تحقیق بررسی عوامل موثر بر بهبود عملکرد مناطق آزاد تجاری، صنعتی

پایان نامه بررسی عوامل موثر بر بهبود عملکرد مناطق آزاد تجاری، صنعتی ایران

تقدیم به پدر و مادر عزیزم :
از پدر و مادر عزیز ، دلسوز و مهربانم که آرامش روحی و آسایش فکری فراهم نمودند تا با حمایت های همه جانبه در محیطی مطلوب ، مراتب تحصیلی درسی را به نحو احسن به اتمام برسانم ; سپاسگزاری نمایم.
شکر خدا که هر چه طلب کردم از خدا بر منتهای همت خود کامران شدم
و تقدیم به برادران عزیزم:
که همیشه حامی ام بودند.

تقدیم به :

به مصداق "من لم یشکر المخلوق لم یشکر الخالق " بسی شایسته است از استاد فرهیخته و جناب آقای مهندس امیرمیلاد شمس
که با کرامتی چون خورشید ، سرزمین دل را روشنی بخشیدند و گلشن سرای علم و دانش را با راهنمایی های کار ساز و سازنده بارور ساختند ; تقدیر و تشکر نمایم.
(و یزکیهم و یعلمهم الکتاب و الحکمه).
معلما مقامت ز عرش برتر باد همیشه توسن اندیشه ات مظفر باد
به نکته های دلاویز و گفته های بلند صحیفه های سخن از تو علم پرور باد

چکیده تحقیق
این تحقیق در نظر دارد تا با بررسی عملکرد مدیریتی مناطق آزاد ایران را در زمینه دستیابی به اهداف اولیه مانند: توسعه صادرات و کسب درآمد ارزی، ایجاد زیرساخت ها (هزینه های جاری و عمرانی)، جذب سرمایه گذاری داخلی و خارجی، ایجاد و کسب درآمدهای عمومی، جذب مسافرین داخلی و خارجی بررسی نموده، تا علاوه بر شناسایی تنگناها و موانع موجود، نقش و تاثیر متغییرهای مربوطه را بر توسعه صادرات و کسب درآمد ارزی و جذب سرمایه های داخلی و خارجی، ارتقای جایگاه اقتصادی کشور و بهره مندی از اقتصاد رقابتی مورد توجه و تاکید سیاستگذاران نظام اقتصادی کشور می باشد. علاوه بر موارد فوق راهکارهایی ارائه شده است که در نظر گرفتن آن ها موجب تقویت و بهبود مناطق آزاد تجاری می شود. امروزه تجربه جهانی حاکی از آگاهی های وسیع از نقش مناطق آزاد در توسعه اقتصادی، منطقه ای، تکنولوژیکی و بازرگانی و گسترش ارتباط با بازارهای جهانی است. همین تجربیات نیز حاکی از وجود آگاهی های گسترده از عوامل موفقیت و شکست مناطق آزاد است. نقش اصلی مناطق آزاد در کشورهایی چون ایران، تغییر تفکر اقتصادی در این کشورها و همسویی اقتصاد ملی این کشورها با اقتصاد جهانی است. اما به رغم این وضعیت، به نظر می رسد که ایفای چنین نقشی با محدودیتهای زیادی روبرو بوده است و علی رغم اتخاذ سیاستهای مختلف در ایفای چنین نقشی، کشور ما کمتر توانسته است به مزیتهای مورد نظر خود در این زمینه دست یابد. به این منظور در این تحقیق سعی شده است تا با ارائه مدلی به بررسی این وضعیت اقتصادی در مورد مناطق آزاد در کشور است پرداخته شود که در مجموع مناطق آزاد ، برغم داشتن زمینه ها و توان بالقوه برای توسعه و پیشرفت به دلیل ضعف امکانات و تاسیسات زیربنایی، عدم منابع تامین درآمدها، عدم ثبات سیاسی، عدم جذب سرمایه گذاران داخلی و خارجی، عدم جایگاه تعریف شده در برنامه های کلان و راهبردهای و راهبردهای توسعه اقتصادی کشور، نتوانسته اند عملکرد موفقی ارایه نمایند و در نهایت با بررسی تمامی جنبه های تاثیرگذار، مدلی جامع در مورد عوامل موثر بر جذابیت این منطقه از دیدگاههای مختلف ارائه گردد. در نهایت پس از شناخت عوامل تاثیرگذار، فرصت ها ، چالش ها و راهکارهایی در جهت افزایش جذابیت مناطق آزاد کشور ارائه شده است.

کلمات کلیدی : مناطق آزاد ، صادرات ، سرمایه گذاری ، چالش ها ، فرصت ها
فهرست

فصل اول : کلیات تحقیق 1
1-1 مقدمه 2
1-2 بیان مساله 3
1-3 سابقه و ضرورت انجام تحقیق 4
1-4 سوالات تحقیق 5
1-5 اهداف 6
1-6 روش انجام تحقیق 6
فصل دوم : ادبیات و پیشینه تحقیق 8
2-1 مقدمه 9
2-2 تاریخچه مناطق آزاد ایران 9
2-3 مبانی نظری تحقیق 12
2-4 انواع مناطق آزاد تجاری- صنعتی 17
2-4-1 منطقه آزاد کیش 17
2-4-2 منطقه آزاد قشم 17
2-4-3منطقه آزاد چابهار 18
2-4-4 منطقه آزاد اروند 20
2-4-5 منطقه آزاد انزلی 21
2-4-6 منطقه آزاد ارس 22
2-5 گزارش تجارت خارجی مناطق آزاد ایران 22
2-5-1 صادرات مجدد 22
2-5-2 صادرات غیر نفتی 23
2-5-3 ترانزیت خارجی 24
2-5-4 جذب سرمایه گذاری خارجی 25
2-6 فلسفه ی ایجاد مناطق آزاد تجاری صنعتی در ایران 27
2-7اهداف ایجاد مناطق آزاد 28
2-8 ویژگی های مناطق آزاد 30
2-8-1 ویژگی های مثبت مناطق آزاد 30
2-8-2 ویژگی های منفی مناطق آزاد 30
2-9 مزایای قانونی منطقه آزاد 31
2-10 درآمدهای ارزی 32
2-11 مزایای سرمایه گذاری در مناطق آزاد 33
2-11-2 مزایای سرمایه گذاری در منطقه آزاد قشم 34
2-11-3 مزایای سرمایه گذاری درمنطقه آزاد چابهار 35
2-11-4مزایای سرمایه گذاری در منطقه آزاد اروند 35
2-11-5 مزایای سرمایه گذاری در منطقه آزاد ارس 36
2-11-6 مزایای سرمایه گذاری منطقه آزاد انزلی 38
2-12عوامل مدیریتی مناطق آزاد 39
2-12-1 شرح وظایف معاونت توسعه مدیریت و سرمایه انسانی 39
2-12-2 چالش ها و فرصت ها 40
2-12-3 نقاط قوت و ضعف 41
2-13 آسیب های فعلی مناطق آزاد 42
2-14موانع توسعه و رشد 44
2-14-1 چالش سرمایه گذاری در مناطق آزاد 44
2-14-2 موانع توسعه صادرات مجدد در مناطق آزاد 45
فصل سوم : روش های انجام تحقیق 47
3-1 مقدمه 48
3-2 روش انجام تحقیق 49
3-3اهداف تحقیق 50
3-4 سوالات تحقیق 50
3-5 اعتبار(روایی) 50
3-5-1 انواع اعتبار 51
3-6 پایایی 52
3-6-1 برآورد پایایی 53
فصل چهارم : پاسخ به سوالات تحقیق 54
4-1 مقدمه 55
2-4 پاسخ به سوالات تحقیق 55
2-4-1 سوال شماره یک: 55
2-4-2 سوال شماره دو: 57
2-4-3 سوال شماره سه: 58
فصل پنجم : نتیجه گیری و پیشنهادات 61
5-1 مقدمه 62
5-2 نتیجه گیری 62
5-2 پیشنهادها 64
( منــــابع و مــــآخذ ) 68

فصل اول

کلیات تحقیق

1-1 مقدمه
یکی از ابتکارات دنیای اقتصاد امروز که ریشه در مفاهیم جذابی همچون جهانی شدن و بهره مندی از منافع آن دارد، ایجاد مناطق آزاد تجاری ـصنعتی برای هموار شدن مسیر پیوند با بازارهای جهانی بوده است . منطقه ی آزاد ابزاری است که به طور نسبی کمبودها را جبران و امکانات و برتری های بالقوه را در سطح ملی به توانایی بالفعل تبدیل کند و پلی بین اقتصاد داخلی و اقتصاد خارجی شود..
مناطق آزاد تجاری، فضای مناسبی هستند که به منظور افزایش حجم تجارت و صادرات برای برخی از فعالیت های بازرگانی و صنعتی در قیاس با سایر بخش های کشور تاسیس و ایجاد می شوند. مناطق آزاد تاثیرت مستقیم و غیرمستقیم بر اقتصاد ملی دارند. برای اینکه مناطق آزاد نیروی محرک توسعه کشور قرار گیرند علاوه بر آنکه می یابد در راستای سیاست ها و استراتژی اقتصاد سرزمین اصلی عمل نمایند، نیازمند برخورداری از تفکر و رفتاری مطابق با اساس و رسالت مناطق آزاد نیز می باشند، یعنی وجود سیاست های اقتصادی حمایتگرایانه دولتی در سرزمین اصلی در تضاد با ماهیت وجودی مناطق آزاد تجاری قرار نگیرند.
استفاده از مناطق آزاد کشور جهت توسعه صادرات و بویژه صادرات مجدد بدلیل مهیا بودن مقررات تسهیل کننده و کاهش بروکراسی های اداری و خارج بودن از قلمرو گمرکی دارای اهمیت بسیار زیادی است اطلاعات لازم از این مناطق که در صورت موفقیت نقش غیر قابل انکاری در جذب سرمایه و تکنولوژی ، ایجاد اشتغال، کاهش واردات، افزایش صادرات خواهد داشت در اختیار علاقمندان گذاشته شود
از این رو برای آسیب شناسی روند گذشته لازم است ترسیمی از عملکردهای مناطق آزاد کشوردر بخش تجارت خارجی شامل صادرات غیرنفتی، صادرات مجدد، واردات و ترانزیت کالا به عنوان اصلی ترین بخش زیربنایی توسعه اقتصادی این مناطق داشته باشیم و با تحلیل چرایی این عملکرد به ذکر چالش ها، فرصت ها، نقاط قوت و ضعف و ارائه راهکارهای اجرایی بپردازیم.

1-2 بیان مساله
امروزه مناطق آزاد به عنوان ابزاری برای تحقق استراتژیهای توسعه برون نگر با تاکید بر سیاست توسعه صادرات مورد توجه قرار گرفته اند. به طوری که اکثر کشورهای درحال توسعه، به احداث یک یا چند منطقه آزاد مبادرت کرده اند. هدف از ایجاد این مناطق، فراهم کردن شرایط مناسب به منظور افزایش تولید و صدور کالاهای صنعتی از طریق جذب سرمایه های خارجی، ایجاد اشتغال، کسب درآمد ارزی، افزایش درآمد حاصل از توریسم، تامین مواد اولیه و قطعات مورد نیاز صنایع، برقراری پیوندهای صنعتی با داخل کشور، رشد رفاه اقتصادی و مادی مردم مناطق و سپس منافع ملی است. بدین جهت ، ایجاد مناطق آزاد در هر کشور را نه به صورت اقدامی مجزا از اقتصاد ملی ، بلکه باید به منزله ابزاری برای توسعه صنعتی و بخشی از راهبردهای کلان برای توسعه اقتصادی – اجتماعی تلقی کرد. لذا ایجاد منطقه آزاد از جمله ابزار توسعه اقتصادی است که در صورت موفقیت می تواند دستاورد زیادی برای کشور های در حال توسعه داشته باشد .مناطق آزاد مبتنی بر این اعتقاد شکل گفته اند که سرمایه موتور رشد و توسعه اقتصادی یک کشور است. توسعه اقتصادی آرمان تمامی کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه است و کشورهای مختلف ابزار متفاوتی را برای دستیابی به این امر برمی گزینند. با توجه به اینکه عامل سرمایه و متغیرهای دیگر اقتصادی از جمله اشتغال ، تولید ناخالص ملی ، عرضه کالا و خدمات ، مستقیما از این عامل تاثیر می پذیرند ، کشورها بدنبال طراحی مکانیزم هایی جهت جذب هرچه بیشتر سرمایه و تکنولوژی و… از منابع داخلی و خارجی می باشند از جمله مکانیزم های مورد استفاده برخی کشورها جهت دستیابی به این هدف ایجاد مناطق آزاد تجاری – صنعتی و مناطق ویژه اقتصادی است که در صورت موفقیت می تواند انتقال تکنولوژی، اشتغال توسعه منابع انسانی و صادرات را نیز به دنبال داشته باشد. تاسیس مناطق آزاد به منظور جذب این عوامل یکی از شیوه هایی است که مد نظر برنامه ریزان و سیاست گذاران اقتصادی کشورهای روبه رشد قرار گرفته است. نکته با اهمیت در مورد ایجاد توسعه در مناطق آزاد، توجه به رقابت شدید بین مناطق آزاد در این رابطه می باشد. بالطبع هر منطقه آزاد که بتواند پیش زمینه های مساعدتری از قبیل وجود قانون و مقررات روشن و صریح در ارتباط با مناطق آزاد و سرمایه گذاری ها تاسیسات زیربنایی و امکانات زیستی مناسب ثبات سیاسی و غیره را فراهم نماید از موفقیت بیشتری در ایجاد توسعه برخوردار است.

1-3 سابقه و ضرورت انجام تحقیق
از آنجایی که استفاده از مناطق آزاد در بسیاری از کشورهای دنیا به عنوان ابزاری موثر در جهت دستیابی به رشد و توسعه بوده است ، اما این مناطق در ایران به دلایل زیادی از جمله عدم نگرش صحیح به مناطق، نحوه تامین مالی آنها، عدم حمایت کافی ، نحوه مدیریت و غیره نتوانسته اند به صورت قابل قبولی به رسالتشان که همان توسعه این مناطق بوده اند دست پیدا کنند ، لذا ضروری است که تحقیقاتی در این زمینه صورت گیرد.
اسفندیاری ، علی اصغر ، (1390) ، در مقاله ای تحت عنوان " ارزیابی عملکرد مناطق آزاد تجاری ایران و تاثیر آن در توسعه اقتصادی این مناطق " در این مقاله با ارزیابی عملکرد مناطق آزاد تجاری ایران در زمینه توسعه صادرات وکسب درآمد ارزی، هزینه های جاری و عمرانی، سرمایه گذاری داخلی و خارجی، درآمدهای عمومی، جذب مسافرین داخلی و خارجی مشخص گردید که سه منطقه کیش و قشم و چابهار توانسته اند سهم زیادی در جذب عوامل مذکور در مناطق آزاد ایران داشته باشند .همچنین نتایج آزمون که با استفاده از داده های ترکیبی سه منطقه آزاد بر اساس روش حداقل مربعات وزنی برآورد گردیده، حاکی از آن است که افزایش در هزینه های جاری و عمرانی با سه وقفه تاخیری، سرمایه گذاری داخلی و خارجی و درآمد های عمومی تاثیر مثبت و معنی داری بر توسعه صادرات و درآمد ارزی مناطق آزاد سه گانه دارد.
رهنورد ، فرج الله ، (1389) ، در مقاله ای تحت عنوان "عوامل موثر بر عملکرد مناطق آزاد تجاری صنعتی ایران" نتایج حاصل از تحقیق نشان می دهد که ایجاد منطقه آزاد می تواند همانند دریچهای به جهان خارج، آزادی مبادلات تجاری را تامین کند و به جذب برخی تخصصهای فنی و سرمایهای مورد نیاز جریان توسعه صنعتی کشور یاری رساند. از دیدگاه توسعه اقتصاد منطقه ای، منطقه آزاد تجاری موجب تحرک و پویایی اقتصاد نواحی مجاور خود میشود و حرکت سرمایه، نیروی کار و مدیریت را به مناطق منتخب تسریع میکند. در نتیجه، ایجاد منطقه آزاد تجاری در بطن فعالیت های اقتصادی، فرایندی هدفمند محسوب می شود که وظیفه آن، کمک به رشد اقتصادی، تقویت صنعتی شدن و فراهم کردن امکانات مبادلات بازرگانی به ویژه در زمینه توسعه صادرات است.

