تحقیق بررسی نقش مناطق آزاد در توسعه گردشگری



دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهر
دانشکده اقتصاد و مدیریت دریا
گروه مدیریت دریا

پایان نامه کارشناسی:
بررسی نقش مناطق آزاد در توسعه گردشگری (مورد مطالعه در منطقه آزاد اروند)

استاد راهنما:
اصغر رشنودی

نگارنده:
مرضیه توکلی

بهار 1395

دانشکده اقتصاد و مدیریت دریا
فرم پیشنهادی پروژه دانشجویان دوره کارشناسی

نام و نام خانوادگی: مرضیه توکلی

رشته تحصیلی : مدیریت و بازرگانی دریایی – گرایش مناطق ویژه

شماره دانشجویی: 9032206

عنوان : بررسی نقش مناطق آزاد در توسعه گردشگری (مورد مطالعه در منطقه آزاد اروند)

استاد راهنما : اصغر رشنودی سال تحصیلی: 95-94

امضاء استاد راهنما مهر و امضاء مدیر گروه مهر و امضاء رئیس دانشکده اصغر رشنودی امیرمیلاد شمس دکتر همایون یوسفی
تقدیم به پدر و مادر عزیزم:

از پدر و مادر عزیز، دلسوز و مهربانم که آرامش روحی و آسایش فکری فراهم نمودند تا با حمایت های همه جانبه در محیطی مطلوب، مراتب تحصیلی درسی را به نحو احسن به اتمام برسانم ; سپاسگزاری نمایم.
شکر خدا که هر چه طلب کردم از خدا بر منت های همت خود کامران شدم

به استادان فرزانه و فرهیخته ای که در راه کسب علم و معرفت مرا یاری نمودند. خصوصا استاد بزرگوار آقای اصغررشنودیکه در این امر مرا یاری نمودند.

چکیده تحقیق
صنعت گردشگری به عنوان بزرگ ترین و متنوع ترین صنعت در دنیا به حساب می آید. بسیاری از کشور های پویا این صنعت را به عنوان منبع اصلی درآمد، اشتغال زایی، رشد بخش خصوصی و توسعه ساختار زیربنایی می دانند. با توجه به تاثیر گردشگری بر تمامی شئون اقتصادی یک کشور می توان گردشگری را صادرات نامرئی نامید. زیرا هر دلار آن، همچون دیگر اقلاام صادراتی، وارد اقتصاد کشور می شود. همچنان که دلار های حاصله در اقتصاد یک کشور به گردش در می آیند، میزان اثر گذاری آن افزایش یافته و ضریب تکاثر درآمدی نیز محاسبه می شود. به همین ترتیب اثر دلار های حاصل از گردشگری بر روی مالیات ها و مشاغل بر آورد خواهد شد. بر این اساس گردشگری یک صنعت صادراتی است. یکی از ابزارهای مفید و موثر در سیاست توسعه صادرات استفاده از مناطق آزاد است. مناطق آزاد عبارت است از نواحی محصور و محافظت ‏شده در کنار سواحل، فرودگاه‏ها و دیگر اماکن‏ می‏باشد، که کالا از طریق هوا، دریا و زمین بدون پرداخت‏ عوارض گمرکی برای امر صدور مجدد وارد و با انجام‏ فرایندهای تولیدی و ایجاد ارزش افزوده‏ به کشورهای‏ مبداء یا ثالث صادر می‏گردد. در سطح جهانی اولین منطقه آزاد تجاری، منطقه آزاد شانون در سال 1959 در ایرلند با هدف جذب سرمایه های خارجی، انتقال فنآوری و ایجاد اشتغال، ایجاد شد. در ایران نیز مناطق آزاد در بهمن ماه 1368 در قانون برنامه اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی پا به عرصه حضور در اقتصاد کشور گذاردند. در حال حاضر 6 منطقه آزاد در کشور وجود دارد، که عبارتند از: مناطق آزاد کیش، قشم و چابهار، مناطق آزاد ارس، اروند و بندرانزلی.

کلمات کلیدی: گردشگری، مناطق آزاد، منطقه آزاد اروند
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول : کلیات تحقیق
1-1 مقدمه 2
1-2 بیان مساله 3
1-3 اهمیت و ضرورت انجام تحقیق 4
1-4 اهداف تحقیق 5
1-5 سوالات تحقیق 5
1-6 روش انجام تحقیق 6
1-7 موانع و محدودیت های تحقیق 6
1-8 واژگان کلیدی 7
1-8-1 گردشگری 7
1-8-1 منطقه آزاد 7

فصل دوم : ادبیات و پیشینه تحقیق
2-1 مقدمه 9
2-2 منطقه آزاد 9
2-3 مبانى نظرى تجارت آزاد 11
2-4 مزایای مناطق آزاد تجاری 12
2-5 اهداف کشورها از ایجاد مناطق آزاد 15
2-6 تاریخچه مناطق آزاد جهان 23
2-7 تاریخچه مناطق آزاد در ایران 24
2-8 آسیب های فعلی مناطق آزاد در ایران 25
2-9 موانع و محدودیت ‏ها در مناطق آزاد: 26
2-9-1 رقابت شدید مابین مناطق آزاد تجاری: 26
2-9-2 مساله سهمیه‏ بندی و تعرفه ‏بندی: 27
2-9-3 معضلات اجتماعی: 27
2-9-4 مضرات سرمایه‏گذاری خارجی: 28
2-10 نگاه کلی به منطقه آزاد اروند 30
2-10-1 تاریخچه منطقه آزاد اروند 30
2-10-2 ویژگی های جمعیتی منطقه آزاد اروند 33
2-10-3 موقعیت جغرافیایی شهرستان های آبادان و خرمشهر 33
2-10-4 آب و هوا 34
2-10-5 منابع آب های سطحی در منطقه آزاد اروند 35
2-10-6 راه های ارتباطی و حمل و نقل در منطقه آزاد اروند 36
2-10-7 راه آهن 36
2-10-8 فرودگاه ها و شرکت های هواپیمایی منطقه آزاد اروند 37
2-10-9 بندر خرمشهر 37
2-10-10 بندر آبادان 38
2-10-11 زراعت و باغداری در منطقه 38
2-10-12 توریست و جاذبه های گردشگری در منطقه 39
2-11 سوغاتی آبادان 44
2-12 خوراکی های محلی منطقه آزاد اروند 45
2-13 هتل های محدوده منطقه آزاد اروند 47
2-14 صنایع دستی 50
2-15 امکانات و قابلیت های منطقه آزاد اروند 51
2-16 مزایای قانونی منطقه آزاد اروند: 51
2-17 چالش ها و تنگناهای منطقه آزاد اروند 52
2-18 قطب صنعتی منطقه 53
2-19 قطب علمی منطقه 53
2-20 مراکز آموزشی واقع در منطقه آزاد اروند 54
2-21 نقش منطقه آزاد اروند در بازسازی عراق : 55
2-22 یادمان شهدای گمنام شلمچه 55
2-23 اهمیت پیشینه در تحقیقات 56

فصل سوم : روش انجام تحقیق
3-1 مقدمه 59
3-2 تعریف تحقیق 59
3-2-1 انواع کلی تحقیقات 60
3-2-2 انواع تحقیقات بر اساس هدف 61
3-4 روش انجام تحقیق 68
3- 5 اهداف تحقیق 68
3-6 سوالات تحقیق 69

فصل چهارم : پاسخ به سوالات تحقیق
4-1 مقدمه 71
4-2 پاسخ به سوالات تحقیق 71
4-2-1 پاسخ به سوال اول تحقیق: 71
4-2-2 پاسخ به سوال دوم تحقیق: 73
4-2-3 پاسخ به سوال سوم تحقیق: 74
4-2-4 پاسخ به سوال چهارم تحقیق: 76
4-2-5 پاسخ به سوال پنجم تحقیق: 77

فصل پنجم : نتیجه گیری و پیشنهادات
5-1 مقدمه 80
5-2 نتیجه گیری 80
5-3 راه کارها و پیشنهادات 83
3-5-1 راه کارها و پیشنهادات کلی برای تمامی مناطق آزاد کشور 83
3-5-1 راه کارها و پیشنهادات کلی برای منطقه آزاد اروند 85
5-4 پیشنهادات به محققین آینده 86
( منــــابع و مــــآخذ ) 87

فصل اول

کلیات تحقیق

1-1 مقدمه
کشور ایران در طی سال‏ های گذشته، اقتصادی متکی‏ بر صدور نفت داشته و مانند دیگر کشورهای با اقتصاد تک‏ محصولی، متاثر از نوسانات حجم و قیمت نفت می ‏باشد. پس‏ از کاهش سریع قیمت نفت در طی سال ‏های 65-1364 و پی‏آمد آن یعنی کاهش درآمدهای ارزی، آسیب ‏پذیری اقتصادی کشور آشکارتر گردید و مسئولین کشور را بر آن داشت که با تمهیدات‏ مناسب صادرات کالاهای غیر نفتی را افزایش دهند. بر اثر کوشش‏ های به‏ عمل‏آمده شاهد افزایش صادرات غیر نفتی در سال‏های 65 و 66 بودیم. با این ‏وجود در حال حاضر هنوز کالاهای غیر نفتی سهم بسیار اندکی از صادرات کشور را در اختیار دارند.
ایجاد مناطق و بنادر آزاد تجاری، از جمله راه‏ هائی‏ است که می‏تواند در جهت افزایش صادرات به ‏کار گرفته شود. این مناطق با وجود قوانین بسیار مناسب نظیر انواع معافیت های مالیاتی و ایجاد امنیت سرمایه و دارایی از مناطق بسیار مستعد برای جذب سرمایه گذاری خارجی و داخلی به شمار می آید. ( فیضی, 1379)

1-2 بیان مساله
گردش اقتصادی صنعت گردشگری، حجم عظیمی از مبادلات تجاری بین المللی را به خود اختصاص داده و کشورهای مختلف با آگاهی از درآمد سرشار جهانگردی، اهمیت ویژه ای برای گسترش این بخش از اقتصاد جهانی قائل شده اند. در ایران نیز با درک مدیران، مناطق آزاد در بخش هایی از کشور که اتفاقاً از ویژگی های شاخص گردشگری نیز برخوردار هستند، این فرصت و مجال دیده شده تا در کنار توسعه صنعت و تکنولوژی، گردشگری نیز در بُعد کلان، در نظر گرفته شود و همپای دیگر بخش ها، فرصت و مجال رشد و توسعه یابد. (کفایتی، 1369)
مناطق آزاد عبارت است از نواحی محصور و محافظت ‏شده در کنار سواحل، فرودگاه‏ها و دیگر اماکن‏ می‏باشد، که کالا از طریق هوا، دریا و زمین بدون پرداخت‏ عوارض گمرکی برای امر صدور مجدد وارد و با انجام‏ فرایندهای تولیدی و ایجاد ارزش افزوده‏ به کشورهای‏ مبداء یا ثالث صادر می‏گردد. (سایت شورای عالی مناطق آزاد کشور)
ویژگی‏های گوناگون این مناطق باعث گردیده که‏ تعداد این مناطق در سال های اخیر به سرعت رو به افزایش‏ باشد. کشورهای جهان سوم‏ نیز به خاطر ویژگی‏های این مناطق در سال های اخیر توجه زیادی‏ به ایجاد و توسعه‏ی این مناطق کرده‏اند. مناطق آزاد دارای مزایای مختلفی می‏باشد که برخی‏ از این مزایا مکمل و زمینه‏ساز هستند. هر کشور با توجه‏ به ساختار اقتصادی و استراتژی توسعه‏ی صنعتی خود، از ایجاد منطقه آزاد هدف خاصی را دنبال می‏نماید. در سطح جهانی اولین منطقه آزاد تجاری به مفهوم جدید، منطقه آزاد شانون در سال 1959 در ایرلند با هدف جذب سرمایه های خاجی، انتقال فنآوری و ایجاد اشتغال؛ یعنی اهداف اصلی مورد انتظار از تاسیس مناطق آزاد درکشورهای در حال توسعه ایجاد شد. در ایران مناطق آزاد در بهمن ماه 1368 در قانون برنامه اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی پا به عرصه حضور در اقتصاد کشور گذاردند. در حال حاضر 6 منطقه آزاد در کشور وجود دارد. که عبارتند از: مناطق آزاد کیش، قشم و چابهار (پایه گذاری، در اواخر دهه 60) و مناطق آزاد ارس، اروند و انزلی (اواخر دولت هشتم).منطقه آزاد تجاری- صنعتی انزلی، ابتدا در سال 75 با نام منطقه ویژه اقتصادی شکل گرفت سپس در سال 82 به منطقه آزاد تجاری صنعتی انزلی تبدیل شد. (فیضی، 1379)
لذا این مناطق آزاد در بخش هایی از کشور که اتفاقاً از ویژگی های شاخص گردشگری نیز برخوردار هستند، این فرصت و مجال دیده شده تا در کنار توسعه صنعت و تکنولوژی، گردشگری نیز در بُعد کلان، در نظر گرفته شود و همپای دیگر بخش ها، فرصت و مجال رشد و توسعه یابد. یکی از این مناطق که در این تحقیق بدان پرداخته می شود، منطقه آزاد انزلی است که اتفاقا از مزایای مناسبی در این زمینه ها برخوردار است. (فیضی، 1379)
از این رو، این تحقیق بر آن است به بررسی اهمیت و نقش این مناطق در توسعه اقتصادی، پرداخته و با ذکر شاخص‏های موثر در رشد و پیشرفت این مناطق و تحلیل اطلاعات موجود در این زمینه، به بیان توان های خاص این مناطق بطور عام و منطقه آزاد اروند به طور خاص، در رشد و توسعه گردشگری بپردازد.

1-3 اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
مناطق آزاد به جهت ساختار و ماهیت خود، هم چنین مزایای بسیاری که دارند می تواند عاملی مهم در راستای توسعه، مخصوصا در زمینه گردشگری باشند. مزیت هایی همچون: معافیت های مالیاتی، ورود و خروج آزاد اتباع بیگانه، کاهش قوانین دست و پا گیر دولتی، کاهش هزینه های تعرفه ای همچون عوارض بندری، و ارائه مجوزهای گوناگون.
ایجاد این مناطق در کشورهای درحال توسعه را می توان کم دردسرترین و ساده ترین ابزار حل وفصل موانع توسعه نامید. حتی می توان گفت، مناطق آزاد برای اغلب این گونه کشورها وسیله ای سیاسی و استراتژیک برای حصول به راهبردهای اقتصادی است. اهمیت این امر تا بدان حد است که از این مناطق به درهاى ورودى به کشور یاد می شود. تمام این موارد لزوم توجه به مناطق آزاد و اهمیت آنها را دو چندان می کند. لذا این تحقیق بر آن است به اهمیت این موضوع پرداخته، نقش و قابلیت های این مناطق را در حوزه ی گردشگری شرح دهد.
مورد دیگری که ذکر آن لازم می نماید، مسئله روز کشور است. یعنی کاهش روز افزون نرخ ارز. در زمان انجام تحقیق اقتصاد کشور با این مسئله روبرو بود. هرچند که این امر با خود مشکلات اقتصادی را به همراه خواهد داشت، ولی باید توجه داشت می توان از آن به عنوان یک فرصت استفاده کرد. نیک می دانیم در زمان کاهش نرخ ارز، صادرات کشور ارزان تمام می شود. بدین صورت کاهش نرخ ارز می تواند عاملی در جهت پایین آمدن هزینه تمام شده گردشگران ورودی به کشور شده، آنها را به سفر به کشور ترغیب می نماید. این مسئله در فصل چهارم به تفضیل خواهد آمد.

1-4 اهداف تحقیق
1. بررسی اهمیت و نقش مناطق آزاد در رشد و توسعه اقتصادی کشور
2. ذکر شاخص‏های موثّر در رشد و پیشرفت مناطق آزاد و تحلیل اطّلاعات موجود در این زمینه
3. بیان توان های خاص مناطق آزاد در رشد و توسعه گردشگری
4. ارائه پیشنهادات لازم در جهت استفاده هر چه بهتر از مناطق آزاد در جهت توسعه گردشگری

1-5 سوالات تحقیق
1. علت شکل گیری مناطق آزاد چیست؟
2. مهمترین ویژگی های منطقه آزاد اروند کدام است؟
3. قابلیت های منطقه آزاد اروند در رشد و توسعه اقتصادی کشور چیست؟
4. فرصت ها و نقاط قوت منطقه آزاد اروند در رشد و توسعه گردشگری در چیست؟
5. پتانسیل های گردشگری منطقه آزاد اروند کدامند؟
1-6 روش انجام تحقیق
اطلاعات مورد نیاز این پروژه تحقیقاتی از کتب و مقالات مرتبط با عنوان پروژه و به صورت کتابخانه ای جمع آوری گردیده است.

1-7 موانع و محدودیت های تحقیق
با وجود اینکه از تاسیس مناطق آزاد در ایران سال ها می گذرد، و با این که توانسته در این مدت توجهات محققان را در زمینه های دیگر اقتصادی به خود جلب کند، ولی متاسفانه در زمینه ی گردشگری این مناطق آنگونه که باید تحقیقاتی صورت نگرفته است.
مورد دیگری که حائز اهمیت است عدم دسترسی به آمار گردشگران است. متاسفانه گردشگری کشور همواره با این مشکل روبرو بوده است. این مشکل در مناطق آزاد، خصوصا منطقه آزاد اروند چندین برابر است.
با وجود اینکه منطقه آزاد اروند در زمینه گردشگری از سابقه دیرینی برخوردار است، با این حال نتوانسته است در زمینه پژوهش های مربوط به جهانگردی موفق عمل کند، حتی در موارد معدودی که تحقیقاتی صورت گرفته است مربوط به سازمان ها یا پژوهشگران غیر بومی بوده و بالطبع این مسئله، این منطقه را از داشتن چنین پژوهش هایی محروم کرده است.
با وجود اینکه صنعت گردشگری یکی از پایه های اقتصادی این منطقه بوده و هست ولی با این حال توجه کافی به آن مبذول نمی شود. این مسئله در بین ادارات سطح منطقه به خوبی مشهود است. به طور کل مدیران و مسئولین ادارات، هنوز به اهمیت این صنعت پی نبرده اند. همانطور که ذکرش خواهد رفت، منطقه آزاد اروند یکی از مهمترین قطب گردشگری کشور در سال های قبل انقلاب بوده است.
از جمله محدودیت های دیگر این تحقیق می توان به موارد زیر اشاره کرد.
* کمبود منابع دست اول
* عدم دسترسی به منابع و پژوهش های مرتبط
* عدم توجه کافی مناطق آزاد به گردشگری این مناطق

1-8 واژگان کلیدی

1-8-1 گردشگری
گردشگری یک پدیده اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی است که مستلزم رفت و آمد مردم به کشورها و یا مناطق خارج از محیط معمول خود، برای مقاصد شخصی یا تجاری حرفه ای است.
(UNWTO 2008)

1-8-1 منطقه آزاد
منطقه آزاد محدوده حراست شده بندری و غیر بندری است که از شمول برخی از مقررات جاری کشور متبوع خارج است وبا بهرهگیری از مزایایی مانند معافیت های مالیاتی، بخشودگی سود و عوارض گمرکی، عدم وجود تشریفات زاید ارزی، اداری و مقررات دست و پاگیر و همچنین سهولت و تسریع در فرآیند های صادرات و واردات با جذب سرمایه گذاری های خارجی و انتقال فناوری به توسعه سرزمین اصلی کمک می کند. (شاددل، 1386)

فصل دوم

ادبیات و پیشینه تحقیق

2-1 مقدمه
منطقه ‏ها و سرزمین‏ های آزاد دارای‏ مشخصاتی مشترک می ‏باشند. این‏ مشخصات عبارتند از شرایط گمرکی‏ ویژه، پرداخت مالیات و عوارض کمتر، شرایط بهتر و مناسب ‏تر کار و فعالیت و بالاخره قوانین و مقررات ساده، سرعت‏ انجام امور مالی و اداری و از این نوع در مقایسه با وضعیت جاری.
"روژه برونه‏" صاحب نظر نامی‏ فرانسوی درباره منطقه ‏ها و سرزمین‏های آزاد بر این باور است که: از دید برخی متخصصان، به ویژه اقتصاد دانان، در یک منطقه، تنها به این دلیل اقتصاد و فعالیت ‏های‏ اقتصادی آزاد اعلام می‏ شود که اقتصاد آزاد بتواند در آن‏ منطقه استقرار یابد و با ایجاد و برقراری شرایط مناسب و مطلوب، اقتصاد را با شتاب گسترش دهد.

