی، این چهار شرکت در یکدیگر ادغام گردیدند و "سازمان مراکز ایرانگردی و جهانگردی" با بافت و خط مشی های جدید و اهدافی متمایز از گذشته تشکیل و شروع به کار نمود. این سازمان اداره و بهره برداری از واحدهای اقامتی به شکل مهمان خانه، مهمان سرا، اردوگاه، کلبه، چادر، غذا سرا، چای خانه، پیست اسکی تاسیسات کنار دریا، آب های معدنی، مراکز ورزشی زمستانی و هر نوع محل مناسب دیگری برای ایرانگردی و جهانگردی را به عهده گرفت.
شورای عالی اداری در جلسه 19/1/1373 به پیشنهاد سازمان امور اداری کشور و به منظور افزایش کارایی سازمان و تمرکز در مدیریت دستگاه های فرهنگی، سازمان میراث فرهنگی کشور را از وزارت فرهنگ و آموزش عالی منفک و به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ملحق نمود. در تداوم این نقل و انتقالات و ثابت نگه داشتن نسبی این وضعیت در مدت قریب به ده سال، از اواخر سال 1382 و ابتدای 1383 بار دیگر با انحلال سازمان ایرانگردی و جهانگردی، سازمان میراث فرهنگی نیز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی منتزع و به نهاد ریاست جمهوری با عنوان "سازمان میراث فرهنگی و گردشگری" می پیوندد. تشکیلات جدید با عمر کوتاه دو ساله بار دیگر دست خوش تحول و تغییراتی نوین می شود. صنایع دستی ایران که خود دارای تشکلی جدا و سازمان یافته، تحت عناوین "مدیریت صنایع دستی" یا شرکت صنایع دستی (دولتی) به صورت واحدهای تقریباً مجزا و مستقل در استان ها مشغول به کار بودند، بنا به ابلاغ مصوبه جدید شورای عالی اداری از روزهای آغازین سال 1385 منحل و تحت پوشش سازمان میراث فرهنگی و گردشگری قرار گرفتند.
هم اکنون سازمان "میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری" که حاصل ادغام سه بخش دولتی در یکدیگر است با اضافه نمودن نام هر استان در انتهای همین عنوان و تحت نظارت و کنترل (مدیریت) متمرکز یکی از معاونین ریاست جمهوری از تاریخ ذکر شده و با عنوان جدید به فعالیت ادامه داده و در تلاش است تا ضمن تثبیت نظام تشکیلاتی و اداری و جلوگیری از نقل و انتقالات دائم (تفکیک و ادغام) و تغییرات ساختاری مکرر، توجه و توجه برنامه ریزی خود را معطوف وظایف و تکالیف اصلی نماید. با توجه به مطالب فوق به طور کلی می توان گفت که صنعت گردشگری، صنعت نوپایی در کشور است که هنوز در ابتدای کار خود است و گردشگری روستایی نیز که جز کوچکی از این صنعت به حساب می آید، هنوز جایگاه خود را (به جز در چند مورد اندک) در برنامه ها و طرح های توریستی بدست نیاورده و هنوز به عنوان یک صنعت درآمدزا و کارا و صنعتی بدون آلودگی، بدون صرف هزینه زیاد و به قول اقتصاددانان "صادرات نامرئی" به آن نگریسته نمی شود.
گردشگری روستایی در تجارب جهانی
"گردشگری روستایی" از زمره مواردی است که اخیراً در حوزه ادبیات صنعت گردشگری بازتابی خاص داشته است، چنانچه امروزه با استناد مدارک تجارب جهانی در رابطه با توسعه گردشگری روستایی، درصد بالایی از میزان درآمد زایی ملی و افزایش معیشت خانوارهای روستایی همراه با اشتغال زایی و رفاه اجتماعی را به خود اختصاص داده است. از سوی دیگر، لازم است تا با رجوع به اسناد و تجارب جهانی، ضمن تحلیل این تجارب و همگام با تطبیق آن ها با شرایط خاص اقلیمی، فرهنگی و اجتماعی، اقتصادی و مدیریتی امکان کار بست و استفاده بهینه از این تجارب را در روستاهای حال حاضر ایران شدنی گردانید. بر این اساس، در رابطه با برنامه ریزی توسعه گردشگری لازم است نوع ارایه تسهیلات و خدمات و مکانیسم های اجرایی و برنامه ریزی و نوع رویه عمل در فرآیند مداخله ساختاری، مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد.
گردشگری روستایی در ایالات متحده آمریکا (ایالت یوتا)
مساحت این ایالت 84990 مایل مربع است و یازدهمین ایالت بزرگ آمریکا به شمار می رود و یکی از چهار ایالت چهارگوش شکل آمریکاست. علیرغم وسعت زیاد، جمعیت یوتا (Utah) در سال 1994 تنها 1916000 نفر بوده است که 80% آن در دره کوه های واساچ12 در شمال این ایالت و نزدیک مرکز یعنی "سالت لیک سیتی"13 قرار دارند. به دلیل جمعیت کم این ایالت دارای مناظر بکر و تماشایی است که بخش وسیعی از فعالیت های گردشگری در "یوتا" در این محدوده انجام می شود بنابراین گردشگری یکی از مهم ترین فعالیت های اقتصادی در "یوتا" و یکی از صنایعی است که با رشد سریع روبروست. در سال 1994 گردشگری به طور تخمینی 35/3 میلیارد دلار عاید اقتصاد این ایالت و 69000 شغل ایجاد کرد.
دریاچه پاول14 دومین دریاچه مصنوعی جهان است که در منطقه تفریحی ملی colencanyon قرار دارد و سالانه 3 میلیون گردشگر را جذب می کند که در فعالیت های مختلف تفرجی زمینی و آبی شرکت می نماید. با این وجود بیشتر تقاضاها برای گردشگری روستایی در نیمه جنوبی ایالت "یوتا" متمرکز شده است زیرا جاذبه های متعددی در آن جا وجود دارند. در بخش جنوبی 5 پارک ملی و از 6 یادمان تاریخی ایالت یوتا 4 یادمان در این بخش قرار دارند این ایالت دارای 45 پارک و 7 جنگل ملی است. پارک های ملی اصلی ترین جاذبه گردشگری روستایی هستند و طی چند سال گذشته رشد سالانه تعداد گردشگران حدود 7/3 درصد بوده است که این روند حاکی از گردشگرانی است که از خارج این ایالت برای بازدید و تفرج به این منطقه مراجعت می کنند.
