توسعه گردشگری
تاریخچه و مفهوم توسعه
تئوری های توسعه
توسعه پایدار
توسعه گردشگری پایدار
الگوی توسعه همبافته گردشگری
مقصد و جامعه گردشگری
ذینفعان توسعه گردشگری
معیارهای کلیدی توسعه مقصد
دلایل پیچیدگی مدیریت مقصدها
چرخه عمر گردشگری
ظرفیت تحمل
شاخص رنجش داکسی
عوامل موثر بر توسعه مقصد گردشگری
عوامل محیط داخلی موثر بر مقصد گردشگری
عوامل محیط خارجی موثر بر مقصد گردشگری
10-1-2- تاریخچه و مفهوم توسعه
برای مروجین اولیه توسعه در دهه 1950، توسعه به معنای رشد درآمد سرانه در مناطق توسعه نیافته تلقی می شد و رشد بیشتر یک مفهوم و مقوله کمی بود و این گونه استنباط می شد که با رشد تولید ناخالص ملی، می توان به توسعه دست یافت، بدین ترتیب شاخص توسعه یافتگی جوامع و یا واماندگی از توسعه در آن زمان به طور عمده شاخص اقتصادی بود. هم زمان با تحولات جهانی ، مفهوم توسعه نیز گسترش یافت و در ابعاد مختلف تجلی پیدا کرد. در بین اقتصاددانان – جنبه های اجتماعی و سیاسی و نهادی توسعه، مورد توجه بیشتری قرار گرفت. در کل اقتصاددانان و نظریه پردازان برجسته علوم اجتماعی و سیاسی پا را فراتر نهاده و توسعه را به مفهومی جامع در بردارنده مفاهیمی مانند توسعه انسانی، فقر زدایی، عدالت و برابری، یکپارچگی اجتماعی، مشارکت مدنی و …. مطرح کردند. بدین ترتیب در مباحث توسعه، افقهای دیگری باز شد و ابعاد و رویکردهای جدیدی در دستور کار سیاستگزاران و برنامه ریزان و مجریان توسعه قرار گرفت(ضیایی، 1388).
1-10-1-2- تئوری های توسعه
همانگونه که معنی توسعه در طول زمان تغییر یافته، الگوها یا تئوری های بسیاری برای توسعه بوجود آمده است آنچه مسلم است توسعه مفهومی فراگیر دارد و به معنی رشد و پیشرفت همه جانبه و مشمول تغییرات می باشد. چهار تئوری اصلی توسعه از دیدگاه شارپلی عبارتند از:
1/ پارادایم مدرنیزم1: برخی از شاخص ها مانند GNP یا درآمد سرانه، شاخص های اصلی توسعه محسوب می شوند. در این دوره، رشد اقتصادی به معنای توسعه در نظر گرفته می شود. این باور وجود داشت که تمام کشورها و منطقه ها طی یک فرایند مشابه از توسعه نیافته به یک کشور یا منطقه توسعه یافته تبدیل می شوند و مسائلی مانند فقر و نابرابری اجتماعی به طور خودکار با رشد اقتصادی برطرف می شوند.
2/ پارادایم عدم استقلال2: در اواخر دهه 1960 و دهه 1970 کشورهای فقیر جهان سوم قدم های کشورهای جهان اول را به سمت توسعه یافتگی طی کردند. در این شرایط تئوری وابستگی، گسترش یافت، که در آن بیان می شود که توسعه یک فرایند خطی نیست و اینکه، جمعیت فقیر با ادامه این شکل از توسعه به علت وابستگی اقتصادی بالا به جمعیت توسعه یافته همچنان در وضعیت توسعه نیافتگی باقی خواهند ماند. عقب ماندگی یا توسعه نیافتگی در بعضی کشورها به علت وابستگی به سایر کشورهای غنی یا استثمار آنها است. سیستم گردشگری بین المللی از طرف بعضی از افراد به عنوان مظهر تئوری وابستگی تلقی می شود(شارپلی،2002).
3/ نئولیبراسیم3: اشاره به تمایل برنامه های بین المللی دارد که مستلزم بینش کشورها به اقتصادهای آزاد می باشد. این خود منجر به بدتر شدن شرایط محلی می شود(همان).
4/ توسعه جایگزین4: در دهه 1980، توسعه جایگزین، ظهور پیدا کرده و به پارادایم غالب تبدیل شد. این پارادایم بیانگر یک تغییر اساسی از تمرکز سنتی بر وسایل و ابزار به سمت مردم است و در آن به ابتکارات و طرح های افراد بومی تاکید شده و در مقابل با سه تئوری قبلی قرار دارد که رشد اقتصادی را ترغیب می کند. این الگو رویکرد پایین به بالای توسعه را معرفی می کند که بر رضایت افراد از نیازهای اساسی تمرکز دارد(شارپلی،2006). در این دوره نگرانی مردم در مورد تخریب زیست محیطی ایجاد شده توسط رشد اقتصادی افسار گسیخته به اوج خود رسید و به ظهور و گسترش یک فلسفه جدید در ارتباط با توسعه یعنی توسعه پایدار – در اواخر دهه 1980، منجر شد(شارپلی ،2008). این الگوی توسعه از تلاقی رشد اقتصادی و محیط زیست گرایی ریشه گرفته است و معمولاً با اصطلاحاتی مانند:
رشد متوازن، توسعه بلند مدت و برابری و عدالت اجتماعی در ارتباط است با گذشت زمان، مفاهیم مربوط به توسعه پایدار، از تاکید بر محیط زیست به سمت الگوهای جدیدتری با تاکید بیشتر بر مردم از جمله، کاهش فقر، توانمند سازی، جامعه و عدالت اجتماعی گسترش یافت(اشلی5،2000).
2-10-1-2- توسعه پایدار6
پایداری مفهومی است که به تناوب در توسعه، برنامهریزی و مدیریت گردشگری مورد استفاده قرار میگیرد. استفاده امروزی از واژه پایداری به زمان ارایه گزارش بروتلند7 در سال 1987 باز میگردد(هلدن،2000). در این گزارش واژه توسعه پایدار مورد استفاده قرار گرفت. این گزارش به محیطزیست کره زمین پرداخت و طی آن در مورد، استفاده از منابع ناپایدار، به منظور آنچه توسعه بسیار سریع عنوان شده، ابراز نگرانی شد. در نشست زمین که سال 1992 در ریودوژانیرو برگزار شد، نگرانیها و موارد مطرح شده در گزارش بروتلند یک بار دیگر مورد تاکید قرار گرفت. این کنفرانس برنامهای را به منظور ترویج توسعه پایدار در سراسر دنیا ارایه نمود. این برنامه به عنوان دستور کار 21 شناخته شده است. دستور کار 21 برنامه کاری است که اصول پایهای مورد نیاز جهت حرکت به سوی پایداری را مشخص میکند(هلدن8،164:2000). رویکرد ویژه دستورکار 21 دستاندرکار نمودن جوامع محلی در فرایند توسعه از طریق یک رویکرد پایین به بالا است. با این حال، مفهوم توسعه پایدار به طور کامل نه در گزارش بروتلند و نه در گزارش ریو تعریف نشد(میسون،2003، 277).
توسعه پایدار فرایندی است که طی آن مردم یک کشور نیازهای خود را بر میآورند و سطح زندگی خود را ارتقاء میبخشند، بی آنکه از منابعی که به نسلهای آینده تعلق دارد، مصرف کنند و سرمایههای آتی را برای تامین خواستههای آنی به هدر دهند(زاهدی،5 : 1388).
مفاهیم و ایدهآلهای توسعه پایدار عبارتند از:
* یکپارچگی اقتصادی- محیطی9: تصمیمات اقتصادی باید با توجه به آثاری که بر محیطزیست میگذارند، اتخاذ شوند.
* تعهد بین نسلها10: در زمان حاضر تصمیمات باید با توجه به نتایجی که بر محیطزیست نسلهای آینده دارند، اتخاذ شوند.
* عدالت اجتماعی11: کلیه مردم حق برخورداری از محیطی هستند که بتوانند در آن محیط رشد کرده وشکوفا شوند.
* حفاظت محیطی12: محافظت از منابع و حمایت از دنیای جانوری و گیاهی ضرورت دارد.
* کیفیت زندگی13: تعریف گستردهتری باید از رفاه بشری ارایه شود به نحوی که از محدوده رفاه اقتصادی فراتر رود.
* مشارکت14: نهادها باید مجدداً ساماندهی شوند به نحوی که از طریق آنها امکان شنیده شدن کلیه صداها در فرایند تصمیمگیری فراهم آید(زاهدی، 1388، ص 6).
3-10-1-2- توسعه گردشگری پایدار15
اجلاس زمین در سال 1992 دولتها را به سمت توسعهای سوق داد که حداقل زیان و لطمه را به محیطزیست وارد کند و گردشگری پایدار نیز جزء توافقات حاصل در دستور کار اجلاس 21 قرار گرفت(پاپلی یزدی، 1389 ص 108).گردشگری پایدار راهی جدید برای مناطق در حال توسعه فراهم میآوردکه ارتباطی هم پیوند میان گردشگری و محیط فیزیکی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی احاطه کننده آن را برقرار میکند(شارپلی ،2002). گردشگری پایدار، گردشگری است که بتواند در یک محیط، در زمان نامحدود ادامه یابد و از نظر انسانی و فیزیکی به محیط زیست صدمه نزند و تا بدان حد فعال باشد که به توسعه سایر فعالیتها و فرایندهای اجتماعی لطمهای وارد نیاورد(باتلر16،29:1980).