1-4 سوالات تحقیق
1. مناطق آزاد چه جایگاهی در فرآیند رشد و توسعه اقتصادی کشور دارند؟
2. عوامل موثر بر بهبود عملکرد مناطق آزاد تجاری – صنعتی ایران کدام هستند؟
3. چه راهکار هایی در جهت بهبود عملکرد مناطق آزاد می توان ارایه کرد؟

1-5 اهداف
1. بررسی جایگاه مناطق آزاد تجاری – صنعتی درجهت رشد و توسعه اقتصادی کشور
2. شناسایی عوامل موثر بر بهبود عملکرد مناطق آزاد تجاری – صنعتی ایران
3. ارائه راهکار هایی در جهت بهبود عملکرد مناطق آزاد- تجاری

1-6 روش انجام تحقیق
اطلاعات مورد نیاز این پروژه تحقیقاتی از کتب و مقالات مرتبط با عنوان پروژه و به صورت کتابخانه ای جمع آوری گردیده است. تاکید تحقیق بر روی مسایل اقتصادی و مدیریتی هفت منطقه آزاد می باشد که باید ثبات نرخ ارز، قوانین و مقررات و جذب سرمایه داخلی و خارجی مورد بررسی قرار گیرد. این عوامل به عنوان عوامل موثر بر توسعه عملکرد مناطق آزاد می باشند که بر روی اشتغال، صادرات، درآمد ارزی، تراز تجاری، رشد اقتصادی و … اثرگذار هستند.به دلیل اینکه اطلاعات کمی درستی در اختیار نیست بیشتر اطلاعات به صورت کیفی به کار می رود.
1-7 واژگان کلیدی
1-7-1 مناطق آزاد
بنا به تعاریف بین المللی منطقه آزاد محدوده حراست شده بندری و غیر بندری است که از شمول برخی از مقررات جاری کشور متبوع خارج بوده و با بهره گیری از مزایایی نظیر معافیت های مالیاتی، بخشودگی سود و عوارض گمرکی، عدم وجود تشریفات زاید ارزی، اداری و مقررات دست و پاگیر و همچنین سهولت و تسریع در فرآیندهای صادرات و واردات با جذب سرمایه گذاری خارجی و انتقال فناوری به توسعه سرزمین اصلی کمک می نماید.

1-7-2 صادرات
صادرات به ارسال کالاها به مکان ها یا کشورهای دیگر برای فروش یا معاوضه است. در اقتصاد، یک کالای صادره یا هر کالای خوب از یک کشور تا کشور دیگر در یک شیوه مشروع، به طور نمونه برای استفاده در صنعت جا به جا شده است.
1-7-3سرمایه گذاری
به معنی گذاشتن پول در چیزی با انتظار سود از آن است. به طور دقیق تر سرمایه گذاری تعهد پول یا سرمایه برای خرید مالی وسایل یا دارائی های دیگر، به منظور منفعت برگشتهای سودمند ومفید در قالب بهره، سود سهام یا قدردانی از ارزش وسایل )منافع سرمایه( است.
1-7-4 چالش ها
از جمله عوامل تاثیرگذار بر روی تراز تجاری می باشد، مانند محیط زیست، بهداشت و استانداردهای ایمنی.
1-7-5 فرصت ها
عبارت است از: منفعت بالقوه، منفعت نهفته؛ وضعیت و شرایطی که از قابلیت تبدیل شدن به منفعت برخوردار است: فرصت = ارزش بالقوه ؛ ارزش نهفته.

فصل دوم

ادبیات و پیشینه تحقیق

2-1 مقدمه
هدف از این فصل مروری برپیشینه و مبانی تحقیق می باشد و تاکید آن نیز برتحلیل ویژگی های مناطق آزاد، مزایای سرمایه گذاری مناطق آزاد، گزارش تجارت خارجی،آمار صادرات ،ترانزیت و… می باشد. سعی بر این این است که تا خوانندگان از نتایج تحقیق آگاه شوند.
2-2 تاریخچه مناطق آزاد ایران
اندیشه تاسیس و راه اندازی مناطق آزاد در ایران در دهه 1330 شکل گرفت. در آن سال ها با توجه به وجود مشکلات ناشی از فقدان تسهیلات و تاسیسات مورد نیاز برای نگهداری کالاها ی وارده به کشور، در بنادر جنوبی ضرورت ایجاد مناطق آزاد در کشور احساس می شد. (اسفندیاری، مقدس حسین زاده و دلاوری،1383)
در اسفند ماه 1349، قانونی تحت عنوان "قانون معافیت از حقوق و عوارض گمرکی کالاهایی که به منظور استفاده، مصرف و فروش وارد بعضیاز جزایر خلیج فارس می شوند" به تصویب رسید که به موجب آن به دولت اجازه داده شد در هر یک از جزایر خلیج فارس که مقتضی بداند، کلیه کانال هایی را که به منظور مصرف، استفاده و فروش در فروشگاه هاوارد جزیره مذکور می شوند، از پرداخت حقوق و عوارض گمرکی، سود بازرگانی، حق انحصار، عوارض مختلف و حق ثبت سفارش معاف نماید. (مقدسی،1389)
در سال 1359 به موجب مصوبه شورای انقلاب کلیه امتیازات مزبور، در مورد کالاهای وارده به جزیره کیش برقرار گردید.
بدین ترتیب جزیره کیش از بخشی از امتیازات یک منطقه آزاد برخوردار گردید.
در بهمن ماه سال 1368 هنگام تهیه و تصویب قانون برنامه اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، به موجب تبصره 19، به دولت اجازه داده شد که حداکثر در سه نقطه از نقاط مرزی کشور، مناطق آزاد تجاری- صنعتی تاسیس نماید.
در تارخ بهمن ماه 1369 هیات وزیران،جزیره قشم، ودر هیجدهم اردیبهشت ماه 1370 محدوده ای از خلیج چابهار (اراضی شرق اسکله شهید کلانتری) را به عنوان منطقه آزاد تجاری اعلام کرد.
سازمان منطقه آزاد ارس به منظور تسریع در انجام امور زیربنایی، عمران و آبادانی، رشد و توسعه اقتصادی، سرمایه گذاری، افزایش درآمد عمومی ایجاد اشتغال سالم و مولد، تنطیم بازار کار و کالا، حضور فعال در بازارهای جهانی و منطقه ای، تولید و صادرات کالاهای صنعتی و تبدیلی و ارایه خدمات در تاریخ 2/6/1382 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و در اواخر شهریور ماه 1383 آغاز به کار نمود.
منطقه آزاد تجاری- صنعتی ارس در چهارراه ارتباطی شمال به جنوب و شرق به غرب قرار گرفته است و به عنوان پل ارتباطی آسیا به اروپا می تواند با جذب واحدهای صنعتی- تولیدی فعال در انتقال فناوری از شمال به جنوب (اروپا به آسیا) و خدمات از شرق به غرب (آسیا به اروپا) نقش مهمی ایفا نماید که در نتیجه این ارتباط، رشد و توسعه پیوسته در عرصه های صادرات، شتغال زایی و ارزآوری به داخل کشور را موجب خواهد شد.
منطقه آزاد اروند در چهارم مرداد ماه سال 1383 فعالیت خود را به طور رسمی آغاز کرد. این منطقه بخش هایی از شهرستان آبادان و خرمشهر که دارای زیرساخت های صنعتی، تجاری و تورریستی است را در خود جای داده و از موقعیتی ممتاز نسبت به سایر نقاط کشور برخوردار می باشد.
منطقه آزاد تجاری- صنعتی انزلی اهدافی چون، عمران و آبادانی و ارایه خدمات عمومی، رشد و توسعه اقتصاد، جذب سرمایه گذاری خارجی و داخلی، ایجاد اشتغال سالم و مولد، تنطیم بازار کار و کالا، تشویق تولید و صادرات کالا، ورود و حضور فعال در بازارهای منطقه ای و جهانی، جذب فناوری های جدید و انتقال علم و دانش فنی به عوامل تولید داخلی هم سو با توسعه علمی و فناوری جهان، تسریع در فرایندهای تجاری، اقتصادی و فناوری (کاتالیزور) با ایجاد بستر مناسب جهت انجام آزمایشی طرح ها و تعمیم آن به سراسر کشور را دنبال می کند. این منطقه شامل محدوده وسیعی از شهرستان بندر انزلی به مساحت 3200 هکتار خشکی و 40 کیلومتر مربع آبی است که منطقه ویژه اقتصادی سابق، شهرک زیبای صنعتی "حسن رود" و محدوده بندری اداره کل بنادر و کشتیرانی گیلان را نیز در بر می گیرد.این امر مطلوبیت و جاذبه منطقه آزاد تجاری- صنعتی انزلی و اختیارات قانونی آن را برای ارایه تسهیلات در زمینه تخلیه و بارگیری و سایر امور ارتقا داده است.
منطقه آزاد تجاری ـ صنعتی ارس در تاریخ 2/6/1382 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. منطقه آزاد تجاری ـ صنعتی ارس در چهارراه ارتباطی شمال به جنوب و شرق به غرب قرار گرفته است. و می تواند نقش مهمی در عرصه های صادرات، اشتغال زایی و ارز آوری به داخل کشور را موجب خواهد شد.
منطقه آزاد ارس به برکت برخورداری از موقعیت ژئواکونومیکی ممتاز و دسترسی به بازارهای بین المللی سرمایه و تکیه بر امکانات برجسته توسعه ترانزیت و صادرات مجدد، توان مندی های بالای صادراتی و با فراهم سازی زیرساخت های توسعه فعالیت های بازرگانی در کنار گمرکات و مراکز تخلیه و بارگیری کالا و الگوسازی ورود به WTO توانسته است در جهت ارتقای نقش هم پیوندی اقتصاد ملی با اقتصاد جهانی، بسترساز تعامل سازنده کشور با جهان باشد.
هیئت وزیران در جلسه مورخ 5/10/1389 سازمان منطقه آزاد تجاری ـ صنعتی ماکو را به تصویب رساند. شهرستان ماکو در شمال غربی ایران (استان آذربایجان غربی) قرار گرفته که از شمال به رودخانه قره سو و کشور ترکیه، از شرق به رودخانه ارس و جمهوری آذربایجان (خود مختاری نخجوان) و از مغرب به جمهوری ترکیه و از جنوب به شهرستان خوی محدود است.
این شهر از لحاظ طبیعی موقعیت خاصی دارد.
2-3 مبانی نظری تحقیق
* تعریف مناطق آزاد
بر اساس تعریف بانک جهانی منطقه آزاد تجاری قلمرو معینی است که غالبا در داخل یا در مجاورت یک بندر واقع گردیده و در آن تجارت آزاد با سایر نقاظ جهان مجاز شناخته شده است.
مطابق این تعریف ویژگی عمده منطقه آزاد تجاری ورود و خروج کالاها بدون هیچ تعرفه گمرکی و سود بازرگانی یا مقررات گمرکی است.
* تعریف مناطق آزاد تجاری- صنعتی
در منطقه آزاد تجاری- صنعتی علاوه بر مزایایی که که در منظقه آزاد تجاری وجود دارد تاسیسات و خدمات مورد نیاز برای تولید یعنی مواد خام به کالاهای واسطه ای و محصولات نهایی با هدف صدور آن ها فراهم می شود. پس در منطقه تجاری- صنعتی و یا پردازش صادرات، تولید با هدف صادرات، انجام می شود. از نظر فیزیکی و اداری خارج از مرزهای گمرکی یک کشور قرار دارد و تولیداتش کالاهای صنعتی صادراتی است.
* تعریف توسعه
توسعه مفهومی است که در طی تاریخ تحول یافته است و تحول هم خواهد یافت.منازق آزاد تجاری فقط ابزار توسعه هستند و خود توسعه نیستند. آن ها ابزاری در جهت اجرای سیاست ها و خط مشی ها هستند، برای رسیدن به تعالی انسان ها. به طور یقین، در فرایند توسعه توجه به امور صرفا فرهنگی کافی نیست، مسائل مادی هم که وابسته به رشد اقتصادی هستند جای خود را دارند، ولی برای موفقیت برنامه های رشد اقتصادی، تحول فرهنگی ضروری است.
* انواع صادرات
صادرات یعنی انتقال کالا از یک مبدا به یک مقصد و تنوع اهداف، نحوه اجرا و نحوه عمل فرایند صادرات موجب تنوع آن می شود.
* صادرات قطعی
عبارت است از خارج کردن کالا از قلمرو گمرکی کشور به منظور فروش، استفاده یا مصرف در خارج از قلمرو گمرکی کشور.
صادرات قظعی با توجه به مقررات صادرات و واردات از نظر عاملین آن می تواند از طریق بازارچه های مرزی و شرکت های تعاونی مرزنشینان و تجار انجام گیرد. واحدهای تولیدی نیز می توانند از طریق خرید متقابل و ورود موقت مواد اولیه نسبت به تهیه کالا و صادرات آن اقدام کنند.
* صادرات موقت
عبارت است از خارج کردن کالا از قلمرو گمرکی کشور به منظور عرضه و نمایش در نمایشگاه ها،تعمیر، تکمیل و فرآوری در خارج از قلمرو گمرکی کشور و سپس بازگرداندن آن به داخل قلمرو گمرکی.
کالاهای مصرفی تولید داخل در نمایشگاه های خارج از کشور عرضه و به نمایش گذاشته می شود. قسمتی از کالای مصرفی در زمان برقراری نمایشگاه خارجی مجانا به بازدیدکنندگان داده می شود یا به آنها فروخته می شود. در بازگشت به کشور در مورد آن قسمت ( قسمت فروش رفته) تشریفات مربوط به صادرات قطعی، اعمال می گردد.در مورد کالاهای مصرفی بادوام عرضه شده در نمایشگاه های خارجی که در صورت فروش پس از اتمام نمایشگاه و برگشت صاحب کالا به کشور در مورد اقلام فروش رفته در نمایشگاه تشریفات قطعی صادرات انجام می شود.
در مورد تکمیل یک کالای تولیدی داخلی در خارج از کشور، ممکن است این عمل به خاطر نبود فن آوری در داخل و یا گزان تر بودن هزینه کار در کشور، در خارج از کشور انجام و سپس کالا به کشور بازگردانده شود.

* ترانزیت خارجی
عبارت است از عبور کالای خارجی از سرزمین کشور.
کالاهای ایرانی که تشریفات صادرات قطعی روی آن انجام شده و از کشور خارج شده است چنانچه در ارسال به مقصد دیگری، لازم باشد که از سرزمین ایران عبور کند، روی آن نیز تشریفات ترانزیت خارجی انجام می شود.