2-2 منطقه آزاد
هر چند جهت ارائه یک تعریف جامع از منطقه آزاد مشکلاتی وجود دارد، اما بنظر می رسد تعریفی که از سوی بانک جهانی‏ ارائه شده است، می تواند نسبتا جامع و کامل باشد. علی الخصوص‏ که در تعریف فوق بین مناطق تجارت آزاد و مناطق پردازش صادرات (مناطق آزاد تجاری – صنعتی) تفاوت قائل میشود. این‏ تعریف بشرح ذیل است:
منطقه آزاد تجاری قلمرو معینی است که غالبا "در محدوده داخل یک بندر یا در مجاورت‏ آن قرار دارد و در آن تجارت آزاد با سایر نقاط جهان مجاز شناخته شده است. چنانکه کالاها را می توان بدون پرداخت حقوق و عوارض گمرکی از این مناطق صادر کرد یا بدین مناطق وارد نمود و آنها را برای مدتی در انبار ذخیره و در صورت لزوم بسته‏بندی و مجددا" صادر کرد. (کفایتی، 1369)
((مطابق این تعریف ویژگی عمده منطقه آزاد تجاری ورود و خروج کالاها بدون هیچ تعرفه گمرکی و سود بازرگانی یا مقررات گمرکی است.))
کالاهائی که از منطقه آزاد تجاری به کشور میزبان وارد می شوند، حقوق و عوارض گمرکی مقرر را می ‏پردازد. ذخیره سازی قبلی آنها در انبارهای منطقه آزاد تجاری، تحویل سریع سفارشات‏ را امکان ‏پذیر می ‏سازد و همزمان در بهره متعلق به حقوق و عوارض گمرکی صرفه‏جوئی می شود.
مناطق آزاد پردازش صادرات علاوه بر تسهیلات فوق، ابنیه و خدمات مورد نیاز جهت‏ تولید (تبدیل مواد خام و کالاهای واسطه‏ای به محصولات نهائی) را با هدف صدور آنها و برخی اوقات جهت فروش در بازار داخلی به شرط پرداخت حقوق و عوارض گمرکی معمول‏ فراهم می ‏نمایند. از این جهت منطقه آزاد پردازش صادرات ناحیه صنعتی ویژه ‏ای است که از نظر فیزیکی و یا اداری در خارج از مرز گمرکی قرار گرفته و تولیدات آن جهت ‏گیری صادراتی‏ دارند. تسهیلات این منطقه جهت جلب سرمایه‏ گذران خارجی و تسهیل استقرار آنهاست و معمولا با مشوق ‏های دیگر نیز همراه است.
البته لازم به ذکر است که در مقاوله نامه مورخ 1973 کیوتو درباره مناطق آزاد نیز میان‏ مناطق آزاد تجاری و مناطق آزاد صنعتی تمایزی قائل شده است بدین‏گونه که ‏"در مناطق آزاد تجاری، کالا تا انتقال بعدی پذیرفته می شود و معمولا پردازش یا ساخت کالا ممنوع است اما می‏توان در مورد کالاهای پذیرفته شده در مناطق آزاد صنعتی، عملیات پردازش مجاز صورت داد.
پس در منطقه تجاری- صنعتی و یا پردازش صادرات، تولید با هدف صادرات، انجام می شود.
بنابراین منطقه تجاری- صنعتی یا منطقه پردازش صادرات منطقه ای است که از نظر فیزیکی و اداری خارج از مرز های گمری یک کشور قرار دارد و تولیداتش کالاهای صنعتی صادراتی است، در این مناطق تسهیلات و مشوق هایی برای جلب سرمایه گذاری خارجی فراهم می شود. می توان از این مناطق به داخل کشور میزبان کالا صادر نمود، مشروط بر اینکه حقوق و عوارض گمرکی مقرر پرداخت شده باشد. (کفایتی، 1369)

2-3 مبانى نظرى تجارت آزاد
مبانى نظرى تجارت آزاد بر اساس تئورى هاى تجارت بین الملل است. در این تئورى ها مزایای تجارت آزاد بررسى میشوند. تئوری های تجارت بینالملل بر اساس این دیدگاه قرار دارند که عوامل تولید به صورت نابرابر توزیع میشوند و کشورها از نظر دسترسی به منابع طبیعی، موهبات الهی، منابع معدنی، آب و هوا، منابع مالى و انسانی، تکنولوژی، مهارت هاى سازمانی، مدیریت و دیگر عوامل تعیین کننده با یکدیگر متفاوت هستند. تفاوت میان کشورها در دستیابی به منابع باعث مى شود برخى کشورها بتوانند برخى کالاها یا خدمات را با بیشترین کارایی، بهترین کیفیت و کمترین هزینه در مقایسه با سایر کشورها تولید کنند. روند تجارت باعث مى شود هر کشور کالا یا خدماتى را صادر کند که در آن بیشترین مزیت را به صورت مطلق یا نسبى دارد و کالاها یا خدماتى را که در آن مزیت نسبی یا مطلق ندارد را وارد کند. در واقع میتوان گفت علت اولیه تجارت بین الملل اختلاف میان قیمت کالاها و خدمات در کشورهای مختلف است. تفاوت بین قیمت ها می تواند به علت تفاوت در شرایط عرضه یا امکانات تولید و تفاوت در شرایط تقاضا یا الگوى مصرف یا ترکیبى از این دو باشد. تفاوت در منابع طبیعی، کارایی، مهارت نیروی کار، سطح تکنولوژى و فراوانى عوامل تولید میتواند باعث تفاوت در شرایط عرضه شود. برای مثال کشورى با وسعت زیاد و زمین فراوان میتواند کالاهاى کشاورزى مانند گندم، برنج و حبوبات را که به زمین بیشتری نیاز دارند صادر کند. کشورى با نیروى کار فراوان میتواند کالاهاى کاربری مانند صنایع دستى یا منسوجات صادر کند و کشورى با سرمایه زیاد میتواند کالاهاى سرمایه بر با تکنولوژى بالا مانند کامپیوتر و هواپیما را صادر کند. شرایط تقاضا نیز توسط سطوح مختلف درآمدی و الگوى مصرف کشورها تحت تاثیر قرار میگیرد. نتایج برخى مطالعات تجربى نشان می دهد با توجه به نوع تقسیم بین المللى کار رابطه مبادله به تدریج به نفع کشورهاى توسعه یافته و به ضرر کشورهاى در حال توسعه و توسعه نیافته در حال تغییر است.
بر اساس شواهد و تجربیات موجود از یک طرف نابرابرى هاى گسترده و عمیقى بین تولیدکنندگان و صادرکنندگان کالاهاى ساخته شده صنعتى و از سوی دیگر بین تولیدکنندگان و صادرکنندگان مواد اولیه وجود دارد. این نابرابری ها در نظام اقتصاد بین الملل باعث می شود جریان منافع به سوى کشورهاى صنعتى سرازیر شود. وابستگى بین کشورها عمدتاً تابعی از منابع، ظرفیت و توانایى اقتصادى و سیاسى کشورها در تجهیز منابع است. در واقع وجود این گونه مناسبات در روابط اقتصاد بین الملل باعث شده سیاست صنعتىشدن کشورهاى در حال توسعه رابطه تنگاتنگی با وضعیت تجارت بین الملل آن ها داشته باشد. (هدایتی، 1386)

2-4 مزایای مناطق آزاد تجاری
مناطق آزاد دارای مزایای مختلفی می‏باشد که برخی‏ از این مزایا مکمل و زمینه ساز هستند. هر کشور با توجه‏ به ساختار اقتصادی و استراتژی توسعه ی صنعتی خود، از ایجاد منطقه و بندر آزاد هدف خاصی را دنبال می‏نماید. با توجه‏ به مزایای گوناگونی که مناطق آزاد تجاری دارند، مهم‏ ترین‏ آنها را مورد بررسی قرار می‏ دهیم.
* معافیت و تسهیلات گمرکی:
کالاها اعم از داخل‏ یا خارج از کشور بدون پرداخت عوارض گمرکی وارد این مناطق‏ می گردد. عدم پرداخت حقوق و عوارض برای این نوع کالاها باعث می شود که صاحبان کالا این امکان را بیابند که در مدت‏ نامحدودی، برخلاف انبارهای گمرک، کالا را در انبار بندر یا منطقه ی آزاد نگهداری کنند تا بتوانند برای فروش کالای خود شرایط بهتری را به دست آورند. همچنین در مدت نگهداری‏ در انبار بندر یا منطقه‏ی آزاد این فرصت را داشته باشند که‏ برای تغییر شکل کالائی که در اختیار دارند اقدام لازم را به‏ عمل آورند و یا اگر به صورت مواد خام است با انجام‏ فرایندهای تولیدی آنها را به صورت کالاهای ساخته ‏شده صادر نمایند.
نرخ انبارداری در بندر یا منطقه‏ی آزاد بسیار ناچیز بوده و لذا طول مدتی که کالا در انبار بندر و منطقه آزاد نگهداری می‏شود، هزینه‏ی چندانی را بر صاحبان کالا تحمیل‏ نمی‏کند. از طرفی می‏باید این مطلب را خاطرنشان ساخت‏ که هرگاه این کالا در خارج از کشور نگهداری شده یا تغییر شکل یابد تمامی هزینه‏ها به صورت ارزهای خارجی بوده در حالی‏که فرایندهای فوق الذکر در مناطق آزاد تجاری با ارز کشور صاحب این مناطق هزینه می‏گردد. (مانیان، 1367)
* معافیت ‏های مالیاتی:
بخشودگی مالیات بر درآمد شرکت های سرمایه گذار در مناطق آزاد معمولا دارای‏ محدودیت زمانی 15 سال است (در منطقه آزاد انزلی این زمان به 20 سال افزایش یافته است). پس از فرا رسیدن مدت بخشودگی مالیات، سرمایه‏گذاران با مسئولان مالیاتی کشور میزبان به مذاکره می‏پردازد. تا در این زمینه به‏ سیاستگزاران کشور میزبان متفاوت است. ولی سرمایه گذاران بر مبنای اصل اطلاع رسانی آزاد می بایست در جریان‏ اولویت های مالیاتی قرار گیرند. (مانیان، 1367)
* زیربناها و ساختارهای بازرگانی کارا و وجود پاره‏ای یارانه های دولتی
سرمایه‏گذاران انتظار ندارند که به مقررات دست و پاگیر که احتمالا در اکثر کشورهای میزبان در امور بازرگانی حاکم است روبرو شوند. در اکثر کشورهای میزبان، مقررات ویژه‏ای برای اداره مناطق آزاد وضع می‏شود و تشکیلات اداری جداگانه‏ای به‏ عنوان رابطه بین دولت میزبان و سرمایه‏گذاران وجود دارد.
هدف این تشکیلات علاوه بر نظارت‏های ضروری برای حفظ استراتژی و سیاستهای دولت، کاهش هزینه‏های اداری، تسریع در امور و افزایش اثر بخشی و کارایی در منطقه است. اما حدود اختیارات چنین‏ تشکیلاتی در کشورهای مختلف، متفاوت است. در مناطق آزاد بسته به نوع کاربری، باید تسهیلات مناسب برای نگهداری بازرگانی با سرعت و دقت کافی به کار گرفته شوند. (خلیلی، 1390)
تجهیزات کافی برای جا به جایی، بارگیری، تخلیه و حمل ‏و نقل سریع با قیمت های‏ قابل رقابت پیشبینی شده باشند. در برخی موارد تسهیلات زیربنایی در مناطق آزاد از یارانه‏ های دولتی برخوردار می‏شوند. مثلا در زمینه انرژی، تعرفه های مواد سوختی و الکتریسیته در این مناطق معمولا پایین ‏تر از سایر نواحی کشور میزبان است.
* امکان ورود اتباع خارجی بدون اخذ روادید :
نکته قابل توجه در این رابطه استفاده از این ویژگی در رسیدن به اهداف سند چشم انداز در عرصه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است؛ چرا که با توجه به ورود بدون ویزای اتباع خارجی در مناطق آزاد نه تنها در واقع طرح لغو ویزا را عملیاتی می‏کند بلکه افزایش ورود گردشگران به مناطق آزاد می‏تواند نمایانگر افزایش ورود گردشگر به کشور تلقی می شود.
تسهیلات دیگر به قرار زیر است:
– کارایی سرعت و خدمات کامل بانک های دولتی/ خصوصی و شرکت های بیمه
– عدم محدودیت در انتقال ارز به دیگر مناطق آزاد ایران یا سایر کشورها
– 100% مالکیت خارجی
– آزادی کامل ورود و خروج سرمایه
مقررات آسان برای ورود قانونی کلیه کالاها طبق جدول عوارض گمرک

2-5 اهداف کشورها از ایجاد مناطق آزاد
از اواسط دههء 1960، بسیاری از کشورهای در حال توسعه اقدام به راه‏اندازی مناطق‏ آزاد نموده‏اند. از مهمترین هدف هایی که برای احداث این‏گونه مناطق می‏توان ذکر کرد. می ‏توان به موارد زیر اشاره نمود:
1. انتقال تکنولوژی:
یکی از اهداف اولیه و اصلی‏ کشورهای جهان سوم در تاسیس و ایجاد مناطق آزاد تجاری، استفاده از تکنولوژی جدید و انتقال آن به صنایع کشور خود می باشد. البته مباحث طولانی در زمینه‏ی چگونگی انتقال‏ تکنولوژی از طریق مناطق آزاد تجاری مطرح می ‏باشد. به‏طور نمونه، برخی را عقیده بر این است که چون عمدتا در این‏ مناطق کارخانجات مونتاژ قرار دارد، در حقیقت انتقال‏ تکنولوژی صورت نمی ‏پذیرد.
این تفکر پذیرفته شده است که کار کردن کارگران‏ ساده در خطوط مونتاژ را انتقال تکنولوژی نمی‏توان نامید، اما اگر ایجاد کارخانجات با سیاست ‏های صنایع صنعتی همراه‏ باشد، می‏توان از این مرحله با کسب تجربه عبور کرده و به‏ تکنولوژی‏های جدید نائل گردید.
کشورهای مختلف توانسته اند از طریق ایجاد این‏ مناطق، روند انتقال تکنولوژی به صنایع کشور خود را تسریع‏ بخشند. به ‏طور مثال کره‏ی جنوبی 3 الی 4 هزار تکنیسین و مهندس در منطقه‏ی توسعه‏ی صادرات ماسان و کشورهای‏ خارج (عمدتا ژاپن) در رشته‏ های مختلف صنعتی به ‏ویژه‏ در صنعت الکترونیک آموزش دهد. این متخصصین بعد از کسب تجربه لازم به سایر مناطق کره بازگشته و مشغول خدمت‏ در شرکت‏های سازنده‏ی وسائل الکترونیکی می‏باشند.
کشور تایوان به روش دیگری از مناطق آزاد تجاری در در جهت انتقال تکنولوژی استفاده به عمل آورده است. سال ‏ها به دلیل پائین بودن کیفیت مواد خام یا، نیم‏ ساخته‏ی‏ داخلی، کارخانه‏های واقع در مناطق آزاد تجاری در تهیه‏ ی‏ مواد خام و قطعات نیم ‏ساخته ‏ی خود از بازارهای داخلی‏ رغبت چندانی نشان نمی ‏دادند.
کارخانجات واقع در مناطق‏ آزاد تجاری و کارخانجات داخلی تامین‏کننده ی مواد اولیه‏ و قطعات نیم ساخته، زیر نظر دولت جلساتی تشکیل داده و به این نتیجه رسیدند که از طرف کارخانجات واقع در مناطق‏ آزاد افرادی برای بررسی کنترل کیفیت و تطبیق آن با استانداردهای جهانی به داخل کشور فرستاده شوند. و از طرفی ابزارآلات و تجهیزات آزمایشگاهی جهت امر کنترل‏ کیفیت در اختیار کارخانجات داخل کشور که تامین‏کننده ی مواد اولیه ی شرکت های واقع در مناطق آزاد تجاری میباشند قرار داده شود.
مجموعه‏ی این اقدامات دارای نتیجه مثبتی‏ بود به ‏طوری که در سال 1969 مواد اولیه‏ی وارده به این مناطق‏ 54 میلیون دلار بود که تنها 4 میلیون دلار آن را مواد خام‏ و نیم‏ ساخته ی داخل کشور تشکیل می داده است. در حالی‏ که در سال 1979 از کل واردات مواد خام و نیم ساخته به این‏ مناطق یعنی 610 میلیون دلار سهم واردات از مناطق داخل‏ کشور 3/46 درصد یعنی 282 میلیون دلار بوده است. (خلیلی ، 1390)
2. جذب سرمایه‏گذاری خارجی:
اکثر کشورهای جهان‏ سوم که اقدام به تاسیس و ایجاد مناطق آزاد تجاری کرده ‏اند، اولین هدفشان جذب سرمایه‏ گذاری خارجی می‏باشد. بدین‏ مناسبت یکی از اسامی مصطلح این نواحی ‏"منطقه‏ی توسعه‏ سرمایه‏ گذاری‏" می ‏باشد. کشورهای جهان سوم، رشد کند خود را در زمینه‏ی توسعه ی اقتصادی و صنعتی ناشی از کمبود سرمایه می ‏دانند. بدین سبب اکثر این کشورها برنامه‏ریزی های‏ اقتصادی خود را منطبق با میزان سرمایه ی خارجی قابل جذب‏ می نمایند. این اتکاء به سرمایه های خارجی باعث گردیده که‏ بسیاری از اقدامات اجتماعی و قانونی در جهت جذب‏ سرمایه های خارجی متمرکز گردد.
مناطق آزاد تجاری یکی از روش‏های جذب‏ سرمایه‏ گذاری ‏های خارجی می‏باشد. برخی از کشورها، برای‏ جاذب نمودن اینگونه مناطق در جهت جذب سرمایه‏ های، خارجی، از معافیت‏ های مختلفی از جمله عوارض گمرکی‏ استفاده می ‏نمایند. عمده عامل جاذبیت این مناطق جهت‏ سرمایه‏گذاری، نیروی کار ارزان در کشورهای جهان سوم‏ می‏باشد.
سازمان بهره‏وری آسیایی‏ طبق گزارشی، دلایل‏ اصلی جاذبیت اینگونه مناطق برای سرمایه‏ گذاران خارجی را چنین بیان می‏کند:
تسهیلات زیربنائی مناسب، نیروی کار ارزان، نزدیکی به بازار مصرف کشورهای هم‏جوار (که‏ باعث تقلیل هزینه‏ی تولید و حمل ‏و نقل میگردد). از طرفی کشورهای میزبان نیز برای جذب سرمایه گذاری‏های خارجی اهداف ذیل را مد نظر دارند: ایجاد اشتغال، کسب درآمد ارزی از طریق صادرات، ارتقاء دانش فنی افراد بومی، انتقال تکنولوژی جدید، ایجاد حلقه های ارتباطی بین صنایع بومی و تکنولوژی جدید که در این مناطق بکار گرفته می شود.
مطالب فوق الذکر باعث رشد سریع مناطق آزاد تجاری در کشورهای جهان سوم بخصوص کشورهای جنوب شرقی‏ آسیا گردیده است. (خلیلی ، 1390)
3. توسعه‏ی صادرات (به ‏ویژه صادرات صنعتی):
توسعه‏ی صادرات، از اهداف عمومی کشورهائی است که اقدام‏ به ایجاد مناطق آزاد تجاری کرده‏اند. این امر سبب گردیده‏ است که سازمان بهره‏وری آسیایی و بسیاری از کشورها این‏ مناطق را "مناطق توسعه‏ی صادرات" نام گذاری نمایند.
مناطق آزاد تجاری با توجه به ویژگی‏ های خاص خود (استفاده‏ از معافیت‏ های گمرکی، سرمایه‏گذاری خارجی و انتقال‏ تکنولوژی) محیط مناسبی را جهت تولید کالاهای صنعتی و صدور آن به وجود می‏آورند. بسیاری از کشورها اجازه‏ی ایجاد واحدهای تولیدی (اعم از اینکه با سرمایه‏های داخلی یا خارجی‏ تامین گردد) در این مناطق را منوط به صدور تمامی‏ فرآورده های خود به خارج از کشور دانسته اند. به طور مثال‏ در قانونی که جهت ایجاد مناطق آزاد تجاری در تایوان به‏ تصویب رسید، یکی از شروط آن صادرات تمامی فرآورده های‏ تولیدی این مناطق می‏باشد.
البته برخی از کشورها مانند جمهوری خلق چین با شرایط بسیار سنگین و سختی اجازه ی‏ ورود بعضی از تولیدات این مناطق را به داخل کشور خود می دهند. قابل ذکر است آن چیزی که مهم‏تر از میزان صادرات‏ کالا از طریق این مناطق می‏باشد تاثیر آن در صادرات کل‏ کشور می باشد. و به همین نحو است که یونیدو- سازمان توسعه‏ صنعتی وابسته به سازمان ملل متحد – از مناطق آزاد تجاری به عنوان محرکه ای در جهت تشویق صادرات صنعتی‏ یاد می‏کند.
به ‏طور مثال 9 درصد از کل صادرات کشور تایوان در سال 1974 از طریق سه منطقه‏ی آزاد تجاری این کشور صورت‏ گرفته بود در حالی که در سال 1982 این رقم به 6 درصد تنزل پیدا کرد (از نظر حجم و ارزش افزایش یافته است). این‏ امر را مسئولین اقتصادی این کشور، دلیل پویائی اقتصاد کشور خود بیان می‏کنند. زیرا صادرات این مناطق از مصنوعات با تکنولوژی پائین و کاربر نظیر منسوجات به صادرات محصولات‏ و فراورده‏ای با تکنولوژی بالا مانند کامپیوتر و امثالهم تغییر نموده است.
طبق آخرین آمار، میزان صادرات تایوان در سال‏ 1987 از طریق مناطق آزاد تجاری 900/2 میلیون دلار و کره ی جنوبی 148/1 میلیون دلار(3/3 درصد کل صادرات‏ این کشور) فیلیپین 277 میلیون دلار بوده است. (مانیان، 1367)
4. اشتغال:
احداث کارخانجات مختلف و فعال‏ شدن امور تولیدی و خدماتی در مناطق آزاد باعث اشتغال‏ می‏گردد. در کشورهای جهان سوم که دارای مناطق آزاد می باشند، امر ایجاد اشتغال در بخش صنایع صادراتی کل، امری نسبتا موفق بوده است. (مانیان، 1367)
البته به سبب بحران های اقتصادی ناشی از تحریم‏ نفت در اوایل دهه ی 70، روند اشتغال تا حدی کند گردید. در سال های اخیر گرایشی در جهت ایجاد صنایع سرمایه بر با تکنولوژی جدید به وجود آمده است. در نتیجه، اشتغال‏ کاهش یافته و بجای آن بهره‏وری نیروی کار افزایش یافته است. با وجود اشتغال زائی مناطق آزاد تجاری به ویژه در آسیا، میزان شغل های ایجاد شده به نسبت کل نیروی کار این کشورها بسیار اندک می‏باشد.
به طور مثال: تعداد شاغلین در مناطق آزاد تجاری‏ در کشور تایوان در سال 1987 بالغ بر 89112 نفر بوده که‏ فقط 2 درصد افزایش را نسبت به سال 1981 نشان می‏دهد. کشور هندوستان با وجود سابقه ی چندین ساله در ایجاد مناطق‏ آزاد تجاری فقط 5000 شغل توانسته است برای افراد بومی‏ در این مناطق ایجاد نماید.
در کنار اهداف اصلی فوق الذکر، مزایای دیگری‏ مانند، ایجاد نمایشگاه ها و فروشگاه ها، توسعه راه ها و شبکه های ارتباط و توسعه ی صنعتی نواحی همجوار به صورت‏ جنبی و حاشیه‏ای حاصل می گردد.