در مجموع از پارک های این ایالت سالانه حدود 7 میلیون نفر بازدید می کنند، اما به طور کلی به جز "پارک دولتی"، "دریاچه بزرگ نمک" و "پارک دولتی خلیج ویلارد" که نزدیک به مراکز اصلی جمعیت هستند و هر ساله بیش از یک میلیون نفر از آن جا دیدن می کنند، سایر پارک ها از جاذبه های کمتری نسبت به پارک های ملی برخوردارند. هیچ آمار و ارقامی از سطوح مشارکت مردم در فعالیت های گردشگری روستایی "یوتا" در دست نیست با این وجود گردش با خودروهای سواری و سایر وسائط حمل و نقل چادر زدن و پیاده روی، دوچرخه سواری، شکار، ماهی گیری (در این ایالت بیش از 1000 دریاچه قابل ماهیگیری وجود دارد) و اقسام ورزش های آبی مثل گردش با قایق بادبانی و کلک سواری از فعالیت های مورد علاقه گردشگران می باشند. بیشتر این فعالیت ها توسط بازدید کنندگان محلی که در یوتا زندگی می کنند صورت می گیرد ولی در سال 1994 بیش از 15 میلیون گردشگر از مناطق خارج از این ایالت بودند. شایان ذکر است که از این رقم حدود 000/900 نفر از بازدید کنندگان خارجی بودند با توجه به اینکه 70% اقامت گردشگران در مناطق روستایی این ایالت صورت می گیرد، لذا گردشگری روستایی در اقتصاد ایالت یوتا نقش بسزایی ایفا می نماید.
گردشگری روستایی در روستای "برونته" انگلستان
"ریورند پاتریک برونته"15 به همراه همسر و شش فرزندش به روستای کوچکی از "هاورث"16 در "یورک شایر" انگلستان نقل مکان کردند. این خانواده در روستا و در کلیسایی در محله "جورچین" زندگی می کردند و در همان مکان سه خواهر از این خانواده به نام های آن17، شارلوت18 و امیلی19 رمان های مشهور خود را در دهه 1840 به رشته تحریر در آوردند. از آن زمان این منطقه به دلیل حضور خواهران برونته مشهور شده است. در حال حاضر خانه این نویسندگان به موزه کلیسا تبدیل شده و سالانه پذیرایی بیش از 000/100 بازدید کننده است، "هاورث" سالانه پذیرای بیش از یک میلیون گردشگر است و درآمد اقتصادی حاصل از گردشگران این روستا حدود 20 میلیون پوند است.
به منظور ارتقای جایگاه این روستا به عنوان مقصد گردشگران و جذب بیشتر آن ها در مارس سال 1996 سازمانی برای بازاریابی گردشگران در این روستا تشکیل و آغاز به کار نمود. هدف اصلی این اقدام ارتقای مشارکت جوامع محلی و سازمان بازاریابی منطقه بود تا بتواند زمینه توسعه گردشگری را به نحو مطلوبی فراهم نمایند. البته جاذبه های گردشگری دیگری نیز در این منطقه وجود دارند که می توان به "کلیسای بولتن"، "راه آهن بخار"، "دره کیلی وورث" و "روستای سالتایر" در نزدیک "برادفورد"20 اشاره نمود که از معروفیت نسبتاً زیادی برخوردار بوده و تحت تاثیر روستای برونته قرار دارند عضویت در سازمان گردشگری روستای برونته برای همه شرکت ها هتل ها، مهمان سراها، مغازه ها و رستوران ها آزاد است و این سازمان در ازای دریافت حق عضویت برای فعالیت های گوناگون بازاریابی انجام می دهد این فعالیت ها عبارتند از:
– ارتباط با رسانه های گروهی و تدارک بازدیدهایی برای آشنایی با این منطقه
– ایجاد یک پایگاه اطلاعاتی در مورد بازار گردشگری
– انتشار یک فصل نامه درباره سیاحت و وسایل ارتباط جمعی
– بازاریابی روستای "برونته" از طریق اینترنت
– توسعه تورهای مرتبط با تعطیلات کوتاه مدت و سایر خدمات که از طریق یک سازمان حمل و نقل محلی صورت می گیرد.
– تبلیغات برای منطقه از طریق نشریات منطقه ای
موفقیت گردشگری روستایی برونته تنها در دراز مدت حاصل می شود. با این وجود بسیاری از مطالعات انجام شده به ویژه در سطح بین المللی نشان می دهند که استفاده از نام "برونته" می تواند به طور معجزه آسایی بازدید کنندگان بیشتری را جذب کند.
طرح "تارکا" در انگلستان
طرح تارکا21 در سال 1989 به عنوان یک برنامه هماهنگ سازی و تعامل میان حفظ محیط زیست، تفرج و گردشگری در شمال "دون"22 در انگلستان اجرا شد. هدف اصلی این طرح اضافه نمودن منابع طبیعی بیشتر به مناطق حفاظت شده بود، بسیاری از مجریان به این موضوع واقف شده بودند که تعامل میان محیط زیست و توسعه گردشگری می تواند بسیار سودمند باشد و نقش اساسی را در ارتقای رفاه اجتماعی و اقتصادی ایفا نماید. این طرح قسمت وسیعی از مناطق روستایی شمال "دون" را در برگرفته و در میان مراکز تفریحی ساحلی و پارک های ملی "دارتمور"23 و "اکسمور"24 گسترده شده است. علی رغم جذابیت هایی که این منطقه به عنوان یک مقصد گردشگری داشت به نظر می رسید این منطقه از نبود یک هویت مشخص رنج می برد و به همین دلیل تنها 1% از گردشگران را جلب می کرد. این منطقه محل وقوع رمان کلاسیک "هنری ویلیامسون" با عنوان "تارکا، سمورآبی" است که در دهه 1920 منتشر شده است بنابراین طرح "تارکا" به عنوان مبنایی برای حفاظت از محیط زیست برنامه ریزی شده و به عنوان پیشگام در توسعه گردشگری مورد استفاده قرار گرفت اهداف این طرح عبارت بودند از:
– حفظ و توسعه حیات وحش زیبا و ویژگی های منحصر به فرد شمال "دون"
– برانگیختن مردم در لذت بردن و درک این منطقه
– توسعه و ارتقای گردشگری در منطقه
اداره کل طرح مستلزم مشارکت سازمان های گوناگون قانونی و داوطلب محلی و ملی بود این سازمان ها شامل شوراهای محلی، انجمن های گردشگری منطقه ای، شورای روستا و کمیته توسعه روستایی است. بعد از 3 سال طرح "تارکا" انجمن گردشگری روستایی "تارکا" را به عنوان یک بخش خصوصی به عضویت پذیرفت مدت کوتاهی پس از آن این انجمن بیشتر کارکردهای بازاریابی طرح "تارکا" را بدست گرفت و بیش از 150 سازمان خصوصی را تحت پوشش خود قرار داد.