* صادرات مجدد
کالای خارجی که با انجام تشریفات مربوط به ورود قطعی از گمرک ترخیص شده است، چنانچه به کشور ثالث صادر شود، این عمل را صدور مجدد می گویند. برای ترخیص این گروه از کالاها مانند همه ی کالاهای وارداتی به گمرک حقوق گمرکی و سود بازرگانی پرداخت می شود، لیکن در صورت صدور مجدد آن ها، برای بازپس گرفتن حقوق گمرکی و سود بازرگانی پرداخت شده مقرراتی وجود ندارد.

* تعریف صادرات مجدد
صادرات مجدد عبارت است از " صدور کالاهایی که قبلا وارد شده است بدون فرآوری یا تغییر اضافی" چنانچه صادرات مجدد از طریق بنادر، مناطق آزاد یا انبارهای تحت حفاظت گمرک انجام گیرد مشمول پرداخت حقوق گمرکی نخواهد بود. فرهنگ "وبستر" صدور کالاهایی را که قبلا وارد یک کشور یا قلمروی جغرافیایی شده است، صادرات مجدد تلقی کرده است مشروط بر آنکه جنبه عمده فروشی داشته باشد.
به کالاهای ترانزیتی یا شبه ترانزیتی تحت هیچ شرایطی عنوان "صادرات مجدد" اطلاق نمی شود. کالاهای شبه ترانزیتی اقلامی هستند که مالک یا صاحب آن ها شناخته شده نیست و این افراد تابعیت کشوری را که کالا در قلمروی آن قرار گرفته است دارا نیستند.
* انواع سرمایه گذاری
سرمایه گذاری ( Investment ) عبارت است از هر گونه فدا کردن ارزشی در حال حاضر ( که معمولاً مشخص است ) به امید به دست آوردن هر گونه ارزشی در زمان آینده ( که معمولاً اندازه یا کیفیت آن نامعلوم است
* سرمایه گذاری خارجی
سرمایه گذاری خارجی، جذب و بکارگیری سرمایه خارجی از قبیل وجوه ارزی، ماشین آلات، تجهیزات، حقوق مالکیت صنعتی، وسایل حمل و نقل و سود ویژه قابل انتقال در هر یک از فعالیتهای اقتصادی به منظور تولید کالا و خدمات. که بر دو نوع است:
الف) سرمایه گذاری خارجی مستقیم (FDI)
ب) سرمایه گذاری روی پرتفولیو و صندوق ها (FPI)
* سرمایه گذاری مشترک
سرمایه گذاری مشترک بین شرکت های خارجی و داخلی به طرف خارجی کمک می کند از طریق یک شریک داخلی خصوصی یا دولتی واردبازار کشور شود. تکنولوژی و زیرساخت های موجود در کشور باعث شده شرکت های داخلی آمادگی توسعه با سرمایه های خارجی را داشته باشند. بسیاری از شرکت های داخلی به ویژه در بخش خصوصی فعالا نه به دنبال سرمایه گذاری مشترکند تا کمبودهای فنی و مدیریتی خود را برطرف کنند.
انواع مناطق آزاد تجاری- صنعتی 2-4
منطقه آزاد کیش 2-4-1
منطقه آزاد کیش با مجود موقعیت بکر گردشگری، داشتن هتل و هتل آپارتمان های متعدد، وجود قابلیت های متعدد سرمایه گذاری از جمله بورس کالا و اوراق بهادار، همجواری با خلیج فارس و … به عموان یکی از زیباترین جزایر دنیا می تواند همواره مورد توجه سرمایه گذاران بوده است.
مساحت جزیره کیش 90457 کیلومتر مربع –
– فاصله کیش تا دبی 200 کیلومتر مربع
مزیت های ویژه منطقه عبارت اند از –
عدم محدودیت در زمینه های مختلف سرمایه گذاران برای دریافت کنندگان مجوز فعالیت اقتصادی –
– امکان انجام عملیات پولی و بانکی و بیمه ای با انعطاف، تسهیلات و سرعتی به مراتب بهتر و بیشتر از سرزمین اصلی
هزینه بسیار پایین و مراحل ساده برای صادرات مجدد کالا –
منطقه آزاد قشم 2-4-2
منطقه آزاد قشم با موقعیتی استثنایی به عنوان بزرگ ترین جزیره در منطقه با امکان منحصر به فرد برای تولید و دپوی کالا، دسترسی به آب های آزاد و عمق مناسب آب در بندر کاوه – امکان ویژه سوخت رسانی به کشتی ها و نزدیکی به سرزمین اصلی برای ایجاد حلقه ارتباطی کشورهای هند و چین را باید مورد توجه قرار داد.
– جزیره قشم با مساحتی حدود 1500 کیلومتر ( بزرگ ترین جزیره خلیج فارس ) واقع در تنگه هرمز از موقعیت استراتژیک شاهراه دریایی بین خلیج فارس و اقیانوس هند بهره می برد. مرز آبراهی تمامی کشورهای حاشیه خلیج فارس ( ایران، عراق، کویت، عربستان سعودی، بحرین، قطر،امارات متحده عربی عمان ) تقریبا از سواحل جنوبی آن عبور می کند.
– تمام ترافیک هوایی شرق و غرب از فراز آسمان قشم می گذرد.
– قشم بر بلندای کانالی ایستاده است که حجم وسیعی از نفت و گاز جهان همیشه و برای 100 سال آینده، از آنجا منتقل می شود. همین موقعیت خاص است که قشم را به عنوان قطب انرژی و صنعت از سایر جزیره های خلیج فارس متمایز و مطرح نموده است.
– پایین بودن هزینه تولید و خدمات نسبت به مناطق آزاد کشورهای عربی همجوار به علت قیمت های پایین تر از انرژی، حمل و نقل، نیروی کار و زمین و نیز وجود تعرفه های بندری و گمرکی کمتر در رابطه با انتقال و ترانزیت کالا به جزیره در مسیر کریدور شمال- جنوب
– برخورداری از امکانات اسکله کاوه با آبخوری و عمق مناسب و امکان پهلوگیری کشتی ها با ظرفیت 60،000 تا 100،000 هزار تن به عنوان هاب واردات کالا از کشورهای همجوار و صادرات مجدد آن به کشورهای آسیای میانه و همسایه ایران به ویژه عراق و افغانستان
2-4-3منطقه آزاد چابهار
منطقه ازاد چابهار به عنوان نقطه استراتژیک برای ارتباط ایران با کشورهای ECO به خصوص هند- پاکستان و افغانستان از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
– مساحت شهر بندری چابهار قریب به 17150 کیلومتر مربع با 200 هزار نفر جمعیت
– چابهار در سیستان و بلوچستالن و جنوبی ترین نقطه شرق کشور ، در مجاورت دریای دریای عمان در نزدیک ترین فاصله با
آب های آزاد جهان یعنی اقیانوس هند قرار دارد.
– دارای اسکله های با عمق زیاد و مختصات لنگرگاهی مطلوب جهت پهلوگیری کشتی های عظیم اقیانوس پیماست.
– این بندر از قابلیت تبدیل شدن به مگاپورت برخوردار می باشد. به بیانی دیگر چابهار دروازه ترانزیت شرق ایران و یک
منطقه استراتژیک برای توسعه صنعت ترانزیت محسوب می شود.
– امکان دسترسی به منابع فراوان آبزیان در دریای عمان و اقیانوس هند و امکان توسعه صنعت شیلات
– برخورداری این بندر از ویژگی های ذیل نقش به سزایی در گسترش مبادرلات تجاری و ارتباطات اقتصادی با کشورهای
همسایه و نیز کشورهای آسیای میانه دارد:
– خارج بودنه از محدوده پر تنش خلیج فارس
– نزدیک ترین بندر کل منطقه به آب های بین المللی
– جنوبی ترین نقطه عبور کریدور شرق – غرب در جهان
– مهم ترین و کوتاه ترین مسیر اقتصادی ترانزیت کالا به افغانستان
– کوتاه ترین مسیر دسترسی کشورهای آسیای میانه به آب های آزاد

2-4-4 منطقه آزاد اروند
منطقه آزاد اروند راه ورود به بازارهای عراق است. موقعیت ویژه این منطقه و نیازهای اساسی کشور عراق در حال و آینده، هم زبانی اهالی و ساکنین منطقه و مراودات و مردم دو طرف مرز اهمیت این منطقه را دو چندان می کند.
– منطقه آزاد اروند با وسعتی بیش از 173 کیلومتر مربع در شمال غربی خلیج فارس و در محل تلاقی اروند رود و کارون قرار دارد.
– مزیت های منحصر به فرد منطقه عبارت اند از:
– کوتاهی مسافت با کشورهای همجوار
– برخورداری منطقه از امکانات وسیع برای ارائه خدمات نگهداری و ابارداری و تولید کالا ( بسته بندی، تولید، مونتاژ و…) به بازرگانان و صاحبان صنایع و معادن
– بهره مندی از امکانات و تجهیزات بنادر خرمشهر و ابادان و ارائه خدمات پیشرفته حمل و نقل کانتینری به منظور توسعه ترانزیت یا ترانشیپ کالا در منطقه
– امکانات حمل و نقل جاده ای، ریلی، دریایی و هوایی به داخل و خارج کشور به دلیل نزدیکی به آبادان
– دارای مرز مشترک با کشورهای عراق و کویت تاثیرگذار در توسعه مبادلات تجاری و بازرگانی با کشورهای مذکور
– وجود امکانات شهری شامل هتل، وجود پایانه مسافری دریایی و همجواری پالایشگاه و پتروشیمی آبادان و راه آهن سراسری خرمشهر- تهران که در آینده ای نزدیک با اتصال به راه آهن بصره به شبکه بین المللی می پیوندد.
2-4-5 منطقه آزاد انزلی
منطقه آزاد انزلی، با توجه به همسایگی با کشورهای آسیای میانه و مرکزی و ساخت بندر کاسپین، یکی از قابلیت های عظیم اقتصادی ناتن ها در مناطق آزاد بلکه در سطح کشور است.
– منطقه آزاد انزلی با مساحت 3200 هکتار خشکی تا عمق 2 کیلومتر از دریا و در طول 20 کیلومتر در حاشیه دریای خزر واقع شده است.
– بندر انزلی در مسیر کریدور شمال – جنوب، نستراک که از آن به عنوان کریدور حمل و نقل قرن بیست و یکم آسیا – اروپا یاد می شود قرار دارد.
– امکان ارتباط و مبادلات تجاری با بنادر شمال و جنوب اروپا از طریق رود "ولگا" و "ولگا – دن" همجواری با بنادر آستراخان و لاگان در روسیه، کراسنودسک در ترکمنستان، آکتائو در قزاقستان و باکو در آذربایجان
– امکان دسترسی آسان به بازارهای مصرف کشورهای CIS
– نزدیکی به بزرگترین ذخایر نفت و گاز دریای خزر
– دسترسی به امکانات پیشرفته بندری و حمل و نقل دریایی
– نزدیکی به فرودگاه بین المللی رشت (25 کیلومتر) با امکانات پیشرفته بندری
– استحصال مرغوب ترین خاویار جهان در گیلان که می تواند زمینه تولید و صادرات بیشتر آن از مسیر ترانزیتی منطقه آزاد انزلی به سایر نقاط دنیا گردد.
– صدور مجوزهای قانونی برای ساخت و ساز، تولید، پردازش، تغییر، تکمیل و بسته بندی مواد و کالاهای خارجی به منظور صادرات مجدد کالا

2-4-6 منطقه آزاد ارس
– منطقه ازاد ارس با مرکزیت جلفا با مساحت 96 کیلومتر مربع در مسیر جاده ابریشم واقع شده است.
– در 137 کیلومتری تبریز و 765 کیلومتری تهران قرار دارد.
– همجواری با کشورهای آذربایجان، ارمنستان، نخجوان و ترکیه ( به عنوان دروازه اروپا) و وجود بستر مناسب ارتباطات اجتماعی و فرهنگی با کشورهای مذکور برخوردار از شبکه های مناسب ارتباط ترانزیتی با سایر نفاط کشور.
– امکان ارتباط با اقصی نقاط جهان از طریق فرودگاه بین المللی تبریز و نخجوان وجود فعالیت های گسترده در زمینه کشاورزی و اختصاص سهم قابل توجهی از تولیدات کشاورزی کشور به منطقه
– قرار گرفتن در مسیر کریدورهای بین المللی حمل و نقل و اتحتدیه اروپا که پررونق ترین بازار مصرف برای CIS پل ارتباطی با کشورهای انواع کالاهای کشاورزی محسوب می شوند.

2-5 گزارش تجارت خارجی مناطق آزاد ایران
2-5-1 صادرات مجدد
براساس آمار اعلام شده از سوی حوزه مشاورت رئیس جمهور در امور مناطق آزاد و ویژه اقتصادی، در سال ۱۳۸۶ میزان ۸۶ میلیون و۶۵۵ هزار دلار کالا از طریق مناطق آزاد کیش، قشم و چابهار صادرات مجدد شده است که نسبت به سال ۱۳۸۵ (۵۱ میلیون دلار) از ۲/۶۹ درصد افزایش برخوردار بوده است.
جدول شماره 2-1: مقایسه عملکرد صادرات مجدد مناطق آزاد تجاری- صنعتی کشورطی سال های 1385 و 1386
واحد: هزاردلار

مناطق آزاد
عملکرد صادرات مجدد

درصد رشد

1385
1386

کیش
43،639
73،739
69
قشم
5،013
5،318
1/6
چابهار
2،550
7،598
198
انزلی
–
–
–
ارس
–
–
–
اروند
–
–
–
جمع کل
51،202
86،655
2/69

ارزش صادرات غیرنفتی انجام شده از طریق مناطق آزاد کیش، قشم، چابهار، انزلی، ارس و ماکو زی سال 1386 بالغ بر 192 میلیون دلار بوده است که نسبت به عملکرد سال 1385 با رقمی بالغ بر 4/3 درصد کاهش روبرو بوده است.

2-5-2 صادرات غیر نفتی
جدول شماره 2-2: مقایسه عملکرد صادرات غیرنفتی مناطق آزاد تجاری- صنعتی طی سال های 1385 و 1386
(واحد: هزاردلار)

مناطق آزاد
عملکرد صادرات غیرنفتی

درصد تغییر

1385
1386

کیش
8،692
19،470
124
قشم
58،981
25،872
1/56-
چابهار
1،558
246
2/84-
انزلی
98،176
113،163
3/15
ارس
31،387
33،264
6
اروند*
–
–
–
جمع کل
198،794
192،015
4/3-

همانطوریکه در جدول مشاهده می شود بیشترین صادرات غیرنفتی انجام شده طی سال 1386 طریق منطقه آزاد انزلی حدود 2/113 میلیون دلار و کمترین میران صادرات صرف نظر از منطقه آزاد اروند که به دلیل عدم فنس کشی در حال حاضر گمرک ایران با صادرات کالا از آن منطقه موافقت نمی نماید متعلق به منطقه آزاد چابهار با رقمی معادل 246 هزار دلار بوده است. همچنین در سال 1386 منطقه آزاد کیش نیز از رشد چشمگیر صادرات غیرنفتی نسبت به سال 1385 برخوردار بوده است.
در جدول ارزش صادرات و صادرات مجدد مناطق آزاد تجاری- صنعتی کشور طی پنج ماهه نخست سال 1386 نشان داده شده است که در مجموع بالغ بر 2/80 میلیون دلار صادرات غیرنفتی و در حدود 32 میلیون دلار نیز صادرات مجدد داشته اند که در مقایسه با مدت مشابه سال 1386 به ترتیب در بخش صادرات غیرنفتی (80 میلیون دلار ) با 3 درصد رشد و در بخش صادرات مجدد 1/12 درصد کاهش روبرو بوده اند.