5. توسعه ی کارخانجات صنعتی:
یکی از روش های‏ صنعتی کردن مناطق غیر صنعتی استفاده از مناطق آزاد تجاری‏ می ‏باشد. مناطق آزاد تجاری و فراهم کردن تسهیلات زیربنائی‏ برای یک محیط صنعتی در این مناطق از اهداف اصلی ایجاد اینگونه مناطق می ‏باشد. به طور مثال دولت ایرلند جنوبی‏ برای صنعتی کردن منطقه ی شانون، فرودگاه آزاد شانون را در سال 1961 میلادی در منطقه ای به وسعت 150 هکتار در کنار فرودگاه شانون ایجاد کرد.
توسعه‏ی کارخانجات نه تنها در داخل محدوده ی این‏ مناطق صورت می پذیرد، بلکه باعث راه‏اندازی صنایع مکملی‏ در خارج این مناطق می گردد. و به عبارتی هدف اصلی نیز تزریق صنعت از طریق ایجاد مناطق آزاد تجاری به پیکره ی‏ جامعه می باشد. البته تمامی این امور با هماهنگی ساختار اقتصادی و استراتژی توسعه‏ی صنعتی کشور امکان ‏پذیر می باشد. در این مناطق می‏توان مواد خام و یا نیم ساخته را از سایر کارخانجات داخل کشور به این مناطق وارد کرده و پی از تکمیل به خارج صادر کرد.
در ایجاد مناطق آزاد تجاری نمی‏باید صرفا به‏ مزایای این مناطق به صورت مجرد از اقتصاد کشور نگریست. بلکه مساله‏ی همبستگی اینگونه مناطق با سایر نواحی کشور از مهم‏ترین عواملی است که می‏باید مورد توجه قرار گیرد. باید توجه داشت که چه‏بسا مناطق آزاد تجاری از نظر مزایای‏ مترتب در ایجاد اینگونه مناطق مانند افزایش صادرات و اشتغال‏ در ظاهر موفق نباشد ولی توانسته باشد ارتباط لازمی بین این‏ مناطق و سایر نواحی داخل کشور به وجود آورد که حاصل آن‏ اشتغال، توسعه سرمایه‏گذاری، انتقال تکنولوژی و ایجاد معابر و راه‏های کل کشور باشد.
در میان صنعت مختلف، در مناطق آزاد تجاری‏ صنعت بسته‏بندی از جایگاه خاصی برخوردار می ‏باشد و در امر صادرات، تولیدات و کالاها به صورت عدل‏های بزرگ‏ صادر می‏گردد. این امر به ‏خاطر کاهش هزینه‏ی حمل ‏و نقل و بسته ‏بندی میباشد، از طرفی چون تولیدکنندگان نمی‏توانند مطابق سلیقه‏های مختلف در سراسر جهان کالاهای خویش را بسته ‏بندی کنند لذا در مناطق آزاد یا بنادر آزاد تجاری‏ می‏توانند عدل ‏های مختلف را به تناسب سلیقه‏های کشورهای‏ مجاور بسته ‏بندی کرده و صادر نمایند، با توجه به این نکته‏ که مقررات داخلی کشورها با یکدیگر متفاوت بوده و باعث‏ می ‏گردد که نوعی بسته ‏بندی خاص برای آن کشور در نظر گرفته‏ شود. به‏طورمثال در برخی از کشورهای عربی منطقه‏ی خلیج‏ فارس، ورود کالاهای خارجی که در بسته ‏بندی آن نام و مشخصات کالا به عربی نوشته نشده باشد، اجازه ورود داده‏ نمی‏شود. (مانیان, 1367)
البته صنعت بسته ‏بندی امری فراتر از صرف گذاردن‏ کالا در جعبه یا قوطی می‏ باشد. فرایند بسته ‏بندی اموری مانند خشک کردن، دستچین، درجه‏ بندی، طبقه‏ بندی و مخلوط کردن را نیز شامل می‏گردد. تمامی امور فوق الذکر می‏تواند باعث گسترش صنعت بسته ‏بندی و صنایع وابسته گردیده و در نتیجه باعث رونق اقتصادی یک کشور گردد.
کشورهای در حال‏ توسعه کالاهای خود را با کمترین ارزش افزوده صادر می‏کنند و در نتیجه ارز کمتری را می‏ توانند نصیب خود گردانند. کالاهای‏ صادراتی به‏ ویژه اقلام کشاورزی که به صورت فله صادر می‏گردد با بسته‏ بندی کردن مناسب که از ساده‏ ترین فرایندهای تولیدی‏ می‏ باشد، می‏تواند ارزش افزوده ایجاد کرده و ارز بیشتری به‏ کشور خود وارد کنند.
6. توسعه صادرات تامین ارز
کشورهای در حال توسعه، برای رفع نیازمندی های مردم، باید مایحتاج آنها را وارد کنند. این کشورها برای رفع نیازمندی های وارداتی و توسعه خود به درآمدهای ارزی نیاز دارند. درآمد ارزی این کشورها معمولا از صدور یک یا چند محصول (غالبا مواد اولیه فراوری نشده) تامین می ‏شود. تامین ارز ضروری این کشور ها به ویژه در زمان‏ بحران های اقتصادی جهان با دشواری صورت می‏گیرد. (خلیلی ، 1390)
از سوی دیگر عدم توفیق نسبی‏ استراتژی های توسعه جایگزینی واردات باعث شده است تا اغلب این کشورها به‏ استراتژی توسعه صادرات روی آورند. این کشورها امیدوارند با جذب سرمایه ها و انتقال تکنولوژی و در نتیجه ایجاد تنوع در صادرات به کمک احداث مناطق آزاد، به نوعی بر مشکل کمبود درآمدهای ارزی فایق آیند. ضمنا باید در نظر داشت که اغلب این‏ کشورها با کسری تراز پرداخت ها و مسئله بازپرداخت اصل و فرع بدهی های خود روبرو هستند.
6-1 نرخ های مبادله ارز:
انجام معاملات بین المللی مستلزم معامله ارز های خارجی به وسیله ی خریداران و فروشندگان است. قیمت یک ارز بر حسب قیمت ارز دیگر، نرخ ارز نامیده می شود. نرخهای ارز معمولا شناور هستند. به طوری که ارزش آنها بر طبق عرضه و تقاضا ی این بازار ها در بازرا جهانی تعیین می شود. افزایش ارزش پول را ترقی ارزش و کاهش ارزش آن را تنزل ارزش می نامند. (خلیلی ، 1390)
6-2 کاهش و افزایش ارزش پول یعنی چه؟
نرخ ارز یعنی نسبت مبادله یک واحد ارز یک کشور در ازای یک واحد پول کشور دیگر. مقامات پولی کشور می توانند از طریق کاهش یا افزایش ارزش پول، عدم تعادل در تراز پرداخت های خارجی را تعدیل نمایند.
هدف از کاهش ارزش پول، کاهش سطح قیمت ها در داخل براساس ارز خارجی است. این سیاست در مواقع وجود کسری در تراز پرداخت ها اتخاذ می شود. بالعکس افزایش ارزش پول که منجر به کاهش ارزش ارز خارجی می گردد در زمان وجود مازاد در تراز پرداخت های خارجی مدنظر خواهد بود.
معمولا" کاهش و افزایش ارزش پول در حالت وجود نرخ ارز قابل انعطاف بر اثر تغییر سطح قیمتهای نسبی تحقق پیدا می کند. وقتی ارزش پول داخلی کاهش پیدا می کند (قیمت ارز خارجی گران می شود)، صادرات کشور برای خارجی ها ارزان و واردات کشور برای اتباع داخلی، گران می شود. لذا این امر در نهایت منجر به کاهش واردات و افزایش صادرات می گردد. به همین ترتیب افزایش ارزش پول موجب کاهش صادرات و افزایش واردات خواهد شد.
کاهش و افزایش ارزش پول می تواند تحت شرایط نرخ ثابت ارز تحقق پیدا کند. دراین صورت مقامات پولی کشور نرخ ارز را اندک، اندک تغییر می دهند. (خلیلی ، 1390)
7. رشد و توسعه منطقه‏ای خاص
در برخی از موارد علاوه بر اهداف دیگر، توسعه و آبادانی یک‏ قسمت از قلمرو کشور به وسیله ایجاد منطقه آزاد مورد توجه قرار می‏گیرد، مثلا هندوستان که از سال 1965 منطقه آزاد کاندلا را تاسیس نمود یکی از اهداف آن، توسعه بندر کاندلا به عنوان‏ جانشینی برای بندر بمبئی بود. (خلیلی ، 1390)

2-6 تاریخچه مناطق آزاد جهان
نخستین منطقه آزاد جهان مناطق محصور با دیوارهاى دفاعى در بنادر چالیس و پیرائوس یونان بودند. قدیمى ترین بندر آزاد جهان نیز بندر آزاد رومى ها در جزیره دلاس در دریاى اژه بود که با هدف افزایش حجم مبادلات تجارى بین مصر، یونان، سوریه، شمال آفریقا، آسیا و رم تاسیس شد و کلیه داد و ستدها بدون دریافت حقوق گمرکى انجام مى شد. پس از آن بندر آزاد هامبورگ در سال ۱۸۸۸ پایه گذارى شد. این بندر با هدف تقویت تولید و صادرات و عدم رقابت با صنایع داخلى کشور تاسیس شد و در این راستا از امتیازات خاصى برخوردار شد. پس از موفقیت بندر هامبورگ، مناطق تجارت آزاد بسیار زیادی در سراسر جهان ایجاد شد. در ایالات متحده آمریکا تا سال 1934 (سال تصویب لایحه مناطق تجارت) منطقه تجارت آزاد وجود نداشت اما در سال ۱۹۸۲ در این کشور ۶۸ منطقه آزاد تجارى فعال ایجاد شد که حجم مبادلات این بنادر و مناطق آزاد یک درصد از کل حجم تجارت خارجى آمریکا بود. از مهم ترین مناطق آزاد تجاری در کشورهاى صنعتى مى توان به بندر هامبورگ در آلمان، لینز در اتریش، مارسى در فرانسه، روتردام در هلند، سانفرانسیسکو، میامى و نیویورک در آمریکا، ناپل در ایتالیا و شانون در ایرلند اشاره کرد. منطقه آزاد صادرات کاندالا در هندوستان جزء اولین مناطق آزاد در قاره آسیا بود. رشد سریع مناطق آزاد تجارى باعث شد در اوایل دهه هشتاد میلادى نوزده منطقه آزاد تجارى در کشورهاى مالزی، بنگلادش، سریلانکا، فیلیپین، و تایلند تاسیس شود. در سال هاى اخیر، به علت رقابت شدید مناطق آزاد تجاری، برخی کشورها براى مقابله با این رقابت و سیر بازگشت صنایع کاربر به کشورهاى صنعتی، اقدام به تاسیس پارک هاى علوم و فنون کردند تا از این طریق بتوانند پیوندى بین مناطق آزاد تجارى سنتى و مراکز تحقیق و توسعه ایجاد کنند (شاددل، 1386).

2-7 تاریخچه مناطق آزاد در ایران
در اقتصاد ایران از سال1330 با تهیه طرح هایی با هدف رونق اقتصادی کشور و افزایش تجارت خارجی، بنادر ایران در خلیج فارس مورد توجه قرار گرفتند. در سال 1334 در نشریهای انگلیسی مقالهای با عنوان اشکالات حمل و نقل خاورمیانه منتشر شد. در این مقاله بیان شد که چگونه میتوان ظرفیت صادرات و واردات را از طریق منطقه بازرگانی که ارتباط آزادتری با جهان تجارت دارند، توسعه داد. در سال 1358 شورای عالی انقلاب اسلامی بر اساس مصوبه ای جزیره کیش را به عنوان اولین منطقه تجارت آزاد ایران تصویب کرد. در اسفند 1369 قانونی تحت عنوان قانون معافیت از حقوق و عوارض گمرکی کالاهایی که با هدف استفاده وارد برخی از جزایر خلیج فارس میشوند، به تصویب رسید. بر اساس این قانون به دولت اجازه داده شد در هر منطقهای که اولویت وجود منطقه آزاد وجود دارد به صورت رسمی کار خود را آغاز کند. پس از آن در سال 1372 با تصویب قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری- صنعتی جمهوری اسلامی ایران، فعالیت مناطق آزاد تجاری در ایران شروع شد. در ماده یک این قانون ذکر شد هدف ایجاد مناطق آزاد تجاری در ایران تسریع در انجام امور زیربنایی، عمرانی و آبادانی، رشد و توسعه اقتصادی، سرمایه گذاری و افزایش درآمد عمومی، ایجاد اشتغال سالم و مولد، تنظیم بازار کار و کالا، حضور فعال در بازارهای جهانی و منطقه ای، تولید و صادرات کالاهای صنعتی و تبدیلی و ارائه خدمات عمومی است. در ابتدا مناطق آزاد تجاری- صنعتی ایران شامل سه منطقه کیش، قشم و چابهار بودند. در سال 1382 محدوده ای از شهرستان های آبادان و خرمشهر و جلفا و بندر انزلی و در سال 1392 کل شهرستان های آبادان و خرمشهر به عنوان منطقه آزاد اعلام شدند. (سایت مناطق آزاد ایران).

2-8 آسیب های فعلی مناطق آزاد در ایران
آمار ارائه شده از مناطق آزاد کشور نشان می دهد این مناطق با مشکلات و چالش های بسیاری مواجه هستند و به بسیاری از اهداف خود دست نیافته اند. برای مثال در بخش صادرات مناطق آزاد به پایگاه هایی برای ورود کالا به کشور تبدیل شده اند و بخش زیادی از مواد اولیه و قطعات نیمه ساخته صنایع مستقر در مناطق آزاد وارداتی هستند. در زمینه اشتغال نیز مناطق آزاد کشور نتوانسته اند به اهداف مورد نظر خود دست یابند. بالابودن سهم مشاغل خدماتی، استفاده از صنایع سرمایهبر که میزان اشتغال زایی آنها کمتر است، پایین بودن دستمزد کارگران معمولی و بالا بودن سطح دستمزد کارگران فنی باعث ایجاد تفاوت در سطح درآمد بین بخش صنعت و خدمات و شکست سیاست های اشتغالزایی در مناطق آزاد شده است.
توصیه می شود برای بهرهبرداری از مزیتهای بالقوه مناطق آزاد در ایران زیر ساختهای نرم افزاری مانند قوانین و مقررات و امتیازها، زیرساختهای سخت افزاری مانند زیربنا ها، راه، آب، برق و ارتباطات و بسترهای مناسب سیاسی و اجتماعی و فرهنگی فراهم شود (لطیفی؛ آقایی، 1387).