اصول گردشگری پایدار شامل موارد زیر است:
* استفاده پایدار از منابع: حفظ و استفاده از منابع(طبیعی، اجتماعی و فرهنگی) بسیار حایز اهمیت و به معنای تجارت در دراز مدت است.
* عدم مصرف بیش از حد و اتلاف: این امر جلوی هزینههای بازسازی و زیانهای درازمدت را میگیرد و به کیفیت گردشگری کمک میکند.
* حفظ تنوع: حفظ و ارتقای تنوع طبیعی، اجتماعی و فرهنگی برای پایداری درازمدت گردشگری اهمیت ویژه دارد و گردشگری را انعطاف پذیر میکند.
* برنامهریزی: بسط و توسعه گردشگری در یک چارچوب برنامهریزی راهبردی که تاثیرات محیطزیست را مد نظر قرار میدهد، پایداری دراز مدت گردشگری را افزایش میدهد.
* حمایت از نظام اقتصاد محلی: گردشگری باید با تحت پوشش قرار دادن فعالیتهای اقتصادی محلی و مد نظر قرار دادن ارزشها و هزینههای محیطزیست از نظامهای اقتصادی حمایت کند.
* مشارکت جوامع محلی: مشارکت کلی جوامع محلی در بخش گردشگری نه تنها به نفع خود آنها بلکه نوع تجربه گردشگری را بهبود میبخشد.
* مشاوره با افراد ذینفع و عامه مردم: مشاوره بین مسئولان، مدیران و سرمایهگذاران صنعت گردشگری و سازمانها و نهادهای مردمی مهم است. این امر باعث میشود که همه دوشادوش هم کار کنند و اختلافات منافع را کنار بگذارند.
* آموزش خدمه: آموزش خدمه باعث رعایت استانداردها میگردد و در کنار آن استخدام خدمه محلی کیفیت گردشگری را بهبود میبخشد.
* مسئولیت بازاریابی صنعت گردشگری: از آنجا که بازاریابی اطلاعات کاملی را در اختیار گردشگران قرار میدهد، نه تنها سبب افزایش احترام نسبت به محیط فرهنگی، اجتماعی و طبیعی نواحی دیدنی میشود، بلکه رضایت مشتری را نیز افزایش میدهد.
* انجام تحقیق: پژوهش، جمعآوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل نه تنها به حل و فصل مشکلات گردشگری کمک میکند بلکه مزایایی را برای مقصدها، صنعت و مشتریان در بر خواهد داشت(لومسدن،1380: 378).
4-10-1-2- الگوی توسعه همبافته گردشگری
اگر به گونه ای نظام مند مقوله توسعه گردشگری را بررسی کنیم ، می بینیم که روابط و تعامل بین اجزای توسعه و هماهنگی و هم افزایی آنها ، در تحقق اهداف رشد و توسعه گردشگری نقش عمده ای دارد. عوامل بیشماری در توسعه گردشگری نقش دارند و ارتباط تعامل بین آنها ، توسعه را شکل می دهد. اما سه عامل عمده و اصلی در توسعه گردشگری عبارت اند از : گردشگران ، مردم منطقه و ویژگی های مقصد. به عبارت دیگر میهمانان ، میزبانان و جاذبه ها سه عامل اصلی در توسعه گردشگری به شمار می آیند. میزان انطباق و هم پوشی این سه ، منطقه ای را به وجود می آورد که در آن ، توسعه هم بافته تحقق پیدا می کند. در این فصل مشترک ، نیازها و انتظارات و ارزش های گردشگران با ویژگی ها و جاذبه های مقصد و فرهنگ و گرایش های مردم منطقه ، یکسانی و انطباق دارد. حال اگر این سه عنصر ، در یک حالت آرمانی کاملا با یکدیگر منطبق شوند ، توسعه همبافته کامل و صد در صد گردشگری رخ می دهد. در این حالت ، خواسته ها و سلیقه های گردشگران کاملا با فرهنگ میزبانان و جاذبه های منطقه ، هماهنگی و انطباق دارد . هدف نهایی از توسعه همبافته گردشگری آن است که چنین همپوشی و انطباقی حاصل آید. اما در شرایط واقعی ، فصل مشترک میان این سه عامل ، کمتر از کل وسعت هر عامل است . تلاش متولیان توسعه گردشگری باید در جهتی باشد که این وجه مشترک وسیع تر شود و مناطق اتلاف کاهش یابد.
در سه حالت منطقه اتلاف ایجاد می شود:
1/ زمانیکه گردشگران و مردمان منطقه با هم سازگاری دارند ، اما به سبب آنکه ویژگی های مقصد ، این قسمت را پوشش نمی دهند ، توسعه همبافته رخ نمی دهد و بخشی از منابع اتلاف می شود. برای غلبه بر این مشکل باید کوشش شود با تغییرات و اصلاحات لازم بر ویژگی های مقصد براساس نیاز گردشگران و دیدگاه های میزبانان ، منطقه اتلاف را از بین برد.
2/ زمانیکه بین ویژگی های مقصد و نگرش مردمان منطقه هماهنگی وجود دارد ، اما به سبب عدم هماهنگی گردشگران ، استفاده بهینه از امکانات به وجود نمی آید. برای رفع این مشکل باید با تعیین وشناخت بازار و راهبردهای بازاریابی هدفمند ، گردشگرانی جذب منطقه شوند که دوستدار جاذبه های مقصدند و با مردمان منطقه نیز از جنبه های فرهنگی و اجتماعی هماهنگی دارند.
3/ زمانیکه گردشگران ویژگی های مقصد را می پسندند اما به سبب نگرش های خاص مردم منطقه به گردشگران و جذابیت های موجود منطقه این مکان خالی از گردشگر است.در چنین وضعیتی با اتخاذ راهبردهای آموزش و راهنمایی باید مردم منطقه را به سازگاری با گردشگران ترغیب و آنان را تامین کنند و لطمه ای نیز به جامعه آنان وارد نیاورد.
هر یک از این حوزه ها نیز در درون خود نیز دارای اجزا و عواملی هستند که اگرمیان آنها هماهنگی وجود نداشته باشد ، انطباق بیرونی ، تاثیر خود را از دست می دهد و در نتیجه ، توسعه در رسیدن به اهداف خود ناموفق خواهد ماند. هماهنگی در حوزه منطقه از اولویت بسیار زیادی برخوردار است ، زیرا هم از جنبه هماهنگی ساختاری مرتبط با امر گردشگری و هم از جنبه سیاست ها ی مربوط به گردشگری باید یکپارچگی لازم وجود داشته باشد تا حوزه مذکور بتواند از جذابیت های کافی برخوردار باشد. از جنبه ساختاری ، واحدهای مختلفی که در فعالیت گردشگری موثرند باید با یکدیگر ارتباطی هماهنگ داشته باشند.برای ایجاد هماهنگی میان مردم مقصد باید با استفاده از شکل های واقعی مشارکت ، همه را در توسعه گردشگری و پیامدهای آن سهیم کرد. مقصود از مشارکت واقعی ، مشارکت در تصمیم گیری ، اجرا و ارزیابی فعالیت های مرتبط با مقوله گردشگری می باشد. اما به منظورهماهنگی در گردشگران ، می توان با بازاریابی هدفمند و اطلاع رسانی دقیق و موثر گروهی از گردشگران را به منطقه جلب کرد.باید متذکر شد تبلیغات و بازاریابی برای توسعه همبافته گردشگری زمانی موثر است که به مسافران قبل از سفر تصویری واقعی و درست از مقصد ارایه کند. گردشگران حق دارند قبل از سفر از مشکلات منطقه آگاه شوند و بدانند که از جنبه آب وهوا، ارتباطات ، امکانات اقامتی ، خصوصیات فرهنگی ، اجتماعی و سیاسی به چه منطقه ای وارد می شوند این آگاهی پیشین باعث ایجاد هم پوشانی حوزه گردشگران با حوزه دیگر می شود( الوانی،1385).
12-1-2- مقصد و جامعه گردشگری
مقصدها به جمعیت بومی دائم در یک مکان اشاره دارد. این اصطلاح بر این موضوع تاکید دارد که در زمان برنامه ریزی و توسعه گردشگری در یک مکان می بایست علایق و نگرانی های مردم بومی و محلی در اولویت قرار گیرد، به طوریکه آنها ذی نفعانی هستند که به شدت تحت تاثیر عوامل ناپایدار گردشگری و عملکردهای صاحبان منابع و تاسیسات گردشگری که گردشگران را به این مکان ها جذب می کنند قرار می گیرند. بر همین اساس رویکرد مشارکت جامعه محلی در برنامه ریزی گردشگری این امکان را به برنامه ریزان و توسعه دهندگان گردشگری می دهد که آنها نیز در فرایند برنامه ریزی گردشگری و منافع حاصل از توسعه گردشگری مشارکت داشته و تعارضات احتمالی آینده که ممکن است بین مردم محلی و گردشگران به وجود آورد کاهش دهند. از طرفی باید توجه داشت که بر اساس اصل دموکراسی توانمند سازی جامعه می بایست به طور گسترده به عنوان پیش شرایط لازم برای توسعه پایدار گردشگری مورد قبول قرار گیرد(اسواربروک، 1998).