2-5-3 ترانزیت خارجی
جدول شماره 2-3: مقایسه عملکرد ترانزیت خارجی مناطق آزاد تجاری- صنعتی طی سال های 1385 و 1386
(واحد: هزاردلار)

مناطق آزاد
عملکرد ترانزیت

درصد تغییر

1385
1386

کیش
114،021
42،001
2/63-
قشم
57
718
6/1159
چابهار
–
–
–
انزلی
282،024
226،552
7/19-
ارس
207،755
303،612
1/46
اروند
–
–
–
جمع کل
603،857
572،883
1/5-

براساس آمار جدول شماره 7 به ترتیب منطقه آزاد ارس با عملکرد 6/303 میلیون دلار بیشترین میزان ترانزیت و منطقه آزاد قشم با عملکرد 718 هزار دلار کمترین میزان ترانزیت در سال 138
2-5-4 جذب سرمایه گذاری خارجی
نزدیک به 20 سال از تاسیس و راه اندازی مناطق آزاد کشور می گذرد. در گذر این سال ها علی رغم هزینه ها و تلاش های انجام شده ، هنوز زیرساخت ها و ابنیه لازم برای تعریف یک مدل آماده توسعه و سازمان یافته مطابق با استانداردهای بین المللی در دسترس نیست. جذب سرمایه گذار به کندی صورت می گیرد و به رغم منابع و ذخایر فراوان طبیعی و چشم اندازهای بالقوه اقتصادی مناطق ازاد که آن ها را به لجاظ این شاخص ، در رده ممتاز منطقه ای و جهانی قرار می دهد ، متاسفانه سرمایه گذاران داخلی و خارجی تمایل چندانی به سرمایه گذارانی ندارند. آن هایی هم که به این عرصه وارد می شوند و حاضر اند علی رغم کمبودهای موجود ، سرمایه های خود را به این مناطق بیاورند ، آن چنان درگیر بروکراسی های اداری می شوند که یا کار را در نیمه رها می کنند ، یا حاضر می شوند که بدون هیچ چشم داشتی سرمایه خود را برداشته و به جای امن تری سفر کنند.

جدول شماره 2-4: مقایسه عملکرد سرمایه گذاری مستقیم خارجی مناطق آزاد تجاری- صنعتی طی سال های 1385 و 1386
( میلیون دلار)

مناطق آزاد
عملکرد سرمایه گذاری مستقیم خارجی

1385
1386
کیش
0
8/12
قشم
2
5
چابهار
9/3
8/1
انزلی
06/0
65/0
ارس
26/2
0
اروند
25
9/0
جمع کل
2/33
1/21

از آن جا که سرمایه گذاری خارجی نسبت مستقیم با وضعیت زیرساخت های مناطق آزاد دارد؛ تنها منطقه آزاد کیش است که به طور نسبی از زیرساخت های بهتری برخوردار بوده و در جذب سرمایه خارجی نیز موفق تر از سایر مناطق عمل کرده است.ولی منطقه آزاد ارس توفیق چندانی به دست نیاورده است.
نتایج تحقیقات نشان می دهد که نرخ تورم اثر منفی و سرمایه گذاری داخلی اثر مثبت بر جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی به این مناطق دارد. که باید یکسری تدابیر ، فراسوی آزاد سازی صرف ورود سرمایه خارجی برای موفقیت در جذب سرمایه گذاری خارجی به مناطق لازم است. اگر ایران در ایجاد محیط مناسب اقتصادی برای سرمایه گذاران داخلی ؛ اعم از کل اقتصاد ملی و مناطق آزاد موفق باشد، در جذب سرمایه گذاران خارجی به منازق آزاد موفق خواهد بود. این پژوهش نشان می دهد که نرخ تورم بالا و جذب کم سرمایه گذاران داخلی به مناطق آزاد، نشان دهنده مخاطره کشوری در ایران است که این امر از یک طرف باعث کاهش سرمایه خارجی به مناطق می گردد و از طرف دیگر جذب کم سرمایه داخلی نیز به دلیل اپر مکملی آن بر جذب سرمایه خارجی ، جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی به مناطق را کاهش می دهد.

2-6 فلسفه ی ایجاد مناطق آزاد تجاری صنعتی در ایران
بزرگترین مشکل اقتصاد کشور ما، وابستگی اقتصادی ما به درامدهای نفتی هست، این وابستگی در هر حوزه خودش را به وضوح نشان میدهد. یکی سهم بالای درامدهای نفتی در بخش تجارت خارجی کشور ماست که همواره عمده ی درامدهای ارزی کشور از محل صادرات نفت و گاز بدست امده است. متاسفانه سهم صادرات غیرنفتی از بخش تجارت خارجی ما بسیار کم و ناچیز بوده است. البته خود این درامدهای نفتی هم دچار نوسانات شدیدی بوده و در بعضی از دوره ها درامدهای ارزی بدست آمده از صادرات نفت پایین بوده است. برای کشوری که مسائل مختلفش وابسته به ارز خارجی است، نوسان های شدید درامد ارزی می تواند بسیاری از فعالیت های اقتصادی و به تبع ان فعالیت های سیاسی و فرهنگی جامعه را متاثر کند به همین دلیل در برنامه اول توسعه، صادرات غیرنفتی به عنوان یک تصمیم قطعی مورد توجه قرار گرفت و یکی از بهترین ابزارها برای توسعه ی صادرات غیرنفتی ایجاد مناطق آزاد صنعتی بود.

2-7اهداف ایجاد مناطق آزاد
ایجاد منطقه آزاد از جمله ابزار توسعه اقتصادی است که می تواند موجب جلب سرمایه، انتقال تکنولوژی، آموزش نیروی انسانی،تحصیل مدیریت علمی،وصل به بازار جهانی و در نهایت دریچه ای به سوی توسعه اقتصادی گردد.
به همین علت است که طی سال های بعد از 1960 میلادی بسیاری از کشورهای در حال توسعه، سعی در رهایی از "توسعه نیافتگی" خود داشته اند. از دیدگاه نظری و بین المللی، فلسفه اصلی روی آوری کشورهای در حال توسعه به ایجاد مناطق آزاد، دستیابی به توسعه اقتصادی از طریق استراتژی برون نگر است.
کشورهای در حال توسعه برای دستیابیبه توسعه اقتصادی، با کمبودها و محدودیت های متعددی مواجه اند و در عین حال از برتری ها و امکاناتی نیز برخوردارند. منطقه ازاد ابزاری است که به طور نسبی می تواند کمبود ها را جبران و امکانات و برتری های بالقوه را در سطح ملی به توانایی بالفعل تبدیل کند و پلی بین اقتصاد داخلی و اقتصاد خارجی شود.از این رو اهداف اصلی مناطق آزاد به شرح زیر قابل خلاصه است:
* تامین کمبودهای توسعه اقتصاد ملی
* بهره گیری از مزایا، پتانسیل ها،و به طور کلی برتری های نسبی اقتصاد ملی
* برقراری ارتباط منظم بین اقتصاد ملی و اقتصاد جهانی
* وصل تدریجی اقتصاد ملی به اقتصاد جهانی
کشورهای در حال توسعه در راه نیل به توسعه اقتصادی در چارچوب هدف های کلی فوق، هدف های تفصیلی تری را نیز دنبال می کنند و امید دارند با اعمال مطلوب آن ها در منطقه آزاد به برآورد خواست های درونی اقتصاد ملی دست یابند.
اهم اهداف تفصیلی به شرح زیر قابل طبقه بندی است:
* جذب سرمایه خارجی، بویژه در بخش های مولد
* تامین ارز بیشتر برای رفع نیازهای اقتصاد ملی
* جذبق و انتقال تکنولوژی به درون اقتصاد ملی
* ایجاد فرصت های اشتغال جدید در منطقه آزاد و درون اقتصاد ملی
* افزایش کارایی اقتصاد ملی
* افزایش و تنوع بخشی صادرات و گسترش تجارت خارجی
* کمک به ورود کالاهای سرمایه ای و واسطه ای به درون اقتصاد ملی به قیمت مناسب تر
* تربیت نیروی انسانی و کسب آموزش های فنی و افزایش درجه مهارت نیروی کار
* افزایش درآمد ناشی از فعالیت های خدماتی( حمل و نقل، انبارداری، بارگیری و تخلیه، بیمه گری و جهانگردی)
* آشنایی عینی و عملی با تجارت جهانی
* استفاده از برتری های نسبی( نیروی کار ارزان، ذخایر معدنی، کالاهای کشاورزی و سایر مواد اولیه اقتصاد ملی)
* توسعه منطقه ای و تبدیل بخش های عقب مانده به قطب های توسعه)
از دیگر اهداف اساسی تاسیس منطقه آزاد، رسیدن به آرمان دیرینه خروج از اقتصاد تک محصولی و دستیابی به اقتصاد بدون نفت می باشد.
مناطق آزاد باید سکوهای پرتابی می شدند(و باشند) که سهم محصولات غیر نفتی را در کل صادرات به صورت فزاینده ای افزایش دهند. پس اطز تصویب قانون تشکیل این مناطق، علی رغم قدم های موثری که در این زمینه برداشته شده، رشد واقعی و کارکرد مناسب آن ها فاصله زیادی با پیش بینی های اولیه دارند.
2-8 ویژگی های مناطق آزاد
2-8-1 ویژگی های مثبت مناطق آزاد
1- نقش مناطق آزاد در تجارت و صادرات کشور
2- تسهیل فرآیند سرمایه گذاری در کشور
3- حضور در بازارهای جهانی
4- اشتغال زایی
5- آبادانی مناطق همجوار
6- سرریز درآمدها به مناطق غیرهمجوار

2-8-2 ویژگی های منفی مناطق آزاد
1- حجم عظیم واردات
2- آسیب به فرهنگ بومی و داخلی
3- انزوای جغرافیایی
4- موقعیت قانونی استثنایی

2-9 مزایای قانونی منطقه آزاد
1- برخورداری از انواع معافیتهای مالیاتی
2- امکان ورود ماشین آلات، قطعات و مواد اولیه جهت صنایع منطقه بدون عوارض گمرکی و بهره گیری از قانون مزیت ارزش افزوده برای واحدهای تولیدی منطقه
3- آزادی کامل ورود و خروج سرمایه و سود حاصل از فعالیتهای اقتصادی
4- مقررات صادرات و واردات و امور گمرکی خاص در منطقه آزاد
5- 5- عدم نیاز به صدور روادید ( ویزا ) جهت ورود و خروج اتباع خارجی از مبادی ورودی و خروجی مجاز منطقه
6- 6- مقررات اخذ عوارض خاص منطقه آزاد انزلی و معافیت از عوارض معمول کشور
7- – مقررات ثبت شرکتها و مااکیتهای صنعتی و معنوی خاص منطقه آزاد
2-10 درآمدهای ارزی
درآمد ارزی برای کشورهایی مسئله است که مشکل تامین ارز دارند یعنی یا منابعی ندارند و یا صادراتی ندارند و یا مشکلاتی از قبیل بدهی دارند، ولی به هر حال کسب درآمد ارزی ، دلیلی است برای ایجاد مناطق آزاد تجاری ، اما درآمد ارزی از کجا تامین می شود؟ زمانی که کالایی تولید می شود و صادر می گردد ، ارزشی که بابت صادر شدن کالا به دست می آید ارزش ناخالص است ، چون برای صادر کردن آن وارداتی انجام گرفته است. بنابراین برای محاسبه درآمد ارزی باید خالص صادرات را حساب کرد که اگر واردات از کل ارزش صادرات کسر گردد خالص صادرات به دست می آید . معمولا در مناطق آزاد تجاری با توجه به نوع صنایع و سیاست کشورهای مهمان میزان واردات بسیار زیاد است ، بدین ترتیب پس از کسر ارزش کل واردات از ارزش صادرات آن چه باقی ماند، خالص صادرات حاصل از مناطق آزاد تجاری است . معمولا ارزش افزوده کشور میزبان از کل خالص صادرات چیزی حدود 20 درصد است و 80 درصد آن نصیب کشور سرمایه گذار می گردد. در مورد میزان خالص صادرات در مناطق آزاد تجاری سه گروه از کشور ها قابل تشخیص اند :
-گروه اول: کور هایی که سهم خالص صادرات آن ها حدود 50 درصد از کل صادرات منطقه آزاد تجاری است مانند ، کره جنوبی – تایوان – موریس – هند- فیلیپین و جمهوری دومینیکن.
-گروه دوم : کشورهایی که سهم خالص صاردات آن ها حدود 5 درصد کل صاردات منطقه آزاد تجاری است مانند، مالزی و سری لانکا
-گروه سوم : کشورهایی که از یک منطقه پردازش صادرات به منطقه پردازش واردات تبدیل شده اند مانند ، برزیل
سهمی که از کل خالص صادرات ( 20 درصد ) به کشور میزبان تعلق می گیرد در سه جزء و به قرار زیر است :
-دستمزدی که به کارکنان پرداخت می شود.
هزینه هایی که مهمان بابت استفاده از امکانات و تسهیلات فراهم شده در منطقه آزاد تجاری می پردازد.-
هزینه هایی که بابت خرید منابع کشور میزبان پرداخت می شود.
از مجموع سهمی که از کل خالص صادرات به کشور میزبان می رسد ( 80 درصد ) آن دستمزد است و آن چه که بابت تسهیلات و خدمات به دست می آید ناچیز می باشد.
به واقع روشن است که این فعالیت در مجموع به نفع سرمایه گذارانی است که در منطقه آزاد تجاری سرمایه گذاری می کنند.
مزایای سرمایه گذاری در مناطق آزاد 2-11
مزایای سرمایه گذاری در منطقه آزاد کیش 2-11-1
1- معافیت مالیاتی 15 ساله از تاریخ بهره برداری برای فعالیت اقتصادی
2- عدم نیاز به روادید برای ورود وخروج خارجیان
3- آزادی کامل خروج ارز
4- انعطاف پذیری بیشتر عملیات بانکی .
5- تضمین حقوق قانونی سرمایه گذاران خارجی
6- عدم محدودیت برای سرمایه گذاری و مشارکت خارجی .
7- سرعت عمل در انجام امور اداری .
8- انتقال آسان سرمایه داخل ، خارج و سایر مناطق آزاد ایران .
9- معافیت از عوارض گمرکی و سود بازرگانی برای واردات مواد اولیه و ماشین آلات صنعتی و تولیدی صنایع کیش
10- امکان سرمایه گذاری خارجی بدون مشارکت ایرانی .
11- امکان خرید و فروش و اجاره زمین برای سرمایه گذاران داخلی و اجره زمین به سرمایه گذاران ایرانی و خارجی .
12- عدم محدودیت خرید و فروش و تبدیل ارز .
13- انجام کلیه معاملات و نقل و انتقال ارزی در منطقه توسط اشخاص حقیقی و حقوقی .
14- ثبت شرکتها و مالکیتهای صنعتی و معنوی توسط سازمان منطقه آزاد .
15- آزادی ورود هرنوع کالا به استثنای کالاهای مغایر با شرع اسلام یا قوانین خاص مربوط به مناطق آزاد .
16- ترانزیت و صادرات مجدد کالاهای خارجی با کمترین تشریفات
17- صدور کالاهای تولید شده در منطقه به خارج از کشور یا سایر مناطق آزاد با کمترین تشریفات
18- صدور کالاهای تولید شده با رعایت قوانین ارزش افزوده به داخل کشور.
19- تعیین ضوابط حاکم برروابط بین کارگر وکارفرما براساس قراردادهای منعقده .