2-9 موانع و محدودیت ‏ها در مناطق آزاد:
مناطق آزاد تجاری با وجود مزایائی که دارند، دارای یک سری موانع و محدودیت ‏ها نیز می ‏باشند. این‏ موانع و محدودیت‏ ها بعضی جنبه‏ی عام داشته و برخی نیز فقط در مورد کشورهای خاصی صدق می‏کنند. در این قسمت به‏ این موارد اشاره خواهد شد.
2-9-1 رقابت شدید مابین مناطق آزاد تجاری:
از مسائل‏ مهمی که در مناطق آزاد تجاری وجود دارد، مساله‏ی رقابت‏ است که با گذشت زمان حادتر می‏گردد. طبق بررسی که‏ سازمان یونیدو و در سال 1975 انجام داده و آن را در اولین‏ سمپوزیوم مناطق آزاد تجاری در آسیا مطرح نموده چنین‏ آمده است:
به سبب مزایایی که ایجاد مناطق آزاد تجاری برای‏ کشورهای جهان سوم فراهم نموده، گرایش فراوانی در جهت‏ تاسیس این مناطق در کشورهای جهان به وجود آمده است. از مسائلی که در آینده این مناطق با آن دست به گریبان‏ خواهند بود افزایش بیش از اندازه‏ی این مناطق می ‏باشد. چیزی که سازمان یونیدو از آن تعبیر به‏ "جنگ مناطق آزاد تجاری‏" نموده است به‏ خصوص این امر در جذب سرمایه گذاری‏ های خارجی نمایان‏تر است. این رقابت باعث می‏گردد که در معافیت های گمرکی، مالیاتی و قوانین مربوط به درآمد ملاحظات بیشتری به نفع سرمایه‏ گذاران خارجی در نظر گرفته‏ شده و سهم کمتری در اختیار کشور میزبان قرار گیرد. (مانیان، 1367)
البته می ‏باید در نظر گرفت که سهم این مناطق در تجارت بین ‏المللی بسیار محدود است، به‏طوری که سهم این‏ مناطق از صادرات صنعتی جهانی 1/0 می ‏باشد. رقابتی که‏ در مورد مناطق آزاد تجاری مطرح گردیده خاص این مناطق‏ نمی ‏باشد بلکه مشکلی است عمومی برای کشورهای جهان سوم‏ که استراتژی و راهبرد توسعه‏ی صادرات را انتخاب نموده ‏اند. چنانچه در سمیناری که مرکز توسعه‏ی منطقه‏ای سازمان ملل‏ متحد در شهر ناگویا ترتیب داده این مساله چنین‏ مطرح گردید:
"رقابت هایی که در امر توسعه صادرات دیده‏ می‏شود به ‏عبارتی قرار دادن کشورهای فقیر در برابر یکدیگر می ‏باشد که این امر نتایج شومی به بار می ‏آورد زیرا هر کدام با نومیدی می کوشند تا مصنوعات کارخانه ‏ای خود را که مشابه‏ مصنوعات دیگران است، ارزان ‏تر عرضه کنند و این کوششی‏ است تا جای پای کوچکی در بازارهای جهانی به دست آورند. نظر سازمان ‏های جهانی مانند یونیدو و سازمان بهره‏ وری‏ آسیا بر این امر استوار می‏باشد که می باید رقابت ‏های فعلی‏ را به سوی ارتباط و پیوستگی بین این مناطق و اقتصاد ملی هر کشور از یک طرف و انتقال تکنولوژی از سوی دیگر جهت داد." (مانیان، 1367)
2-9-2 مساله سهمیه‏ بندی و تعرفه ‏بندی:
تمامی دولت‏ها به نحوی از انحاء در امور اقتصادی‏ و بازرگانی برای مصالح ملی خود دخالت می‏کنند. کشورهای‏ پیشرفته صنعتی با توجه به اینکه مبنای تجارت و اقتصاد خود را بر رقابت گذاشته اند (اعم از رقابت داخلی یا خارجی) عملا از سیستم‏ های حمایتی پیروی می‏کنند.
کارخانجات واقع در مناطق آزاد تجاری عمدتا محصولات خود را بر مبنای سفارشات سایر کشورها (چه برای‏ صرف داخلی و یا برای صدور مجدد به کشورهای ثالث)تولید نموده و صادر می‏نمایند. بدین سبب این مناطق بطور غیرمستقیم درگیر محدودیت ‏های سهمیه ‏بندی کشورهای صنعتی‏ می‏گردند. اما به هرحال مساله‏ی سهمیه ‏بندی و بالابودن تعرفه‏ گمرکی از مشکلات و موانع مناطق آزاد میباشد. بدین سبب‏ مناطق آزاد تجاری می باید در جهت متنوع نمودن محصولات‏ صادراتی و به دست آوردن بازارهای جدید اقدام نمایند و به بازارهای سنتی خود اکتفا نکنند. (مانیان، 1367)
2-9-3 معضلات اجتماعی:
از مشکلاتی که در مقابل مناطق آزاد تجاری قرار دارد، تقابل فرهنگ‏ های مختلف می ‏باشد. در نتیجه این تقابل‏ یک سری معضلات اجتماعی و اخلاقی به وجود می ‏آید. از مسائل و مشکلات فراروی مناطق آزاد تجاری همانند سایر مناطق و قطب ‏های صنعتی ‏مساله‏ مهاجرت می ‏باشد. بدین معنی که ایجاد یک منطقه‏ی آزاد تجاری باعث مهاجرت‏ وسیعی از مناطق روستائی اطراف به این منطقه می‏گردد. این‏ مهاجرت در بعضی کشورها وسعت بسیار زیادی داشته است. به ‏طور مثال در کشور تایوان بعد از ایجاد منطقه‏ی آزاد تجاری‏ کائوهسیونگ در طی 12 سال حدود 400 هزار نفر از روستاهای اطراف به این منطقه مهاجرت کرده ‏اند. این‏ مهاجرت ‏ها خود باعث افزایش قیمت زمین و اجاره‏ بها و قیمت کالاها گردیده است. (مانیان، 1367)
از آن مهمتر مساله‏ی عدم تطابق‏ فرهنگ بومی و روستائی با فرهنگ شهری و اروپائی می‏باشد این مطالب باعث تضادهائی شده که خود منجر به افزایش‏ جنایت گردیده است. همچنین کشور جمهوری خلق چین با وجود تمرکز و تبلیغات شدید حزبی با این معضل در مناطق‏ آزاد تجاری روبرو می ‏باشد.
مشکل اجتماعی دیگر وجود زنان به عنوان اکثریت‏ نیروی کار می ‏باشد. به طوری‏که طبق آمارهای منتشره اکثریت‏ نیروی کار کشور هندوستان در مناطق آزاد تجاری کاندالا و سانتاکروز را زنان تشکیل می‏دهند. همچنین 85 درصد نیرو کار در سری لانکا، 75 درصد نیروی کار در کره‏ی جنوبی‏ و 84 درصد نیروی کار در تایوان را زنان به‏ ویژه زنان جوان‏ تشکیل می‏دهند. استفاده فراوان از نیروی کار زنان، به ‏خاطر ماهیت صنایع واقع در این مناطق می‏باشد، صنایع موجود در این مناطق اکثرا صنایع کاربر و مونتاژی می‏باشد. این نوع‏ صنایع به سبب عدم احتیاج به کارگران متخصص، از نیروی‏ کار ارزان زنان استفاده می‏کنند. برخی از کشورها با جذب‏ صنایع سرمایه و با تکنولوژی مدرن که لازمه‏ی آن بکارگیری‏ نیروی کار متخصص می ‏باشد میزان بکارگیری نیروی کار مردان‏ را در مقابل نیروی کار زنان افزایش داده‏اند. (مانیان، 1367)
2-9-4 مضرات سرمایه‏گذاری خارجی:
سرمایه‏ گذاری شرکت‏ های چندملیتی و کشورهای‏ بزرگ صنعتی در ممالک در حال توسعه بیش‏از آنکه به استفاده‏ی‏ کشورهای جهان سوم باشد، نفع کشورهای مادر را در بردارد.
کشورهای بزرگ صنعتی از طریق سرمایه‏ گذاری، نه‏ تنها صنایع داخل کشور خود را فعال نموده‏اند بلکه تولید و صدور کالاهای مصرفی را به سمت تولید و صدور کالاهای‏ واسطه ‏ای و سرمایه‏ ای جهت داده‏اند. بدین وسیله توانسته ‏اند بازار جهانی تولیدات کالاهای سرمایه‏ای و واسطه‏ای را مستقیما و بازار کالاهای مصرفی را از طریق شعب خود در کشورهای در حال توسعه در اختیار خود قرار دهند.
طبق یک بررسی که‏ توسط دانشگاه هاروارد انجام گرفته، مشخص گردیده است که‏ سرمایه‏گذاری خارجی باعث تولید بیشتر، توسعه‏ی صادرات‏ و افزایش سرمایه‏گذاری داخلی در این کشور گردد. بدین‏ وسیله می‏توان بیان کرد که سرمایه‏گذاری‏های خارجی کشورهای‏ بزرگ صنعتی روشی است برای تسخیر بازارهای جدید بین ‏المللی. (مانیان، 1367)
سوالی که در مورد مناطق آزاد تجاری مطرح می‏گردد، این است که در سرمایه‏گذاری خارجی چه کسانی منتفع‏ می‏گردند؟ شرکت ‏های چندملیتی یا کشورهای میزبان.
سازمان بهره ‏وری آسیائی گروهی را مامور تحقیق‏ در این زمینه نمود. برای این منظور از 37 شرکت خارجی که‏ در مناطق آزاد تجاری مشغول فعالیت هستند سوال فوق الذکر مطرح گردید 5 شرکت به این سوال جوابی ندادند. 27 شرکت‏ گفتند که هر دو طرف معامله به ‏طور متقابل سود می‏برند. در جواب به این سوال هیچ یک از این شرکت ‏ها سود کشور میزبان را به صورت یکطرفه را ذکر نکردند و 5 شرکت نیز گفته است که‏ شرکت‏های چندملیتی به طور یک جانبه منتفع می ‏گردند. این‏ گزارش موقعیت شرکت ‏های چند ملیتی و سود آنها را از این‏ مناطق روشن می‏سازد.
مطالب ذکر شده تنها نشان‏ دهنده ‏ی اثرات اقتصادی‏ شرکت ‏های چندملیتی و سرمایه‏ گذاری خارجی بوده است‏ درحالیکه نفوذ سیاسی و اجتماعی این شرکت‏ ها در کشورهای‏ جهان سوم مقوله‏ی دیگری است که می ‏باید مورد بررسی کامل‏ قرار گیرد.
2-10 نگاه کلی به منطقه آزاد اروند
2-10-1 تاریخچه منطقه آزاد اروند
منطقه آزاد تجاری صنعتی اروند طبق مصوبه مجلس محترم شورای اسلامی در تاریخ 4/5/83، تاسیس شد. این منطقه ، محدوده ای نزدیک شهرهای آبادان و خرمشهر – که اولی بدلیل تاسیس پالایشگاه آبادان در سال 1912 میلادی یکی از شهرهای بزرگ صنعتی کشور محسوب و دومی بدلیل وجود اولین بندر تجاری کشور از دیر باز دارای موقعیتی ممتاز نسبت به سایر نقاط و شهر های بندری کشور بوده است و همچنین جزیره زیبای توریستی مینو را در بر می گیرد.
منطقه آزاد اروند در شمال غربی خلیج فارس به وسعت بیش از 165 کیلومتر مربع در محل تلاقی اروند رود و کارون و دارای مرز مشترک با کشورهای عراق و کویت می باشد. این منطقه از دیرباز به دلیل وجود آب شیرین رودهای کارون و اروند، امکانات حمل و نقل جاده ای، ریلی و دریایی از مناطق مرزی و نفت خیز کشور بوده ومنجر به ایجاد اولین پالایشگاه نفتی خاورمیانه و بزرگترین بندر تجاری کشور شده است.
مهمترین مزیت های منطقه دستیابی سریع ، آسان و ارزان به بازارهای منطقه ای و جهانی از طریق جاده، ریل، دریا و هوا، تولید بیش از 90 % برق آبی کشور در منطقه، انرژی ارزان، امکان ترانزیت کالا به کشورهای منطقه، امکانات و تاسیسات زیربنایی صنعتی و شهر، فرودگاه بین المللی آبادان، بندرگاه، بندر خرمشهر با ده اسکله فعال و قابل افزایش، شکل گیری بازارچه مرزی شلمچه جهت ورود و خروج کالا و مسافر، وجود پالایشگاه آبادان، وجود زیرساخت شبکه راهی و ارتباطی ریلی در منطقه و برخورداری از پتانسیل گسترش شبکه راه آهن، نزدیکی بندر امام و بندر ماهشهر به منطقه آبادان و خرمشهر و ایجاد فرصت های استفاده از تسهیلات بنادر فوق می باشد.
منطقه آزاد اروند در شمال غربی خلیج فارس و اقع است و برای ذخیره سازی، ترانزیت و حمل مجدد کالا به عراق، ترکیه و قفقاز است و همچنین برای تآسیس کلیه صنایع و بخصوص صنایع نفت و گاز و پتروشیمی محلی مناسب است و دارای کلیه زیر بناهای پیشرفته و خدمات عمومی است.
فرودگاه آبادان که به عنوان فرودگاه بین المللی به ثبت رسیده است می تواند نقطه ای برای ارتباط خلیج فارس با آسیای میانه و قفقاز به حساب آید.
جزیره مینو به عنوان بخشی از منطقه آزاد اروند از سرمایه گذاران برای ایجاد تآسیسات توریستی استقبال می کند.
منطقه آزاد اروند در شمال غربی خلیج فارس و جنوب غربی استان خوزستان با وسعت بیش از 173 کیلومتر مربع در محل تلاقی اروند رود و کارون واقع و دارای مرز مشترک با کشورهای عراق و کویت است.
این منطقه بر اساس طرح جامع تهیه شده شامل 3 بخش اصلی شهرکهای صنعتی خرمشهر و آبادان، شلمچه و جزیره مینو است از کل مساحت اراضی این منطقه 8600 هکتار به فعالیت های صنعتی و 4800 هکتار به سایر بخش ها در زمینه بازرگانی گردشگری و اداری و 3800 هکتار به بخش های بندری، انبارداری و و ترانزیت اختصاص یافته است.
وجود آب شیرین فراوان و رودهای بهمنشیر، کارون و اروند، امکانات نسبتا مطلوب حمل و نقل جاده ای، ریلی، دریایی و هوایی به داخل و خارج کشور و فرودگاه بین المللی آبادان و فاصله کم با کشورهای همجوار از مزیت های منحصر به فرد منطقه آزاد اروند است.
سازمان منطقه آزاد اروند پس از طی مراحل قانونی و تصویب مجلس شورای اسلامی در تاریخ 4/5/1383 فعالیت خود را آغاز نمود و محدوده قانونی ان متعاقبا در تاریخ 18/4/1384به موجب مصوبه هیئت دولت تعیین گردیده است. این منطقه بخش هایی را از شهرستان آبادان و خرمشهر که دارای زیرساخت های صنعتی، تجاری و گردشگری است در خود جای داده و موقعیتی ممتاز نسبت به سایر نقاط کشور دارا است. این موقعیت ممتاز از یک نگاه و احساس ملی برخوردار بوده و امید آن می رود که منطقه آزاد تجاری – صنعتی اروند به یکی از بزرگترین مناطق تجاری، صنعتی و گردشگری خاورمیانه تبدیل شود.
منطقه آزاد اروند در چهارم مردادماه سال 1383 فعالیت خود را به طور رسمی آغاز کرد. این منطقه بخش هایی از شهرستان آبادان و خرمشهر که دارای زیرساخت های صنعتی، تجاری و توریستی است را در خود جای داده و موقعیتی ممتاز نسبت به سایر نقاط کشور دارا است. این موقعیت ممتاز یک نگاه ملی است. منطقه آزاد تجاری، صنعتی اروند می رود تا به بزرگترین منطقه تجاری، صنعتی و گردشگری خاورمیانه تبدیل شود.
منطقه آزاد اروند در شمال غربی خلیج فارس به وسعت بیش از 173کیلومترمربع در محل تلاقی اروند رود و کارون واقع و دارای مرز مشترک با کشورهای عراق و کویت است. این منطقه از دیرباز به دلیل وجود آب شیرین فراوان و رودهای بهمنشیر، کارون و اروند، امکانات حمل و نقل جاده ای، ریلی، دریایی و هوایی به داخل و خارج کشور و با وجود فرودگاه بین المللی پیشرفته آبادان و به دلیل فاصله کم با کشورهای همجوار از مزیت های منحصر به فرد منطقه آزاد اروند است.
بندر خرمشهر در محدوده منطقه آزاد اروند واقع است. وسعت بندر خرمشهر 220هکتار در محل تلاقی اروند رود و رودخانه کارون قرار دارد. در این راستا سازمان بنادر و کشتیرانی جهت تحقق بخشیدن به فعالیت کشتیرانی، تجاری، صنعتی و اقتصادی در منطقه، فعالیت خود را براساس مصوبه شماره 85382/ت 18251/ک مورخه 30/4/76 شورای عالی مناطق آزاد تجاری، صنعتی با برخورداری از امکانات وسیع، آمادگی خود را برای ارائه خدمات نگهداری و انبارداری و تولید کالا به بازرگانان و صاحبان صنایع و معادن آغاز و از سرمایه گذاران داخلی و خارجی به منظور سرمایه گذاری در این منطقه مهم اقتصادی دعوت به عمل می آورد.
فاصله بندر آبادان تا دهانه رودخانه اروند 50مایل و تا راه آهن خرمشهر 15کیلومتر است. این بندر توانایی جا به جایی 300 نفر در روز را دارد که در آینده ای نزدیک این تعداد به 700 نفر می رسد. همچنین انعطاف پذیری در پذیرش شناورها در بندر آبادان از 20تن تا پنج هزار تن است. از مزیت ها و استعدادهای این بندر می توان به مواردی چون نزدیکی به کشورهای عراق و کویت جهت مبادلات تجاری و بازرگانی به بندر امام خمینی (ره) برای ترانزیت یا ترانشیب کالا، وجود امکانات شهری شامل هتل، نزدیکی به فرودگاه و راه آهن، وجود پایانه مسافری دریایی و همجواری پالایشگاه و پتروشیمی آبادان اشاره کرد.این منطقه در کنار تالاب بین المللی شادگان که یکی از بزرگترین تالابهای جهان میباشد قرار دارد وجود زمینهای پست و هموار و رودخانه های پر آب و قدیمیترین سیستم آبیاری جهان باعث شده است که شاهد چشم اندازهای زیبایی باشیم. و وجود موقعیت های خاص طبیعی در جغرافیای سیاسی امکان هرگونه فعالیت اقتصادی را فراهم مینماید. (مقدسی، 1389)
2-10-2 ویژگی های جمعیتی منطقه آزاد اروند
جمعیت شهرستان های آبادان و خرمشهر بر اساس آمار سرشماری نفوس و مسکن سال 1385 حدود 434816 هزار نفری می باشد. و نرخ بیکاری در آبادان و خرمشهر به ترتیب 7/26 و20% است که نشان دهنده عدم موفقیت نسبی منطقه آزاد در زمینه ایجاد اشتغال در این شهرها می باشد. به طوری که منطقه آزاد اروند تنها 23% از کل اشتغال ایجاد شده مناطق کشور در برنامه چهارم توسعه را به خود اختصاص داده است.
2-10-3 موقعیت جغرافیایی شهرستان های آبادان و خرمشهر
شهرستان آبادان، شبه جزیره ای بسیار زیبا است به طول ۴۶ کیلومتر و عرض بین ۳ تا ۲۰ کیلومتر و در ۱۱۰ کیلومتری اهواز در دهانه ورودی خلیج فارس قرار دارد. شهر آبادان مرکز شهرستان بین ۳۰ درجه و ۲۲دقیقه و ۳۰ ثانیه عرض شمالی و ۴۸ درجه و ۱۲ دقیقه و ۳۰ ثانیه درازای خاوری از نصف النهار گرینویچ قرار گرفته و بلندی آن از سطح دریا ۲ متر است. شهرستان آبادان حدود ۱/۲۰۶۳ کیلومتر مربع مساحت دارد.
شهرستان آبادان پر آب ترین شهر استان خوزستان به حساب می آید چرا که دو رودخانه اروند و بهمنشیر در آن جریان دارند و با وجود پالایشگاه نفت، کارخانه پتروشیمی و با دسترسی آن به آب های آزاد جایگاه مهمی در اقتصاد کشور به خود اختصاص داده است. ایجاد منطقه آزاد صنعتی و تجاری اروند در شهرهای آبادان و خرمشهر در سال های اخیر اهمیت و موقعیت تاثیرگذار این دو شهر را دو چندان کرده است.
خرمشهر در منتهی الیه جنوب غربی کشور ایران و در استان خوزستان حاشیه خلیج فارس (۳۰ درجه شمالی و ۴۸ درجه شرقی ) قرار دارد و ۲۳ کیلومتر مربع مساحت دارد. خرمشهر به جهت واقع شدن در مجاورت خلیج فارس و کشور عراق، از اهمیت استراتژیک اقتصادی، تجاری و سیاسی ویژه ای برخوردار است. این شهر در انتهایی ترین نقطه استان خوزستان قرار گرفته و اسکله های آن در کرانه های رودخانه اروند رود جای گرفته است. (http:www.arvandfreezone.com)
2-10-4 آب و هوا
این شهر دارای آب و هوای گرمسیری است. میانگین دما در آبادان حدود ۲۵٫۴ درجه سانتیگراد میباشد که حاکی از گرمای زیاد به دلیل تابش خورشید و در عرض جغرافیایی کم است.مقدار بارندگی سالیانه آبادان نیز بسیار کم است. هوای گرم و تابش جدید باعث تبخیر آب در سطح رود کارون میشود، و به دلیل مسطح بودن اراضی رطوبت حاصل از تبخیر در تمام ناحیه توزیع میشود و نسبت به شهرهای شمالی منطقه مانند اهواز دارای رطوبت بیشتری است. باد نیز به عنوان عنصر اقلیمی نقش مهمی در مجموعه زیستی دارد.
باد اصلی منطقه، باد شمال غربی است که در تمام فصول سال در حال وزیدن بوده ولی در تابستان دارای شدت بیشتری است. وزش این باد باعث غبارآلوده شدن منطقه می شود. باد جنوبشرقی یا باد شرقی در فصل تابستان و بهار باد غالب منطقه بوده و با وزش آن هوای منطقه گرم و مرطوب میشود.
(http:www.arvandfreezone.com)

2-10-5 منابع آب های سطحی در منطقه آزاد اروند
اروند رود
اروند در ۱۱۰ کیلومتری شمال غربی آبادان و منطقه القرنه عراق در ۶۴ کیلومتری شمال بصره از بهم پیوستن دو رود دجله و فرات تشکیل می گردد و در نزدیکی خرمشهر محل پیوستن نهر خین به اروند رود مرز مشترک ایران و عراق محسوب می شود.
بهمنشیر
بهمنشیر نام کنونی یکی از شاخه های رود کارون در استان خوزستان است. رود کارون پس از رسیدن به شهر خرمشهر به دو شاخه تقسیم می شود، شاخه نخست به سوی اروندرود در مرز ایران و عراق رفته، و پرآب ترین دهانه یا بهمن شیر، در امتداد اروندرود به خور بهمنشیر و سپس به خلیج فارس میریزد. درازی رود بهمن شیر حدود ۹۰ کیلومتر، عرض آن ۶۰۰ متر و عمق آن حدود ۴ متر است.

کارون
دشت خوزستان از لحاظ منابع آب سطحی بسیار غنی بوده و کارون، پرآب ترین رودخانه کشور در این دشت جاری است که طول این رودخانه در جلگه خوزستان ۲۵۰ کیلومتر می باشد. با توجه به عبور رودخانه کارون، یکی از بلندترین و پرآب ترین رودخانه های کشور از منطقه آزاد اروند و نیز همجواری و عبور رودخانه های اروند صغیر و اروند کبیر و رودخانه بهمنشیر از منطقه آزاد اروند، شناخت کلی منابع آب در این منطقه با درنظر گرفتن منابع آب سطحی و آبهای زیرزمینی به عنوان منابع تامین آب ضروری می باشد.

2-10-6 راه های ارتباطی و حمل و نقل در منطقه آزاد اروند
جاده تهران – خرمشهر این راه به طول 1001 کیلومتر کوتاهترین فاصله بین تهران تا خلیج فارس میباشد. بواسطه عبور از سرزمین پربرکت و نفت خیز خوزستان از اهمیت خاصی برخوردار است. بعلاوه چون بندر خرمشهر یکی از بنادر مهم تجاری ایران می باشد و بیشتر کالای تجاری بوسیله این راه حمل میگردد از این رو راه موصوف بیش از سایر راه های ایران ارزش و اعتبار اقتصادی داشته که متوسط ترافیک روزانه راه حدود22390 وسیله نقلیه بوده که حدود13937 دستگاه آن را ماشین های سنگین و 4853 دستگاه دیگر را ماشین های سبک تشکیل می داده بود. (مقدسی، 1389)

2-10-7 راه آهن
شبکه های راه آهن در سیستم ملی به منزله شریان های پیکر انسانی است و توسعه اقتصادی هر کشور مناسب با گسترش شبکه های ارتباطی آنست با توجه به این امر ایجاد شبکه راه آهن علاوه بر فراهم آوردن تسهیلات لازم برای مردم و مسافرت آنها به نقاط مختلف، در بالابردن سطح اقتصاد این کشور و ایجاد تحرک به منظور افزایش میزان تولیدات در عمران و آبادی و بهبود وضع اجتماعی مردم این کشور نقش اساسی را به عهده داشته است. محصول زرخیزترین جلگه های جنوب یعنی خوزستان را در دسترس مناطق دیگر کشور قرار می داده است. این خط سراسری در طول مسیر خود از اهواز، اندیمشک، دورود، اراک، قم، تهران، گرمسار، ساری میگذرد. راه آهن سراسری ایران در جنوب علاوه بر ارتباط مستقیم با دریای آزاد و حمل کالاهای وارده به بنادر خوزستان قسمت اعظم نفت و مواد نفتی مصرف داخله و همچنین سایر محصولات صنعتی و کشاورزی شهرستان های جنوبی را به نواحی داخلی ایران می رساند.

2-10-8 فرودگاه ها و شرکت های هواپیمایی منطقه آزاد اروند
فرودگاه آبادان در واقع پس از فرودگاه مهرآباد تهران قدیمی ترین فرودگاه بین المللی کشور است. این فرودگاه دارای 2 باند پرواز و سالن های وسیع و با ظرفیت، جهت عملیات ورود و خروج مسافران داخلی و خارجی است. به زودی با تغییرات عمده عمرانی که در بخش های cip و vip صورت گرفته شرایطی بسیار مطلوب تر از گذشته برای پذیرش بار و مسافر را خواهد داشت. مزیت های فرودگاه بین المللی آبادان شامل ،داشتن شرایط پذیرش هواپیمای غول پیکر اعم از مسافری و باری، دارای بزرگ ترین ترمینال مکانیزه کارگو در ایران که در سال 84 ساخت آن آغاز شده و در سال 85 عملیاتی می شود، فرودگاه بین المللی آبادان در حال جداسازی اماکن تجاری- صنعتی و فنی خود بوده و به زودی طرح های مذکور به بخش خصوصی جهت ساخت بازار، سوله های تعمیرات و دپو نگهداری هواپیماها و… واگذار خواهد شد.

2-10-9 بندر خرمشهر
بندر خرمشهر در محدوده منطقه آزاد اروند واقع است. وسعت بندر خرمشهر 220هکتار در محل تلاقی اروند رود و رودخانه کارون قرار دارد. در این راستا سازمان بنادر و کشتیرانی جهت تحقق بخشیدن به فعالیت کشتیرانی، تجاری، صنعتی و اقتصادی در منطقه، فعالیت خود را براساس مصوبه شماره 85382/ت 18251/ک مورخه 30/4/76 شورای عالی مناطق آزاد تجاری، صنعتی با برخورداری از امکانات وسیع، آمادگی خود را برای ارائه خدمات نگهداری و انبارداری و تولید کالا به بازرگانان و صاحبان صنایع و معادن آغاز و از سرمایه گذاران داخلی و خارجی به منظور سرمایه گذاری در این منطقه مهم اقتصادی دعوت به عمل می آورد.

2-10-10 بندر آبادان
فاصله بندر آبادان تا دهانه رودخانه اروند 50مایل و تا راه آهن خرمشهر 15کیلومتر است. این بندر توانایی جابه جایی 300 نفر در روز را دارد که در آینده ای نزدیک این تعداد به 700 نفر می رسد. همچنین انعطاف پذیری در پذیرش شناورها در بندر آبادان از 20 تن تا پنج هزار تن است. از مزیت ها و استعدادهای این بندر می توان به مواردی چون نزدیکی به کشورهای عراق و کویت جهت مبادلات تجاری و بازرگانی به بندر امام خمینی (ره) برای ترانزیت یا ترانشیب کالا، وجود امکانات شهری شامل هتل، نزدیکی به فرودگاه و راه آهن، وجود پایانه مسافری دریایی و همجواری پالایشگاه و پتروشیمی آبادان اشاره کرد.
این منطقه در کنار تالاب بین المللی شادگان که یکی از بزرگترین تالاب های جهان می باشد قرار دارد وجود زمین های پست و هموار و رودخانه های پر آب و قدیمی ترین سیستم آبیاری جهان باعث شده است که شاهد چشم اندازهای زیبایی باشیم.