این طرح 3 مرحله متمایز داشت در مرحله اول تمام امکانات و تلاش ها به حفظ محیط زیست و توسعه پیاده روی اختصاص داشت. مرحله دوم طرح بر توسعه صنعت گردشگری از طریق ایجاد انجمن گردشگری روستایی تارکا و سایر اقدامات بنا نهاده شده و مرحله نهایی این طرح بر تحکیم دستاوردها از طریق بازاریابی و تجزیه و تحلیل دقیق متمرکز بود. طرح "تارکا" به اهداف اصلی اش دست یافت و به موازات حمایت جدید بخش های محلی تا سال 1997 سرمایه قابل ملاحظه ای را جذب نمود.
گردشگری روستایی در اسپانیا
محبوبیت اسپانیا به عنوان مقصد اکثر گردشگران ساحلی در ایام تعطیلات، مرهون وجود تعداد زیاد اقامت گاه های گردشگری است که در مناطق روستایی سواحل مدیترانه پراکنده هستند. به طور مثال تقریباً اقامت گاه های ثبت شده در اسپانیا در جزایر "بالئاریک"25 قرار دارند، در حالی که در منطقه "کاتالونیا"26 که بخش معروف "کوستابراوا"27 در آن قرار دارد، تنها 20% اقامت گاه ها وجود دارند اگر چه گردشگری در اسپانیا صرفاً به مناطق ساحلی محدود نشده است و طیف گوناگونی از اقامت گاه های گردشگری در سراسر این کشور را فرا می گیرد که از مهم ترین آن ها می توان به هتل های مجلل گران قیمت، پانسیون ها یا خانه های شبانه روزی اشاره نمود اما قابل توجه ترین انواع اقامت گاه ها مخصوصاً در ارتباط با گردشگری روستایی شبکه گسترده "پارادورها"28 به معنی مسافرخانه یا هر نوع اقامتگاه است و در گذشته این لغت برای اتاق های کرایه ای شبانه استفاده می شد که به اغنیاء و ثرومندان تعلق داشت و خدمات جانبی مثل اصطبل حیوانات نیز توسط "مسافرخانه دار" (posada) فراهم می شد در سال 1926، نمایندگی توریست سلطنتی پیشنهاد داد که مفهوم سنتی "پارادور" را می توان به شبکه امکانات اقامتی در سراسر کشور تسری داد و دولت باید مسئول ارایه تسهیلات برای توسعه هتل های اقامتی در آن مناطق شود زیرا واگذاری چنین فعالیت هایی به بخش خصوصی واقع بینانه و سودمند نبود. علاوه بر این مقرر شد تا قلعه های قدیمی، صومعه ها و قصرها در جهت توسعه "پارادورها" نقش مهم تری را ایفا نمایند.
اولین پارادور در رشته کوه "گردوس"29 برای گردشگرانی که به قصد شکار به منطقه می آمدند، ساخته شد و از آن تاریخ زنجیره پارادورهایی که توسط دولت اداره می شوند به 86 اقامتگاه رسیده است که 83 عدد از آن ها هتل و بقیه مهمانپذیر یا رستوران است. از 35 بنای تاریخی که بازسازی شده، 13 بنا قلعه های مربوط به قرون وسطی 8 بنا صومعه راهبه ها و بیمارستان ها 7 بنا متعلق به دوره "باروک"30 و قرون وسطی، 5 بنا کاخ های قدیمی لردها و 2 بنای دیگر ساختمان هایی هستند که در فضای تاریخی احاطه شده اند. به طور کلی "پارادورها" 8500 تخت را در 4500 اتاق فراهم کرده اند و از سال 1990 هر ساله 2 میلیون گردشگر را جذب می کنند.
گردشگری روستای در استرالیا و نیوزلند
گردشگری برای حل بسیاری از معضلاتی که روستاها با آن دست به گریبانند، بهترین گزینه محسوب می شوند، اما چنانچه این پدیده به خوبی مدیریت نشود موجب بروز برخی مشکلات بسیار پیچیده می گردد. در واقع زمانی که روستاییان سعی می کنند تعادلی بین تقاضای گردشگری و فعالیت های کشاورزی خود ایجاد کنند به شدت دچار مشکل می گردند. روستاها در موقعیتی ما بین اراضی بایر و اراضی شهری به سر می برند و این مسئله محدودیت هایی را برای توسعه گردشگری به وجود می آورد که شهرها و مناطق شهری هرگز با آن مواجه نیستند. هم چنان مناطق روستایی بین طبیعت بکر و دست نخورده و جهان متمدن شهر یا شهرک قرار دارند که طبیعت آن تحت کنترل درآمده است. گردشگری روستایی در استرالیا عمدتاً در چشم اندازها و مناطق کشاورزی صورت گرفته و بر اساس بهره وری از طبیعت تعریف می شود. رایج ترین گردشگری روستایی در استرالیا عبارتند از گردشگری کشاورزی31 و گردشگری مزرعه32 گردشگری کشاورزی شامل فعالیت های "پذیرایی" و گذران تعطیلات در مزارع است، اما گردشگری مزرعه ای، تشکیل شده از مزارع در حال بهره برداری که علاوه بر فعالیت های زراعی، جهت کسب درآمد مازاد به فعالیت هایی با اهمیت گردشگری نیز می پردازند.