2-11-2 مزایای سرمایه گذاری در منطقه آزاد قشم
* معافیت مالیاتی 30 ساله جهت شرکت های فعال در منطقه (ثبت شده در منطقه)
* معافیت از پرداخت هرگونه حقوق گمرکی و سود بازرگانی برای واردات مواد اولیه، ماشین آلات و قطعات یدکی جهت تولیدکنندگان
* ورود کالاهای ساخته شده در منطقه آزاد به داخل کشوربه میزان ارزش افزوده
* آزادی مشارکت سرمایه گذاری خارجی تا سقف صد در صد
* مقررات ساده و مناسب نیروی کار
* صدور ویزا برای خارجیان در مبادی ورودی منطقه آزاد
2-11-3 مزایای سرمایه گذاری درمنطقه آزاد چابهار
2-11-3-1 تخفیفات
1- تخفیف در هزینه انبارداری برای کانتینرهایی که با شناور به منطقه آزاد وارد می شوند .
2- تخفیف در هزینه تجهیزات بندری برای کانتینرهایی که با شناور به منطقه آزاد حمل می شوند .
3- تخفیف در هزینه انبارداری کالاهای صادراتی و ترانزیتی وارد به منطقه آزاد.
4- تخفیف حمل از مبداء به میزان 10% ارزش سیف کالا .
5-تخفیف در نمایندگی و خدمات پس از فروش به میزان 10% ارزش سیف کالا .
6- تخفیف گشایش اعتبار اسنادی (LC ) از طریق یکی از بانکهای مستقر در منطقه آزاد به میزان 25% ارزش سیف کالا.

2-11-3-2 تسهیلات
1- ارائه تسهیلات مناسب جهت واردات کالا بصورت تجاری.
2- ارائه تسهیلات در خصوص مابه التفاوت هزینه حمل کالا
2-11-4مزایای سرمایه گذاری در منطقه آزاد اروند
2-11-4-1 مزایای قانونی
1. ورود مواد اولیه، قطعات و ماشین آلات بدون عوارض گمرکی
2. صدور محصولات بدون عوارض گمرکی
3. تسهیلات ویژه جهت انتقال کالاهای تولید شده در منطقه به سرزمین اصلی
4. معافیت مالیاتی 15 ساله جهت کلیه فعایت ها در تمام زمینه ها با قابلیت تمدید تا 30 سال
5. مکان مشارکت با سرمایه گذاران خارجی بدون محدودیت در نسبت مشارکت
6. آزادی کامل ورود و خروج اصل سرمایه و سود حاصل از فعالیت های اقتصادی
7. صدور روادید اتباع خارجی در مناطق آزاد

2-11-4-2 قابلیت ها و امکانات
1. دستیابی سریع،آسان و ارزان به بازارهای منطقه ای و جهانی از طریق جاده ، ریل، دریا و هوا
2. امکان تراتزیت کالا به کشورهای منطقه
3. فرودگاه بین المللی آبادان
4. امکان تخلیه کانتینر
5. وجود جزیره زیبای مینو
6. شرایط مساعد اقلیمی و صنایع آبی منطقه جهت گسترش

2-11-5 مزایای سرمایه گذاری در منطقه آزاد ارس
2-11-5-1 مزایای قانونی
1-معافیت مالیاتی به مدت 20 سال از تاریخ بهره برداری برای کلیه فعالیت های اقتصادی،
2- امکان سرمایه گذاری خارجی به هر میزان و به عبارتی تا صد در صد میزان سرمایه گذاری،
3- آزادی ورود و خروج سرمایه و سود حاصل آز آن
4- لغو روادید و سهولت در صدور مجوز ورود اقامت اتباع خارجی،
5- قوانین و مقررات تسهیل شده درباره روابط کار، اشتغال و تامین اجتماعی،
6- امکان انتقال بخشی از کالای تولید شده به سرزمین اصلی بدون پرداخت حقوق گمرکی،
7- عدم پرداخت حقوق گمرکی در مورد واردات کالا از خارج به داخل منطقه و از منطقه به خارج کشور،
8- بهره گیری از نیروی انسانی آموزش دیده و ماهر در تمامی سطوح مهارت و حرفه های متفاوت،
9- بهره گیری از مواد اولیه نفت و گاز به عنوان مواد اولیه و سوخت مورد نیاز تمامی فعالیتهای صنعتی.

2-11-5-2 مزایای منطقه ای
1- موقعیت ژئواستراتژیک
2- قرارگیری در کریدورهای بین المللی حمل و نقل (6 کریدور) و قرارگیری در مسیر جاده ابریشم
3- قابلیت ایجاد ارتباط جاده ای و ریلی بین کشورهای شمال ایران با حوزه خلیج فارس در کوتاهترین مسیر
4- وجود رودخانه ارس بعنوان عامل پیوند دهنده طبیعی
5- برخورداری از پشتیبانی مادر شهر تبریز
6- نزدیکی به ترکیه بعنوان دروازه اروپا
2-11-5-3 مزایای گمرکی
* ثبت سفارش کالا در منطقه بصورت گشایش اعتبار اسنادی بلندمدت صورت می گیرد
* تخلیه بار توسط نیروی انتخابی صاحب کالا
* پس از ترخیص کالا تا 15% از دریافتی سازمان بابت تامین قسمتی از هزینه های صاحب کالا مسترد می گردد
* با توافق، ترخیص با ارائه ضمانتنامه بانکی
* واگذاری کالا قبل از ترخیص
* تفکیک قبض انبار بصورت متولی و بنابه درخواست صاحب کالا
* معافیت از مالیات به مدت 20 سال برای فعالان اقتصادی در منطقه
* صدور گواهی مبدا
* صدور قبض انبار قابل معامله جهت ارائه به بانک ها
* ساعت کار واحد گمرکی تا 18 بعدازظهر هر روز تعیین و تا پایان آخرین بارگیری خواهد بود
* تخلیه بار با هماهنگی های قبلی در روزهای تعطیلی

2-11-6 مزایای سرمایه گذاری منطقه آزاد انزلی
1- وجود امکانات و تاسیسات بندری و حمل و نقل دریایی (امتیاز مهم منطقه)
2- همجواری با بندر آستراخان و لاگان در روسیه ،کراسنودسک در ترکمنستان ،اکتائو در قزاقستان و باکو در آذربایجان
3- وجود راه های ترانزیتی و ارتباطی مناسب با شهرها و مناطق داخلی کشور و کشورهای همجوار شامل روسیه ،آسیای میانه و قفقاز
4- ارتباط با بازارهای منطقه ای و دسترسی به بازار مصرف بالای 300میلیونی کشورهای تازه استقلال یافته شوروی سابق
5- قرار گرفتن در مسیر کریدور بین المللی شمال – جنوب که این مسیر سه برابر از مسیر فعلی کوتاه و ارزانتر می باشد
6- وجود نیروی کار متخصص و فراوان

7- برخورداری از شرایط آب و هوایی معتدل استان گیلان
8- نزدیکی به بزرگترین ذخایر نفت و گاز دریای خزر
9- دسترسی به معادن سرب ،روی و آهن
10- تولید مرغوب ترین خاویار جهان
11- جنگلهای وسیع و پهناور به وسعت 000/560 هکتار
12- نزدیکی به 5 نیرو گاه برق
13- نزدیکی به فرودگاه بین المللی (25 )کیلومتر
14- نزدیکی به مرکز کشور (360 کیلومتر )
15- نزدیکی به بنادر اروپا
از امتیازات مهم منطقه آزاد انزلی، وجود بندرانزلی درسواحل دریای خزر به عنوان جزئی از آن است که دارای امکانات و تاسیسات بندری مناسبی جهت تخلیه و بارگیری و انبارداری بوده و در آینده نزدیک نقش مهمی در کریدور شمال جنوب خواهد داشت.
2-12عوامل مدیریتی مناطق آزاد
2-12-1 شرح وظایف معاونت توسعه مدیریت و سرمایه انسانی
– بررسی، تدوین و پیشنهاد اهداف، اولویت ها و راهبردهای نظام اداری سازمان های مناطق آزاد
– بررسی نظام های مختلف مدیریت و اداره عمومی و پیشنهاد نظام مناسب برنامه ریزی اداری سازمان های مناطق آزاد
– مطالعه، بررسی و شناخت نارسایی ها و مشکلات نظام اداری سازمان های مناطق آزاد و تهیه و تدوین برنامه های کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت نظام اداری
– تحقیق و مطالعه در زمینه نقش و جایگاه دبیرخانه در اداره امور سازمان های مناطق آزاد به منظور تعیین حدود مداخلات و وظایف دبیرخانه، سازمان ها و مجموعه های تحت اختیار یا مرتبط
– تهیه و تنظیم لوایح، آیین نامه ها و دستورالعمل های مورد نیاز در زمینه نظام ها و مقررات استخدامی کارکنان دبیرخانه و مناطق

2-12-2 چالش ها و فرصت ها
نتیجه آمار ارائه شده فوق گواه این واقعیت است که مناطق آزاد کشور به رغم تمامی ظرفیت های ناب طبیعی و راهبردی در حوزه منطقه یی و بین المللی نتوانسته اند نقش اصلی خود را برای کمک به تحقق اهداف کلان سند چشم انداز ۱۴۰۴ و برنامه چهارم توسعه ایفا کنند که به نظر می رسد متاثر از پاره ایی عوامل موثر و مهم از جمله مدیریت و ساختار سازمانی، عدم توجه کامل دولت به تامین منابع مالی برای ایجاد زیرساخت ها و تاسیسات زیربنایی، عدم تفویض اختیار دستگاه های اجرایی به مناطق آزاد برابر قانون، تداخل مقررات نظارتی دستگاه های اجرایی کشور در روند اجرایی برنامه های مناطق آزاد، عدم امکان تصمیم گیری کامل از سوی مدیران مناطق، عدم همکاری برخی دستگاه ها برای اجرای نقش های قانونی مناطق آزاد، مغایرت های قانونی و مقرراتی در حوزه های اجرایی مناطق آزاد با اهداف کلان توسعه ایی کشور و بسیاری از مشکلات مبتلا به این مناطق است.

فرصت های موجود و قابل توسعه مناطق آزاد کشور نظیر موقعیت ژئوپولتیک، دسترسی به آب های آزاد، جاذبه های طبیعی، ظرفیت های بسیار بالای تولید مواد خام از جمله نفت و گاز و محصولات دریایی، چشم اندازها و سواحل زیبا و جذاب برای گردشگری و… عواملی هستند که قابلیت لازم را برای حضور سرمایه گذاران، تجار، بازرگانان، گردشگران و متقاضیان فعالیت های مختلف اقتصادی به طور طبیعی ایجاد کرده اند که با برنامه ریزی دقیق و تامین بخشی از منابع مالی اولیه و اطلاع رسانی مناسب می توان زمینه حضور و جذب سرمایه گذاران را فراهم آورد.
با نگاهی به موقعیت مناطق آزاد جنوب کشور (اروند، قشم، کیش و چابهار) به این نتیجه می رسیم که تسلط راهبردی ایران بر پهنه گسترده یی از آب های خلیج فارس و دریای عمان نه از حیث امنیتی بلکه با نگرش بهره گیری از فرصت های تجاری و اقتصادی منطقه بسیار حائز اهمیت است چرا که با توجه به حجم مبادلات تجاری در حوزه خلیج فارس و در صورت تحقق برنامه های زیربنایی مناطق آزاد، سهم قابل توجهی از عایدات اقتصادی و تجاری منطقه نصیب ایران خواهد شد. این در صورتی است که فی الواقع در شرایط فعلی، سهم ایران از مجموع مبادلات تجاری، بازرگانی و اقتصادی منطقه بسیار ناچیز است.

2-12-3 نقاط قوت و ضعف
خوشبختانه احکام قانونی مناطق آزاد تجاری صنعتی کشور و ضوابط و مقررات مرتبط با قانون مذکور به عنوان یکی از نقاط قوت اجرای برنامه های همه جانبه اقتصادی این مناطق در دست اجراست لیکن نحوه و میزان تعهدات دستگاه ها به رعایت آنها نقطه ضعفی است که البته قابل حل است. موضوع دیگری که در این راستا قابل بررسی است ظرفیت های فعلی قانون و مقررات مناطق آزاد برای دستیابی این مناطق به افق توسعه پایدار در راستای اهداف کلان برنامه چهارم توسعه و سند چشم انداز ۱۴۰۴ است که هم اکنون در دست بررسی جهت رفع مغایرت ها و به روز کردن ظرفیت های قانونی متناسب با شرایط کنونی اقتصاد ملی و بین المللی است.

تابیعت محض مناطق آزاد از برخی قوانین سرزمین اصلی و در پاره یی مواقع تسلط قوانین سرزمین اصلی بر رویکردهای قانونی مناطق مذکور و نیز عدم لحاظ ظرفیت ها و ماموریت های مناطق آزاد در مراحل تدوین قوانین کلی کشور نقطه ضعف مهمی در مسیر اجرای تکالیف توسعه ایی مناطق یاد شده است. صدور مجوزهای مختلف از سوی دستگاه های اجرایی کشور برای شروع فعالیت های اقتصادی در مناطق آزاد چندان سنخیتی با قانون اداره مناطق آزاد نداشته کما اینکه در مواقع بروز مشکل همین دستگاه های اجرایی با استناد به قانون مناطق آزاد از هرگونه مساعدت و ارائه راه حلی امتناع می ورزند. عدم مدیریت متمرکز و ستادی مناطق آزاد با توجه به رویکردهای تجاری و اقتصادی آن که بسیار مرتبط با وزارت بازرگانی است به عنوان نقطه ضعف کلیدی دیگری برای تحقق ایجاد تعاملات درون دولت و بهره گیری از توان کارشناسی کشور در بخش های مختلف اقتصادی معرفی می شود که نتیجه آن وضعیت کنونی مناطق آزاد کشور است. عدم تمرکز در تصمیم سازی ها، تصمیم گیری ها، برنامه ریزی ها و اجرای برنامه ها و راهکارها ضعف بزرگی است که با نقص هماهنگی و برنامه ریزی در جریان است و به ناچار نیازمند راه حل منطقی و اصولی در اصلاح و تمرکز مدیریت و ساختار سازمانی مناطق فوق است.