2-10-11 زراعت و باغداری در منطقه
شهرهای آبادان و خرمشهر از جمله شهرهای پر آب کشور به جهت گسترش فعالیت های کشاورزی هستند. این ناحیه به لحاظ کشت انواع محصولات جالیزی گرمسیری و صیفیجات حبوبات و دانه های روغنی استعداد مناسبی دارد. تقریباً تمامی سطح زمین های مستعد در شهرستان آبادان و اندکی در شهرستان خرمشهر زیر کشت درختان میوه ، خرما و نهال کاری درختان مختلف میوه است. در آبادان بخش عمده باغات نخلستان است و فقط بخش کوچکی به پرورش درختان انگور اختصاص دارد. در خرمشهر مقدار قابل مشاهده ای مرکبات، انگور و میوه های دیگر در باغ های این شهرستان به عمل آمده است .
وجود پاره ای از باغات کوچک از قبیل موز، کنار، انار، انجیر و مرکبات نشان می دهد که این ناحیه به لحاظ باروری محصولات گرمسیری و نیمه گرمسیری بسیار مستعد می باشد. همچنین با توجه به نوع اقلیم ناحیه امکان کشت و بهره برداری محصولات دوبار در طول نیز دارد. همچنین وجود سه رودخانه پر آب کشور مانند کارون، بهمنشیر، و اروند رود باعث تحول اساسی در کشاورزی منطقه شده است. اجرای طرح جامع آب رسانی آبادان و خرمشهر مقدار هزاران هکتار از اراضی شهرهای مزبور را جهت کشت و کشاورزی تامین خواهد داد. (http:www.arvandfreezone.com)

2-10-12 توریست و جاذبه های گردشگری در منطقه
خوزستان از دیرباز به واسطه داشتن جاذبه های فراوان توریستی و گردشگری چه از بعد داشتن اماکن متعدد تاریخی و چه از بعد برخورداری از تنوع اقلیمی، بومی و نژادی و پراکندگی فرهنگ ها و زبان ها و چه از بعد داشتن منابع و ذخایر و داشتن بزرگترین مجموعه های صنعتی و فراوری در کشور یکی از استان هایی است که برای گردشگران جذابیت های فراوانی دارد. منطقه آزاد اروند هم اکنون جذابیت های فراوانی برای مسافران و گردشگران داخلی و خارجی داشته و جهت سرمایه گذاری در این زمینه از پتانسیل خوبی برخوردار است علاوه بر موارد فوق یکی دیگر از مهم ترین دلایل مسافرین و بازدیدکنندگان از این منطقه یادآوری سالهای دفاع مقدس و جنگ تحمیلی است که همه ساله از تمام نقاط ایران و جهان گردشگران فراوانی در قالب کاروان های راهیان نور برای بازدید از مناطق جنگ تحمیلی به این ناحیه سفر می کنند که تعداد این گردشگران در سال بالغ بر 1500000 نفر می باشد. از جاذبه های دیگر منطقه آزاد اروند جزیره مینو است. جزیره مینو بین اروندرود و اروند رود کوچک (بهمن شیر) در نزدیکی مرز بین ایران و عراق و در نزدیکی آبادان و در حاشیه شرقی آن واقع شده است. این جزیره به وسیله یک پل به آبادان متصل می شود. رودخانه های کوچک زیادی در جزیره مینو جریان دارند. که باعث شده به جزیره مینو، ارون نیز بگویند همچنین وجود گیاهان باعث تاسیس یک منطقه توریستی تفریحی درحاشیه جنوب شرق جزیره مینو شده است.(دیده وری،1390)

* بازارهای آبادان
بازارهای آبادان عبارتند از بازار کویتی ها، بازار امیری، بازار احمد آباد، بازار ته لنجی ها، بازار مرکزی، بازار درجه یک ماهی فروشان و بازارچه ها متعدد دیگر… آبادان با همجواری خود با کشورهای خلیج فارس و داشتن صادرات و واردات کالا از طریق لنج و کشتی دارای بازارهای متنوع و متعدد و با قیمت های مناسب است که سبب شده است مردم از شهرستان ها و استان های دیگر برای خرید و سیاحت به این شهر سرازیر شوند. استقبال برای سفر به آبادان موجب شده است تا بازارهای این شهر رونق بگیرند و تجارت آن نسبت به دیگر شهرهای استان چشمگیر باشند.
* موزه آبادان
موزه آبادان یکی از موزه های کهن ایران است. این موزه در سال 1338 با مجموعه آثاری از دوره مقابل تاریخ و آثاری از دوره های متاخر تا دوره قاجاریه و نیز آثاری از هنرمندان کارگاه های هنرهای سنتی افتتاح شد. در برپایی این موزه مرحوم علی هانیال مساعدت بسیار کرد. ساختمان موزه با الهام از معماری سنتی ایران شکل گرفته است.
* کلیسای ارامنه (کلیسای قاراپت مقدس)
کلیسای ارامنه آبادان بنایی مربوط به دوره پهلوی است و در آبادان، ابتدای خیابان زند، جنب مسجد بهبهانی ها واقع شده است. این کلیسا در سال 1958 میلادی (1336 هجری شمسی) بنا شده و بزرگترین تالار اجتماعات ارامنه مقیم آبادان محسوب می شده است. شاید برخی فکر کنند که حضور این همه مکان مقدسه در شهر آبادان ریشه در صنعتی بودن این شهر و حضور بیگانگان در یک قرن اخیر داشته باشد اما با نگاهی به تاریخچه این شهر و آنچه که در کتب گذشتگان بر جای مانده درمی یابیم که حضور این همه ادیان در این شهر باستانی ریشه در هزاره های پیشین دارد.
ابن بطوطه جهانگرد مسلمان که در قرن هشتم هجری از این شهر دیدن کرده به وجود مساجد، معابد و رباط های بسیار در آبادان اشاره دارد و اسطخری در بیش از هزار سال پیش این شهر را شهری مسلمان با حضور پیروان از سایر ادیان معرفی می کند.
* مسجد (موزه) رانگونی ها
مسجد جامع رانگونی ها در حدود سال 1300 در جنوب غربی پالایشگاه آبادان و در کنار اروند و نقطه صفرمرزی همجوار با شکور عراق ساخته شده است. این مسجد باموافقت شرکت نفت، توسط کارگردان پاکستانی پالایشگاه آبادان ساخته شده است.
مسجد رانگونی ها با تقاضای عده ای از مسلمانان شبه قاره هند که عمدتا مهاجرانی از اهالی رانگون پایتخت میانمار بوده و در پالایشگاه نفت آبادان مشغول به کار بوده اند احداث شده و به همین دلیل مسجد رانگونی ها نامیده می شود.
مسجد رانگونی ها، به سبک معماری شبه قاره هند با گچبری هایی زیبا و برجسته و ارائه هایی سیمانی و منحصر به فرد دارای شبستان، حیاط اصلی و ماذنه و در پیشانی بنا نقشینه ای منقش به آیه "بسم الله الرحمن الرحیم" است. تزیینات مسجد رانگونی ها شباهت زیادی به گچ بری برهشته دارند با این تفاوت که با سیمان انجام گرفته و در واقع سیمان بری است.
گفته می شود بعضی از مصالح ساختمانی، خاصه رنگ های به کار رفته اولیه در نقش و نگاره ها از هندوستان تامین شده است. یکی از ویژگی های بارز مسجد، محراب گلگونه ای است که به شیوه خاصی ایجاد شده است. محراب در میان انبوهی از اشکال هندسی و نقوش اسلیمی تزیین شده است.
رنگ های گوناگون و طرح های نقش بسته بر دیوارهای محراب نمادی از بهشت برین است. متولی مسجد شیخ عبدالرشید مندل بود و امامان جماعت آن، شیخ قادری هندی، حاج آقا رنگونی و سپس محمد اسلم راجا بودند.
* سینما نفت
از جمله بناهای فرهنگی تاریخی آبادان است که طراحی کلی آن تداعی کننده هیبت یک شیر نشسته است که از قدیم این بنا را به نگهبان شهر آبدان معروف کرده است.
ساختمان سینما نفت پیش از جنگ جهانی دوم آغاز و با نام سینما تاج در سال 1323 گشایش یافت. این سینما که نمای آجر قرمز دارد، در آبادان، محله بوارده جنوبی واقع شده است.
* پل کابلی آبادان
پل کابلی آبادان نخستین پل کابلی واقع در خشکی جهان نام گرفته است و در محله کوی فرهنگیان و به اسم رایج (تانکی ابوالحسن) در بین مردمان این شهر شناخته می شود که تقریبا در مرکز جغرافیای این شهرستان و یکی از ورودی های اصلی شهرستان و در کنار پلی اصلی که از رودخانه بهمنشیر عبور می کند قرار دارد.
* اروند رود
اروند رود رودخانه پهناوری است در جنوب غربی ایران و در مرز ایران و عراق. این رودخانه مرزی از رودهای فرات، دجله و کارون تشکیل شده است. رودخانه فرات از بلندی های سرزمینی قفقاز (ارمنستان) سرچشمه می گیرد و از پیوستن رودهایی که از فلت ایران و کشور کنونی ترکیه، سرچشمه می گیرند، تشکیل می شود. در حدود 60 درصد از آب رودخانه دجله هم از کوه های زاگرس (ایران) سرچشمه می گیرد. با توجه به آبدهی دجله و فرات، حدود 40 درصد از آب رودخانه ای که از پیوستن این دو رودخانه تشکیل می گردد، از سرزمین کنونی ایران تامین می شود.
میزان زیادی از آب رودخانه های فرات و دجله در اثر سدسازی کاهش یافته است اما اروند رود هنگامی ارزش واقعی کشتی رانی پیدا می کند که رودخانه کارون، یعنی بزرگترین رودخانه ایران، بدان می پیوندد.
این رود هم از ریزش رودخانه های دجله، فرات و سپس کارون تشکیل شده است. دجله و فرات پیش از پیوستن به کارون در شهر قرنه در 375 کیلومتری بغداد به هم می پیوندند. درازای اروند رود از قرنه تا ریزشگاه آن در خلیج فارس 190 کیلومتر است. ریزشگاه اروند رود در میان شهرهای ایرانی اروند کنار و شهر عراقی فاو است.
* جزیره مینو
یکی از مهمترین جاذبه های گردشگری آبادان جزیره زیبای مینو است که برای هر مسافری می تواند سفری خاطره انگیز به یادگار بگذارد، به ویژه شب های این جزیره بسیار دیدنی و جذاب است. این جزیره در گذشته صلوح نام داشته و بین آبادان و خرمشهر واقع شده که دو شاخه اروند رود آن را فرا می گیرد. این جزیره دارای 10 متر ارتفاع از سطح دریاست و در فاصله 10 کیلومتری خرمشهر قرار دارد.
مینو، شهر کوچکی است که در آن قرار گرفته و بزرگترین آبادی این جزیره است. این شهر جمعیتی در حدود 13,000 نفر دارد و تفریحگاهی برای مردم آبادان و خرمشهر به حساب می آید. در جزیره مینو پنج نهر جریان دارد که دوتای آنها از رود جرف و سه تای آنها از اروند رود منشعب می شوند. این جزیره از معدود نقاط جهان است که آبیاری زمین های کشاورزی آن به وسیله برکشند و فروکشند آب انجام می شود و به هیچ وسیله دیگری نیاز نیست. بخش عمده ای از این جزیره از نخلستان پوشیده شده که محیط مناسبی برای زیست پرندگان مهاجر است. همچنین نیزارهای انبوه آن پناهگاه حیوانات وحشی مانند گراز است. بسیاری از ساکنان مینو را اعراب تشکیل می دهند و به همین سبب زبان رایج مردمان شهر عربی است. گذر از آب اروند و دیدار اقوام، بزرترین دلمشغولی مردمان دو سوی مرز را شکل می دهد.
در جزیره مینو چند رستوران سنتی وجود دارد که ماهی کباب های آنها بسیار لذیذ است. ماهی حلوا که در تنور مخصوص پخته شده است، منوی اصلی غذاهای این رستوران هاست. تنور و روش پخت این ماهی، شبیه به پختن نان تافتون است. ( سایت منطقه آزاد اروند)

2-11 سوغاتی آبادان
* خرما
خرما یکی از سوغاتی های استان های جنوبی کشور و به ویژه آبادان است که دارای خواص و انواع مختلفی است و از جمله آنها می توان به سعمران، برحی، گنطار، بریم و زاهدی اشاره کرد. خرمای آبادانی که اندازه گیلاس درشت است از طعم بسیار لذیذی نسبت به سایر خرماها برخوردار است و برخی به آن خرمای آلویی نیز می گویند. پیریانی، بریمی، کبکاب، حلاوی، حمراوی، دیری، سرخ، سویدانی، عروی، فرسی، زاهدی، قصبی، گنطار، لیلو، مجول و مکنوم نیز از دیگر انواع خرمای این مناطق به شمار می روند.
* ماهی
از سوغای های رایج و مشهور آبادان، ماهی های خوش طعم خلیج فارس است که از انواع ماهی های رایج این شهر می توان به حلوا سفید (زبیدی)، راشگو، شوریده، شانگ، زبان، سنگ سر، میش، هامور، کفشک، صبور، قباد و شیر اشاره کرد.
* ادویه جات
در میان سوغات آبادان، شاید ادویه بیشتر از سایر ارمغان های این شهر توجه مسافران را به خود جلب کرده است. اصولا مردم آبادان با توجه به طبع جنوبی و دریایی خود و نوع غذاهایی که خاص این مناطق است علاقه فراوانی به مصرف ادویه جات به ویژه ادویه جات تند هندی و پاکستانی دارند که شامل ادویه کاری هندی، زردچوبه، ادویه کاری خورشتی، ادویه کاری مرغ و ماهی، ادویه ترشی و … می شود. البته این نوع فلفل خاص به نام "پاپریکا" نیز در این منطقه طرفدار دارد. در بازار آبادان، ادویه های تازه که به وسیله لنج از هندوستان آورده می شود با قیمت مناسب به فروش می رسد.
* حصیربافی صنعتی ماندگار
در زمان حاضر رایج ترین و پر استفاده ترین صنایع دستی آبادان جاروب هایی است که به وسیله برگ درخت خرما (شعف) بافته می شود. کلاه حصیری آفتابی، زیرانداز حصیری، بادبزن، سبد نان و خورجین خرما از دیگر صنایع دستی آبادان است که اینها نیز از برگ درخت خرما درست می شود. سوغاتی های حصیری را می توان در مغازه های آبادان تهیه کرد. ( سایت منطقه آزاد اروند، 1388)

2-12 خوراکی های محلی منطقه آزاد اروند
غذاهای سنتی آبادان در عین سادگی طعمی فرا تر از تصور را داشته و هر رهگذری را شیفته خود می کند، چراکه در هر جای ایران سخن از ادویه جات آبادان، ماهی آبادان، فلافل، سمبوسه و پاکورای آبادان است.
این خوراکی ها، خوش طعمی خود را در سادگی خود نهان کرده اند، چراکه با کمترین هزینه ها و ساده ترین راه ها برای طبخ، در بین مردمان جنوب طرفداران بی شماری دارند.
* قلیه ماهی
"قلیه ماهی" شاید شناسنامه غذاهای سنتی آبادان باشد، چراکه هرچه به آبادان و ذائقه آبادانی مربوط است در این خوراکی خوش طعم وجود دارد. غذایی خورشت گونه که عطر سبزی جات و ادویه جات و طعم ماهی خوش خوراک جنوب آن زبانزد خاص و عام است.
* میگو، ماهی ها به ویژه صبور
ماهی صبور یک نوع ماهی با پولک های براق در دو نوع رودخانه ای و دریایی در این شهر یافت می شود که مردم این خطه رغبت به میل به نوع رودخانه ای این ماهی دارند.
این ماهی در شهرهای اطراف نیز طرفداران بسیاری دارد؛ مردمان جنوب این ماهی را بیشتر در ایام تعطیل و به ویژه روزهای آخر هفته سرو می کنند.
این وعده غذایی تنوری و به صورت شکم پر متشکل از سبزیجات معطر، سیر، تمر هندی و ادویه جات مخصوص پخت و آماده می شود.
* فلافل
"فلافل آبادان" یک لفافه بسیار ساده، اما با فوت و فن های خاص خود!
این خوراکی گرچه بسیار ساده است و مواد لازم آن تنها نخود است، اما طرز تهیه خمیرمایه و سرخ کردن آن را فقط در آبادان می توان یافت.
* سمبوسه
"سمبوسه" از دیگر غذاهای ساده و خوشمزه این خطه است که ترکیباتی از نان، سیب زمینی، سبزی و ادویه جات را داراست، این خوراکی نیز در عین سادگی و ارزانی دارای طعمی بسیار دلچسب است و به سادگی نمی توان از کنار آن گذشت.
* پاکورا
"پاکورا" نیز خوراکی لقمه ای مانند است که با خمیرمایه ای بسیار آسان طبخ می شود و با به کارگیری ادویه جات مخصوص این شهر توانسته جایی را در ذائقه مردمان این سرزمین برای خود پیدا کند. آبادان، به واسطه ورود ادویه جات مخصوص طبخ غذا، و با شناسایی ذائقه مردمان این آب و خاک، چنین غذاهایی را به کشور معرفی کرده و مکان هایی مخصوص عرضه چنین مواد غذایی را در خود جای داده است. (سایت منطقه آزاد اروند، 1388)

2-13 هتل های محدوده منطقه آزاد اروند
* هتل کیوان آبادان
یکی از هتل های آبادان هتل کیوان است که خدمات قابل قبولی به گردشگران و مسافران ارائه می دهد. امکانات خوب و قیمت ارزان این هتل از جمله مزیت های آن است. هتل کیوان آبادان در خیابان منتظری این شهر قرار دارد.
درجه هتل: سه ستاره
اتاق دو تخت: 207 هزار تومان
اتاق سه تخت: 257 هزار تومان
اتاق چهار تخت: 318 هزار تومان
* هتل زیتون آبادان
هتل زیتون در نزدیکی هتل کیوان و در خیابان منتظری جنب کادوس 3 واقع شده است. این هتل هم از مراکز اقامتی خوب خوزستان است. کسانی که قصد اقامت در این هتل ها را نداشته باشند می توانند از امکانات آنها مانند رستوران استفاده کنند.
درجه هتل: دو ستاره
اتاق دو تخت: 113 هزار تومان
اتاق سه تخت: 145 هزار تومان
اتاق چهار تخت: 178 هزار تومان
* هتل امیرکبیر آبادان
هتل امیرکبیر آبادان در کنار دیگر مراکز اقامتی این شهر سال هاست به ارائه خدمات گردشگری به علاقه مندان مشغول است و از هتل های خوشنام این شهر به شمار می رود. این هتل هم از امکانات رفاهی و اقامتی مناسبی برخوردار است و رزرو اتاق از طریق تلفن انجام می شود. محل هتل امیرکبیر در خیابان امیری نبش خیابان کاشانی است.
درجه هتل: سه ستاره
اتاق دو تخت: 156 هزار تومان
اتاق سه تخت: 213 هزار تومان
اتاق چهار تخت: 234 هزار تومان

* هتل سبز
یک هتل دو ستاره ولی با امکانات خوب و مناسب در خرمشهر که هر ساله میزبان مسافران زیادی از سراسر کشور است و از معروف ترین هتل ها و مراکز اقامتی خوزستان به شمار می رود. این هتل در فلکه فرمانداری سابق (میدان معلم) بلوار شهدای سازمان آب رو به روی شبکه بهداشت خرمشهر قرار دارد.
درجه هتل: دو ستاره
اتاق دو تخت: 85 هزار تومان
اتاق سه تخت: 135 هزار تومان
اتاق چهار تخت: 180 هزار تومان

* هتل پارسیان آزادی (آبادان)
این هتل که در حال حاضر گران ترین و لوکس ترین هتل شهر آبادان است در سال 1347 با نام هتل پرشین افتتاح شد و اما به دلیل خسارت های جنگ نیاز به بازسازی پیدا کرد. با این بازسازی های تکمیلی، این هتل در سال 1374 مجددا راه اندازی شد. هتل پارسیان آزادی امکاناتی از قبیل رم سرویس، رستوران، چایخانه سنتی، لاندری، خودپرداز، تاکسی سرویس، اینترنت در لابی، نمازخانه، صندوق امانات و سالن کنفرانس را در خود دارد.
هتل پارسیان با چهار ستاره آماده پذیرایی از گردشگران و میهمانان است. فاصله این هتل تا مرکز شهر 10 دقیقه، تا فرودگاه 10 دقیقه همچنین فاصله تا بندر کشتیرانی آبادان 5 دقیقه است.
هتل پارسیان آزادی در منطقه بریم، بلوار آزادی واقع شده است.
درجه هتل: چهار ستاره
اتاق دو تخت: 135 هزار تومان
اتاق سه تخت: 227 هزار تومان
اتاق چهار تخت: 273 هزار تومان

* هتل کاروانسرای آبادان
هتل کاروانسرای پارس آبادان با امکانات ویژه پذیرای میهمانان محترم در شهر آبادان است. خدماتی از قبیل وایرلس، رایگان، چایخانه سنتی، کتابخانه، استخر روباز، آتلیه عکاس، فست فود، رستوران 24 ساعته، سالن بیلیارد و کافی نت را ارائه می دهد. این هتل 4 ستاره درست کنار فرودگاه بین المللی آبادان قرار دارد و از تمامی امکانات لازم و تسهیلات ویژه برخوردار است. هتل کاروانسرای آبادان در فلکه هلال بریم، جنب فرودگاه بین المللی آبادان قرار دارد. (سایت منطقه آزاد اروند، 1388)