چند مورد از محصولات گردشگری روستایی که توسط وزارت کشاورزی و شیلات نیوزلند شرح داده شده اند عبارتند از:
– اقامتگاه مزرعه ای شامل جای خواب، صبحانه و سایر وعده های غذایی، پذیرایی و شرکت در فعالیت های متمرکز در یک مزرعه سنتی ساده و بی پیرایه به طوری که گردش گر خود را عضوی از خانواده احساس نماید.
– هتل های روستایی، شامل جای خواب و غذا اما مرکز توجه برخی فعالیت های مربوط به مزرعه نیز است.
– واحدهای اقامتی روستا33 شامل اتاقک های پشم چینی، انبار کاه، کلبه های کارگاه و… که با تغییراتی آماده اقامت گردشگران شده اند.
– کمپ یا کاروان، مکان های پر جاذبه دسترسی مناسب و سایه بان یا سر پناه درختان و دارای تسهیلاتی برای تامین نیازهای گردشگران (مثل حمام، توالت و غیره)
– اقامت در هوای آزاد که ممکن است سخت تر از انواع دیگر باشد و در فصول سرد تر طرفداران کمتری دارد.
فشارهای عصبی ناشی از زندگی شهری و دور بودن از محیط زیست طبیعی تمایل به فرار از زندگی یکنواخت شهری را به وجود آورده است مناطق روستایی رهایی از این فشارها را ممکن ساخته و فرصتی را برای تجربه یک روش ساده تر و آرام تر زندگی در اختیار گردشگران قرار می دهد بعد از جنگ دوم جهانی گردشگری که موجب افزایش خود آگاهی و کمال طلبی انسان ها می شد طرفداران بیشتری پیدا کرد. تبلیغات گسترده رسانه های گروهی در مورد گردشگری نقش مهمی در توسعه این پدیده داشتند افزایش شناخت انسان از محیط زیست و رابطه بین انسان و محیط زندگی اش موجب شکل گیری "رویکرد سبز" گردید و جاذبه های روستایی را به عنوان گردشگری پایدار اکولوژیکی مطرح ساخت. به موازات این تحولات و با پیشرفت جوامع بشری و حذف موانع سیاسی و اقتصادی گردشگری دسترسی به نواحی روستایی تسهیل گردید؛ و به همین دلیل امروزه تعداد مسافرت ها بیش از گذشته شده و این پدیده به تبعیت از افزایش درآمدها شتاب مضاعفی یافته است.
بسیاری از جوامع روستایی در استرالیا دارای تعاونی های روستایی هستند که به ایجاد همکاری و ارتباط بین فعالیت های گردشگری منطقه ای می پردازند. سهم گردشگری در اقتصاد استرالیا حدود 5/4% تولید ناخالص داخلی در سال 2001 بوده است حدود یک سوم این درآمدها از طریق هزینه های صرف شده برای غذا در رستوران ها، اقامت در محل خرید و شرکت در کلوپ ها و جشن ها بدست آمده است البته کلیه این اقلام بخشی از اقتصاد گردشگری روستایی را شامل می گردد. بدین ترتیب گردشگری قادر است اثرات مطلوبی بر اقتصاد روستاها داشته باشد.
لازم به توضیح است گردشگری می تواند باعث بروز اختلاف نظرهای اجتماعی در منطقه شود که در نتیجه آن تنش های احتمالی در جامعه ایجاد نماید. به خصوص در مورد توزیع درآمد این مشکل بیشتر به چشم می خورد چرا که تنها خویشاوندان نزدیک در وظایف مربوط به گردشگری به کار گرفته می شوند گردشگری اثرات منفی هم دارد که از ارزش آن به عنوان یک صفت جانبی و مکمل می کاهد مسائلی مانند تابلوهای تخریب شده زباله، رفتار نادرست، تخریب راه های جنگلی توسط وسائط نقلیه، ترافیک فراوان، عدم رعایت حریم خصوصی اراضی، باز گذاردن درها و خلوت شکنی و موارد مشابه از تبعات سوء گردشگری قلمداد می گردند. یک بررسی در جوامع مناطق مرتفع جنوب استرالیا در موارد اثرات سوء گردشگری، اثرات منفی زیر را نشان داد:
– شلوغی منطقه (10%)
– مشکلات توقف اتومبیل (16%)
– خسارات محیط زیستی (10%)
– زباله/ پسماند برخورد نادرست با کارکنان بخش گردشگری (5/4%)
– مطالعه ای در منطقه ویکتوریا نشان داد که 67% مزرعه داران از "مواجهه با مردم" به عنوان یکی از دلایل عمده آغاز حرفه گردشگری نام می برند. متصدیان اقامت گاه های مزرعه ای در نیوزیلند دریافتند که مزایای اجتماعی حاصل برقراری رابطه با گردشگران بسیار سودمند است. در منطقه ویکتوریا گردشگری روستایی به دو شکل انجام می گرفت گردشگران داخلی که در تعطیلات کوتاه مدت 2 تا 3 روزه به این نواحی می آیند و شمار کوچکی از گردشگران خارجی برای مدت 2 تا 30 روز در این مکان ها اقامت می نمودند. در سال 1994، 34% گردشگران به بازدید از نواحی و ایالات مختلف استرالیا پرداختند، اما 3 منطقه بیشتر مورد توجه گردشگران قرار گرفت. گردشگران اروپایی و آمریکای شمالی تمایل بیشتری به بازدید از مناطق داخلی استرالیا داشتند در حالی که آسیایی ها علاقه چندانی به این امر نشان نمی دادند.
منطقه سیدنی در استرالیا به دلیل نقش مهمی که به عنوان عمده ترین مقصد گردشگران در استرالیا دارد، دارای بیشترین بازدید کننده است، در واقع تقریباً دو سوم گردشگران، سیدنی را نیز در برنامه سفر خود می گنجانند. گردشگران داخلی ایلوارا34 تقریباً همه از سیدنی می آیند که برای تعطیلات با اتومبیل شخصی به منطقه مسافرت کرده و کمتر از 30 شب در آن اقامت می نمایند. حدود 45% تعطیلات سپری شده در ایالت نیوساوت والز35 در بازدید از مناطق روستایی سپری می شود. بخش های کلیدی بازار متمایل به گردشگری روستایی شامل خانواده های جوانی می شود که در جستجوی اقامت گاه های راحت برای کاهش اضطراب و سرگرم کردن بچه ها می باشند و نیز زوج های سالخورده ای که طالب بازدید از مناطق آرام و بدون استرس هستند و هر دو این گروه ها تمایل دارند مدتی را در این مناطق اقامت داشته باشند (حدود 1 هفته). پدیده جالب توجهی که در استرالیا مشاهده شد، تقارن افزایش گردشگران با شروع فعالیت های زراعی است (از قبیل پرورش دام و فعالیت های زراعی در زمین های زرعی کوچک). به عنوان مثال، گوسفندهای مورد نیاز برای نمایش عملیات پشم چینی به طور معمول از بازار تهیه می شوند و باغچه های کوچک برای افزایش انجام فعالیت کشاورزی در مزرعه ایجاد می گردند.