1-12-1-2- ذینفعان توسعه گردشگری
جوامع از تعدادی از افراد تشکیل شده است، که هر کدام دارای اولیت ها و علایق خود هستند از اصطلاح ذی نفعان به منظور توصیف این افراد استفاده می شود. اصطلاح ذی نفعان در ادبیات مدیریت تجاری به صورت " گروهها یا افرادی که به طور مستقیم یا غیرمستقیم بر اهداف بلند مدت سازمان تاثیر می گذارد" تعریف می شود. اما در سطح جامعه گردشگری ، ریچی ،جامعه گردشگری را به چهار گروه از ذینفعان تقسیم می نماید: مردم بومی، صنعت گردشگری، دیدار کنندگان، دولت محلی .به طور کلی در مبانی و رویکردهای امروز صنعت گردشگری، اتخاذ استراتژیک بین بخش های مختلف و توجه به مشارکت ذینفعان مختلف آن در فرایند برنامه ریزی و توسعه جزء لاینفک سیستم گردشگری به حساب می آید. در واقع برای توسعه مقصد گردشگری بصورت پایدار، برنامه ریزی ها و استراتژی ها باید در جهتی باشند که بتوانند نیازهای مختلف را تا حد امکان تامین کنند. گردشگری جامعه مدار17 به عنوان رویکردی پایدار در توسعه نسبت به نوع سنتی آن یعنی گردشگری انبوه در نظر گرفته شده است. بر اساس نظر مورفی ( 1985)، هر جامعه باید آرمان ها و اهداف خود را تعیین کند و جایگاه گردشگری را در سطحی قرار دهد که نیازهای مردم مقیم را ارضا کند. مورفی اذعان می کند "گردشگری به حسن نیت و همکاری مردم محلی به شدت وابسته است چرا که آنها جزئی از محصول گردشگری و تجربه گردشگر به حساب می آیند. هر گاه امور توسعه و برنامه ریزی با اهداف و ظرفیت جامعه محلی متناسب نباشد، مقاومت و خصومت می تواند تمام پتانسیل ها و برنامه های این صنعت را نقش بر آب کند(عباسی،89).
13-1-2- معیارهای کلیدی توسعه مقصد
* جاذبه های اصلی گردشگری مقصد (این جاذبه ها به طور معمول، و نه همیشه شامل جاذبه های انسان ساخت و طبیعی می باشند.)
* توانایی توسعه انجمن یا سازمان بازاریابی اثربخش و مناسب برای مقصد با کانال های توزیع مناسب
* موفقیت در توسعه بخش های جدید گردشگری و جذب مناطق گردشگر فرست جدید با استفاده از بازاریابی
* حمایت از جانب سازمان ها و مردم محلی برای توسعه
* ظرفیت تحمل و قابلیت پایدار مقصد که به صورت زمین در دسترس برای توسعه، قابلیت دسترسی به منابع طبیعی برای جذب جریان دیدار کنندگان به منطقه بدون آسیب رسانی به محیط، قابلیت دسترسی به منابعی چون آب، عوامل زیست محیطی و سیاسی بیان می شود.
* توانایی جذب سرمایه گذاری جدید و استفاده از آن
* میزان حمایت از جانب دولت ها (شامل حمایت برای بازاریابی مقصد، ایجاد زیرساخت ها و تسهیلات مالیاتی)
* زمان در دسترس یک مقصد ویژه برای توسعه ظرفیت عرضه خود
* تاثیر مقصدهای رقیب
* تغییراتی که در طول زمان در نظام اقتصاد بین المللی و ملی و سیستم های تولیدی رخ می دهد.
* سرمایه گذاری در زیرساخت های حمل و نقلی جدید
* فاصله موجود بین مقصد و مناطق گردشگری فرست اصلی
* توانایی مقصد به منظور انطباق با تغییرات اقلیمی
* تغییرات بالقوه ای که ممکن است بیشتر مقصدها از جانب نیروهای طبیعی با آن مواجه باشند از قبیل زمین لرزه، طوفان و آتشفشان. (پریدوکس، 2009: 42) .
بلانک (1989) محدودیت هایی که مقصد گردشگری با آنها روبرو است را به صورت زیر بیان می کند :
1/ عدم وجود مزیت رقابتی در مقصد
2/ محدودیت ظرفیت تحمل
3/ عدم پذیرش تغییرات ناشی از توسعه توسط جامعه محلی
4/ اولویت های ساختاری قوی برای ابعاد دیگر توسعه
5/ کوته بینی نسبت به گردشگری
6/ ترس از توسعه گردشگری
7/ مخالفت های محیطی نسبت به هر گونه توسعه(1997، SINNA).
14-1-2- دلایل پیچیدگی مدیریت مقصدها
مقصدها بنا به دلایلی پدیده پیچیده ای در مدیریت محسوب می شوند:
ـ در راس مدیریت بیشتر مقصدها، آژانس های بخش دولتی اندکه فقط مالکیت یا کنترل یک قسمت کوچک از محصول مقصد را در دست دارند.
ـ بسیاری از مقصدها توسط آژانس های دولتی مدیریت و بازاریابی می شوند با بودجه های محدود که توان رقابت با توراپراتورهای خارجی وهتل های زنجیره ای را ندارند.
-مقصدها یک محصول منفرد همگن نیستند بلکه از چندین محصول منفرد تشکیل شده اند. هرگردشگری این محصول های منفرد را کنار هم قرار می دهند تا محصول خاص تعطیلاتش را ایجاد کند.
– مدیریت مقصدها شامل: طیفی از ذی نفعان، ساکنین محلی، صنایع گردشگری محلی، شرکت های خارجی، گردشگران و نمایندگان منتخب است .بیشتر مقصدها در مدیریت و برنامه ریزی گردشگری متوسل به نماینده های منتخبی هستند که معمولاً غیر متخصص اند و تصمیمات پایداری را با توجه به ملاحظات سیاسی اتخاذ می کنند نه بر اساس اصول پایداری(اسواربروک،1998: 255).
در ادامه به توضیح مدل های" چرخه عمر مقصدها، ظرفیت پذیرش و شاخص رنجش داکسی" مرتبط با موضوع پایداری مقصدهای گردشگری پرداخته می شود.
1-14-1-2- چرخه عمر گردشگری18
مفهوم چرخه عمر گردشگری برای اولین بار توسط کریستالر19(1964) مطرح شد(اردکانی ،1379).کریستالر معتقد بود یک ناحیه گردشگری، مانند سایر تولیدات دارای چرخه حیات است. چرخه عمر محصول نظریهای است که در آن اینگونه تصور میشود که میزان فروش یک محصول جدید به آرامی رشد میکند و پس از آن رشد سریعی را تجربه میکند تا جایی که به ثبات میرسد و متعاقب آن رو به افول مینهد. بهکارگیری این مدل در مورد مقصدهای گردشگری نشانگر این است که تفریحگاهها در طول زمان توسعه یافته، تغییر میکنند و در این فرایند مراحل مرتبطی وجود دارد: اکتشاف، مشارکت، توسعه و ثبات.باتلر معتقد است مقصدهای گردشگری در قالب یک چرخه قابل تشخیص، حرکت میکنند. او منحنیای به شکل S برای شناخت مراحل متفاوت محبوبیت مقصد مورد استفاده قرار داد(باتلر،5:1980). بر اساس نظر باتلر مقصدهای گردشگری 6 مرحله زیر را طی میکنند:
مرحله اکتشاف20: در این مرحله تعداد بسیار اندک گردشگران ماجراجو بدون هیچگونه تسهیلات عمومی از اماکن بازدید میکنند. بازدیدکنندگان به جهت خصیصه فیزیکی و طبیعی تفریحگاه جذب آن میشوند.
مرحله مشارکت21: در این مرحله تعامل محدود بین ساکنین محلی و صنعت در حال توسعه گردشگری منجر به فراهم آمدن خدمات اولیه میشود وشروع تبلیغات مقصد می باشد.
مرحله توسعه22: در این مرحله بیشتر بازار گردشگری توسط غیرمحلیها کنترل میشود و تعداد گردشگران در دوران اوج خود از جمعیت ساکنین بسیار بیشتر میشود که این امر موجب برانگیختن دشمنی ساکنین با گردشگران خواهد شد.
مرحله تثبیت23: در این مرحله گردشگری به بخش مهمی از اقتصاد محلی تبدیل شده است اما شاخصهای رشد رو به کاهش می باشند.
مرحله رکود:24 در این مرحله تعداد گردشگران و سطوح ظرفیتی به اوج خود میرسند و تفریحگاه وجهه خوبی پیدا کرده است اما دیگر باب روز نیست. تجهیزات اقامتی رفته رفته فرسوده میشوند و میزان نقل و انتقال مستغلات بالا میرود.
مرحله پسارکود: در این مرحله پنج حالت ممکن که تا حدی به موفقیت تصمیمگیریهای مدیریت محلی بستگی دارد پشت سر گذاشته شده است. دو حد نهایی این طیف تجدید حیات25 یا افول26 میباشد(باتلر،1980).