2-14 صنایع دستی
ح‍ص‍ی‍ر: ح‍ص‍ی‍رب‍‍اف‍‍ی از ق‍دی‍م‍‍ی ت‍ری‍ن ص‍ن‍‍ای‍‍ع دس‍ت‍‍ی و ش‍‍ای‍د ک‍‍ه‍ن ت‍ری‍ن آن‍‍ه‍‍ا در اس‍ت‍‍ان م‍‍ی ب‍‍اش‍د. ای‍ن ه‍ن‍رـ ص‍ن‍‍ع‍ت در خ‍وزس‍ت‍‍ان ب‍س‍ی‍‍ار پ‍ررون‍ق ب‍وده ب‍ه طور ی ک‍ه ف‍ر آورده ه‍‍ا ی آن در ه‍م‍ه ن‍ق‍‍اط ای‍ر ان ع‍رض‍ه م‍‍ی ش‍ود. ام‍روز در ن‍ق‍‍اط م‍خ‍ت‍ل‍ف خ‍وزس‍ت‍‍ان ه‍ر ج‍‍ا ک‍ه دس‍ت‍رس‍‍ی ب‍ه ب‍رگ ن‍خ‍ل و ن‍‍ی و ت‍رک‍ه ام‍ک‍‍ان پ‍ذی‍ر ب‍‍اش‍د م‍‍ی ت‍و ان ح‍ص‍ی‍رب‍‍اف‍‍ی ر ا دی‍د
م‍ی‍ن‍‍اک‍‍ار ی : م‍ی‍ن‍‍اک‍‍ار ی رو ی طلا از ه‍ن‍ر ه‍‍ا ی خ‍‍اص اس‍ت‍‍ان اس‍ت ک‍ه ت‍وس‍ط ص‍‍اب‍ئ‍ی‍ن م‍ن‍د ای‍‍ی – پ‍ی‍رو ان ح‍ض‍رت ی‍ح‍ی‍‍ی ( ع )- در اس‍ت‍‍ان ان‍ج‍‍ام م‍‍ی ش‍ود. ت‍‍ع‍د اد ی از ه‍ن‍رم‍ن‍د ان ای‍ن رش‍ت‍ه در اس‍ت‍‍ان آو ازه ج‍‍ه‍‍ان‍‍ی د ارن‍د و آث‍‍ارش‍‍ان م‍ن‍ح‍ص‍رب‍ه ف‍رد اس‍ت . آن‍‍ان ب‍‍اظر اف‍ت خ‍‍اص‍‍ی ن‍ق‍ش‍‍ه‍‍ا ی ن‍خ‍ل و ق‍‍ای‍ق رو ان ب‍ررو ی ک‍‍ارون و ک‍‍ارو ان‍‍ه‍‍ا ی ش‍ت‍ر ر ا ب‍ر رو ی م‍ی‍ن‍‍ا ی ری‍خ‍ت‍ه ش‍ده ب‍ر ق‍ط‍ع‍‍ات طلا در آورده و دس‍ت‍ب‍ن‍د، ح‍م‍‍ای‍ل ، گ‍ردن ب‍ن‍د و س‍ی‍ن‍ه ری‍ز، گ‍وش‍و اره و ان‍گ‍ش‍ت‍ر ب‍ه ی‍‍ادگ‍‍ار م‍‍ی ن‍گ‍‍ارن‍د. ای‍ن آث‍‍ار ع‍لاوه ب‍ر ج‍ن‍ب‍ه اق‍ت‍ص‍‍اد ی ، د ار ا ی ارزش ه‍ن‍ر ی ب‍س‍ی‍‍ار ب‍‍الای‍‍ی ه‍س‍ت‍ن‍د.
1. حصیربافی
2. معرق چوب
3. تاکسی درمی
4. سفالگری
5. کیف و چرم
6. درودگری
7. ویترای
8. گلیم وجاجیم بافی
9. تور بافی
10. تهیه سایرمحصولات از برگ درخت نخل. (طرح راهبردی منطقه آزاد اروند، ۱۳۸۷)

2-15 امکانات و قابلیت های منطقه آزاد اروند
– استقرار در حوزه منابع نفت و گاز و حامل های انرژی مثل نیروگاه و پالایشگاه
– اتصال به پیکره سرزمینی
– وجود راه آهن و امکان گسترش راه های ترانزیتی پسکرانه
– موقعیت مکانی ویژه نسبت به بازار عراق و نیز کشورهای کویت و عربستان
– برخورداری از امکانات اسکله ای و امکان افزایش توان در این زمینه
– زمینه های گسترده برای تحرک دوباره به ویژه در صنایع مرتبط با نفت.
(کریمی نیا، 1391)

2-16 مزایای قانونی منطقه آزاد اروند:
* برخورداری از معافیت از پرداخت مالیات بردرآمد و دارایی
* امکان مشارکت و سرمایه گذاری داخلی و خارجی در فعالیت های اقتصادی منطقه آزاد به هرنسبت
* امکان استفاده از کارگران و نیروی کار خارجی به میزان ده درصد کل نیروی انسانی شاغل در منطقه آزاد
* آزادی کامل ورود و خروج سرمایه و سود حاصل از فعالیت های اقتصادی در منطقه آزاد
* امکان تاسیس شرکت های خارجی با هر میزان از درصد سهام
* امکان تاسیس و فعالیت موسسات بیمه ایرانی با سرمایه داخلی و خارجی و شعب و نمایندگی آنها و موسسات کارگزاری بیمه در منطقه آزاد براساس مقررات مربوطه
* خروج سود ویژه و مبالغ مربوطه به اصل و منافع خاص از فعالیت های اقتصادی سرمایه های خارجی و سرمایه های ارزی ایرانیان
* عدم نیاز به تحصیل قبلی روادید برای اتباع خارجی برای ورود مستقیم به منطقه
* امکان تاسیس بانک و موسسه اعتباری ایرانی با سرمایه داخلی و خارجی در منطقه آزاد
* امکان ثبت شرکت ها و موسسات برای اشخاص حقوقی و حقیقی ایرانی و خارجی براساس قوانین و مقررات حاکم در منطقه آزاد
* عدم اعمال مقررات گمرکی و قانون تجارت خارجی در منطقه آزاد
* امکان ورود کالا به منطقه آزاد بدون پرداخت حقوق ورودی
* معافیت گمرکی برای ورود کالاهای ساخته شده در منطقه آزاد به داخل کشور به میزان ارزش افزوده و مواد داخلی به کار رفته در آن
* امکان صدور کالا از منطقه آزاد به خارج از کشور در نهایت سادگی و با کمترین تشریفات اداری
* صدور گواهی مبدا برای کالاهایی که از منطقه آزاد خارج می شوند. (فتح اللهی، 1377)

2-17 چالش ها و تنگناهای منطقه آزاد اروند
– خسارت های باقی مانده از زمان جنگ تحمیلی
– وجود تعارضات و تنازعات ناشی از وضعیت نظامی منطقه
– فقدان شبکه ها و تجهیزات شهری و امکانات زیرساختی
– وجود مشکلات قومی و عشیرهای و عدم توازن ساختارهای اجتماعی و فرهنگی
– ناامنی موجود در منطقه به خصوص وضعیت اشغال عراق
– لایروبی نشدن اروند
– ویرانی های ناشی از جنگ تحمیلی
– نرخ بیکاری فوق العاده منطقه
– عدم ثبات در عراق. (رهنورد، 1389)

2-18 قطب صنعتی منطقه
با توجه به ظرفیت های متعدد و متنوع در بخش انرژی، فولاد، کشاورزی، فولاد خوزستان، پتروشیمی و غیره منطقه آزاد اروند درصدد ایجاد بنگاه های متعدد صنعتی به وسیله سرمایه گذران است .با توجه به استقبال چشمگیر سرمایه گذاران به دلیل درک پتانسیل های استثنائی منطقه و مزیت های خاص آن، پیش بینی می شود در آینده ای نه چندان دور منطقه آزاد اروند به یکی از قطب های صنعتی منطقه تبدیل گردد .در حال حاضر بیش از یکصد و ده شرکت صنعتی در زمینه های مواد غذایی، لوازم ساختمانی، رایانه ای، صنایع چوبی، بسته بندی، شیمیائی، پوشاک، نفت، پتروشیمی و پزشکی در منطقه در حال فعالیت می باشد. (رهنورد، 1389)

2-19 قطب علمی منطقه
علم، نوآوری و پژوهش زیرساخت توسعه همه جانبه در بخشهای مختلف است مدیران و برنامه ریزان منطقه آزاد اروند از ابتدای تاسیس حمایت از کلیه نوآوران ، مبتکر ان، مخترعان، پژوهشگران و تمامی پویندگان دانش را در دستور کار خود قرارداده و خود را مکلف به حمایت گسترده و همه جانبه از نخبگان ع لمی می دانند و زمینه تولید انبوه دست آوردهای علمی پژوهشگران داخلی و خارجی را فراهم آورده اند. در این خصوص می توان ایجاد پارک فناوری، تاسیس دانشگاه بین المللی و بسیاری از برنامه های مختلف علمی و تحقیقاتی را نام برد. در زمینه تحصیل و آموزش عالی، دانشگاههای آزاد نفت، علوم و فنون دریایی و بین المللی پیام نور از سرمایه های اصلی برای رسیدن به اهداف علمی و پژوهشی و نهایتا تبدیل منطقه آزاد اروند به قطب علمی در منطقه می باشد.
(رهنورد، 1389)

2-20 مراکز آموزشی واقع در منطقه آزاد اروند
در سال ۱۳۱۸به منظور تربیت نیروی انسانی متخصص مورد نیاز پالایشگاه آبادان مجموعه ای در ابتدا با نام آموزشگاه فنی آبادان و سپس دانشکده نفت آبادان شروع به کار نمود. این موسسه به لحاظ علمی در سطح بین المللی پذیرفته و معتبر شناخته شده و تعدادی از فارغ التحصیلان آن جهت تکمیل تحصیلات خود راهی دانشگاه های خارج از کشور می شدند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی و خروج کارشناسان خارجی از کشور و لزوم گردش و گسترش صنعت نفت و اداره کردن این صنعت عظیم به دست کارشناسان و متخصصان ایرانی و همچنین بازسازی بخش های مهمی از صنایع نفتی که در طول جنگ تحمیلی صدمه دیده بود، کمبود کادر فنی و متخصصین صنعت نفت را آشکار ساخت. در این زمان دانشکده مهندسی شیمی و پتروشیمی شهید تندگویان آبادان در محل فعلی دانشکده نفت آبادان طی موافقت نامه شماره ۳۴/۵۷۳۸/۱۷۵۶۴ مورخ وزارت فرهنگ و آموزش عالی، اقدام به پذیرش دانشجو نمود.
* پیام نور مرکز بین المللی اروند
* مرکز آموزش های بین المللی خلیج فارس دانشکاه آزاد اسلامی
* موسسه غیر انتفاعی مهر اروند
* دانشگاه علوم پزشکی واحد بین المللی اروند
* دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهر
( سایت منطقه آزاد اروند، 1388)

2-21 نقش منطقه آزاد اروند در بازسازی عراق :
منطقه آزاد اروند به علت واقع شدن در مرز ایران و عراق می تواند سود زیادی را از محل بازسازی عراق بدست آورد. عراق به واقع می تواند مهمترین پسکرانه برای منطقه صنعتی اروند به شما ر رود و حتی بنادر شیوخ و شعیبا در کویت، عقبه در اردن، دمام عربستان و بندرعباس در ایران که مستقیما از طریق جبل علی تغذیه می شوند را تحت تاثیر فعالیتهای خود قرار می دهد. همچنین امکان کسب سهم بزرگی از حمل و نقل در بازار عراق و به ویژه در بازار جنوبی عراق در م نطقه و بندر امام خمینی (قطب حمل ونقل در شمال خلیج فارس) و قرار گرفتن در نزدیکی مراکز عراق و کویت مکانی مناسب برای دسترسی به کشورهای آسیایی جهت تولید، توزیع و حمل و نقل کالا و خدمات می باشد. همجواری این منطقه با کشورهای عراق و کویت از طریق زمینی و دسترسی به بازارهای مصرف آنان با توجه به جمعیت این کشورها از مزیت های بسیار مهم این منطقه محسوب می شود.
(سایت شورای عالی مناطق آزاد کشور)

2-22 یادمان شهدای گمنام شلمچه
منطقه مرزی شلمچه، در غرب خرمشهر و نزدیک ترین منطقه مرزی به بصره می باشد. شلمچه از شمال به حسینیه، از جنوب به اروند رود، از شرق به خرمشهر و از غرب به خط مرزی ایران و عراق محدود می شود. منطقه ای در آن سوی مرز در خاک عراق نیز با نام شلمچه وجود دارد. منطقه مرزی شلمچه، در تاریخ ۳۱ شهریورماه ۱۳۵۹ یکی از محورهای حمله نیروهای عراق به خرمشهر بود. با وجود این که؛ خرمشهر در پی عملیات بیت المقدس توسط نیروهای رزمنده اسلام آزاد شد ولی شلمچه، همچنان در تصرف ارتش بعث باقی ماند تا این که در تاریخ ۵ دی ماه ۱۳۶۵، به دنبال عملیات کربلای ۵، مواضع دشمنان در این منطقه مرزی توسط نیروهای رزمنده اسلام در هم شکست و شلمچه آزاد شد. (طرح راهبردی منطقه آزاد اروند، ۱۳۸۷)

2-23 اهمیت پیشینه در تحقیقات
یک پژوهشگر قبل از انجام تحقیق و بعد از انتخاب موضوع و تدوین عنوان و قبل از نگارش طرح تحقیق نیاز دارد با مراجعه به مدارک و اسناد، پیرامون موضوع و مسئلهای که برای تحقیق انتخاب کرده، آگاهی خود را افزایش دهد. افزایش آگاهی باعث میشود پژوهشگر بتواند در پرتوی اطلاعات بدست آمده، مسئله تحقیق و متغیرهای خود را تعریف و معین کند وکرانههای آن را مشخص کند. در واقع در هر تحقیق پژوهشگر به پیشینهای نیاز دارد که با کمک آن بتواند میان اطلاعات به دست آمده از پژوهشهای قبلی و مسئله تحقیق ارتباط منطقی برقرار کند (پروکوپنکو، 1385).
در رابطه با موضوع مستقیم تحقیق، پژوهشی صورت نگرفته است. اما در موضوعات مرتبط به پژوهش زیر اشاره نماییم:
1. مطالعات داخلی
الف) مریم، واقف، 1391، در تحقیقی تحت عنوان " توانمندی های گردشگری مناطق آزاد (مطالعه موردیمنطقه آزاد تجاری- صنعتی بندر انزلی)" به این نتیجه رسیدند که صنعت گردشگری به عنوان بزرگ ترین و متنوع صنعت در دنیا به حساب می آید. بسیاری از کشور های پویا این صنعت را به عنوان منبع اصلی درآمد، اشتغال زایی، رشد بخش خصوصی و توسعه ساختار زیربنایی می دانند. با توجه به تاثیر گردشگری بر تمامی شئون اقتصادی یک کشور می توان گردشگری را صادرات نامرئی نامید. زیرا هر دلار آن، همچون دیگر اقلاام صادراتی، وارد اقتصاد کشور می شود. همچنان که دلار های حاصله در اقتصاد یک کشور به گردش در می آیند، میزان اثر گذاری آن افزایش یافته و ضریب تکاثر درآمدی نیز محاسبه می شود. به همین ترتیب اثر دلار های حاصل از گردشگری بر روی مالیات ها و مشاغل بر آورد خواهد شد. بر این اساس گردشگری یک صنعت صادراتی است. یکی از ابزارهای مفید و موثر در سیاست توسعه صادرات استفاده از مناطق آزاد است.
ب) امینی، محمد تقی؛ عباسی، محمد رضا؛ پیرعلی، علی رضا؛ تابستان 1390، در تحقیقی تحت عنوان " تدوین راهبرد توسعه صنعت گردشگری منطقه آزاد قشم با استفاده از مدل سوات" به این نتیجه رسیدند که اکنون صنعت گردشگری، به عنوان گسترده ترین صنعت خدماتی جهان، از منابع مهم رونق اقتصادی ( اشتغال زایی، کسب درآمدهای ارزی، کاهش فقر و غیره) و افزایش تبادل و تعامل اجتماعی محسوب می شود. از این رو، مناطقی که از ظرفیت های گردشگری برخوردار هستند، باید راهبرد های مناسبی انتخاب کنند تا از مزایا و فواید اقتصادی و اجتماعی – فرهنگی صنعت مذکور برخوردار شوند. جزیره قشم با مساحت تقریبی 1491 کیلومتر مربع در شمال تنگه استراتژیک هرمز قرار دارد و با سه جزیره هرمز، هنگام و لارک، شهرستان قشم را در استان هرمزگان تشکیل می دهد. برای تدوین راهبرد گردشگری در جزیره قشم، از چهارچوب جامع تدوین راهبرد استفاده شده است. در مرحله شروع، بیانیه ماموریت گردشگری این منطقه تعیین گردید. سپس در مرحله ورودی، ماتریس ارزیابی عوامل داخلی (IFE) و ماتریس ارزیابی عوامل خارجی (EFE) تدوین شد. آنگاه با توجه به اطلاعات جمع آوری شده، در مرحله تطبیق و مقایسه، دو ماتریس سوات و ماتریس داخلی و خارجی (IE) تشکیل گردید. در نهایت، در مرحله تصمیم گیری با استفاده از ماتریس برنامه ریزی راهبردی (QSPM)، میزان جذابیت راهبرد های تعیین شده، مورد ارزیابی قرارگرفت و بهترین راهبرد برای توسعه صنعت گردشگری منطقه آزاد قشم انتخاب شد. راهبرد مذکور، گسترش طبیعت گردی و گردشگری درمانی در جزیره قشم است.
2. مطالعات خارجی
د) نیکولاس پاپادوپلوس، 1995، به بررسی نقش مناطق آزاد در استراتژی جهانی پرداخته است. نتیجه این بررسی چنین است که کشورهای در حال توسعه ای که به ایجاد منطقه ی آزاد روی آورده اند بر این باورند که منطقه ی آزاد می تواند یاری دهنده ی آنان در رهایی از فقر و عقب ماند/گی باشد.

فصل سوم

روش انجام تحقیق

3-1 مقدمه
در این فصل در مورد روش تحقیق، منابع جمع آوری اطلاعات و چگونگی و نحوه گردآوری اطلاعات صحبت می کنیم. سپس فرایند تحقیق را مورد بررسی قرار می دهیم.

3-2 تعریف تحقیق
* پژوهش علمی، بررسی نظام یافته، کنترل شده، تجربی و انتقادی در مورد پدیده های طبیعی است که روابط احتمالی بین این پدیده ها به وسیله نظریه و فرضیه هدایت می شوند.
* تحقیق را می توان به تجزیه و تحلیل، ثبت عینی و سیستماتیک مشاهدات کنترل شده که به پروراندن قوانین کلی، اصول، نظریه ها و همچنین به پیش بینی و یا احتمالاً به کنترل نهایی رویدادها منتج شود تعریف کرد.
* تلاش برنامه ریزی شده و چشمگیر پژوهشگر جهت ارائه پاسخ به سوالات به واسطه استدلال عقلی، بیان نقلی وخودجایگزینی.
* تحقیق یک فعالیت منظم و مدون می باشد که هدف آن کشف و گسترش دانش و حقیقت است.

3-2-1 انواع کلی تحقیقات
1- تحقیقات کمی: از "نظریه" شروع به "فرضیات" رسیده و در ادامه به "مفاهیم" و از "مفاهیم" به "متغیرها" و از آن به "شاخص ها" می رسیم.
2- تحقیقات کیفی: اما در این نوع تحقیقات مراحل فرق دارد: اول از " سوال" شروع و با استفاده از " مشاهدات" به " نتایجی" منتهی می شویم و از آن ها به " فرضیات" و از " فرضیات" به " نظریه" منتج می شویم1.
تحقیقات کیفی:
انواع روش کیفی که به هفت بخش تقسیم می شود:
1. روش اسنادی 2. مطالعه موردی 3. مطالعه میدانی (fild study) 4. مصاحبه عمیق 5. مصاحبه گروهی 6. تحلیل گفتمان 7. تحلیل نشانه شناختی
تحقیق میدانی:
برای کسب اطلاع از یک موضوع بهتر است به محل واقعه رفته و به تماشا مشغول شد. یا برای سر درآوردن از یک مساله طبیعی است که لازم باشد از نزدیک کسب خبر کنیم. می شود به همین کسب خبر از محل وقوع حادثه تحقیق میدانی اطلاق کرد. مشاهده میدانی با دیگر روش های مشاهده از آن رو متفاوت است که تنها به جمع آوری داده ها منحصر نمی شود، بلکه در درون آن نظریه سازی نیز صورت می گیرد.
3-2-2 انواع تحقیقات بر اساس هدف
تحقیقات بنیادی: این تحقیقات که مبنایی یا پایه ای خوانده می شوند، در جستجوی کشف قوانین و حقایق علمی و شناخت پدیده ها می باشد .
تحقیقات کاربردی: این تحقیقات با استفاده از زمینه و بستر شناختی و معلوماتی که از طریق تحقیقات بنیادی فراهم شده است بوجود می آید و برای رفع نیاز مندی های بشر و بهبود و بهینه سازی و افزایش رفاه انسان مورد استفاده قرار می گیرد.
تحقیقات علمی: این تحقیقات را باید تحقیقات حل مساله یا حل مشکل نامید و آنها را نوعی تحقیق کاربردی محسوب کرد زیرا نتایج آن مستقیماً برای حل مساله خاص به کار گرفته می شود .
تحقیقات براساس ماهیت و روش به پنج گروه تقسیم می شوند:
1) تاریخی 2) توصیفی 3) همبستگی 4) علّی 5) تجربی

تحقیقات عملی: تحقیقات حل مساله
مثال:
تحقیقات چامسکی در باره زبان های مختلف جهان که به وسیله آن او نتیجه گرفت که این زبان ها دارای ویژه گی های عمومی مشترکی مانند سازمان و ترکیب های کماکان مشابهی هستند که موجب ایجاد نظریه زیستی بودن زبان شد از جمله تحقیقات بنیادی است.
این که چگونه می توان مشکل کنکور و یا بیکاری و یا ترافیک تهران را حل کرد تحقیق کاربردی می باشد.
پاره ای از مشخصات تحقیقات بنیادی
• ۱- وقت گیر بوده برای کشف مجهول نیاز به زمان طولانی دارد.
• ۲- هزینه بر است و احتیاج به منابع مالی زیادی دارد.
• ۳- معمولا به وسیله مراکز علمی و دانشگاهی انجام می شود ، زیرا ماموریت اصلی آن ها توسعه قلمرو معرفتی بشر است.
از مشخصات تحقیقات کاربردی می توان به موارد زیر اشاره کرد.
۱- از نظر زمانی زودتر از تحقیقات بنیادی انجام می گیرند.
۲- درآمد زا هستند و به همین دلیل طرفداران بیشتری دارند.
۳- عمدتا سازمان های دولتی و خصوصی و کارخانه ها ولی گاه دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی نیز این تحقیقات را انجام می دهند.