مردمی که به روستایی به دلایلی غیر از تجارت سفر می کنند، این کار را برای تفرج در فضای باز و گشت و گذار انجام می دهند که این امر بر اهمیت حفظ محیط های روستایی می افزایند. در استرالیا 66% مزرعه های گردشگری خانه های 3 خوابه را به عنوان اقامتگاه عرضه می کنند، در حالی که 45% آن ها کلبه و 12% هم خانه های کارگری را در اختیار گردشگران می گذارند. موفقیت اقامت گاه های مزرعه ای به شدت به میزان رابطه بین میزبان و میهمان بستگی دارد. در ارزیابی موفقیت گردشگری روستایی، مزرعه داران منطقه ویکتوریا اذعان داشتند که محل مزرعه (79%)، اراضی پیرامونی (67%)، جاذبه های نزدیک به محل (81%)، شخصیت متصدی محل (82%)، نوع اقامتگاه (72%) و نوع مزرعه (52%) از دلایل اصلی این موفقیت بوده اند.
مطالعات انجام شده پیرامون موضوع تحقیق
با توجه به اهمیتی که در دهه اخیر در اقتصاد کشورها بدست آورده و هم چنین پی آمدها و تاثیرات گوناگون این صنعت بر روی ساختار اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی این کشورها، تحقیقات و مطالعات از سوی محققین و دانشمندان مختلف در این زمینه رو به افزایش است لذا به منظور دستیابی به یافته ها و نتایج مرتبط با موضوع تحقیق، سابقه این تحقیقات از کتاب ها، پایان نامه ها و جستجوهای اینترنتی و مراکز مختلف مورد بررسی قرارگرفته است.
ناصری سید مسعود، 1375؛ شناسایی موانع موثر توسعه صنعت توریسم ایران و طراحی الگوی تبیینی برای گسترش جذب توریست؛ در این پژوهش سعی شده است ضمن شناسایی موانع موثر بر گسترش صنعت گردشگری، الگوی مناسب بازاریابی جهت گسترش جذب گردشگر ارائه شود. با تجزیه و تحلیل اطلاعات بدست آمده، فرضیات سنجش ارتباط بین تبلیغات سوء غیر واقع ایران و عدم استفاده از شیوه های مناسب بازاریابی با عدم جذب گردشگر به ایران مورد ارزیابی قرار گرفته است و در نتیجه این ارتباط مورد قبول قرار گرفته است. فرضیات دیگر پژوهش که شامل وجود ارتباط بین عدم وجود قوانین و مقررات مناسب، عدم وجود امکانات اقامتی و رفاهی مناسب، هزینه های زندگی و اقامت، عدم برخورد مناسب با گردشگران با مانع جذب گردشگر به ایران مورد آزمون قرار گرفته و در نهایت نتیجه به دست آمده این فرضیه را رد کرده است.
رکن الدین افتخاری و عبدالرضا قادری اسماعیل، 1381؛ نقش گردشگری روستایی در توسعه روستایی (نقد و تحلیل چهارچوبهای نظریهای)؛ در این پژوهش به مطالعات انجام شده در کشورهای فرانسه، اتریش، سویس، انگلستان، ایرلند، تایلند و ژاپن پرداخته شده است و این مطالعات نشان می دهد که گردشگری روستایی بسرعت در اقتصاد روستایی رشد کرده و مکمل فعالیتهای کشاورزی شده است. ماهیت صنعت گردشگری ایجاد اشتغال و درامد، متنوع سازی اقتصاد، مشارکت اجتماعی و استفاده از منابع محلی است. از آنجا که بخش اعظم مشکلات عقب ماندگی و توسعه نیافتگی روستایی نیز به فقدان این صنعت برمی گردد، گردشگری روستایی با حل مسائل و مشکلات فوق می تواند به توسعه روستایی کمک نماید.
مهدوی داوود، 1382؛ نقش توریسم در توسعه نواحی پیرامون شهرها و ارائه مدل استراتژیک نمونه موردی، دهستان لواسان کوچک؛ هدف از این پژوهش بررسی تاثیرات در توسعه نواحی روستایی و ارائه ی استراتژی های مناسب در جهت توسعه ی این نواحی و در نهایت رسیدن به الگوی بهینه ی توسعه بوده است. بنابراین به منظور رسیدن به این اهداف از دو روش اسنادی و میدانی استفاده شده است. آزمون فرضیات نشان داد که از دیدگاه مردم از مجموع 26 شاخص مورد مطالعه تاثیر گردشگری بر 16 شاخص اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و محیطی مورد تایید قرارگرفته است و از دیدگاه مسئولان تاثیر توسعه ی این صنعت بر 18 شاخص از 29 شاخص اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و محیطی تایید شده است، سپس با استفاده از تحلیل SWOT نقاط قوت و ضعف و فرصت ها و تهدیدها شناسایی شده نشان می دهد که آستانه آسیب پذیری این نواحی بسیار بالا بوده و نیازمند بازنگری و ارائه سیاست های مناسب در جهت رفع ضعف و تهدیدها با استفاده از نقاط قوت و فرصت ها است.
دخیلی کهنمویی اسماعیل، 1383؛ بررسی راهکارهای توسعه توریسم در آذربایجان شرقی، در این پژوهش ضمن بررسی قابلیت های طبیعی و فرهنگی استان سه مرکز مهم گردشگری استان یعنی کندوان قلعه بابک و بندر شرفخانه به عنوان مورد نمونه مورد مطالعه قرارگرفته است. ابزار مورد استفاده در مطالعه موردی این پژوهش، پرسشنامه است و نتایج آزمون فرضیات نشان می دهد که بین تبلیغات و گردشگران ورودی، بین محل سکونت (شهر یا روستا) و علاقه به طبیعت گردی (اکوتوریسم)، بین شهروندان با گردشگران و مقدار هزینه کردن توریست ها رابطه معناداری وجود دارد.