شکل 2- 2- منحنی چرخه عمر گردشگری
2-14-1-2- ظرفیت تحمل27
بر اساس تعریف سازمان جهانی گردشگری ظرفیت تحمل سطحی از استفاده بازدیدکنندگان است که در یک ناحیه میتوانند تجمع یابند .بسیاری از محققان بر این نظرند که ظرفیت تحمل یک مفهوم اکولوژیکی است که رابطه بین جمعیت و محیط طبیعی را بیان میکند. در رابطه با این موضوع ظرفیت تحمل را اینگونه را تعریف میشود: " تعدادی از بازدیدکنندگان که هیچگونه تخریب یا تغییر اکولوژیکی غیر برگشت را برای یک اکوسیستم در درون یک ناحیه تولید نمیکنند، یا حداکثر سطح استفاده از تفرجگاه در قالب تعداد و فعالیتهایی که میتواند توسط یک ناحیه یا یک اکوسیستم- قبل از کاهش غیرقابل قبول یا برگشت ناپذیر در ارزشهای اکولوژیکی – تحمل گردد(مدیر روستا،1389).
3-14-1-2- شاخص رنجش داکسی 28
داکسی در اواسط دهه 1970 ادعا کرد که ساکنین محلی در مناطق گردشگری به مرور زمان نگرشهای خود را نسبت به دیدارکنندگان تعدیل میکنند. به نظر داکسی تعدیل نگرش ساکنین دارای چند مرحله است. از نظر وی، در دیدارهای اولیه، از گردشگران با شادمانی استقبال میشود و سپس به مرور زمان و با رشد گردشگران، نگرشها به سوی مراحل بیتفاوتی، ناراحتی و نهایتاً پرخاشگری صریح حرکت میکنند(میسون، 2003، ص 80).
شکل 2- 3- شاخص رنجش داکسی ]میسون ،2003[
15-1-2- عوامل موثر بر توسعه مقصد گردشگری
در این قسمت با مطالعه دیدگاه های صاحبنظران : اینسکیپ(1991) ،گان (2002) ، اسواربروک (2003)، رحمان سرشت (1379) و زاهدی (1385) ،به ذکر عوامل داخلی و خارجی موثر بر مقصد گردشگری پرداخته می شود.
1-15-1-2- عوامل محیط داخلی موثر بر مقصد گردشگری
عوامل داخلی شامل کلیه بخش عرضه سیستم گردشگری می شوند که در ذیل ارائه می گردند:
1- جاذبه ها و فعالیتهای گردشگری
بطور کلی جاذبه ها و فعالیتهای گردشگری را می توان به سه دسته تقسیم کرد:
* جاذبه های طبیعی که بر اساس ویژگی های محیط طبیعی شکل می گیرند. این جاذبه ها شامل اقلیم، چشم اندازهای زیبا، سواحل و نواحی دریایی، پوشش گیاهی و حیات وحش، ویژگیهای خاص زیست محیطی، پارک ها و نواحی حفاظت شده و گردشگری سلامت می شوند.
* جاذبه های فرهنگی که براساس فعالیت های انسانی شکل گرفته اند. این جاذبه ها در برگیرنده سایت های باستانی، تاریخی و فرهنگی، الگوهای متمایز فرهنگی، هنرها و صنایع دستی، فعالیت های اقتصادی جالب، مناطق شهری جالب، موزه ها و دیگر تسهیلات فرهنگی، جشنواره های فرهنگی و مهمان نوازی ساکنین محلی می شوند.
* جاذبه های ویژه که به صورت مصنوعی خلق شده اند. این جاذبه ها عبارتند از: پارک های موضوعی، تفریحی و سیرک ها، مراکز خرید، اجلاس ها، کنفرانس ها و کنگره ها، وقایع خاص، کازینوهای قمار، سرگرمی ها و تفریح و ورزش.
2- تسهیلات و خدمات گردشگری
تسهیلات و خدمات توریستی شامل اقامتگاه ها، خدمات مسافرتی و جهانگردی، مراکز پذیرایی و نوشیدنی ها، خدمات اطلاع رسانی گردشگری، تسهیلات و خدمات خرید، خدمات بانکی و ارزی، تسهیلات و خدمات پزشکی و ایمنی و خدمات پستی می شوند که در ذیل به توضیح هر یک از آنها پرداخته می شود.
* اقامتگاه ها
سطح وسیعی از واحدهای اقامتی وجود دارد که می تواند در یک ناحیه موجود باشد و یا در آن ایجاد گردد. از جمله این واحدها می توان به هتل های شهری، هتل کنفرانس ها، هتل های فرودگاهی، هتل های تفریحی، متل ها، مهمانخانه ها، مهمانسراها، مراکز اقامتی تخت خواب و صبحانه، پانسیون ها، اقامتگاه های جوانان و زائرسراها و کمپ ها اشاره کرد.
* خدمات مسافرتی و جهانگردی
خدمات مشتمل بر خدمات آژانس ها – که ارائه دهنده خدماتی همچون برگزاری تورهای مسافرتی، فروش بلیط هواپیما، قطار و اتوبوس و رزرواسیون هتل می باشند – خدمات کرایه اتومبیل، موتور و دوچرخه می باشد.
* مراکز پذیرایی و نوشیدنی ها
ای مراکز شامل رستوران ها و دیگر مراکز پذیرایی و نوشیدنی مورد استفاده گردشگران می باشندکه باید بدقت مورد ارزیابی قرار بگیرند. این بررسی و ارزیابی شامل ارزیابی نوع و تنوع غذاها و نوشیدنی ها، کیفیت، قیمت و بهداشتی بودن آنها و جذابیت فیزیکی محل ارائه این خدمات می شود.
* خدمات اطلاع رسانی گردشگری
این خدمات که توسط واحدهای دولتی گردشگری، بعضی از هتل ها و آژانس های مسافرتی و جهانگردی ارائه می گردد، باید از لحاظ مناسب بودن محل ارائه خدمات، راحتی دسترسی، شایستگی، ادب، دانش و مهارت های زبانی پرسنل و نوع و کیفیت مواد چاپی مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد.
* تسهیلات و خدمات خرید
این خدمات مشتمل بر ارائه کارهای هنری، صنایع دستی، سوغاتی، کالاهای معاف از عوارض گمرکی نظیر عطر، لوازم الکترونیکی، فیلم، روزنامه، مجله و کتاب می شود. نوع تسهیلات، کالاها و خدمات موجود، مکان ارائه آنها، راحتی دسترسی و سطح قیمتی آنها باید در این قسمت مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد.
* خدمات بانکی و ارزی
این خدمات شامل تسهیلات و خدمات تبدیل ارز و خدمات بانکی می شود که گردشگران برای حواله و جابجایی پولشان از آن استفاده می نمایند. وجود تسهیلات و خدمات تبدیل ارز برای گردشگران خارجی ضروری بنظر می رسد و باید از نظر ابعادی مانند محل، نوع، کیفیت، و سرعت ارائه خدمات مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرند. بررسی پذیرش کارت های اعتباری بانکی نیز در این قسمت مورد توجه قرار می گیرد.
* تسهیلات و خدمات پزشکی و ایمنی
بعضی از گردشگران دچار بیماری های دائمی هستند و از طرف دیگر تصادف ها و دیگر مشکلات پزشکی اضطراری هر لحظه ممکن است رخ دهند. بنابراین ضروری است تسهیلات و خدمات پزشکی کافی در یک سایت توریستی وجود داشته باشد. وجود دکترها و دیگر پرسنل پزشکی و مراکز درمانی از جمله مواردی است که در این بخش مورد بررسی و ارزیابی قرار می گیرد. در مورد خدمات ایمنی نیز باید وجود مراکز پلیس گردشگری، خدمات آتش نشانی، خدمات ایمنی موجود در مراکز اقامتی مورد توجه و ارزیابی واقع شود.
* خدمات پستی
وجود خدمات پستی هم برای گردشگران و هم برای مراکز ارائه دهنده خدمات گردشگری ضروری بنظر می رسد. این خدمات باید با توجه به مکان ارائه آنها، دقیق بودن زمان تحویل، جبران خسارت و کارایی و نزاکت کارکنان پستی بررسی و ارزیابی شود.
3- زیر ساخت
اصطلاح زیرساخت در برنامه ریزی به اشکالی از ساخت اشاره دارد که چارچوبی اساسی را برای کارکرد موثر سیستم های توسعه نظیر نواحی شهری، صنعت و گردشگری فراهم می آورد. تسهیلات و خدمات حمل و نقل، تامین آب، تامین برق، سیستم دفع فاضلاب و زباله و ارتباطات راه دور اجزاء زیر ساخت مورد نیاز گردشگری را در سطوح مختلف تشکیل می دهند.
4- عناصر سازمانی
توسعه، اجرا و مدیریت اثربخش مقصد گردشگری مستلزم عناصر سازمانی خاصی است. این عناصر شامل مدیریت، منابع مالی، منابع انسانی و بازاریابی می شوند(اینسکیپ:1991).
5ـ فعالیتهای ترفیعی
هر چند فعالیت های ترفیعی مشتمل بر نوعی برنامه نرم افزاری بوده و مشتمل بر توسعه فیزیکی نمی باشند اما آنها یک جزء مهم سیستم گردشگری بوده و با سایر اجزاء ارتباط بسیار نزدیکی دارند. ترفیع گردشگری سیاست اصلی و برنامه بسیاری از ملت ها، استان ها، ایالت ها، اقدامات دولتی و بنگاه ها می باشد. فعالیت های ترفیعی گردشگری در برگیرنده چهار فعالیت، "آگهی، تبلیغات، روابط عمومی و مشوق ها (هدایا، تخیف ها)" می باشد.