2-13 آسیب های فعلی مناطق آزاد
با توجه به آمار ارائه شده از مناطق آزاد کشور و اهداف ایجاد آن ها، این مناطق با مشکلات و چالش های بسیاری روبرو می باشند و به بسیاری از اهداف خود نرسیده اند. یکی از مشکلات مهم مناطق آزادایران عدم مکان یابی صحیح است. به طوری که فلسفه ی آزاد ایران نبود امکانات زیربنایی است. به طوری که در همه ی کشورهای توسعه یافته، مناطق آزاد برای کمک و یاری رساندن به سرزمین اصلی ایجاد شده است . در بخش صادرات نیز، مناطق آزاد کشور با مشکلاتی جدی مواجه می باشند. به طوری که این مناطق به پایگاه هایی برای ورود کالا به کشور تبدیل شده اند. قسمت اعظم مواد اولیه و قطعات نیمه ساخته شده صنایع مستقر در مناطق آزاد، وارداتی هستند، از سوی دیگر، صنایع داخلی نیز دارای ساختاری وابسته می باشد، بدین لحاظ نمی توان خالص صادرات چندانی را از مناطق آزاد انتظار داشت، مضافاً بر اینکه عملکرد فعلی مناطق، عمدتاً بر فعالیت های تجاری تکیه دارد. همچنین در زمینه اشتغال نیز مناطق آزاد کشور نتوانسته اند به اهداف مورد نظر خود دست یابند. بیشترین فعالیت در مناطق آزاد بخش خدماتی می باشد. استفاده از صنایع سرمایه بر که میزان اشتغال زایی آن ها کم تر است، پایین بودن دستمزد برای کارگران عادی و همچنین بالا بودن سطح دستمزد های کارگر فنی به دلیل مهاجرت کم آن ها که باعث به وجود آمدن تفاوت در سطح درآمد بخش صنعت و خدمات شده است، از دیگر عوامل شکست سیاست های اشتغال زایی در مناطق آزاد می باشد.
بنابر برخی از نظرات، تاکنون هیچ یک از مناطق آزاد کشور به اهداف خویش (مانند توسعه صادرات غیر نفتی) دست نیافته بلکه عمدتاً به واردات کالاهای لوکس و غیر ضروری، به داخل کشور محدود شده اند. علت این عدم توفیق را می توان فقدان مقررات و قوانین روشن جهت فعالیت این گونه مناطق دانست. "…یک منطقه آزاد که به وجود می آید باید بلافاصله ضوابط و مقررات و قوانین سرمایه گذاری، نحوه واگذاری یا اجاره زمین، میزان بخشودگی از مالیات یا عوارض گمرکی، نحوه ورود و خروج سرمایه، مقررات پولی و بانکی و… در آن مناطق روشن شود، ولی متاسفانه با وجود گذشت چند سال از تشکیل مناطق آزاد، هنوز این مناطق فاقد قوانین لازم جهت سرمایه گذاری کلیدی و فعالیت های اقتصادی هستند و همین امر دلیل عمده عدم موفقیت مناطق آزاد است."
همچنین به سبب نبود ابزار های کنترلی، مناطق آزاد مورد سوء استفاده قاچاقچیان کالا قرار گرفته و بر مشکلات قبلی افزوده شده است. "در حال حاضر به دلیل وجود دو گمرک و نبود ابزار های کنترلی لازم، مناطق آزاد به صورت یک پایگاه قاچاق کالا به داخل کشور تبدیل شده اند."

هر چند مناطق آزاد ایران استعداد لازم جهت مرکزیت خاور میانه را دارند، هنوز مجموعه فضای مناسبی جهت اجرای این مهم حاصل نشده است. به همین منظور باید مجموعه فضای مناسب نیز از تجمع و هماهنگی مجموعه ابزارهای نرم افزاری (کلیه قوانین و مقررات و امتیازها) و سخت افزاری (زیربنا ها، راه، آب، برق و ارتباطات) و محیط سیاسی و اجتماعی و فرهنگی و اجماع باورها به دست آید. برای اجرای بهره برداری صحیح و مطلوب از سرزمین و مدیریت آن باید آمایش سرزمین مورد توجه قرار گیرد و ضوابط مکان یابی اعمال شود،تا در آینده، جمهوری اسلامی ایران با مناطق آزاد جدید، موفق به اجرای اهداف مناطق آزاد گردد. بر اساس ضوابطی مکان یابی، هیچ یک از سه منطقه آزاد کیش، قشم و چابهار در اولویت برای این کار قرار نمی گیرند.

2-14موانع توسعه و رشد
نهایتاً یکی از مهم ترین موانع رشد مناطق آزاد فقدان منابع کافی برای سرمایه گذاری در امور زیربنایی است که منجر به گرایش مناطق ویژه به سمت واردات برای تامین منابع شده است.

2-14-1 چالش سرمایه گذاری در مناطق آزاد
به رغم منابع و ذخایر فراوان طبیعی و چشم اندازهای بالقوه اقتصادی مناطق آزاد که آنها را به لحاظ این شاخص در رده ممتاز منطقه ای و جهانی قرار می دهد متاسفانه به دلیل حاکمیت نگاه دولتی طی سال های گذشته و امروز، موضع این مناطق به نوعی با بحث توسعه یافتگی ناشی از ورود سرمایه گذاری های مولد داخلی و خارجی و به نوعی مواجهه و پس زدگی سرمایه گذاری تبدیل شده است. درگذر سال های تاسیس مناطق آزاد با وجود هزینه های انجام شده، هنوز زیرساخت ها و ابنیه لازم برای تعریف یک مدل آماده توسعه و سازمان یافته مطابق با استانداردهای بین المللی در دسترس نیست. این موضوع در کنارمواضع مبهم مدیریتی ومتناسب نبودن سطح توانمندی عوامل اجرایی مستقر در مناطق آزاد که ناشی از فقدان تجارب اقتصادی و عدم باور توسعه پذیری پایدار از سوی آنان است باعث شده عوامل مذکور حتی در مذاکرات با سرمایه گذار داخلی و خارجی، کمتر جانب احتیاط و هوشمندی را رعایت کرده و انگیزه متقاضی سرمایه گذاری در مناطق آزاد را تنزل می دهند.
با نگاهی به آمار بارزترین فعالیت های مولد اقتصادی در مناطق آزاد از جمله تولیدات صادراتی، ایجاد ارزش افزوده در تجارت وترانزیت کالا، افزایش نرخ بهره وری درآمد ناشی از ارائه خدمات و تسهیلات و نرخ رشدصادرات و صادرات مجدد، که تماماً متاثر از توسعه پایدار و مستمر سرمایه گذاری هستند جملگی نشان دهنده عقب گرد شاخص های توسعه ای در این مناطق است.

موانع توسعه صادرات مجدد در مناطق آزاد 2-14-2
وجود مشکلاتی در مسیر فعالیت این مناطق باعث شده است تا این مناطق در دوره فعالیت خود نتواند . نقش قابل توجهی در توسعه صادرات ایفاد کنند از جمله م یتوان به موارد زیر اشاره نمود:
۱. نبود تعریف مشخصی از صادرات مجدد در مناطق آزاد و عدم توجه به اهمیت آن برای توسعه اقتصادی این مناطق طی سالهای متمادی از زمان تاسیس
۲. نبود بانک خارجی در منطقه و عدم امکان برقراری ارتباط بانکی سهل و آسان در این مناطق
۳. عدم شناسائی صادرات مجدد به عنوان یک فعالیت بازرگانی ، تجاری ارزشمند و قرار نگرفتن این گروه از فعالین در زمره فعالان اقتصادی
۴. وجود حلقه واسطه ای بین مناطق آزاد و کشورهای ثالث به نام گمرک کشوری به عنوان عامل کند کننده چرخه فعالیت صادرات مجدد
5.عدم ارائه تعریف مشخص برای هر منطقه به عنوان وظیفه اصلی در صادرات مجدد و نامشخص بودن بازار هدف برای صادرات مجدد برای هر منطقه( برای نمونه محوریت ترانزیت برای چابهار تعریف شده است)
می توان این منطقه را به عنوان پایگاه توسعه صادرات مجدد به کشورهای هدف پاکستان افغانستان و هند نیز تعریف کرد.
۶. عدم تناسب سطح کارشناسی مدیران میانی و کارشناسان موجود در بخشهای اقتصادی این مناطق و نبود آشنائی کافی به مقوله صادرات مجدد
۷. توجه به درآمد زا بودن فعالیت های انتخابی مناطق نه توسعه ای بودن فعالیت ها در این مناطق بدلیل ناکافی بودن منابع بودجه ای این مناطق
۸. مشخص نبودن اهداف کمی و عدم تعین این اهداف برای دوره های زمانی
۹. عدم وجود ثبات مدیریتی در رده اول و دوم این مناطق و فرصت سوزی در دوره زمانی جابجائی مدیریتی
0۱۰ قرار نگرفتن مناطق آزاد در چرخه مذاکرات و سیاست های اقتصادی بین الملل دولت
0۱۱ فشار مضاعف سازمانها و نهادهای اقتصادی و نظارتی به مناطق آزاد بجای تسهیل در فعالیت آنها
۱۲. چگونه می توان مناطق آزاد را به سکوی صادرات و صادرات مجدد تبدیل نمود.

فصل سوم

روش های انجام تحقیق

3-1 مقدمه
تحقیقات به دو قسمت تقسم می شوند:
1- تحقیقات کمی:
از "نظریه" شروع، به "فرضیات" رسیده و در ادامه به "مفاهیم"، و از "مفاهیم" به "متغیرها" و از آن به "شاخص" ها می رسیم.
2- تحقیقات کیفی:
اما در این نوع تحقیقات مراحل فرق دارد: اول از "سوال" شروع و با استفاده از "مشاهدات" به "نتایجی" منتهی می شویم و از آن ها به "فرضیات"، و از "فرضیات" به "نظریه" منتج می شویم.
تحقیقات کیفی:
انواع روش کیفی که به هفت بخش تقسیم می شود:
1. روش اسنادی. 2- مطالعه موردی3 . مطالعه میدانی(fild study)4 .مصاحبه عمیق5 . مصاحبه گروهی 6. تحلیل گفتمان 7. تحلیل نشانه شناختی
تحقیق میدانی:
برای کسب اطلاع از یک موضوع بهتر است به محل واقعه رفته و به تماشا مشغول شد. یا برای سر درآوردن از یک مساله طبیعی است که لازم باشد از نزدیک کسب خبر کنیم.می شود به همین کسب خبر از محل وقوع حادثه تحقیق میدانی اطلاق کرد.مشاهده میدانی با دیگر روش های مشاهده از آن رو متفاوت است که تنها به جمع آوری داده ها منحصر نمی شود، بلکه در درون آن نظریه سازی نیز صورت می گیرد.
مزیت های تحقیق میدانی:
1.رفتارها در موقعیت طبیعی مورد مطالعه قرار می گیرد.
2.باعث افزایش عمق شناخت پژوهش گر از پدیده مورد مطالعه می شود.
3-امکان توجه به جنبه هایی از موضوع که قبل از شروع مطالعه، به آن توجه نشده است، پدید می آید.
3-2 روش انجام تحقیق
این پژوهش یک مطالعه توصیفی و میدانی می باشد. جمع آوری اطلاعات تحقیق با مراجعه به اداره ی منطقه آزاد اروند، مصاحبه با کارشناسان مربوطه، استفاده از سایت های معتبر و منابع موجود در کتابخانه و مصالعه مقالات مربوطه صورت گرفته است. تحقیق بر روی مسایل اقتصادی و مدیریتی هفت منطقه آزاد می باشد که باید ثبات نرخ ارز ،قوانین و مقررات و جذب سرمایه داخلی و خارجی مورد بررسی قرار گیرد. این عوامل به عنوان عوامل موثر بر توسعه عملکرد مناطق آزاد می باشند که
بر روی اشتغال ، صادرات ،درآمد ارزی ،تراز تجاری،رشد اقتصادی و… اثرگذار هستند.به دلیل اینکه اطلاعات کمی درستی
در اختیار نیست بیشتر اطلاعات به صورت کیفی به کار می رود.
3-3اهداف تحقیق
4. بررسی جایگاه مناطق آزاد درجهت رشد و توسعه اقتصادی کشور
5. شناسایی عوامل موثر بر توسعه مناطق آزاد تجاری – صنعتی ایران
6. ارائه راه حل هایی درجهت بهبود توسعه مناطق آزاد

3-4 سوالات تحقیق
3. مناطق آزاد چه جایگاهی در فرآیند رشد و توسعه اقتصادی کشور دارند؟
4. عوامل موثر بر بهبود عملکرد مناطق آزاد تجاری – صنعتی ایران کدام هستند؟
5. چه راهکار هایی در جهت بهبود عملکرد مناطق آزاد می توان ارایه کرد؟
3-5 اعتبار(روایی)
به ارتباط منطقی، بین پرسشهای آزمون و مطلب مورد سنجش اشاره دارد. وقتی گفته میشود آزمون، روایی دارد به این معنا است که پرسش های آزمون به طور دقیق آنچه را که مورد نظر میباشد، میسنجد. اعتبار، جنبههای مختلف دارد و ارتباط بین پرسش و آزمودنی با توجه به کلیه جنبههای آن حاصل میشود. در صورتی که این ارتباط وجود نداشته باشد اعتبار به وجود نمیآید.مقصودازروایی این است که آیا ابزار اندازه گیری موردنظر می تواند ویژگی و خصوصیتی که ابزار برای آن طراحی شده است را اندازه گیری کند یا خیر؟ به عبارت دیگر مفهوم روایی( validity ) به این سوال پاسخ می دهد که ابزار اندازه گیری تا چه حد خصیصه مورد نظر را می سنجد. پرسشنامه ای (یا بطور کلی ابزار اندازه گیری) که مثلا برای ارزیابی "تعهد سازمانی کارکنان" طراحی شده ولی پرسش هایش به گونه ای طراحی شده اند که "رضایت شغلی کارکنان" را ارزیابی می کند روایی ندارد (هرچند ممکن است بررسی های آماری، پایایی مطلوب آن را نشان دهد) همین طور پرسشنامه ای که همه وجوه موضوع مورد تحقیق را در بر نگیرد قطعا دارای روایی مطلوبی نیست.نظر کارشناسان و خبرگان می تواند کمک خوبی برای بهبود روایی ابزار اندازه گیری باشد. موضوع روایی از آن جهت اهمیت دارد که اندازه گیری های نامتناسب می تواند هر پژوهش علمی را بی ارزش سازد. متاسفانه در اغلب تحقیقات دانشگاهی در کشور ما به روایی ابزار تحقیق توجه کافی نمی شود.
روائی بدین معناست که روش یا ابزار به کار رفته تا چه حدی قادر است خصوصیت مورد نظر را درست اندازه گیری کند.(بیانی، 1378)
3-5-1 انواع اعتبار
اعتبار محتوایی
آزمون، وقتی اعتبار محتوایی دارد که هدف های آن با محتوای آزمودنی ارتباط داشته باشد. برای مثال، سنجش دقت افراد از طریق آزمون هایی امکان پذیر است که با مفهوم دقت ارتباط داشته باشد.
اعتبار ساخت
در مورد آزمون هایی لازم است که به منظور سنجش استعدادهای کلی و پدیدههای دارای ابعاد مختلف طراحی میشوند. برای مثال، هوش پدیده ذهنی است که دارای ابعاد مختلفی از قبیل: سرعت انتقال، عکس العمل متناسب، تشخیص روابط بین پدیدهها و میزان سازگاری می باشد.(بیانی،1378)
اعتبار درونی
این اعتبار با توانا ساختن پژوهشگر در جمع آوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل آنها، با حذف کلیه عوامل مداخلهگر و تعبیر و تفسیر درست آنها سروکار دارد.
اعتبار بیرونی
این اعتبار به قابلیت تعمیم پذیری یافتههای تحقیق ارتباط دارد. به این معنی که آیا نتایج آزمایش را میتوان به جامعهای که نمونه از آن انتخاب شده است، تعمیم داد یا نه. به عبارت دیگر، آیا یافتههای پژوهش، معرف و بیانگر شرایط و موقعیت های زمانی و مکانی خاص دیگر هستند؟ گرچه، اعتبار بیرونی با جامعهای که پژوهشگر قصد دارد نتایج را به آن تعمیم دهد، مربوط است(دلاور، 1379).
اعتبار افزایشی
میزانی که یک آزمون از طریق پالایش تدریجی(مثلا با حذف مواردی که هماهنگ با سایر مواد معتبر نیست) به معیاری قابل اطمینان برای سنجش آنچه مورد نظر است، تبدیل میگردد.
3-6 پایایی
پایایی یک ابزار اندازه گیری، عبارت است از درجه ثبات، همسانی و قابلیت پیش بینی آن در اندازهگیری هر آن چه اندازه میگیرد. این کیفیت،در هر نوع اندازه گیری، یک امر اساسی است. اکثرسازندگان آزمون و محققان اگر ضریب پایایی90/0 یا بیشتر را به دست آورند، احساس رضایت میکنند اما از ضریب کمتر از 70 /0 ناراضی میشوند. پایایی یک آزمون تا حدی تابع طول آزمون است. هر چه طول آزمون بیشتر باشد، پایایی آن بیشتر است. پایایی تا حدی تابع ناهمگنی گروه نیز است. ضریب پایایی با افزایش گستردگی یا ناهمگنی آزمودنی هایی که در آزمون شرکت میکنند، افزایش مییابد. بر عکس، هر چه گروه نسبت به ویژهگیای که اندازهگیری میشود، همگنتر باشد، ضریب پایایی کمتر خواهد بود. پایائی دلالت بر آن دارد که ابزار اندازه گیری در شرایط یکسان تا چه اندازه نتایج یکسانی بدست می دهد. دامنه ضریب اعتبار از صفر تا یک است. برای تعیین پایایی ابزار اندازه گیری شیوه های مختلفی وجود دارد از جمله روش اجرای دوباره (بازآزمائی)، روش موازی(همتا)، روش تنصیف(دو نیمه کردن)، روش کودر، ریچاردسون و روش آلفای کرونباخ .مشهورترین ضریب اعتبار از طریق یکبار اجرای آزمون توسط کرونباخ ارائه شده است که به ضریب آلفای کرونباخ معروف است. این روش برای محاسبه هماهنگی درونی ابزار اندازه گیری از جمله پرسشنامه به کار می رود. در این ابزار پاسخ هر سئوال می تواند مقادیر عددی مختلف را اختیار کند.ابزاری که برای جمع آوری داده ها مورد استفاده قرار میگیرد درمرحله نخست باید از روایی ( اعتبار ) برخوردار باشند و درمرحله دوم باید پایایی ( اعتماد ) داشته باشند.(بیابانگرد ،1384)
3-6-1 برآورد پایایی
پایایی مجدد یا بازآزمایی
در این روش تمام محاسبات و اندازهگیریها را در مورد افراد گروه نمونه در یک زمان و اجرای مجدد آن در مورد همان گروه در زمانی دیگر انجام میدهیم و قاعدتا نباید اختلافی بین نتایج به دست آمده وجود داشته باشد.
اجرای فرمهای همتا
در این طریق، به جای اینکه تنها به یک روش توسل جوییم، از راه های مختلف اندازهگیری را انجام میدهیم و به کمک نتایج به دست آمده، اختلافات و اشتباهات را تصحیح میکنیم. غالبا برای انجام این منظور از طبقه بندیهای مختلف استفاده میشود.(شریفی، 1380)
پایایی آزمونهای موازی
در این روش ها، دو نوع آزمون که تقریبا معادل هستند، ساخته میشود و پاسخ های دو آزمون مشابه، باید همبستگی زیاد داشته باشد.
دو نیمه کردن آزمون: در این روش، یک آزمون واحد بعد از اجرا به دو قسمت مساوی تقسیم شده سپس با توجه به فرمول های آماری محاسبه میگردد که ضریب همبستگی دو آزمون باید بالا باشد. (نجفی، 1386).