ولی زاده حمید، 1385؛ چالش های فراروی توسعه صنعت توریسم در ایران با تاکید بر کلان شهر تبریز؛ در این پژوهش ابتدا به اهمیت صنعت گردشگری اشاره شده است و سپس ویژگی ها، شرایط و قابلیت های صنعت گردشگری کشور مورد بررسی قرارگرفته است. پس از شناسایی چالش های موجود در راه توسعه گردشگری راهکارهایی برای کاهش تاثیرات منفی این چالش ها و افزایش تاثیرات مثبت آن ها ارائه شده است.
پارسا بصیر هدیه، 1386؛ بررسی زمینه ها و راهکارهای توسعه گردشگری روستایی بخش طالقان از شهرستان ساوجبلاغ؛ اهداف این پژوهش بررسی زمینه ها و راهکارهای توسعه گردشگری روستایی در بخش طالقان است. این تحقیق از نوع پیمایشی است و به منظور ارائه راهکارهای مناسب توسعه گردشگری روستایی در این منطقه از تحلیلSWOT (تحلیل نقاط ضعف و قوت درونی و فرصت ها و تهدید های بیرونی) و ترسیم ماتریس آن در قالب چهار طبقه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، محیطی و نهادی پرداخته شده است. نتایج تحلیل عاملی اثرات مثبت گردشگری روستایی در منطقه طالقان نشان می دهد که سه عامل اثرات اجتماعی و فرهنگی، اثرات اقتصادی و اثرات زیر ساختی (فیزیکی و رفاهی) در مجموع 75% واریانس را تبیین می کنند. هم چنین تحلیل عاملی اثرات منفی گردشگری روستایی در منطقه طالقان نشان داد که سه عامل اثرات محیطی و کالبدی اثرات اجتماعی- فرهنگی و اثرات اقتصادی در مجموع 68% واریانس را تبیین می نمایند. علاوه بر آن نتایج تحلیل عاملی زمینه های گردشگری روستایی در خصوص نقش آن ها در توسعه گردشگری روستایی در منطقه طالقان نشان داد که پنج عامل گردشگری کشاورزی و غذایی، اکوتوریسم ماجراجویانه و اکوتوریسم غیر ماجراجویانه گردشگری به منظور تجارت و گردشگری تاریخی و مذهبی در مجموع 67% واریانس را نشان می دهد که نشان از درصد بالای واریانس تبیین شده است؛ و هم چنین از مقایسه دیدگاه روستاییان و کارشناسان با استفاده از آزمون های من وایتنی در خصوص آثار و پی آمدهای مثبت و منفی گردشگری روستایی نشان داد که این دو گروه با یکدیگر اختلاف نظر دارند و در کل روستاییان دیدگاه منفی تری نسبت به کارشناسان در مورد توسعه گردشگری دارند.
سجادی علی، 1387؛ بررسی عوامل بازدارنده توسعه گردشگری در شهر اصفهان؛ در کار پژوهشی انجام گرفته، پس از بررسی ادبیات موضوع، استعدادها و امکانات توسعه گردشگری در شهر اصفهان مورد بررسی قرارگرفته است. سپس به شناسایی و طبقه بندی موانع و مشکلات موجود بر سر راه توسعه گردشگری در شهر اصفهان پرداخته شده است و در نهایت راه حل های مناسب جهت توسعه گردشگری شهر اصفهان ارائه شده است. پژوهش فوق رویکردی توسعه ای به گردشگری دارد و ضمن بررسی مزایای آن در پی یافتن عوامل بازدارنده توسعه گردشگری در شهر اصفهان است. جامعه آماری این پژوهش را مدیران هتل ها، آژانس های مسافرتی، مدیران و کارشناسان ارشد سازمان میراث فرهنگی و گردشگری مدیران کل اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی اصفهان و گردشگران ورودی به اصفهان است.
سلیمانی هارون خدیجه و همکاران، 1389؛ نگرش ساکنان مناطق گردشگری روستایی شهرستان ایذه؛ این تحقیق حاضر از نوع پیمایشی و به روش توصیفی ـ همبستگی به بررسی نگرش ساکنان مناطق گردشگری روستایی شهرستان ایذه واقع در استان خوزستان نسبت به اثرات گردشگری روستایی در سال 1388پرداخته است. جامعه آماری این پژوهش ساکنان مناطق روستایی در روستاهایی بوده اند که دارای جاذبه گردشگری بوده و اثرات گردشگری در این روستاها توسط ساکنان درک شده اند که حجم نمونه آماری با استفاده از جدول تاکمن 335 و به روش تصادفی طبقه ای متناسب انتخاب شد. متغیرهای مستقل این پژوهش عبارتند از ویژگیهای فردی و حرفه ای ساکنان، میزان ارتباط آنان با گردشگران و وابستکی درآمد آنان به گردشگری، درک اثرات اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی و زیست محیطی گردشگری است و متغیر وابسته آن نگرش ساکنان نسبت به توسعه فعالیت های گردشگری می باشد. نتایج حاصل از همبستگی بین متغیرها، ارتباط مثبت و معنی داری را بین متغیر نگرش ساکنان با متغیرهای سن، درآمد، میزان وابستگی به گردشگری، میزان ارتباط با گردشگران و درک اثرات را نشان داد.
خذرلی جبرائیل، ١٣٨٩؛ مبانی جغرافیایی توریسم و اکوتوریسم در استان آذربایجان غربی با رویکرد اقتصادی؛ ایشان در این پژوهش به توضیح و توصیف برخی از جاذبه های توریستی و اکوتوریستی استان آذربایجان غربی و اردبیل و شناساندن آن ها به دیگران و رونق امر جهانگردی و گردشگری به لحاظ ایجاد شغل و درآمد بهتر مردم استان پرداخته است.