6ـ حمل و نقل: این عنصر ارتباط بین بازار و مقصد گردشگری را فراهم می آورد. در برنامه ریزی توسعه گردشگری به منظور کاهش ناسازگاری بین مسیرها باید همه شیوه های مسافرت افراد در حد امکان مورد بررسی قرار گیرد.
7ـ اطلاعات: امروزه یکی از اجزاء مهم صنعت گردشگری خدمات اطلاع رسانی به مسافران می باشد. بسیاری از بنگاه های گردشگری بخش عمومی هنوز هم اطلاعات را با فعالیت های ترفیعی یکی می دانند. در حالیکه تبلیغات به منظور جذب گردشگران انجام می شود ولی اطلاعات نوعی توصیف از طریق نقشه ها، کتابچه های راهنما، فیلم های ویدئویی، مقالات مجله ها، صحبت های راهنمایان تورها، اینترنت و حکایت های مسافران تلقی می گرددکه بر نگرش و رفتار بازدید کنندگان تاثیر می گذارد تا از تضاد و تعارض آنها نسبت به مقصد که موجب نارضایتی می شود جلوگیری شود(گان،2002).
8/ موسسات آموزشی ( دانشگاه ها و سازمان های فنی وحرفه ای ) ( زاهدی ،1385).
2-15-1-2- عوامل محیط خارجی موثر بر مقصد گردشگری
اجزا بخش عرضه تحت تاثیر عوامل خارجی بسیاری می باشد.بررسی این عوامل می تواند در برنامه ریزی و کارکرد صحیح سیستم گردشگری کمک نماید.
1- عوامل اقتصادی
محیط اقتصادی از طریق عوامل کلیدی زیر می تواند بر مقصدهای گردشگری اثر بگذارد.
* رشد اقتصادی: شاخصی است که وضعیت اقتصادی یک کشور را در یک دوره مشخص نشان می دهد. به عبارت دیگر منظور از رشد اقتصادی افزایش در تولید سرانه واقعی یک کشور است که اغلب به وسیله تولید ناخالص داخلی (GDP) اندازه گیری می شود.
* مخارج مصرف کنندگان: به مقدار پولی اشاره دارد که توسط مصرف کنندگان هزینه می شود.
* مخارج سرمایه گذاری: هزینه کالاهای سرمایه ای مثل احداث مهمانسرا و خرید تجهیزات، هواپیما و فرودگاه را شامل می شود.
* مخارج دولت
* نرخ بهره: میزان هزینه وام را نشان می دهد.
* مالیات: مالیات بر درآمد. مالیات بر هزینه و مالیات بر سود را شامل می شود.
* تورم: به میزان تغییر در سطح عمومی قیمت ها اشاره دارد.
* بیکاری: تعداد افراد بیکار یک جامعه را مشخص می کند(رحمان سرشت، 1379: 68 – 67).
2- عوامل اجتماعی و فرهنگی زیادی بر مقصدهای گردشگری تاثیر می گذارند که از جمله مهمترین این عوامل می توان به موارد زیر اشاره نمود:
* رشد جمعیت: شاخصی است که وضعیت جمعیتی یک کشور را در یک دوره مشخص نشان می دهد.
* ساختار سنی: به نحوه توزیع سنی افراد یک جامعه اشاره دارد.
* کارآفرینی: بیانگر میزان توانایی افراد یک جامعه در خلق کسب و کارهای جدید می باشد.
* اوقات فراغت: به میزان اوقات فراغت افراد و نحوه گذران آن اشاره دارد.
* توزیع درآمد: نحوه توزیع درآمدها بین افراد جامعه را نشان می دهد.
* محیط زیست: به نقش محیط زیست و عوامل محیطی در توسعه گردشگری اشاره دارد.
* مصرف گرایی: میزان تمایل افراد به مصرف کالاها و خدمات را نشان می دهد.
* شیوه زندگی: بیانگر سبک و اسلوب زندگی مردم یک کشور می باشد.
* نگرش ها: طرز تفکر و پنداشت های مردم را مشخص می کند.
* ارزش ها: اعتقادات و اصول اساسی که افراد یک جامعه به آنها وفادار می باشند.
3- عوامل سیاسی، دولتی و قانونی
محیط سیاسی بر مقصدهای گردشگری از اهمیت بالایی برخوردار می باشد. مجموعه عواملی که در این محیط بر مقصدهای گردشگری اثر گذارند شامل موارد زیر می شوند:
* سیاست های حزبی: خط مشی هایی که احزاب یک کشور از آنها پیروی می نمایند.
* ثبات سیاسی: شاخصی است که وضعیت سیاسی یک کشور را در یک دوره مشخص نشان می دهد.
* تروریسم: بیانگر میزان وقوع قتل و آدم کشی می باشد.
* قوانین: شامل قوانین مرتبط با گردشگری در یک کشور می شود.
* مقررات: به مقررات حقوقی مرتبط با گردشگری در یک کشور اشاره دارد.
* تغییر دولت: منظور جابجایی دولت در یک کشور است.
4- فناوری( عوامل تکنولوژیکی )
محیط فناوری برای مقصدهای گردشگری دارای فرصتها و تهدیدهایی است از جمله عواملی که در این محیط به مقصدهای گردشگری تاثیر می گذارند، می توان به موارد زیر اشاره نمود:
* توسعه فناوری اطلاعات: شامل توسعه فناوری های ایجاد شده برای نگهداری، پردازش و جابجایی اطلاعات می باشد.
* توسعه ارتباطات: به میزان توسعه کانال های ارتباطی و ارتباطات بین افراد و سازمان ها اشاره دارد.
* توسعه نرم افزارها: افزایش کالاها و خدمات نرم افزاری را نشان می دهد.
* تحقیق و توسعه: بیانگر میزان فعالیتهای تحقیقاتی در یک کشور می باشد.
* فناوری تولید: شامل فناوری مورد استفاده در فرایند تولید کالاها و خدمات می شود.
5- عوامل رقابتی
محیط رقابتی در صنعت گردشگری عبارت است از: گستره تاثیر سازمان ها و یا مراکز گردشگری به یکدیگر و آثار متقابل خریداران و عرضه کنندگانی که در این صنعت اشتغال دارند.
تجزیه و تحلیل رقابتی را می توان به سه بخش تقسیم کرد:
تجزیه و تحلیل ساختار صنعت گردشگری به منظور شناسایی فشارهای رقابتی
بررسی چگونی گروه بندی راهبردی مقصدهای رقیب و تشخیص رقبای اصلی یک مقصد گردشگری در بازارهای مختلف
تجزیه و تحلیل رقبا(رحمان سرشت، 1379، 94 – 93).
6 – منابع
* منابع طبیعی: منابع طبیعی موجب تمایز مکان ها شده و برای مسافران بسیار مهم تلقی می شود، ضمن اینکه با هدف مسافرت آنها کاملاً در ارتباط می باشند، بطور کلی اصطلاح منابع طبیعی به 5 عامل اساسی طبیعی که برای گردشگری بسیار مهم می باشد، اشاره دارد: آب، تغییرات توپوگرافی (عوارض طبیعی زمین)، پوشش گیاهی، حیات وحش و آب و هوا(گان،60:2002).
* منابع فرهنگی: در سال های اخیر بخش هایی از بازار گردشگری مقصدهایی را جستجو می کنند که از منابع فرهنگی فراوانی برخوردار باشند. این بخش از منابع مشتمل بر مکان ها پیش از تاریخ، سایت های تاریخی، سایت های قومی، دانش سنتی، آموزش، صنایع، مراکز تجاری، مراکز حرفه ای، مراکز اجرای هنرهای نمایشی، موزه ها، گالر ی ها و سایت های سرگرمی، سلامتی، ورزشی و مذهبی می شود(همان،63).
* منابع مالی: قطعاً برای توسعه گردشگری به سرمایه نیاز می باشد و روندهای اخیر بیانگر تقاضای بیشتر و سرمایه گذاری بالاتر می باشند. سرمایه گذاران بیشتر از پروژه هایی حمایت بعمل می آورند که امکان سنجی آنها نتایج مثبتی را نشان دهد. پشتیبانی و حمایت مالی، یک عامل مهم برای توسعه گردشگری چه در بخش دولتی و چه در بخش خصوصی به شمار می آید(همان،67 -66).
* منابع انسانی: وجود نیروی کار آموزش دیده کارآمد در یک ناحیه تاثیر قابل توجهی بر توسعه گردشگری آنجا خواهد داشت. از آنجا که امروزه گردشگران متقاضی سطح بالاتری از خدمات هستند، نیاز به نیروی انسانی آموزش دیده و کارآمد بیشتر احساس می گردد. ظرفیت نیروی کار یک ناحیه با توسعه گردشگری رابطه بسیار نزدیکی دارد (همان ،67).
منابع ناملموس: منابع نامشهود عبارتند از: مهارت ها و دانش کسب شده، پروانه ساخت و بهره برداری، علائم تجاری و تصویری که از مقصد در اذهان نقش بسته است(رحمان سرشت 1379، 107).