فصل چهارم

پاسخ به سوالات تحقیق

4-1 مقدمه
با توجه به فصول گذشته و اطلاعاتی که در زمینه عوامل موثر بر توسعه عملکرد مناطق آزاد به دست آمده است درصدد پاسخگویی به سوالات پژوهش هستیم.

2-4 پاسخ به سوالات تحقیق
2-4-1 سوال شماره یک: مناطق آزاد چه جایگاهی در فرآیند رشد و توسعه اقتصادی کشور دارند؟(التجائی، ابراهیم)
جوهره راهبرد توسعه صادرات، توسعه منظم صادرات و گذار رژیم تجارتمحدود و درونگرا به تجارت برونگرا و آزاد است. بسیاری از کشورهای در حال چرخش به توسعه صادرات، آزادسازی تجارت را ابتدا به شکل موضعی تجربه کرده و پس از درس گیری های لازم آن را به کل اقتصاد سرایت داده اند.
اغلب چهار دیدگاه در مورد نقش مناطق پردازش صادرات در اقتصاد وجود دارد. یک نظریه این مناطق را به عنوان بخش یکپارچه کننده اصلاحات وسیع اقتصادی بعدی در نظر می گیرند. از این دیدگاه مناطق پردازش صادرات دوره حیاتی خاصی دارند و با اصلاحات منظم تجاری، کلان اقتصادی و ارزی در کشور اهمیت خود را از دست می دهند. دیدگاه دوم مناطق پردازش صادرات را بر حسب ارزش صادرات آ ها در نظر می گیرند. در کشوری که سایر بخش های اقتصادی آن آزاد سازی نشده است، مناطق پردازش صادرات می تواند به عنوان مناطق تولیدی با مشارکت محدود در اقتصاد باقی بماند.
دیدگاه سوم، بکارگیری منازق پردازش صادرات به عنوان آزمایشگاهی برای آزمون اقتصاد بازار و سیاست های با گرایش بازار آزاد است. دیدگاه چهارم در مورد نقش مناطق پردازش صادرات که ناخیر بیشتری دارد، از برخی کشورهای در حال توسعه اقتباس شده که در این کشورها میزان سرمایه گذاری مستقیم خارجی ناامید کننده بوده و در نتیجه منجر به اصلاحات تجاری و سیاست کلان اقتصادی شده است.
برخی از این کشورها مناطق پردازش صادرات را ایجاد کرده اند تا انگیزه های جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی را افزایش دهند و در این گونه سرمایه گذاری ها برکشورهای همسایه (و رقبای بالقوه) برتری جویند.
این چهار دیدگاه به مناطق پردازش صادرات به عنوان منابع انتقال تکنولوژی و توسعه سرمایه انسانی می نگرد. این مناطق بی شک اثرات پیشین و پسین بر صنایع خصوصی داخلی دارند و می توانند ساختار صنعتی کارایی را برای کشور میزبان فراهم نمایند. در این راستا نیروی کار نیز از مزایای آموزش فنی و نیز آموزش ضمن خدمت در مکناطق بهره مند می شود.
ایجاد مناطق پردازش صادرات در اغلب کشورها در مراحل اولیه توسعه صنعتی صورت پذیرفته و در واقع از آن ها به عنوان "موتور رشد" برای حرکت اقتصاد کشور به سمت صنعتی شدن استفاده شده است. با این حال می توان گفت با دستیابی کشورهاغ به اهداف در نظر گرفته شده در تاسیس مناطق آزاد؛ مانند کمک مناطق به آزادسازی
تجاری و آثار مثبت آن بر توسعه اقتصادی کل کشور، اهمیت این مناطق در اقتصاد کاهش نیافته است؛ زیرا به هر حال در این مناطق توسعه منطقه ای صورت پذیرفته، انباشت سرمایه ایجاد شده و افراد بسیاری به فعالیت اشتغال دارند.

2-4-2 سوال شماره دو: عوامل موثر بر بهبود عملکرد مناطق آزاد تجاری – صنعتی ایران کدام هستند؟(رهنورد ، فرج الله)
بی شک، موفقیت مناطق آزاد تجاری به شرایط بستگی دارد که برخی از آن ها عوامل بازدارنده و بعضی دیگر عوامل تسهیل کننده هستند. یافته های پژوهش طاهر (1998) نشان می دهد که رقابت بر مبنای ارائه خدمات و کیفیت آن ها، عامل موفقیت مناطق آزاد تجاری محسوب می شود. بدری (1996) معتقد است برای موفقیت مناطق آزاد تجاری، باید عوامل جذب کننده شرکت ها شناخته شوند. طبق مطالعات صورت گزفته عوامل کلیدی موفقیت در این مناطق عبارت اند از:
ثبات سیاسی
ثبات سیاسی مهم ترین عاملی است که موجب جذب سرمایه در کشور میزبان می شود. سرمایه گذاران خارجی به طور معمول از سرمایه گذاری در کشوری که ثبات سیاسی ندارد و این بی ثباتی پیوسته برای منافع آن ها تهدید آمیز است، اجتناب می کنند.
تعهد به اقتصاد آزاد
هر چه تعهد دولت میزبان به سرمایه گذاری، تجارت آزاد و مانند این ها بیشتر باشد، مناطق آزاد تجاری جذابیت بیشتری برای سرمایه گذاران خارجی خواهند داشت.
محل استراتژیک
منطقه ی آزاد تجاری باید به بازارهای بین المللی عمده نزدیک باشد.
در دسترس بودن نیروی کار ارزان
تولیدکنندگان خارجی به دنبال کاهش هزینه تولید هستند و از این رو، نیروی کار ارزان از عواملی است که در جذب سرمایه گذاران به منظقه آزاد تجاری موثر می باشد.

زیرساخت های مناسب
وجود زیرساخت های مناسب مانند سیستم های حمل و نقل، ارتباطات و اداری برای موفقیت مناطق آزاد تجاری یک ضرورت محسوب می شود.

2-4-3 سوال شماره سه: چه راهکار هایی در جهت بهبود عملکرد مناطق آزاد می توان ارایه کرد؟ (اسفندیاری علی، مقدس حسین زاده سمیره، دلاوری مجید)
الف) اثربخشی عملکرد مناطق آزاد تجاری، در گرو "الزامات اجرایی و سیاست گذاری" است ، از این رو پیشنهاد می شود:
1- پی در پی سیاست های اقتصادیف تجاری و اداری کشور خودداری شود؛
2- هماهنگی در تدوین خط مشی ها و راهکارهای ارائه شده بین دستگاه های اجرایی و سازمان های منطقه آزاد توصیه می شود؛
3- مکان یابی دقیق هر منطقه با استراتژی مشخص برای حصول به اهداف دوگانه توسعه صادرات و انتقال دانش فنی همراه باشد و به طور کلی، سیاست تولید باغ هدف صادرات طراحی و اجرا شود.
ب) عوامل محیطی ، دومین عامل اثرگذار بر عملکرد مناطق آزاد ایران شناخته شد که در این باره می توان پیشنهادهای زیر را بیان کرد:
1- از آن جایی که مناطق آزاد به مثابه الگوی نمونه برای اصلاح ساختار اقتصاد کشور به منظور تطبیق با تحولات پدید آمده در اقتصاد جهانی محسوب می شود، با برقرای تعامل فعال با اقتصاد جهانی از طریق این مناطق، می توان نقاط قوت آن را به اقتصاد ملی تعمیم داد؛
2- امکان بهره برداری از ویژگی های جغرافیایی، شرایط و رقابت های سیاسی – اقتصادی منطقه ای و حضور در سازمان های بین المللی و برتری های نسبی در ترانزیت، از فرصت های موجود هستند که می توانند در دستیابی به اهداف مناطق آزاد موثر باشند. به طور مسلم، در کنار فرصت های ملی، شناسایی و استفاده از فرصت های خاص هر منطقه نیز می تواند راهگشا باشد.
پ)شفاف سازس قوانین و قررات به عنوان عامل اثربخشی در عملکرد مناطق آزاد است. بنابراین پیشنهاد می شود:
1- خط مش ها به گونه ای وضع شوند تا مناطق آزاد به جای رقابت منفی با یکدیگر، برای افزایش واردات به سرزمین اصلی، به منظور تحقق اهداف خودشان (به طور عمده تولید برای صادرات) گام بردارند؛
2- ابلاغ به موقع آیین نامه های اجرایی پولی – بانکی در مناطق، به طوری که تناقض ها و برداشت های مختلف از قوانین و مقررات، موجب اختلاف عمل و تضاد میان دستگاه های اجرایی مختلف و مسئول نشود؛
3- به منظور دستیابی به اداف اصلی، هیات مدیره سازمان های مناطق آزاد، قوانین و مقررات را بازنگری کند و برای تصمیم گیری به مراجع ذی ربط ارائه دهد.

ت) عامل دیگر، جهت گیری استراتژیک مناسب است و بنابراین:
1- مناطق آزاد ایران به منظور ایفای نقش مناسب در کل ساختار اقتصاد، نیازمند واقع بینی در تدوین استراتژی هستند.توجه به حقایق ساختار اقتصاد ایران و تطبیق فعالیت مناطق آزاد با روند رشد و توسعه ایران، در تعیین برنامه های هدایتی مناطق آزاد مورد تاکید است؛
2- مراقبت در اجرای استراتژی ها با توجه به اهداف جداگانه هر کدام از مناطق ضروری است؛
3- همانند سایر مناطق آزاد جهان، به اهداف توسعه صادرات و انتقال تکنولوژی در مناطق آزاد اولویت داده شود.
ث) آخرین مورد، سازوکارهای تآمین مالی در اثربخشی عملکرد مناطق آزاد در ایران است، از این رو پیشنهاد می شود:
1- راهکارهای لازم برای استفاده سازمان های مناطق آزاد از تسهیلات بانکی در طرح های اقتصادی که از توجیه فنی و اقتصادی لازم برخوردار باشند، ارائه شود؛
2- به منظور توسعه امکانات زیربنایی در مناطق، به دبیرخانه سازمان مناطق آزاد اجازه داده شود از طریق مالیه و در قالب قوانین بودجه سالانه و سایر روش های تامین مالی، به جذب منابع خارجی اقدام کنند. بدیهی است سازمان های مناطق آزاد، مشابه سایر دستگاه های دولتی از حمایت های معمول دولت در این باره بهره مند خواهند شد؛
3- بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران با رعایت ضوابط پولی و بانکی مناطق آزاد، برای ایجاد حداقل یک شعبه از بانک های معتبر جهانی در مناطق آزاد تلاش کند تا نقل و انتقال بخشی از وجوه ارزی توسط دستگاه های اجرایی از طریق همان بانک های خارجی مجاز و تسهیل شود.

فصل پنجم

نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1 مقدمه
در این فصل ، با توجه به درنظر گرفتن تمام جوانب وکسب تجربه های بدست آمده در این تحقیق ، به کار نتیجه گیری خواهم پرداخت و را ه حل ها و پبشنهادهای لازم را ذکر خواهم کرد.