عبدالمنافی طاهره و ازکیا مصطفی، 1390؛ بررسی عوامل موثر بر صنعت گردشگری در منطقه روستایی کلاردشت؛ در این پژوهش به بررسی عوامل موثر بر صنعت گردشگری در منطقه کلاردشت پرداخته شده است و روش آن به صورت اسنادی و میدانی است. در این تحقیق توسعه صنعت گردشگری منوط به آموزش و اطلاع رسانی به مردم و نحوه برخورد با گردشگر و از طریق توسعه نهادها و سازمان های مرتبط، توسعه برنامه های تبلیغاتی برای معرفی جاذبه های طبیعی و تاریخی در منطقه اشاره شده است.
قادری اسماعیل و همکاران، 1390؛ توسعه گردشگری روستایی در بخش آسارا شهرستان کرج؛ در این پژوهش به توسعه گردشگری روستایی در بخش آسارا از شهرستان کرج پرداخته شده است. بخش آسارا علیرغم برخورداری از جاذبههای متعدد، اقدامات مناسبی که بتواند موجبات توسعه نظام گردشگری و جلب رضایت گردشگران را فراهم آورد، صورت نگرفته است. بر این اساس، وضعیت منطقه مورد مطالعه از نظر شرایط مقصد و فرصت های موجود در مبدا مورد مطالعه قرار گرفت و طی آن اثبات گردید که بخش آسارا از جاذبه های بیشماری برای توسعه گردشگری برخوردار است ولی از عدم برنامه ریزی و در نتیجه ضعف امکاناتی در مراکز گردشگری موجود رنج می برد. به همین منظور در این تحقیق سعی گردیده است برای غلبه بر مشکلات نظام گردشگری در بخش آسارا امکانات و موانع توسعه گردشگری آن شناسایی و راهکارهای مناسب ارائه گردد.
افتخاری عبدالرضا و همکاران، 1390، اولویت های ظرفیت گردشگری مناطق روستایی شهرستان نیر؛ در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و استفاده از مدل Topsis به این نتیجه رسیده اند که از میان 30 روستای مورد مطالعه روستاهایی که دارای جاذبه های محیطی بیشتری هستند از ارجحیت بیشتری برخوردارند.
سحر مشهدی، 1390، بررسی عوامل موثر بر توسعه صنعت گردشگری روستایی در روستای گرمه، در این پژوهش به عواملی در توسعه صنعت گردشگری روستایی ایران پرداخته شده است. بنابراین عوامل فرهنگی- اجتماعی عوامل اقتصادی، عوامل مدیریتی و عوامل محیطی متغیرهایی هستند که می توانند بر توسعه صنعت گردشگری روستایی تاثیر گذار باشند. روش مورد استفاده در این پژوهش روش توصیفی- پیمایشی است و از نظر مقاصد تحقیق کاربردی است و ابزار جمع آوری داده ها پرسش نامه است که به وسیله سه جامعه آماری صاحب نظران، مردم روستا، گردشگران داخلی و خارجی تکمیل گردیده است. این تحقیق با هدف شناخت عوامل موثر بر توسعه گردشگری روستایی روستای گرمه واقع در استان اصفهان، صورت می گیرد با توجه به اهداف متعالی نظام جمهوری اسلامی ایران برای خروج از مشکل اتکای بیش از حد به درآمدهای نفتی و حل مشکل اشتغال، مسئله اساسی این تحقیق این است که چگونه صنعت گردشگری در بخش روستایی می تواند به تحقق این هدف کمک نماید. بنابراین این پژوهش نگاهی به عوامل و شاخص های موثر در توسعه صنعت گردشگری روستایی دارد که بر مبنای نظرات کارشناسان و صاحب نظران مورد ارزیابی قرار گرفت. یافته های این پژوهش حاکی از آن است که عامل مدیریتی بیشترین تاثیر و عامل اقتصادی کمترین تاثیر را در توسعه گردشگری منطقه مورد مطالعه داشته است.
توسعه گردشگری روستایی از جمله مسائلی است که پژوهشگران طی سالهای اخیر به آن توجه جدی داشتهاند. اما در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران این علم قدمت زیادی نداشته و به صورت نوپا است. با وجود محدودیت منابع فکری و دیدگاههای موجود در خصوص آن، باز پژوهشهایی چند انجام شده که به تعدادی محدود اشاره گردید. اما نمی توان ادبیات پژوهش حاضر را به موارد ذکر شده در بالا محدود کرد و بنابر وسعت مطالعه و میزان اطلاعات در دسترس، کمیت آنها متفاوت خواهد بود.

1- منابع:
الف) فارسی
1. ازکیا، مصطفی، 1384؛ مقدمه ای بر جامعه شناسی توسعه روستایی، انتشارات اطلاعات.
2. استعلاجی، علیرضا؛ 1387، نظریه های توسعه جزوه کلاسی کارشناسی ارشد جغرافیا، واحد علوم و تحقیقات تهران.
3. افتخاری، رکن الدین، قادری اسماعیل، 1381؛ نقش گردشگری روستایی در توسعه روستایی (نقد و تحلیل چارچوب های نظریه ای)، فصلنامه مدرس، دوره 6، شماره 2.
4. آسایش، حسین، 1374؛ اصول و روش های برنامه ریزی روستایی، انتشارات پیام نور، تهران.
5. بمانیان، محمد رضا، محمودی نژاد، هادی، 1388؛ مبانی برنامه ریزی و توسعه گردشگری روستایی، انتشارات تهران: هله: طحان.
6. پاپلی یزدی، محمد حسین و سقایی، مهدی، 1382؛ گردشگری و تبار شناسی، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 68.
7. تودارو، مایکل، 1383؛ توسعه اقتصادی در جهان سوم، ترجمه غلامعلی فرجادی، انتشارات کوهسار.
8. حسینی، سید ابوالفضل،1387؛ گردشگری روستایی، مقاله اینترنت.
9. خذرلی، جبرائیل.(1389). مبانی جغرافیایی توریسم و اکوتوریسم در استان آذربایجان غربی با رویکرد اقتصادی، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارومیه
10. دهخدا، علی اکبر، 1325؛ لغت نامه، دانشگاه تهران.
11. دیاس هیران دی و ویکرامانایاک، بی دبلیو، ای، 1368؛ درس نامه برنامه ریزی توسعه روستایی، ترجمه فرید، ناصر، وزارت جهاد سازندگی، مرکز تحقیقات و بررسی مسائل روستایی.