7- موقعیت جاذبه
موقعیت جاذبه ها به سه طریق بر موفقیت جاذبه ها اثر گذارند:
1ـ موقعیت، ناحیه تحت پوشش جاذبه را تعیین می نماید. جاذبه هایی که در نواحی پرجمعیت قرار دارند از موفقیت بالاتری بخاطر پتانسیل بالای گردشگر پذیری برخوردار هستند.
2ـ اگر جاذبه هادر مقصدهای گردشگری واقع شده باشند،می توانند از وجودسایر افراد بازدید کننده نیز بهره مند شوند.
3ـ دسترسی یک عامل حیاتی برای جاذبه ها محسوب می شود(اسواربروک،36:2003).
8-کارآفرینی
از آنجا که گردشگری یک صنعت پویا می باشد، نیازمند کارآفرینانی است که فرصت های توسعه جدید و روش های خلاق مدیریت موجود را کشف نمایند. به منظور توسعه مسافرت، توانایی کشف فرصت ها، تامین منابع مالی مورد نیاز، شناسایی مکان ها و سایت های برتر، استخدام طراحان به منظور توسعه فیزیکی، تامین منابع انسانی مورد نیاز برای مدیریت تاسیسات فیزیکی و خدماتی بسیار مهم می باشد.
– جامعه محلی
یکی از عوامل مهم تاثیرگذار بر توسعه گردشگری نگرش جامعه محلی نسبت به توسعه گردشگری می باشد. مانند زمانی که بخش خصوصی طرفدار رشد بیشتر گردشگری است اما سایر گروه های ذینفع نظیر ساکنین محلی بخاطر اثرات منفی گردشگری با توسعه آن مخالفت کنند. گروه های سیاسی، گروه های طرفدار محیط زیست و گروه های فرهنگی، قومی و دیگر گروه های یک ناحیه می توانند موجب عدم کارکرد صحیح سیستم گردشگری شوند. بطور کلی اهالی مقصد می توانند با نگرش منفی به گردشگری موانع بزرگی در راه گسترش آن ایجاد کنند.
10 – سازمان و رهبری
اخیراً نیاز شدیدی به رهبری و سازماندهی در توسعه گردشگری احساس می شود همه اقدامات برنامه ریزی بدان جهت است که توسط بخش های متعدد بکار گرفته شود. نبود سازماندهی و رهبری در طرح های توسعه باعث عملیاتی نشدن آنها می شود(گان ،2002).
11- عوامل امنیتی
12- محیط زیست ( زاهدی ،1385)
منابع وماخذ
– ابراهیم زاده ، عیسی ، آقاسی زاده ، عبدالله ( 1388 ) ، تحلیل عوامل موثر بر گسترش گردشگری در ناحیه ی ساحلی چابهار با استفاده از مدل راهبردی swot مطالعات و پژوهش های شهری و منطقه ای ، سال اول ، شماره ی اول ، تابستان 1388 ، 128 – 107
– اردکانی،سعید. کاربرد مفاهیم چرخه عمر گردشگری و ظرفیت تحمل پذیری در توسعه گردشگری ، فصلنامه مطالعات گردشگری، شماره 2، 1379
– اعرابی ، سید محمد ، شیر خانی ، فریبا سال ( 1388 ) ، تدوین استراتژی های مناسب مالیاتی بر اساس مدل swot در اداره ی مالیات بر کالا و خدمات ، فصلنامه ی مدیریت ، سال ششم ، شماره ی 14 ، تابستان 1388
– اعرابی ،سید محمد . دستنامه برنامه ریزی استراتژیک . انتشارات دفتر پژوهش های فرهنگی، تهران :1389
– اعرابی ،سید محمد، دستنامه برنامه ریزی استراتژیک،تهران: انتشارات دفتر پزوهش های فرهنگی،1389،چاپ سوم
– الوانی ، مهدی. مدیریت عمومی . نشر نی ،تهران :1386
– الوانی ، سید مهدی ، پیروز بخت، معصومه،فرایند مدیریت جهانگردی، دفتر پژوهش های فرهنگی ، تهران: 1385
–
– امیرکبیری ،علیرضا .مدیریت استراتژیک . نگاه دانش، تهران :1381
– امینی ، محمد تقی ، خباز باویل ، محمد ، ( 1388 ) ، تدوین استراتژی به روش چارچوب جامع تدوین استراتژی مطالعه موردی شرکت سهند خودرو تبریز نشریه ی مدیریت بازرگانی ، دوره 1 ، شماره ی 2 ، بهار و تابستان 1388 ، ص 32 – 17
– آذر،عادل. مومنی ،منصور. آمار و کاربرد آن در مدیریت ج دوم انتشارات سمت، تهران:1381
– آرمسترانگ، مایکل . مدیریت استراتژیک منابع انسانی. ترجمه سید محمد اعرابی و داود ایزدی ، انتشارات دفتر پژوهشهای فرهنگی. تهران: 1381
– آقازاده،هاشم . مدل های برنامه ریزی استراتژیک ،ماهنامه تدبیر، سال چهارم ،تهران :1384
– پاپلی یزدی، محمد حسین ، سقایی، مهدی. گردشگری( ماهیت و مفاهیم). انتشارات سمت، تهران: 1389
– پورکاظمی ، محمد حسین ، رضایی ، جواد ، بررسی کارایی صنعت گردشگری با استفاده از روش های نا پارامتری (ایران و کشورهای منطقه) پژوهشنامه اقتصادی(1385) صص301-281
– پیرز،جان ای، رابینسون،ریچاردبی، مدیریت راهبردی( برنامه ریزی،اجراو کنترل) ، ترجمه دکتر سید محمود حسینی، تهران: انتشارات سمت،1387،چاپ دوم
– پیرس و رابینسون ، برنامه ریزی ومدیریت استراتژیک،ترجمه سهراب خلیلی شورینی تهران : 1389
– تهران: 1384
– چاک.وای.گی. جهانگردی در چشم انداز جامع. ترجمه دکترعلی پارساییان و دکتر محمد اعرابی، انتشارات دفتر پژوهش های فرهنگی ، تهران: 1382
– حافظ نیا، محمد رضا (1386) مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم انسانی، تهران: انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگا ه ها (سمت).
– خورشید ، صدیقه ، رنجبر ، رضا ( 1389 ) ، تحلیل استراتژیک ، تدوین و انتخاب استراتژی مبنی بر ماتریس swot و تکنیک های تصمیم گیری چند شاخصه ی فازی ، فصلنامه ی مدیریت صنعتی دانشکده ی علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی ، واحد سنندج ، سال پنجم ، شماره ی 12 ، تابستان 1389
– دهخدا،علی اکبر. لغت نامه دهخدا ج2 موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران .تهران: 1372
– دیوید ، فرد. آر. مدیریت استراتژیک . ،ترجمه علی پارساییان و سید محمد اعرابی، دفتر پژوهشهای فرهنگی
– دیوید هانگر ،جی ویلن،توماس ال ، مبانی مدیریت استراتژیک ، ترجمه سید محمد اعرابی،داود ایزدی ، تهران:انتشارات دفتر پژوهش های فرهنگی،1386،چاپ سوم
– رحمان سرشت، حسین، جمشید نژاد، غلامرضا، توسعه سازمان با برنامه ریزی راهبردی با تاکید بر سازمان های گردشگری ، شرکت چاپ و نشر بازرگان ، تهران:1379
– رحمانی ، بیژن ، شمس ، مجید ، حاتمی فر ، ساناز ( 1389 ) ، امکان سنجی توسعه پایدار گردشگری در شهر ملایر با استفاده از مدل swot ، فصلنامه ی جغرافیا و مطالعات محیطی ، سال اول ، شماره ی 3 ، بهار 1389 ،
– رحیم پور، علی .طرح پژوهشی شناسایی جاذبه ها و منابع طبیعی و اکو توریستی استان تهران ،پژوهشکده میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری کشور، 1389
– رفیع زاده بقر آباد ،علا الدین ، عفتی داریانی ،محمد علی ،رونق ،مریم . مدیریت عملکرد دستگاه های اجرایی . انتشارات فرمنش، تهران: 1387
– زاهدی ، شمس السادات، توسعه پایدار، انتشارات سمت، تهران: 1388
– زاهدی ، شمس السادات، مبانی توریسم و اکوتوریسم پایدار، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، تهران: 1385
– زاهدی ،شمس السادات ، "تحلیلی بر انواع توریسم و ارنباط آنها با یکدیگر" فصلنامه مطالعات جهانگردی،انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی ،ش1، تابستان 82، ص 11-1
– زند بصیری ، مهدی ، غضنفری ، هدایت ، سپهوند ، اصغر ، فاتحی ، پرویز ، بررسی مدیریت سنتی جنگل های زاگرس با استفاده از تجزیه و تحلیل سوات مطالعه ی موردی : حوزه ی آبخیز قلعه گل استان لرستان ، انجمن جنگل بانی ایران ، سومین همایش ملی جنگل ، مجموعه مقالات سخنرانی ، اردیبهشت 1388
– زنگی آبادی ، علی ، محمدی ، جمال ، زیرک باشی ، دیبا ، ( 1385 ) ، تحلیل گردشگری داخلی شهر اصفهان ، مجله ی جغرافیا و توسعه ، سال چهارم ، شماره ی 8 ، پاییز و زمستان
– سبحانی ، بهروز ( 1389 ) ، شناخت پتانسیل های گردشگری منطقه ی آبگرم سردابه در استان اردبیل با روش swot ، مطالعات و پژوهش های شهری و منطقه ای ، سال اول ، شماره ی چهارم ، بهار 1389 ، ص 128 – 113
– ضرغام، حمید. تهران شهری جذاب برای برنامه ریزان توسعه گردشگری. تاریخ مراجعه به سایت پاییز 1390. www.tourismscience.ir
– ضرغام، حمید. راهکارهایی برای توسعه جهانگردی در جمهوری اسلامی ایران ، مجموعه مقالات نخستین همایش جهانگردی و جمهوری اسلامی ایران ، جلد1 ،1376
– ضرغام، حمید. مدل برنامه ریزی استراتژیک جهانگردی ایران ،وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ،معاونت امور سیاحتی وزیارتی ، دفتر هماهنگی وهدایت طرح جامع توسعه ومدیریت جهانگردی، 1375
– ضیایی، محمود، عباس پوروخانی، مفاهیم و تاریخچه توسعه پایدار ، مجموعه مقالات نشست های تخصصی سمینار توسعه پایدار گردشگری وچالش های فراروی آن در ایران "دانشگاه علامه طباطبایی ،گروه مدیریت جهانگردی 1388
– طهماسبی ، پاشا ، مجیدی ، روفیا ( 1384 ) ، چشم انداز گردشگری سواحل جنوبی دریای خزر و آثار آن بر توسعه شهرها و روستاهای منطقه ( مطالعه ی موردی : شهرستان تنکابن ، مجموعه مقالات اوّلین همایش سراسری نقش صنعت گردشگری در توسعه ی استان مازندران ، تهران : انتشارات رسانش
– طیبی ،سید جمال الدین و ملکی ، محمد رضا .برنامه ریزی استراتژیک ، نشر ترمه، تهران: 1382
– عباسی ، محمد و مهرداد متانی (1382) .کاربرد روش های علمی تحقیق در مدیریت. تهران : انتشارات مبعث، چاپ اول.