• تحقیقات عملی:
این تحقیقات را باید تحقیقات حل مساله یا حل مشکل نامید و آن ها را نوعی تحقیق کاربردی محسوب کرد. زیرا نتایج آن مستقیما برای حل مساله خاص به کار گرفته می شود. تحقیقات عملی نوعا خصلت محلی و موضعی دارد و معمولا خاصیت تعمیم پذیری زیادی ندارد. این تحقیقات نیز بر داده های تحقیقات بنیادی تکیه دارند. زیرا از معلومات وقوانین آن ها استفاده می شود.چون تحقیقات عملی با هدف رفع مشکل انجام می شود، هرکس با مشکل روبه رو باشد می تواند آن را انجام دهد. مثال:
۱- تحقیق درباره رفع خرابی اتومبیل ۲- بررسی تشخیص بیماری و درمان آن. ۳- پیدا کردن روش های مقابله با سیل.

تحقیقات علمی بر اساس ماهیت و روش
الف ) تحقیقات تاریخی
ب ) تحقیات توصیفی
ج ) همبستگی
د ) تجربی و علیّ
تحقیقات تاریخی
تحقیقات تاریخی: با استفاده از اسناد و مدارک معتبر انجام میشودتا بتوان از این طریق ویژگیهای عمومی و مشترک پدیده ها و حوادث تاریخی و دلایل آنها را تبیین کرد مثلا تحقیق تاریخی می تواند به بررسی اوضاع و احوال دولت ها و نحوه عمل آن ها و نوع روابطشان با مردم پرداخته، عوامل سقوط آنها را تشخیص داده و بر اساس آن نظریه ارائه دهد..منابع این تحقیق عبارتست از:
منابع دست اول: که مستقیما در ارتباط با حادثه قرار میگیرد. و ممکن است به شکل کتبی، شفاهی، تصویری، مادی و مانند آن مشاهده شوند.
منابع دست چندم: که به طورغیرمستقیم در ارتباط با حادثه قرار دارند و به اتکای منابع دست اول تهیه می شوند. که ممکن است به صورت نقل قول های مستقیم یا به صورت کتبی و شفاهی، چند دست بگردند و از سندی به سند دیگر انتقال یابند.

تحقیقات توصیفی
تحقیقات توصیفی: محقق به دنبال چگونه بودن موضوع است.و میخواهد بداند پدیده، متغیر، شی یا مطلب چگونه است. تحقیقات توصیفی هم جنبه کاربردی دارد و هم جنبه مبنایی. در بعد کاربردی از نتایج در تصمیم گیری و برنامه ریزی استفاده می شود. و در بعد بنیادی یا مبنایی به کشف حقایق و واقعیت های جهان خلقت می پردازد.
تحقیقات توصیفی از نظر شیوه نگرش به دو دسته تقسیم میشوند:
الف) تحقیقات توصیفی محض :محقق صرفا به کشف و تصویر سازی ماهیت و وضعیت موجود مساله می پردازد.
ب) تحقیقات توصیفی- تحلیلی: محقق علاوه بر تصویر سازی آنچه هست به تشریح و تبیین دلایل چگونه بودن و چرایی وضعیت مساله می پردازد.

به طور کلی تحقیقات توصیفی به سه یا چهار گروه تقسیم می شود :
تحقیقات زمینه یاب، تحقیق موردی ,تحقیق تحلیل محتوا ، قوم نگاری از انواع این تحقیق است.
تحقیق زمینه یاب ( پیمایشی): survey research
• این تحقیق به مطالعه ویژگیها و صفات افراد میپردازد و وضعیت فعلی جامعه آماری را در قالب چند صفت یا متغیر مورد بررسی قرار میدهد. ( مثل: سن، جنس، وزن، و درآمد نظر خواهی در مورد یک نامزد انتخاباتی، سرشماری نفوس و مسکن)
• به عبارت دیگر تحقیق زمینه یاب عبارتست از مشاهده پدیده ها به منظور معنا دادن به جنبه های مختلف اطلاعات جمع آوری شده ، که از دو مرحله تشکیل شده است.
۱- مشاهده دقیق و نزدیک پارامترهای مورد پژوهش در جامعه
۲- جمع آوری اطلاعات و معنا دادن به آنچه که مورد مشاهده قرار گرفته است.
تحقیق زمینه یابی یک فرآیند پژوهشی است که به منظور جمع آوری اطلاعات در باره این موضوعات که مردم چه می دانند،چه فکر می کنند یا چه کاری انجام می دهند. منظور از چه می دانند. این است که مردم چه اطلاعاتی را در یک هدف یا یک موضوع درونی پدید آورده اند. و منظور از فکر کردن این است که عقاید ، نگرش ها ارزش ها و باورهای مردم چه هستند.

تحقیق موردی :
این تحقیق عبارتست از مطالعه یک مورد یا یک واحد و کاوش عمیق در مورد آن.در اینگونه از تحقیق محقق فرضیه های خود را میسازد و به گردآوری اطلاعات درباره آن می پردازد. (تحقیق در مورد ویژگی ها و رفتار یک دانش آموز ناسازگار یا تیزهوش) تحقیق در مورد یک خانواده موفق (از تمامی روش های کار تحقیقی استفاده می شود).

تحلیل محتوا
* این تحقیق به منظور توصیف عینی و کیفی محتوای مفاهیم به صورت نظامدار انجام می شود.محقق در این تحقیق به دنبال تجزیه و تحلیل و توصیف مطالب است. (مثل تحلیل کتاب ها، مقالات، عکس های هوایی).
* تحلیل محتوی یک روش پژوهشی است که به صورت منظم و عینی برای توصیف مقداری محتوای آشکار ارتباطات به کاربرده می شود. در این روش، پیام ها یا اطلاعات به صورت منظم کدگذاری و به نحوی طبقه بندی می شوند که پژوهشگر بتواند آن ها را به صورت کمی تجزیه و تحلیل کند.

تحقیقات همبستگی :
این تحقیقات برای کسب اطلاع از وجود رابطه بین متغیرها انجام میپذیرد، ولی درآنها الزاما کشف رابطه علت و معلول مورد نظرنیست.در تحقیق همبستگی بر کشف وجود رابطه بین دو گروه از اطلاعات تاکید میشود.
اساسا همبستگی به دو شکل وجود دارد: مثبت و منفی .
همبستگی مثبت آن است که جهت تغییرات یک متغیر با جهت تغییر در متغیر دیگر همسو باشد. مثل رابطه بین شیب رودخانه و شدت جریان آب یا قدرت خرید مردم و حجم تقاضا
همبستگی منفی آن است که جهت تغییرات یک متغیر با جهت تغییر در متغیر دیگر همسو نباشد. افزایش یکی با کاهش دیگری همراه باشدهمانند رابطه بین تورم قیمت ها و قدرت خرید مردم.
در تحقیقات همبستگی پس از تشخیص وجود همبستگی و تعیین جهت آن اقدام به محاسبه مقدار و ضریب همبستگی می شود. دامنه و طیف ضریب همبستگی ۱+ تا ۱- نوسان دارد.
برای اندازه گیری ضریب همبستگی بین متغیرها از روش های مختلفی مثل روش پیرسون، اسپیرمن، کندال و… استفاده میگردد.
تحقیقات علیّ
در اینگونه تحقیقات کشف علتها یا عوامل بروز یک رویداد یا حادثه یا پدیده مورد نظر است. محقق در متغیرها دخل و تصرفی نداشته، اساسا حضور ندارد بلکه تحقیق علیّ را انجام میدهد تا این متغیرها و عواملی را که باعث بروز واقعه شده است را شناسایی کند .
این نوع تحقیق دارای مشکلات و معایبی است. از آن جمله :
* یکی از مشکلات تهیه مدارک و اسناد و مبانی استدلال و کشف مساله.
* نمیتوان نسبت به نتایج تحقیق یقین قطعی داشت.
* تشخیص معتبر بودن یا نبودن نتایج تحقیق نیز کار مشکلی است.
سه دسته کلی متغیرهای که محقق باید برای این تحقیق شناسایی کند عبارتست از:
الف) متغیرهای اصلی که نقش موثر و مثبت در بروز پدیده داشته اند.
ب ) متغیرهایی که نقش بازدارنده و منفی در بروز پدیده داشته اند.
ج ) متغیرهای زمینه ساز که هموار کننده راه برای اثر گذاری متغیرهای اصلی بوده، از خاصیت تسهیل کنندگی برخوردار بوده اند.

تحقیقات تجربی (آزمایشی)
تحقیقات تجربی بر شناخت رابطه علت و معلولی بین متغیرها تاکید دارد و سخن از مطالعه رابطه یک سویه و تاثیر مستقل (علت) بر متغیر تابع (معلول) است و در پایان محقق به طور قاطع نظر میدهد که چنین رابطه ای وجود دارد یا ندارد.
شرایط ضروری یک تحقیق تجربی
یک تحقیق تجربی برای بالا بردن اعتبار خود باید ویژگی های زیر را داشته باشد:
الف)کنترل: ویژگی اصلی یک تحقیق آزمایشی کنترل است.
آزمایش باید به نحوی برنامه ریزی و سازماندهی شود که مانع حضور متغیرهای مزاحم و اخلالگر شود.زیرا این متغیرها نتایج آزمایش را خدشه دار می کنند.
ب) انتخاب تصادفی
ج) تکرار آزمایش
د) قابلیت تعمیم :نتایج تحقیق تجربی باید قابل تعمیم باشد
کاری که محقق باید در خصوص قابلیت تعمیم رعایت کند:
* از اصل کنترل غفلت نکند.
* در انتخاب افراد نمونه به روش تصادفی اقدام بکند.
* تاثیر اشتباهات آماری را در انتخاب نمونه و طبقه بندی و تجزیه و تحلیل داده ها به حداقل برساند.
* محیط آزمایش را به صورت طبیعی و عادی نگه دارد.
* در انجام دادن فعالیت های تحقیقاتی و مراحل کار و نتیجه گیری تعجیل نکند.
* آزمایشها را در موقعیت ها و شرایط مشابه تکرار نموده .
* از اعتبار درونی آزمایش و نیز اعتبار بیرونی آن مطمئن شود.

اعتبار تحقیق آزمایشی: بررسی اعتبار تحقیق آزمایشی باید در دو زمینه زیر انجام شود:
* اعتبار درونی: یعنی اینکه آیا متغیر مستقل در متغیر تابع اثر میگذارد؟ یا متغیرهای مزاحم در آن دخالت داشته اند.
* اعتبار بیرونی: یعنی اینکه یافته های تحقیق قابل اطمینان بوده و امکان تعمیم آن در موقعیت های مشابه وجود داشته باشد.

روش ها و طرح های اجرای تحقیق تجربی
1. آزمایش با استفاده از یک گروه آزمودنی
2. آزمایش با استفاده از دو گروه (شاهد و آزمایش )
3. آزمایش با استفاده از چند گروه
4. آزمایش با استفاده از روش تکرار آزمون2.

3-4 روش انجام تحقیق
از نظر پژوهشگری که در علوم کاربردی تحقیق می کند، تحقیق عبارت است از فرایندی که پژوهشگر می کوشد بدان وسیله پیچیدگی های روابط متقابل بین افراد را بهتر درک کند. پژوهشگر با استفاده از روش های منظم درباره کنش ها و واکنش ها، اطلاعاتی را جمع آوری می کند، درباره معنی یا مفهوم آنها می اندیشد، به نتیجه هایی می رسد، آنها را ارزیابی می کند سرانجام این نتایج را ارئه می دهد. به طور خلاصه می توان گفت که تحقیق توصیفی آنچه را که هست توصیف می کند و به شرایط یا روابط موجود، عقاید متداول، فرآیندهای جاری، آثار مشهود یا روندهای در حال گسترش توجه دارد3 .
در این تحقیق، نوع روش تحقیق علمی بر اساس هدف، تحقیق نظری است که اطلاعات مورد نیاز این پروژه تحقیقاتی از کتب و مقالات مرتبط با عنوان پروژه و به صورت کتابخانه ای جمع آوری گردیده است.

3-5 اهداف تحقیق
1. بررسی اهمیت و نقش مناطق آزاد در رشد و توسعه اقتصادی کشور
2. ذکر شاخص‏ های موثّر در رشد و پیشرفت مناطق آزاد و تحلیل اطّلاعات موجود در این زمینه
3. بیان توان های خاص مناطق آزاد در رشد و توسعه گردشگری
4. ارائه پیشنهادات لازم در جهت استفاده هر چه بهتر از مناطق آزاد در جهت توسعه گردشگری

3-6 سوالات تحقیق
1. مهمترین ویژگی های مناطق آزاد کدامند؟
2. علت شکل گیری مناطق آزاد چیست؟
3. قابلیت های منطقه آزاد اروند در رشد و توسعه اقتصادی کشور چیست؟
4. فرصت ها و نقاط قوت منطقه آزاد اروند در رشد و توسعه گردشگری در چیست؟
5. پتانسیل های گردشگری منطقه آزاد اروند کدامند؟

فصل چهارم

پاسخ به سوالات تحقیق

4-1 مقدمه
در این فصل با توجه به اطلاعات جمع آوری شده از طریق سایت ها، کتابخانه های اینترنتی و مقالات موجود و بررسی های میدانی به سوالات تحقیق پاسخ خواهیم داد.

4-2 پاسخ به سوالات تحقیق

4-2-1 پاسخ به سوال اول تحقیق: علت شکل گیری مناطق آزاد چیست؟
ایجاد مناطق آزاد، نخستین بار در کشورهای سوسیالیستی که دارای اقتصاد بسته بودند، مورد توجه قرار گرفت. در واقع هدف پایه گذاران مناطق آزاد، آزمودن تئوری اقتصاد آزاد در بخش هایی از کشور بود که مایه های پیشرفت در آنها دیده می شد. در ایران هم شکل گیری مناطق آزاد تجاری به پیشنهاد تئوری پردازان اقتصاد دولتی صورت گرفت تا گریزگاهی برای اقتصاد بسته دولتی باشد. در سال های ۱۳۶۷ و ۱۳۶۸ ضربه پذیری اقتصاد کشور از صادرات نفتی، به طور محسوسی مورد توجه قرار گرفت. آمارهای سال ۱۳۶۷ نشان می دهند که صادرات نفتی ما در آن سال حدود ۷ میلیارد دلار بود. در حالی که همین درآمدهای ارزی در برخی از سال ها از ۲۰ میلیارد دلار فراتر رفته است. بنابراین در برنامه اول، توسعه صادرات غیر نفتی به عنوان یک تصمیم قطعی مورد توجه قرار گرفت و یکی از بهترین ابزارها برای توسعه صادرات غیر نفتی، ایجاد مناطق آزاد صنعتی بود. بدین ترتیب مناطق آزاد بر اساس تبصره ۱۹ قانون برنامه اول توسعه اقتصادی بر بنای جذب سرمایه خارجی و توسعه صادرات با هدف تسریع در اجرای امور زیربنایی، عمران و آبادانی، ایجاد اشتغال، سرمایه گذاری، تولید و صادرات کالاها ایجاد شد.
احداث مناطق آزاد تجاری از جمله مهمترین مصوبه های دولت احمدی نژاد در دور دوم سفرهای استانی به آذربایجان غربی بود که این پروژه با توجه به وجود بیش از ۸۵۰ کیلومتر مرز خاکی و آبی با کشورهای همسایه که هریک به تنهایی دروازه ورود ایران به اروپا، خاورمیانه ، قفقاز و کشورهای حوزه خلیج فارس به حساب می آیند از طرحهای موثر در ایجاد اشتغال و توسعه تجارت خارجی استان و ایجاد فرصتهای شغلی به حساب می آمد. احداث چنین منطقه ای در استان و از جمله شهرستان نقده یا سولدوز یکی از آرزوهای دیرین مردم این دیار بود که قول ایجاد آن در دولت قبلی داده شد اما اقدام موثری صورت نپذیرفت. این امر در شرایطی بود که این شهرستان بهترین موقعیت را به لحاظ استراتژیکی، امنیتی، تجاری، جغرافیایی و سیاسی و اجتماعی دارا می باشد.
ایده ایجاد مناطق آزاد تجاری به پس از جنگ جهانی دوم بر می گردد که در آن کشورهای زیادی به استقلال رسیدند، این کشورها در صدد برآمدند تا آثار عقب ماندگی را از بین ببرند. در این راستا، رسیدن به استقلال اقتصادی-صنعتی را یکی از مهم ترین عوامل پیشرفت دانسته و بدین جهت در پی یافتن نظریه ها و راهبردهایی بودند که هر چه سریع تر آثار عقب ماندگی را زدوده و صاحب صنعت شوند. چندین نظریه و استراتژی جهت توسعه صنعتی ارائه شدند، از جمله آن ها، استراتژی تشویق یا توسعه صادرات بود که پس از سرخوردگی کشورهای در حال توسعه از سیاست جایگزینی واردات، به عنوان سیاستی که می تواند توسعه اقتصادی را به ارمغان بیاورد، توسط موسساتی نظیر سازمان توسعه صنعتی ملل متحد (یونیدو) پیشنهاد و تشویق می شد. نکته مهم قابل ذکر این است که، همان طور که در قلب سیاست جایگزینی واردات، حمایت از صنایع نوزاد بود، در قلب سیاست توسعه صادرات بحث ایجاد مناطق آزاد تولیدی و تجاری مطرح بود و ادعا می شد اگر چنین مناطقی ایجاد شود در بسیاری از کمپانی های خارجی انگیزه سرمایه گذاری در این مناطق ایجاد خواهد شد که به تبع آن، تکنولوژی جدید، اشتغال جدید و توان صادرات و ارز از آن حاصل خواهد گردید که توسعه صنعتی کشور را به دنبال خواهد داشت؛ لذا مناطق آزاد تجاری مورد توجه قرار گرفتند.

به طور کلی اهداف و فلسفه شکل گیری مناطق آزاد در ایران را به صورت زیر بیان می کنند:
* جذب سرمایه های خارجی
* ایجاد فرصت های شغلی جدید
* کسب درآمد ارزی و افزایش صادرات
* دست یابی به فناوری پیشرفته
* جذب نقدینگی سرگردان داخلی و کمک به مهار تورم
* محرومیت زدائی از مناطقی که امکان رشد و توسعه بالقوه را دارند.
از سوی دیگر ماده 1 قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری- صنعتی جمهوری اسلامی ایران مصوبه مجلس شورای اسلامی در تاریخ 21/6/1372، اهداف تشکیل مناطق آزاد تجاری- صنعتی را به شرح زیر بیان می کند: "سرمایه گذاری و افزایش درآمد عمومی، ایجاد اشتغال سالم و مولد، تنظیم بازار کار و کالا، حضور فعال در بازارهای جهانی و منطقه ای، تولید و صادرات کالاهای صنعتی و تبدیلی و ارائه خدمات عمومی". (مقدسی، 1389)

4-2-2 پاسخ به سوال دوم تحقیق: مهمترین ویژگی های منطقه آزاد اروند کدام است؟
1. جذب سرمایه های خارجی
2. ایجاد فرصت های شغلی جدید
3. کسب درآمد ارزی و افزایش صادرات
4. ورود مواد اولیه، قطعات و ماشین آلات بدون عوارض گمرکی
5. صدور محصولات بدون پرداخت عوارض گمرکی
6. تسهیلات ویژه جهت انتقال کالاهای تولید شده در منطقه به سرزمین اصلی
7. مقررات خاص جهت اشتغال نیروی انسانی در منطقه
8. مقررات خاص بیمه و تامین اجتماعی
9. معافیت مالیاتی 15 ساله جهت کلیه فعالیتها در تمام زمینه ها با قابلیت تمدید تا 30 سال
10. امکان مشارکت با سرمایه گذاران خارجی بدون محدودیت در نسبت مشارکت
11. آزادی کامل ورود و خروج اصل سرمایه و سود حاصل از فعالیت های اقتصادی
12. آزادی انتقال ارز به خارج از کشور بدون هیچگونه محدودیت
13. صدور روادید اتباع خارجی در مناطق آزاد
14. مالکیت صد در صد سرمایه گذاری خارجی نسبت به اعیان مستحدثه در اراضی استیجاری
15. دست یابی به فناوری پیشرفته
16. جذب نقدینگی سرگردان داخلی و کمک به مهار تورم
17. محرومیت زدائی از مناطقی که امکان رشد و توسعه بالقوه را دارند
(کریمی نیا، 1371)

4-2-3 پاسخ به سوال سوم تحقیق: قابلیت های منطقه آزاد اروند در رشد و توسعه اقتصادی کشور چیست؟
منطقه آزاد اروند (آبادان- خرمشهر) از قابلیت های بسیاری برخوردار است که میتواند منطقه آزاد بین ایران، کویت و عراق باشد و نقش موثری را در رونق اقتصادی این 3 کشور و تعامل با اقتصاد جهانی ایفا کند .این منطقه در واقع پلی است برای قابل دسترس شدن بازارهای جهانی در حوزه فعالیت های منطقه ای اروند که برای تولید، صادرات، مبادله و تجارت و ترانزیت کالا و خدمات اداری موقعیتی ممتاز است .این مسئله با توجه به موقعیت استراتژیک ایران، اهمیت موقعیت منطقه آزاد اروند را برای بسیاری از کشورها در انتقال کالای خود از طریق منطقه آزاد اروند به کشورهای عراق و کویت و حوزه خلیج فارس، که سودی معادل کاهش هزینه و زمان انتقال کالا را در برخواهد داشت، افزایش میدهد.
* خرمشهر سومین بندر بزرگ ایران بعد از بنادر مهم بندرعباس و امام خمینی است. در معاملات کانتیری در سال 2003 ، بندر خرمشهر دومین بندر کشور بعد از بندرعباس بوده است.
* بندر امام خمینی یکی از بزرگترین و مهم ترین بنادر ایرانی است. بطوری که نزدیک به نیمی از صادرات غیر نفتی ایران از طریق این بندر صادر می شود. پسکرانه بندر امام خمینی اساسا در ایران تنظیم شده است .وجود بندرگاه با ده اسکله فعال با ظرفیت پذیرش کشتی های پهن پی کر که در آینده نزدیک به شانزده اسکله عملیاتی افزایش خواهد یافت.
* امکان ارایه خدمات پیشرفته حمل و نقل کانتینری با تجهیزات لازم به دلیل همجواری دو بندر آبادان و خرمشهر به عنوان دومین بندر کانتینری کشور
* امکان استفاده از تمام خطوط کانتینری به خرمشهر که توسط شرکت کشتیرانی و حمل و نقل جمهوری اسلامی ایران اداره می شود.
* اتصال بندر خرمشهر به اهواز و تهران از طریق خط آهن
* راه آهن سراسری خرمشهر – تهران که در آینده ای نزدیک با اتصال به راه آهن بصره به شبکه بین المللی می پیوندد. (فتح اللهی، 1377)