12. راجر داس ویل، 1387، مدیریت جهانگردی (مبانی، راهبردها و آثار)، ترجمه: اعرابی، سید محمد، ایزدی، داود، تهران: دفتر پژوهش های فرهنگی.
13. رحیمی، حسین،1381؛ جهانگردی روستایی و قلمروی آن، ماهنامه اطلاعات سیاسی و اقتصادی، شماره 186-185.
14. رضوانی، علی اصغر،1374؛ جغرافیا و صنعت توریسم، انتشارات پیام نور، چاپ دوم.
15. رنجبریان، بهرام، زاهدی، محمد،1388؛ شناخت گردشگری، انتشارات چهار باغ، چاپ ششم
16. ریچارد، جولیا شارپلی، 1380؛ گردشگری روستایی، ترجمه رحمت الله منشی زاده و فاطمه نصیری، انتشارات منشی، تهران.
17. ژولیوس، نیرره، 1365؛ عمران روستایی، ترجمه اسداله زمانی پور، مجتمع آموزش عالی بیرجند.
18. سقایی، مهدی،1382؛ بررسی قابلیت های گردشگری روستایی در ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد.
19. شریف زاده، ابوالقاسم و مراد نژاد، همایون، خرداد و تیر 1381؛ توسعه پایدار و گردشگری روستایی، ماهنامه اجتماعی اقتصادی جهاد.
20. صالحی فرد، محمد، 1390؛ گردشگری روستایی (مبانی برنامه ریزی و طرح های ساختاری)، نشر: مرندیز.
21. صمدی، حسین، 1392، برنامهریزی گردشگری شهرستان نیر به منظور توسعه شهری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات اردبیل، استاد راهنما، دکتر محمدحسن یزدانی. اردبیل.
22. قادری، اسماعیل، 1382؛ نقش گردشگری روستایی در توسعه روستایی، پایان نامه دکتری، جغرافیا و برنامه ریزی، استاد راهنما، دکتر عبدالرضا رکن الدین افتخاری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
23. مرادی، لیلی، 1390؛ نقش توانمندی های گردشگری شهرستان آبدانان در توسعه ی روستایی، ناشر: جوهر حیات.
24. مطیعی لنگرودی، حسن، 1382؛ برنامه ریزی روستایی با تاکید بر ایران، انتشارات جهاد دانشگاهی، مشهد.
25. میسرا، 1366؛ توسعه روستایی، مسائل و مشکلات، ترجمه علی اکبر روستا، مرکز تحقیقات و بررسی مسائل وزارت جهاد سازندگی.
26. وای، گی، چاک، 1386؛ جهانگردی در چشم اندازی جامع، ترجمه علی پارسائیان و سید محمد اعرابی، نشر دفتر پژوهش های فرهنگی، تهران.
ب) انگلیسی
27. Bridges, J.G,1959, A short history of tourism in H.P. sales (ed.), Travel and tourism encyclopedia, London: Travel world.
28. Bukowski, G,1976; "tourism and conservation: confliet,co-existince or symbiosis, environmental conservation.
29. Burkart, J. and medlik, S.1981, Tourism – past, present and future, nd edn, Butterworth -Heinemann.
30. Cater, E.and lowman, G. (eds) (1994) ecotourism – A sustainable option, wiley
31. Chrisc, H wan,and sirakaya, E.2005measuring residents, attitude toward sustainable tourism: development of sustainable tourism attitude scale: journal of travel research vol 43.
32. Cooper, C. Fletcher, J,Gilbert, D. and wanhill, s.1993; tourism; principles.
33. Fennel, David,2000; "ecotourism, an introduction, rout ledge London & Newyork.
34. Gunn, C.A.2002; Tourism planning: concepts, basics, cases, new York and London:Rutledge.
35. Havengardr, G, (1994),ecotourist: astatus report and conceptual frame work.journal of tourism studies and conceptual frame work.
36. Holden, A, 2000; environment and tourism London: Rout ledge.
37. Jafari, J, 2000; encyclopeclia of tourism, London:Routleclye.
38. Jansen -verbeke,2000; M: leisure shopping -a magic concept for the tourism industry, in: chris Rayan and Stephen page, (eds) tourism management towards the new millennium, pergamon.
39. Lane,B, (1994) sustainable rural tourism strategies: A tool fer development and conservation. journal of sustainable tourism.
40. Mathieson, A. and wall, G,1982; tourism: economic, physical and social impact, longman.
41. Nash, D, 1981; tourism as an Anthropologial subject: current anthropology.
42. Oppermann, M.1996; rural tourism in southern Germany, Annals of tourism research: vol23,num 1, pergamon press, USA.
43. Poon,a,1993; tourism, technology and competitive stragies, CAP international, walling ford.
44. Sharply, Julia (1997),rural tourism: An introduction, thomson business press, London, p.113.
45. Urry, I,1992; The tourism Gaze revisited "American behavioral sxientist vol.36…no.
46. Wood, K, and House, S, 1991; The Good Tourist: A world wide guide for the green traveler, London, mandarin.
ت) منابع اینترنتی

47. http://nir.ir/
48. http://nir.ostan-ar.ir/‎
49. http://www.behrah.com/comment_show/
50. http://www.gmi6.com/training/pasw/s8-one-sample-t-test.html
51. http://www.spss-iran.ir/instructions/83-pearson.html
52. www.miras-ar.ir/

1- ecotourism
2-Green tourism
2. OECD
1. The international Ecotourism society (TIES)
1. World conservation union
1- Agri-Agotourosm
1- Nickerson
2- Hill
1. Jansen- verbeke and Nijmegen, 1990
1. Farm Tourism
2. Robert
3. Hall
1. wasatch
2. salt lake city
1. powell
1. Reverend Patrick Bronte
2. Haworth
3.Anne
4. Charlotte
5. Emily
6. Brad ford
1- Takar
2- Devon
3-Dartmoor
4-Exmor
1- Balearic
2- Catalonia
3-Costa Brava
4- par adores
5- Gredos
1- Baroque
2- Agri tourism
3- farm tourism
1- self catring
1- Illawarra
2- New sowth wells
—————

————————————————————

—————

————————————————————

49