– عباسی، دیاکو، الگوی مناسب به منظور مدیریت استراتژیک مقاصد گردشگری براساس مدل های موجود( مطالعه موردی: شهرستان خرم آباد)، استاد راهنما، حمید ضرغام،مشاور، حسین رحمان سرشت، داور، محمدرضا فرزین،1388
– عمید ،حسن .فرهنگ فارسی عمید. انتشارات سپهر،تهران : 1374
– فرزین،محمد رضا . آسیب شناسی تعاونی های گردشگری در ایران . انتشارات وزارت تعاون، تهران: 1385
– فلیک، اووه (1387) . درآمدی بر تحقیق کیفی، ترجمه هادی جلیلی، چاپ اول ، تهران: نشر نی.
– کاظمی، مهدی. مدیریت گردشگری. انتشارات سمت، تهران: 1389
– کاظمی، مهدی، مدیریت گردشگری، تهران : انتشارات سمت ، 1386، چاپ دوم
– لومسدن،لس. بازاریابی گردشگری ، ترجمه محمد ابراهیم گوهریان، انتشارات دفتر پژوهش های فرهنگی، تهران: 1380
– مافی ، عزت الله ، سقایی ، مهدی ، کاربرد مدلMs-Sowt در تحلیل مدیریت گردشگری مطالعه ی موردی : کلانشهر مشهد ( 1386 ) ، مجله ی جغرافیا و توسعه ، شماره ی 14 ، تابستان 1388 ، ص 50 – 27
– هانگر، جی.دیوید، و ویلن، توماس .ال. (1389). مبانی مدیریت استراتژیک، (ترجمه: محمد اعرابی و حمیدرضا رضوانی). تهران: دفتر پژوهش های فرهنگی.
– محب علی،داود ورحمان سرشت ،حسین . مدیریت استراتژیک. انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، تهران :1372
– مدیرروستا،مریم .ارزیابی ظرفیت تحمل گردشگری درکه از بعد اجتماعی. پایان نامه کارشناسی ارشد. راهنما محمدتقی رضویان. مشاور، موسی پورموسوی .رشته جغرافیای انسانی ،جغرافیا وبرنامه ریزی شهری دانشگاه شهید بهشتی 90-89
– معین،محمد . فرهنگ فارسی . انتشارات امیرکبیر، تهران :1360
– منوریان، عباس . برنامه ریزی استراتژیک برای سازمان های دولتی و غیر انتفاعی. موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه ریزی. تهران: 1386
– میراب زاده اردکانی ،احسان . جاذبه های گردشگری تاریخی و طبیعی استان تهران، ناشر روابط عمومی سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان تهران . تهران:1388
– میسون، پیتر، گردشگری،اثرات،برنامه ریزی و مدیریت ، ترجمه روزبه میرزایی و پونه ترابیان، انتشارات ترمه ، تهران :1387
– نوحه گر ، احمد ، حسین زاده ، محمد مهدی ( 1387 ) ،ارزیابی قابلیت های طبیعت گردی جزیره ی قشم با بهره گیری از مدل مدیریت استراتژی swot ، مجله ی جغرافیا و توسعه ، شماره ی 15 ، پاییز 1388 ، ص 172 – 151
– وزارت مسکن و شهرسازی ،سند اصلی طرح راهبردی -ساختاری توسعه و عمران شهر تهران(طرح جامع تهران-1386) ، شهرداری تهران
– Adler, M. &Ziglio, E. (1996), Gazing in to oracle; the Delphi method and its application to social policy and public health, London; Jessica kingsley.
– Akca Hassan. Assessment of Rural Tourism in Turkey using swot Analysis. Journal of Applied sciences 6 (13) : 2837 – 2839 , 2006 . ISSN 1812 – 5654
– Ashley ,c.(2000). The impacts of tourism on rural livelihoods: Namibia experience.
– Boseman ,G.Phatak,A.(1989). Strategic management: text and cases(2nd ed). New York : John Wiley & sons.
– Burkart,A.and S. Medlik, (1981), Tourism ,past, present, and future,2nded.London : Heineman
– Burns ,p.and Holden,A. (1995). Tourism :A new perspective.London,prentice Hall.
– Butler ,R.W.(1980).The concept of a tourist area cycle of evalution: implication for management of resource. Canadian Geographer.
– Cooper ,chris. Fletcher ,John .wanhill ,Stephen,Gilbert ,David ,Fyall ,Alan.(2005). Tourism ,principles and practice. Third edition, England ,prenticehall.
– David L.Edgell ,Maria Delmastro Allen, Ginger Smith.(2008). Tourism policy and planning: yesterday, today and tomorrow. Butterworth -heinemann.
– Gunn ,clare A. Tourism planning, Rutledge,2002.
– Gunn,clare A.(1993).Tourism planning , basics,concepts,cases.USA.Tylor&Francis publishing.
– Holden ,A.(2000). Environmental and tourism, London ,Routlege.
– Inskeep ,Edward.(1991).Tourism planning , An integrated and sustainable development approach.canada,Johnwiley & sons,Inc.
– Jafari , J. (2000),Encyclopedia of tourism, London :Routledge
– Kalyan Chakravarthy K , CH . Ravi kumar and Deep thi K . swot Analysis on : Medical Tourism . Conference on Tourism in India – challenges Ahead , 15 – 17 May 2008 , IIMK
– Kim ,kyungmi.(2002). The effects of tourism impacts upon quality of life of resident in the community.
– Kotler ,Philip,Bowen,John.T ,Makens, James C.(2006). Marketing for Hospitality and tourism. Forth edition. USA,pearson education Inc.
– Kuratko ,D. Hodgetts ,M.(2009).Entrepreneurship contemporary Approach(fifth edition). Orlando florida .
– Lickorish ,L.J.(1991).Roles of government and private sector in developing tourism destination.Harlow,longman.
– Liu ,Juanita C.J.Sheldon and T.Var,(1987).Resident perception of the environmental impacts .Annual of tourism research.vol/14.
– Maureen ,I.(2001). Strategic plan/planning strategically. Journal of perianesthesia.
– Nilsson.M. Research and advice on strategic environmental assessment. Stockholm Environment in stitute publication , 2004
– Oxford advanced learners dictionary (1989). Oxford university press.
– Parnell ,A.John.(1996). Strategic planning emphesis and planning satisfaction in small firms. An empirical investigation. Journal of business strategies.
– Pearce ,D.G.(1989).Tourist development. London .longman .
– Prideaux Bruce.(2009). Resort destination: evalution ,management and development. Oxford : Butterworth -Heinemann.
– Prideaux, bruce.(2004).The resort development spectrum: the case of the gold coast. Australia , tourism Geographies.
– Ritchie ,Brent J.R, Grouch, Geoffery I.(2005).The competitive destination,A sustainable tourism perspective.Reprinted(first edition:2003).USA, CABI publishing.
– Ruhanen Lisa(2004).strategic planning for local tourism destination : An Analysis of tourism plans. Australia: the university of Queensland.
– Sessa,A.(1983)Elements Tourism Economics, Rome: Catal
– Shapley,R.Telfer,D.(2002). Tourism and development concepts and issue. Sydney : channel view publication.
– Shapley,R.Telfer,D.(2008). Tourism and development in the developing world New York. Routledge.
– Sharply ,R. (2006). Travel and tourism .London.SAGE publication Inc.