5-2 نتیجه گیری
اﻣﺮوزﻩ ﻫﯿﭻ ﻛﺸﻮری ﺑﺪون ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻓﻌﺎل درﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ و اﻗﺘﺼﺎد ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ رﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ دﺳﺖ ﭘﯿﺪا ﻛﻨﺪ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﭼﺎﻟﺸﯽ ﻛﻪ درﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﭘﯿﺶ روی ﻛﺸﻮرﻫﺎی در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺸﻮرﻣﺎ ﻗﺮار دارد اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ در اﯾﻦ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎی ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ، ﺷﺮﻛﺖ ﻣوﺛﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﻧﻜﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ اﻫﻤﯿﺖ آن که ﺟﻠﺐ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﮔﺬاری ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺧﺎرﺟﯽ و اﻓﺰاﯾﺶ ﺣﺠﻢ و ﺗﻨﻮع ﺻﺎدرات و درﻧﺘﯿﺠﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ رﻗﺎﺑﺖ ﺻﺎدرات ازﻃﺮﯾﻖ ﻣﻨﺎﻃﻖ آزاد ﻓﯽ ﻧﻔﺴﻪ ﻫﺪف ﻧﻬﺎﯾﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ وﺳﯿﻠﻪای اﺳﺖ ﺑﺮای ﻧﯿﻞ ﺑﻪ ﻫﺪف ﻣﻬم تر ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻛﺸﻮر ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺟﻠﺐ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﺟﻠﺐ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻜﻤﻞ اﺳﺘﺮاﺗﮋی ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻛﺸﻮر واﻗﻊ ﺷﻮﻧد. ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﮐﻪ اوﻟﻮﯾﺘﻬﺎی ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاری در اﯾﺮان ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﻪﺑﺨش هاﯾﯽ ﻛﻪ ﻣﺰﯾﺖ ﻧﺴﺒﯽ دارﻧﺪ ﺑﺮﮔﺮدد از ﻧﻈﺮ ورود ﻓﻨﺎوری و ﻃﺮح های ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻪ ﻛﺸﻮر و رﺷﺪﺻﻨﻌﺖ، ﻣﺰﯾﺖ ﻧﺴﺒﯽ اﻗﺘﺼﺎدی داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ.
از آنجا که دولت مرکزی از امکان مالی و فنی کافی برای مقابله با چالش های پیش رو برخوردار نیست، ناگزیر پیشرفت و توسعه کشور در گرو جذب سرمایه گذاران مستقیم خارجی است که به همراه سرمایه خود فناوری های جدید را به ارمغان می آورند و موجب افزایش ضریب اشتغال در کشور می شوند. اما وجود عوامل بازدارنده موجب خواهد شد تا نظر سرمایه گذاران خارجی به حضور و فعالیت در کشور و حتی در مناطق آزاد نیز جلب نشود. اگر مناطق آزاد از پتانسیل جذب سرمایه گذاری خارجی براساس تسهیلات فراهم آمده برخوردار نباشند، قطعاً دیگر اهداف مناطق همچون انتقال تکنولوژی، افزایش اشتغال، توسعه صادرات و در نهایت توسعه اقتصادی و اجتماعی در مناطق آزاد محقق نخواهد شد و این مناطق از انجام وظیفه پیوند بین اقتصاد ملی با اقتصاد جهانی ناکام خواهند ماند.
با این حال و در صورت رفع مشکلات و موانع فوق، مناطق آزاد تجاری به دلیل برخورداری از شرایط و ویژگی های خاص و در صورت برنامه ریزی و جهتگیری صحیح قادر هستند یا تقلیل نسبی کمبودها در مقایسه با سرزمین اصلی و بالفعل کردن امکانات و پتانسیل های موجود کشور، نقش خاص خود را در رشد و شکوفائی اقتصاد و تحقق اهداف میان و بلندمدت ملی ایفاء کنند.
براساس سند چشم انداز ۲۰ ساله جمهوری اسلامی ایران در افق ۱۴۰۴ هجری شمسی ایران کشوری توسعه یافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه آسیای جنوب غربی با ویژگی های اصلی توسعه مبتنی بر دانائی و تعامل فعال با اقتصاد جهانی ترسیم شده است.
مناطق آزاد ایران دارای پتانسیل های نهفته و دست نخورده فراوانی هستند که موقعیت استراتژیکی و ژئواکوتومیک برخی از آنها می تواند بخش درخور توجهی از اهداف ترسیم شده در چشم انداز مزبور را تحقق بخشد. قدر مسلم در ابعاد اقتصادی، دستیابی به چنین جایگاهی در سطح بین الملل و پیشی گرفتن از کشورهای منطقه که خود با سرعتی روزافزون و برخوردار از نیروی محرکه سرمایه گذاری مستقیم خارجی، در حال رشد و نمو هستند نیازمند همکاری و همیاری تمام ارکان اقتصادی و علمی کشور و بر عهده گرفتن سهم مشخصی در تحقق اهداف مذکور، توسط آنها است.
برآورده شدن اهداف کلان کشور جز با کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی، رشد جهشی درآمدهای ارزی متنوع از محل صادرات غیرنفتی (اعم از کالا و خدمات)، شکل گیری اقتصاد مبتنی بر دانائی و تعامل فعال یا اقتصاد جهانی در تمامی زمینه ها به همراه انجام مجموعه ای از اصلاحات ساختاری و تقتینی در عرصه داخلی اقتصاد به منظور بهره برداری صحیح از کلیه پتانسیل ها و مزیت های مطلق و نسبی کشور، ممکن نخواهد بود.
با توجه به کلیه شرایط و جوانب، و به رغم اینکه مناطق آزاد تجاری کشور به صورت بالقوه قادر به تسهیل و تسریع تحقق اهداف سند چشم انداز بیست ساله کشور هستند، اما باید از بزرگنمائی نقش و اثربخشی آنان در توسعه اقتصادی کشور در کوتاه و میان مدت پرهیز کرد.

5-2 پیشنهادها
اعطای تضمین کافی به سرمایه گذاران خارجی ، حذف تشریفات زائد اداری و بروکراسی دست و پا گیر، ایجادنظام مدیریتی قوی و پویا در مناطق آزاد، ایجاد و تکمیل زیر ساختهای لازم و امکانات زیربنایی در مناطق آزاد،فراهم ساختن زمینه حضور بیشتر سرمایه گذاران داخلی به منظور تشویق سرمایه گذاران خارجی ، تثبیت و شفّاف کردن قوانین و مقررات حاکم در مناطق آزاد، ایجاد موسسات پولی و بانکی معتبر در مناطق آزاد، ایجاد تسهیلات گمرکی پیشرفته ، کاهش محدودیتهای فرهنگی و آزادیهای فردی ، توجه به ضوابط اصلی و ثانوی مکان یابی (نظیردوری از نواحی بحرانی و بحران زای خارجی ، دسترسی به راه های آبی بین المللی ، دسترسی به مسیرهای عمده ارتباطی داخلی و خارجی ، دسترسی به نوار مرزی ، دسترسی به نیروی کار و توانهای اقتصادی مناسب ، دسترسی به انرژی ارزان ، دسترسی به منابع معدنی ، برخورداری از شرایط آب و هوایی مناسب و دوری از پایگاه های نظامی ).
مدیران منطقه باید در اطلاع رسانی صحیح و به موقع قوانین، مزایا و شرایط مساعد سرمایهگذاری نزد سایر کشورها کوشا باشند و این تلاش برای توسعه و تبلیغ مدیران اجرایی منطقه را میتوان به سه مرحله زیر تقسیم کرد:
اطلاع رسانی به مشتریان بالقوه به شیوه ای که علاقه آنها را برانگیزد.
تلاش برای متقاعد ساختن مشتریان به سرمایهگذاری در منطقه.
تلاش برای حمایت و تضمین موفقیت و امنیت سرمایه گذاری در منطقه.
این راهکارها شامل:
1- اختصاص بخشی از بودجه ی دولت در کل بودجه ی پیشنهادی با تقویت زیرساخت ها و تاسیسات زیربنایی مناطق.
2- ایجاد امنیت و فضای سیاسی با ثبات در مناطق آزاد و برقراری تعرفه های ترجیحی برای مناطق در مقایسه با کشورهای همجوار، جهت تشویق سرمایه گذاران داخلی و خارجی
3- تقویت و کاراتر نمودن سیستم مدیریت دبیرخانه مناطق آزاد برای اداره ی مناطق آزاد ایران و جلوگیری از فعالیت موازی سایر ادارات در اداره این مناطق.
4- روشن و شفاف سازی قوانین و تدوین قوانین به صورت بلند مدت و پایدار، هماهنگ با استانداردهای جهانی.

5- ثبات قوانین و مقررات پولی، بانکی، صادرات و واردات و سرمایه گذاری در مناطق آزاد.
6- خط مشی ها به گونه ای وضع شوند تا مناطق آزاد به جای رقابت منفی با یکدیگر برای افزایش واردات به سرزمین اصلی به منظور تحقق اهداف خودشان "به طور عمده تولید برای صادرات" گام بردارند.
7- تقویت و تسریع در ایجاد زیرساختهای پیشرفته از جمله تکمیل تاسیسات مدرن بندری، فرودگاه مجهز در منطقه، تاسیسات مدرن شهری و غیره
8- فعال کردن، تقویت و معرفی بورس کالای تازه تاسیس شده منطقه و تبدیل به بورس بهادار بینالمللی در منطقه با مشارکت نهادهای مالی بینالمللی.
9- تنظیم و تسهیل قوانین و مقررات و تسریع در رسیدگی به درخواستهای سرمایهگذاری و صدور مجوز شرکتها و یا ورود و خروج کالا به منطقه از طریق سامانه الکترونیکی.
10- استفاده از منابع طبیعی و جاذبههای گردشگری جهت ایجاد ظرفیتهای جدید گردشگری، پارکهای تفریحی مناسب و مجتمعهای اقامتی مناسب برای تقویت صنعت گردشگری منطقه و کشور جهت کسب و افزایش درآمد ارزی و ریالی.
11- جذب هرچه بیشترسرمایه گذاری های داخلی وخارجی و سوق دادن هرچه بیشتر آنها به سمت فعالیتهای مولد و صنعتی از طریق برقراری تسهیلات لازم دراین راستا مانند ایجاد بانک ها و بیمه های خصوصی طبق عرف بین المللی ، فراهم نمودن شرایط تضمین سرمایه آن ها ، کاهش نقش قوانین و مقررات دولتی در چگونگی اداره منطقه آزاد ضمن حفظ اقتدار و منافع ملی، کاهش تشریفات گمرکی ، انتظامی، بهداشتی، استاندارد کالا
12- توسعه، بهبود و ارتقاء فعالیت ها و خدمات فرودگاهی و زیرساخت های مربوطه وگسترش حمل ونقل هوائی به منظور نقل و انتقال سریع ، ارزان جهت کالا و مسافر با نقاط مختلف کشور و سایر کشورهای همجوار
13- بهبود و توسعه راه های ارتباطی جاده ای با سایرنقاط کشور
14- احداث انبارهای استاندارد ، ترمینال کانتینری مجهز وخرید ونوسازی تجهیزات مورد نیاز بندر
15- توسعه ارتباطات رسانه ای در سطح منطقه و راه اندازی برنامه های رادیوئی و همچنین اینترنتی جهت معرفی مناطق آزاد و تسهیلات و قابلیت های آن به سرمایه گذاران در اقصی نقاط جهان بویژه درکشورهای همجوار

16- برقراری سیستمی که بواسطه آن بتوان به صورت مستمر، پیوسته وعلمی ؛ نقاط قوت وضعف امور را مورد شناسائی و دقت قرارداده و از نیازها ، انتظارات و دیدگاه های صاحبان کالا به درستی اطلاع حاصل نمود
17- ایجاد وحدت رویه و یکسان سازی رویه های قانونی بین ادارات و ارگان های مرتبط با امر ترانزیت ازقبیل گمرک ، نیروی انتظامی، قرنطینه، بهداشت، ادارات بازرگانی و تعاونی های مرزی و منطقه آزاد

( منــــابع و مــــآخذ )

منابع فارسی
1. (آذر، عادل) (1385)، آمار و کار برد آن در مدیریت، جلد دوم،تهران:سازمان مطالعه وتدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت) چاپ دهم -صفحه 36،39
2. ابراهیمی، سیدابراهیم ، نقش مناطق آزاد در توسعه ی اقتصاد
3. اسفندیاری، علی ؛ مقدس حسین زاده،سمیره ؛ دلاوری،مجید؛ ارزیابی عملکرد مناطق آزاد تجاری ایران و تاثیر ان در توسعه اقتصادی این مناطق. صفحه 44
4. التجایی، ابراهیم ؛ مناطق آزاد تجاری و صنعتی: ابزار راهبرد توسعه صادرات در مقایسه با سه کشور دیگر آسیایی ، صفحه 42
5. امیرنانی، مینو مسوول دبیرخانه ستاد طرح ملی ساماندهی سازمان توسعه تجارت ایران
6. بازاری، محمود جانشین مدیر پروژه طرح ملی ساماندهی روابط اقتصادی، تجاری و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در حوزه خلیج فارس سازمان توسعه تجارت ایران
7. بیابانگرد، اسماعیل (1384)؛ روش های تحقیق در روان شناسی و علوم تربیتی، تهران، دوران، چاپ اول، صفحه 40
8. بیانی، احمد(1378) ؛ روشهای تحقیق و سنجش در علوم تربیتی و روان شناسی، تهران، رهیافت، چاپ اول، صفحه 38،40
9. پایگاه اینترنتی شورای هماهنگی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی
10. پورافکاری، نصرت الله (1370)؛ فرهنگ جامع روان شناسی- روان پزشکی، تهران، فرهنگ معاصر، چاپ اول،
11. حقی، محمد علی ، منطقه آزاد پلی بین اقتصاد داخلی و اقتصاد جهانی، نشریه صنعت حمل و نقل شماره 154 آذر 75، صفحه 21
12. .دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد تجاری – صنعتی ایران (۱۳۸۲). برنامه توسعه مناطق آزاد تجاری – صنعتی ایران
13. دلاور، علی(1379)؛ روش تحقیق در روان شناسی و علوم تربیتی، تهران، انتشارات سازمان مطالعه و تدوین، ویرایش، چاپ هشتم،
14. رهنورد، فرج الله ، عوامل موثر بر عملکرد مناطق آزاد تجاری ، صفحه 43
15. سازمان توسعه و تجارت
16. شادی طلب ، ژاله منبع : نشریه الکترونیکی نامه علوم اجتماعی
17. شریفی، حسن پاشا(1380)؛ روش های تحقیق در علوم رفتاری، تهران، سخن، چاپ اول، صفحه 40
18. کامران، حسن؛ علل توسعه نیافتگی مناطق آزاد ایران.
19. گوگردچیان احمد ؛ طیبی سید کمیل ؛ امینی فاطمه اثر جریان ورودی سرمایه گذاری مستقیم خارجی بر صادرات غیر نفتی در مناطق آزاد تجاری ایران (87-1375)
20. مجله اقتصادی، نشریه داخلی معاونت امور اقتصادی و دارای ، ش 6، دی
مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران (۱۳۷۳). مطالعات طرح فراگیر مناطق آزاد تجاری – صنعتی ایران.21
22. مناطق آزاد، ماهنامه اقتصادی، اجتماعی ، فرهنگی ، نشریه مناطق آزاد تجاری – صنعتی، شماره 80، بهمن ماه 1376.
23. مقیمی، محمد (1377) ؛ س‍ازم‍ان و م‍دی‍ری‍ت روی‍ک‍ردی پ‍ژوه‍ش‍ی ؛ انتشارات خانیران ؛( صحفه 37)
24.نجفی، حبیب الله(1386)؛ روش های تحقیق در علوم تربیتی و روان شناسی، تهران، احسن، چاپ اول، صفحه 40

منابع لاتین

1. Http//www.Freezones.ir
2. http://eghtesadema.blogfa.com

مرجع بزرگ خرید و فروش فایل های قابل دانلود
دارای سیستم پیشرفته همکاری در فروش فایل
مشاوره در زمینه تدوین پروپوزال، پایان نامه، مقاله،…

www.FaraFile.ir

فصل اول: کلیات تحقیق

فصل دوم : ادبیات و پیشینه تحقیق

فصل سوم: روش های انجام تحقیق

فصل چهارم: پاسخ به سوالات تحقیق

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات

تعداد صفحات : 78 | فرمت فایل : WORD

بلافاصله بعد از پرداخت لینک دانلود فعال می شود