– Simpson ,ken(2001). Strategic planning and community involvement as contributors to sustainable tourism development.
– Sinaa .P.C.(1997). International Encyclopaedia of tourism management ,tourism planning, first edition.volume 7.
– Skert ,B.Antonic,B.(2004).Strategic planning and small firm growth.An empirical examination, managing global transition.
– Skulmoski Gregory J., Hartman Francist & krahn Jennifer (2007), Delphi method for graduate research, journal of information technology education, vol6.
– Swarbrook ,John.(2003). The development & management of visitor attraction, Butter worth-Heinemann.
– Swarbrooke ,John.(1998).sustainable tourismmanagement.UK.CABIpublishing.
– Terry, Bryan D. (2009) .fundamental dimensions and essential elements of exemplary country extension offices; A Delphi study, a dissertation presented for the degree doctor of philosophy, university of Florida.
– Tropper , William (2006) leadership change in privately controlled businesses : a Delphi study of succession planning best practices , a dissertation presented for the degree doctor of philosophy, caplla university ; school of business and technology
– Van hove,Norbert(2005). The economics of tourism destination uk, Elsevier publishing.
– Williams,s.(1998).Tourism Geography.London , Routledge.
– World Commission For Future ,Oxford : Oxford University Press
– www.iran.ir
– www.metro.tehran.ir
– www.tehran.ir
– www.tourismscience.ir
پرسشنامه نقش جشنواره ها در توسعه گردشگری
…………… محترم؛
با سلام و احترام
پرسشنامه زیر در راستای پژوهشی جهت بررسی ……………………………………….. تهیه شده است. لذا با تخصیص زمان ارزشمندتان به طور دقیق آنرا تکمیل و به پژوهشگر عودت دهید. شایان ذکر است این اطلاعات کاملاً محرمانه تلقی شده و صرفاً جهت دستیابی به اهداف پژوهش به صورت کلی مورد استفاده قرار خواهد گرفت. پیشاپیش از همکاری صمیمانه شما سپاسگزاری می شود.
سوالات عمومی
این سوالات بسته به قلمرو زمانی، مکانی و پژوهشی شما باید تغییر کند.
1. جنسیت: مرد ( زن (
2. سن: کمتر از سی سال ( 30 تا 40سال ( 40تا 50 سال ( بیشتر از 50سال (
3. سابقه خدمت: کمتر 1 سال ( 3 تا 5 سال ( 5 تا 10 سال ( بیشتر از 10 سال (
4. میزان تحصیلات: دیپلم و پائین تر( کاردانی ( کارشناسی ( تحصیلات تکمیلی (
شاخص
ردیف
سوال
خیلی زیاد
زیاد
متوسط
ضعیف
خیلی ضعیف
عوامل فردی
1
مسافرتهای شما تا چه اندازه باانگیزه شرکت در جشنواره ها صورت می گیرد؟
2
زمان برگزاری جشنواره ها ،جهت شرکت در آنها از نظر شمابه چه میزان موثر است؟
3
تجربه شما به واسطه حضورتان در جشنواره های قبلی تا چه میزان میتواند در انتخاب های بعدی شما اثر گذار باشد؟
4
تا چه اندازه شرکت در جشنواره را به خاطر انگیزه مذهبی انتخاب می کنید؟
عوامل ا قتصادی
5
برگزاری جشنواره ها تا چه میزان بر کیفیت زندگی مردم ، موثر می باشد؟
6
توسعه گردشگری تجاری در اصفهان تا چه میزان می تواند موجب رونق کسب و کارگردد؟
7
توسعه گردشگری تجاری در اصفهان تا چه میزان می تواند در افزایش قدرت خرید افراد بومی – محلی تاثیر گذار باشد؟
8
به نظر شما برگزاری جشنواره ها موجب افزایش گردشگران خارجی نیزمیشود؟
عوامل سیاسی
9
به نظر شما تا چه میزان برگزاری جشنواره ها می تواند موجب بهبودی در روابط سیاسی کشور شود؟
10
تا چه میزان ایدئولوژی حاکم برجامعه (باورها،اعتقادات) در شکل گیری انواع جشنواره ها می تواند تاثیر گذار باشد؟
11
ضعف مدیریت و اجرای پروژه ها در زمینه گردشگری تجاری منطقه، چقدر می تواند در توسعه گردشگری اصفهان، نقش آفرین باشد؟
12
نقش قرار گرفتن اصفهان بر سر راه های ارتباطی استراتژیک، تا چه میزان در رونق گردشگری تجاری تاثیر دارد؟
عوامل فرهنگی اجتما عی
13
تا چه میزان برپایی جشنواره و به تبع آن توسعه گردشگری تجاری درشهر اصفهان در میزان اشتغال زایی و کاهش بیکاری موثر است؟
14
میزان اثرگذاری تبلیغات ناکافی جهت شناسایی و معرفی جشنواره ها ، دروضعیت کنونی و آتی گردشگری تجاری اصفهان را چگونه ارزیابی می کنید؟
15
تبلیغات رسانه های دیداری وشنیداری تاچه میزان درانتخاب جشنواره مورد نظرشما تاثیرگذارهستند؟
16
تبلیغات آژانسهای مسافرتی در انتخاب شما جهت شرکت درجشنواره ها ،تا چه میزان می تواند تاثیر گذار باشد؟
عوامل زیر سا ختی
17
توسعه گردشگری تجاری از طریق برپایی جشنواره ها،نمایشگاه ها،اجلاس ها و نشست ها در اصفهان موجب بهبود وضع خدمات زیربنایی شهراصفهان شده است؟
18
کمبود اقامتگاهها یا مکانهای سکونتی برای گردشگران، چقدر در وضعیت توسعه گردشگری تجاری تاثیرگذار است؟
19
به نظر شما برگزاری جشنواره ها وبرپایی نمایشگاه ها تا چه میزان موجب افزایش سطح اشغال مراکز اقامتی میشود؟
20
انتخاب مکان و محل برگزاری جشنواره ها ،جهت حضور و دسترسی به آنها تا چه میزان موثر است؟
* معرفی پرسشنامه:
این پرسشنامه 20 گویه دارد و دارای 5 مولفه می باشد.
* مولفه های پرسشنامه:
این پرسشنامه 5 بعد دارد. این ابعاد به همراه سوالات مربوطه، در جدول سوالات مشخص شده اند.
* نمره گذاری پرسشنامه:
برای طراحی این پرسشنامه از طیف 5 درجه لیکرت استفاده گردیده است که یکی از رایج ترین مقیاس های اندازه گیری به شمار می رود. شکل کلی و نحوه امتیاز دهی طیف لیکرت به صورت جدول1 است.
جدول1- نمره دهی به پرسش ها در طیف لیکرت
گزینه انتخابی
بسیار کم
کم
متوسط
زیاد
بسیار زیاد
امتیاز
1
2
3
4
5
* تحلیل ( تفسیر) بر اساس میزان نمره پرسشنامه
بر اساس این روش از تحلیل شما نمرههای به دست آمده را جمع کرده و سپس بر اساس جدول زیر قضاوت کنید.توجه داشته باشید میزان امتیاز های زیر برای یک پرسشنامه است در صورتی که به طور مثال شما 10 پرسشنامه داشته باشید باید امتیاز های زیر را ضربدر 10 کنید
مثال: حد پایین نمرات پرسشنامه به طریق زیر بدست آمده است
تعداد سوالات پرسشنامه * 1 = حد پایین نمره
حد پایین نمره
حد متوسط نمرات
حد بالای نمرات
20
60
100
امتیازات خود را از 20 عبارت فوق با یکدیگر جمع نمایید. حداقل امتیاز ممکن 20 و حداکثر 100 خواهد بود.
نمره بین 20 تا 40 : نقش جشنواره ها در توسعه گردشگری، ضعیف است.
نمره بین 40 تا 60 : نقش جشنواره ها در توسعه گردشگری، متوسط است.
نمره بالاتر از 60 : نقش جشنواره ها در توسعه گردشگری، قوی است .
* روایی و پایایی:
روایی پرسشنامه با استفاده از نظرات اساتید راهنما و مشاور، خوب ارزیابی و تایید شده است. همچنین پایایی آن نیز با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ محاسبه گردید. آلفای این پرسشنامه بالای 70 درصد بدست امد که نشان دهنده پایایی قابل قبول این پرسشنامه می باشد.
* منبع:
بهنام افتخاریان(1392)، "بررسی نقش جشنواره های موسیقی در توسعه گردشگری ایران"، اولین همایش ملی گردشگری، جغرافیا و محیط زیست پایدار، انجمن ارزیابان محیط زیست هگمتانه.
1 Modernisation Theory
2 Dependency
3 Economic Neo-Liberalism
4 Alternative Development
5 Ashely
6 -Sustainable Development
7 – Brundtland
8 Holden
9 – Economy- environment integration
10 – Intergenerational obligation
11 – Social justice
12 – Environmental protection
13 – Quality of life
14 – Participation
15 – Sustainable tourism development
16 Butler
17 Community – based tourism
18 – Tourism Life Cycle
19 – Christaller
20 – Exploration
21 – Involvement
22 – Development
23 – Consolidation
24 – Stagnation
25 – Rejuvenation
26 – Decline
27 – Carrying Capacity
28 Doxey's Irritataion Index
—————
————————————————————
—————
————————————————————