4-2-4 پاسخ به سوال چهارم تحقیق: فرصت ها و نقاط قوت منطقه آزاد اروند در رشد و توسعه گردشگری در چیست؟
فرصت ها
1. استفاده از قوانین کشورهای عربی در خصوص اقامت مهاجران
2. مشترک بودن زبان و فرهنگ و نسبت های خویشاوندی مردم منطقه با کشورهای همجوار.
3. نزدیکی به سرزمین اصلی و امکان دسترسی آسان به آب های دریایی حوزه خلیج فارس
4. وجود جزیره زیبای سیاحتی مینو در محدوده اروند
5. همجواری منطقه با هور و تالاب زیبای شادگان.
6. تصویب طرح معرفی اروند به عنوان پایلوت گردشگری
7. موقعیت ژئواستراتژیک منطقه و فاصله آن از نواحی بحران زا
8. افزایش تمایل بخش خصوصی برای سرمایه گذاری در بخش گردشگری منطقه
9. انگیزه بیشتر مردم برای مسافرت و تفریح در جزایر جنوب غربی کشور
10. قرار گیرفتن در کانون گردشگری منطقه ای
11. برخورداری از شرایط اقلیمی مناسب آب و هوائی در هشت ماه از سال.
12. افزایش توجه مسئولان کشوری به توسعه گردشگری در جزایر جنوب غربی کشور
13. امکان دسترسی به بازارهای بین المللی
(منبع: یافته های پژوهش)

قوت ها
1. ایجاد امنیت به منظور حضور گردشگران در منطقه
2. عزم مسئولان سازمان منطقه آزاد اروند برای توسعه گردشگری جزیره مینو
3. وجود فرودگاه بین المللی آبادان به عنوان عاملی موثر در توسعه گردشگری
4. وجود ویژگی ها و جاذبه های بی بدیل گردشگری در منطقه
5. قیمت مطلوب خدمات و امکانات رفاهی برای گردشگران خارجی
6. فراهم بودن امکان ایجاد خدمات پشتیبانی و رفاهی
7. فراوانی جمعیت بومی و نیروی کار ارزان در مقایسه با مناطق همجوار
8. آداب و رسوم، فرهنگ بومی و جاذبه های فرهنگی غنی
9. نزدیکی به بندر امام خمینی(دومین بندر بزرگ ایران) و بندر خرمشهر (سومین بندر بزرگ ایران) جهت افزایش عبور کشتی های مسافربری برای ایجاد خدمات دریایی و گردشگری
10. برخورداری از وسعت فراوان و ساحل مناسب برای ایجاد خدمات دریایی و گردشگری
11. شکل گیری بازارچه مرزی شلمچه جهت ورود و خروج کالا و مسافر
12. پراکندگی جاذبه های گردشگری در سراسر منطقه
(منبع: یافته های پژوهش)

4-2-5 پاسخ به سوال پنجم تحقیق: پتانسیل های گردشگری منطقه آزاد اروند کدامند؟
1. اجرا و حاکمیت قوانین و مقررات مناطق آزاد تجاری و صنعتی جهت اقدامات گردشگری، سرمایه گذاری و بازرگان
2. نزدیکی به مراکز عمده جمعیتی کشور نسبت به سایر مناطق آزاد کشور
3. دسترسی و جاری بودن رودخانه های زیبا و پر آب وقابل کشتیرانی
4. هم مرز بودن با کشورهای شمال خلیج فارس خصوصا کشور عراق که نیاز شدید به امکانات و کالاهای صادراتی ما دارند
5. امکان استفاده از مزیت کالای همراه مسافر و بازار های تحت پوشش منطقه آزاد اروند جهت خرید گردشگران
6. استفاده از جاذبه های طبیعی سواحل اروندرود، کارون، بهمنشیر و جزایر پیرامون آن خصوصا جزیره مینو
7. امکان مسافرت از طریق هوایی، زمینی، دریایی و راه آهن از تمامی نقاط کشور
8. وجود مراکز عظیم صنعتی و دریایی و نفتی که همگی از قدیمی ترین در سطح کشور و منطقه می باشند.
9. فعالیت دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی معتبر و مطرح کشور و بین المللی از جمله دانشگاه صنعت نفت، علوم و فنون دریایی و علوم پزشکی
10. امکان استفلاده از مراکز و امکانات پزشکی ارزان و مناسب جهت توریسم درمانی
11. رایج بودن آداب و رسوم مختلف و هم زیستی مسالمت آمیز آنها و فرهنگ بالا همراه با خوی مهمان نوازی مردم جنوب غربی
12. وجود موزه های مطرح کشور مانند موزه دفاع مقدس، باغ موزه جنگ، موزه مردم شناسی و موزه تاکسی درمی
13. هم جواری با تالاب بین المللی شادگان جهت دوست داران محیط زیست
14. استفاده از امکانات ورزشی منطقه از جمله زمین های گلف و پیست سوارکاری و ورزش های آبی و . . .
15. وجود یادمان های و مناطق عملیاتی دفاع مقدس و کاروان های راهیان نور
16. وجود زیر ساخت ها از جمله بنادر شهرک های صنعتی و مراکز تفریحی، تاریخی و اقامتی مناسب
17. هنر صنایع دستی منحصر به فرد هنرمندان منطقه و همچنین خوراک و غذا های محلی و بومی مخصوص جنوب. (محمدی الموتی؛ 1374)

فصل پنجم

نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1 مقدمه
در این فصل، با توجه به در نظر گرفتن تمام جوانب و کسب تجربه های به دست آمده در این تحقیق، به کار نتیجه گیری خواهیم پرداخت و راه حل ها و پبشنهادهای لازم را جهت توسعه گردشگری در منطقه آزاد اروند ذکر خواهیم کرد.

5-2 نتیجه گیری
چنان که ذکر شد، منطقه آزاد تجاری قلمرو معینی است که غالبا در محدوده داخل یک بندر و یا در مجاورت آن قرار گرفته و در آن تجارت آزاد با سایر نقاط جان مجاز شمرده می‏شود. چنانچه کالاها را می‏توان بدون پرداخت حقوق و عوارض گمرکی از این مناطق صادر کرد یا به این مناطق وارد نمود. در مورد واردات کالا به این مناطق، امکان ذخیره، بسته ‏بندی و صدور مجدد این کالاها وجود دارد. کالاهایی که از مناطق آزاد تجاری به کشور میزبان وارد می ‏شوند، ملزم به پرداخت حقوق و عوارض گمرکی کشور میزبان هستند.
اولین منطقه آزاد به مفهوم جدید، منطقه آزاد شانون در ایرلند بود که در سال 1959 ایجاد شد. در بین‏ کشورهای آسیایی، هندوستان اولین کشوری بود که در سال‏ 1965 منطقه آزاد تجارت کاندلا را تاسیس کرد. پس از آن سنگاپور و فیلیپین به ترتیب، دومین‏ و سومین کشور آسیایی بودند که اقدام به تاسیس مناطق آزاد نمودند. هدف این کشورها ازایجاد مناطق‏ آزاد افزایش صادرات، ایجاد فرصتهای‏ شغلی، جلوگیری از تمرکز فعالیت ها در شهرهای بزرگ، انتقال تکنولوژی و افزایش ارتباط با اقتصاد جهانی بود. (خلیلی، 1390)
ایران نیز هم اکنون دارای 6 منطقه آزاد تجاری- صنعتی می باشد. که سه منطقه آزاد تجاری- صنعتی کیش، قشم و چابهار به دنبال تصویب برنامه اول توسعه اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و موافقت مجلس با تاسیس این مناطق به ترتیب در سال های 1368، 1369 و 1370 فعالیت خود را آغاز نمودند. و سه منطقه آزاد تجاری- صنعتی دیگر یعنی ارس، اروند و بندرانزلی نیز در سال 1383 فعالیت خود را به طور رسمی آغاز کردند. ( سایت شورای عالی مناطق آزاد کشور)
از اواسط دههء 1960، که بسیاری از کشورهای در حال توسعه اقدام به راه ‏اندازی مناطق‏ آزاد نموده اند، اهدافی را دنبال می کردند. از مهمترین این اهداف می‏ توان به انتقال تکنولوژی، جذب سرمایه ‏گذاری خارجی، توسعه‏ی صادرات (به‏ ویژه صادرات صنعتی)، اشتغال، توسعه‏ی کارخانجات صنعتی، توسعه صادرات تامین ارز و غیره اشاره نمود.
قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری- صنعتی جمهوری اسلامی ایران نیز اهداف تشکیل مناطق آزاد تجاری- صنعتی را به شرح زیر بیان می کند: تسریع در انجام امور زیربنایی، عمران و آبادانی، رشد و توسعه اقتصادی، سرمایه گذاری و افزایش درآمد عمومی، ایجاد اشتغال سالم و مولد، تنظیم بازار کار و کالا، حضور فعال در بازارهای جهانی و منطقه ای، تولید و صادرات کالاهای صنعتی و تبدیلی و ارائه خدمات عمومی مناطق آزاد بهترین فضا برای توسعه گردشگری هر کشوری هستند و در کشور ما نیز می توانند موجب رونق این صنعت شوند.
مناطق آزاد دارای مزایای مختلفی می‏باشد که هر کشور با توجه‏ به ساختار اقتصادی و استراتژی توسعه‏ی صنعتی خود، از ایجاد منطقه هدف خاصی را دنبال می‏نماید. از مهم ترین این مزایا می توان به، معافیت و تسهیلات گمرکی و مالیاتی، زیربناها و ساختارهای بازرگانی کارا، وجود پاره‏ای یارانه‏های دولتی، امکان ورود اتباع خارجی بدون اخذ روادید، عدم محدودیت در انتقال ارز به دیگر مناطق، 100% مالکیت خارجی، آزادی کامل ورود و خروج سرمایه و غیره اشاره کرد. (فتح اللهی، 1377)
نکته قابل توجه این است که این مزایا و تسهیلات هر کدام به تنهایی می توانند تاثیر بسیار زیادی در رشد و توسعه گرشگری ایفا کنند. بالطبع مناطق آزاد با دارا بودن یکجای چنین مزایای منحصر بفردی، نه تنها می توانند رسالت اصلی خویش، یعنی توسعه اقتصادی را دنبال کنند بلکه می توانند باعث پیشرفت گردشگری نیز شوند. مناطق آزاد برای جذب سرمایه گذاری نیازمند شرایط و مقدماتی هستند، که از جمله این موارد می توان به موقعیت مناسب جغرافیایی، دسترسی به بازارهای قدرتمند، فراهم بودن امکانات زیربنایی، وجود نیروی کار و … هستند؛
منطقه آزاد اروند به عنوان تنها منطقه آزاد در جنوب غربی کشور با موقعیت جغرافیایی مناسب، دسترسی آسان به منابع تولید، نزدیکی به بازار مصرف، وجود زیر ساخت ها، دسترسی آسان به نیروی کار متخصص، قرارگرفتن در مسیر بزرگترین بندر جنوب غربی، نزدیکی به فرودگاه بین المللی، وجود مناطق گردشگری زیبا و منحصر بفرد و سایر عوامل انگیزاننده سرمایه گذاری و گردشگری، از شرایط منحصر به فردی برای سرمایه گذاری و توسعه گردشگری برخوردار است. مزیت های بر شمرده شده، منطقه آزاد اروند را در موقعیت ممتازی قرار داده است.
چنانکه ذکر آن رفت، منطقه آزاد تجاری، صنعتی اروند در چارچوب قانون و مقررات مناطق آزاد تجاری، صنعتی کشور در سال 1382 به مجموعه مناطق آزاد کشور پیوست و در سال 1392 کل شهرستان های آبادان و خرمشهر به عنوان منطقه آزاد اعلام شدند. لذا منطقه آزاد اروند به دلیل جایگاه استراتژیک خود، فرصت ها و ظرفیت های فراوانی برای سرمایه گذاری و توسعه گردشگری در فعالیت های گوناگون اقتصادی در اختیار دارد.

5-3 راه کارها و پیشنهادات
3-5-1 راه کارها و پیشنهادات کلی برای تمامی مناطق آزاد کشور
مناطق آزاد دارای مجموعه وسیعی از فرصت های گردشگری هستند. تسهیلات و جاذبه های گردشگری این مناطق از جمله فرصت ها و امکاناتی است که اگر درست و به موقع مورد برنامه ریزی و بهره برداری قرار گیرد می تواند به گنجینه ای برای کشور و تحقق اهداف مناطق تبدیل شود.
با وجود اینکه مناطق آزاد با فراهم آوردن امکانات و تسهیلات جهانگردی و نیازهای اولیه مربوط به گردشگری می تواند نقش محرک در توسعه گردشگری ایفا کنند اما تمام آنها، چیزی نیست که با تکیه بر آن بتوان به جذب گردشگر امیدوار بود. لذا برای استفاده هرچه بهتر از این فرصت ها پیشنهاداتی ارائه می گردد:
* استفاده از مدیران متخصص صنعت گردشگری در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی به منظور برنامه ریزی و ارائه راهکارهای مناسب ضروری به نظر می رسد.
* تبلیغات صحیح و اطلاع رسانی: ارائه تبلیغات داخلی و خارجی جهت به تصویر کشاندن امکانات و استعدادهای طبیعی و جاذبه های متنوع گردشگری مناطق و استفاده از شیوه ها و روش های مدرن در آن در توسعه صنعت توریسم بسیار موثر خواهد بود.
* حضور در نمایشگاه ها، کنفرانس ها، جشنواره های فرهنگی و هنری داخلی و خارجی و برگزاری هفته های فرهنگی مناطق آزاد نه تنها در داخل بلکه در خارج از کشور می تواند مخاطبین قابل توجهی داشته باشد.
* ایجاد زمینه های لازم در سفارتخانه های خارج از کشور، در جهت معرفی جاذبه های گردشگری و سرمایه گذاری مناطق آزاد و همچنین شناساندن مزیت های این مناطق بسیار ضروری است. بدین صورت که، جاذبه های این مناطق به خوبی شناسایی شده، در سایت های گردشگری جهانی به صورت مصور معرفی شوند.
* معرفی جاذبه ها در کنار فرصت های تجاری: طبیعی است مناطق آزاد قبل از هر اقدام و کاری به فکر توسعه منافع اقتصادی خود باشند؛ ولی این برنامه ها می توانند شامل بخش های دیگری از جمله معرفی مناطق و مواهب گردشگری مناطق نیز باشد تا با یکی از فرصت های سرمایه گذاری متفاوت آشنا شوند.
* سرمایه گذاری در زمینه ساخت هتل، اقامتگاه، رستوران و مراکز خرید مدرن و مطابق با استانداردهای روز دنیا می تواند در جذب گردشگر مفید باشد. در ضمن، اقامتگاه ها، هتل ها، مراکز سیاحتی و واحدهای ارائه کننده خدمات گردشگری باید با رویه ای یکسان فعالیت کنند تا بتوانند خدمات مطلوبتر و با کیفیت تری ارائه دهند.
* جاذبه های دست ساز و مصنوعی مثل آسمان خراش های بزرگ، پل های طویل، تونل های زیرآب، آکواریوم های بزرگ دریایی و… تلفیق فن آوری با جاذبه های طبیعی، جاذبه های دست سازی را خلق می کند که می تواند در جذب گردشگر موثر باشد.
* گنجاندن مناطق آزاد در تورهای استانی: یکی از راه های که می توان گردشگری مناطق آزاد را در کشور نهادینه کرد راه اندازی و تهیه تورهای گردشگری استانی است. با این ترتیب هم تجار و سرمایه گذاران با فرصتهای سرمایه گذاری در این مناطق آشنا می شوند و هم مردم استانهایی که در خود این مناطق را قرار دارند از جاذبه هایی که اغلب بکر هستند استفاده می کنند.
* دولت باید سیاست هاى درستى را تدوین و مردم را همواره به سفر تشویق و سفر را در فصل هاى مختلف در مناطق آزاد کشور توزیع کند؛
بنابراین، امید است مدیران مناطق آزاد با برنامه ای جامع و استراتژیک و همچنین تعیین اهداف و سیاست های مشخص، بتوانند پذیرای تعداد بیشتری از گردشگران داخلی و خارجی در این مناطق بوده، منجر به جذب سرمایه گذاری بیشتر در این مناطق شوند.

3-5-1 راه کارها و پیشنهادات کلی برای منطقه آزاد اروند
الف) با توجه به نتایج حاصل از تحقیق، بهترین راهبرد ها به منظور توسعه صنعت گردشگری در منطقه آزاد اروند، عبارت اند از:
1. ارائه تسهیلات مطابق با علایق و سلیقه گردشگران
2. گسترش طبیعت گردی و گردشگری درمانی در منطقه
3. تسریع در اتمام و به بهره برداری رساندن زیرساخت های گردشگری مورد نیاز
4. جذب مشارکت و هدایت سرمایه بخش خصوصی به بخش گردشگری منطقه

ب) همچنین با توجه به پژوهش ها و مشاهده های عینی خود در خصوص موقعیت خاص سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و بوم شناختی گردشگری منطقه آزاد اروند، راهکارهای توسعه ای زیر را پیشنهاد می کنیم:
1. جذب و حفظ افراد متخصص و متبحر به منظور بهبود و تقویت عرضه خدمات گردشگری در بخش های مختلف.
2. نظارت بر اجرای مقررات، استانداردها و کیفیت خدمات مراکز گردشگری (هتل، رستوران، مراکز تفریحی و غیره)
3. انجام تبلیغات گسترده به منظور افزایش آگاهی مردم از ظرفیت ها و جاذبه های گردشگری منطقه.
4. بهره برداری بهینه از سرمایه گذاری های انجام شده در طرح های گردشگری
5. ایجاد ظرفیت های جدید گردشگری، ارائه تسهیلات بیشتر و بهبود ارتقای کیفی و کمی خدمات اقامتی.
6. تاکید و توسعه مبنی بر جذب و افزایش گردشگران علمی و فرهنگی

5-4 پیشنهادات به محققین آینده
به سایر پژوهشگران فعال در حوزه گردشگری پیشنهاد می کنیم که برای تحقق اهداف پژوهش حاضر، فعالیت های ذیل را انجام دهند:
1. انجام برنامه ریزی راهبردی به منظور تحقق هر یک از راهبرد های تدوین شده.
2. ارزیابی نتایج حاصل از اجرای هر یک از راهبرد های تعیین شده.
3. از آنجا که تحقیق حاضر در سازمان منطقه آزاد اروند انجام گرفته است لذا پیشنهاد می شود همین موضوع در سایر مناطق آزاد تجاری کشور نیز مورد بررسی قرار گیرند تا از این طریق بتوان با انجام مقایسه بین یافته های تحقیق، نتایج واقع بینانه تری را بدست آورد و یافته ها و نتایج حاصل آن تحقیق با یافته ها و نتایج این تحقیق مورد مقایسه و بحث قرار گیرد.
4. پژوهش حاضر در یک مقطع زمانی کوتاه مدت انجام گرفته است و توصیه می شود که تحقیقات بعدی در دوره های زمانی دیگر و به صورت بلندمدت نیز به اجرا گذاشته شود و نتایج حاصل از تحقیق در طول زمان مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرد.
5. بررسی سایر شاخص ها و فاکتور های اثر گذار بر موضوع این تحقیق که در این تحقیق مجال پرداختن به آنها نبوده.

( منــــابع و مــــآخذ )

منابع فارسی
1. امینی، محمد تقی؛ عباسی، محمد رضا؛ پیرعلی، علی رضا؛ تابستان 1390، مجله: فرآیند مدیریت و توسعه شماره 76 (از 155 تا 169)
2. پروکوپنکو، جوزف (1385)، مدیریت بهره وری (ترجمه: ابراهیمی مهر)، موسسه کار و تامین اجتماعی، تهران، صفحه 92
3. خلیلی، عبد الرسول، 1390؛ اهداف راهبردی مناطق آزاد و حرکت به سوی آینده، بازیابی شده از http://www.yasdl.com
4. دیده وری، سید اردشیر، بررسی عوامل موثر بر جذب سرمایه گذاری در منطقه آزاد اروند، 1390،ص 25
5. رهنورد، فرج الله، "جایگاه مناطق آزاد در برنامه ریزی منطقه ای ایران"، فرایند مدیریت و توسعه، پاییز و زمستان ۱۳۸۹، شماره۷۴: ۶۰-۴۵
6. سازمان منطقه آزاد اروند؛ مزیت های تجاری و سرمایه گذاری منطقه آزاد اروند، دبیرخانه ستاد طرح ملی ساماندهی، فروردین 1388
7. شاددل، آمنه، "تاریخچه و اهداف تاسیس مناطق آزاد تجاری-صنعتی ایران"، بررسی های بازرگانی، خرداد و تیر ۱۳۸۶، شماره ۲۳: ۲۷-۱۶
8. طرح راهبردی منطقه آزاد اروند، ۱۳۸۷، ص ۲۵۶
9. فتح اللهی، سعید. (1377). مناطق آزاد ایران، تجربه‏ای ناکام و ضرورت بازنگری اساسی، فرهنگ و تعاون، شماره 5.
10. فیضی، کامران. (1379). تجزیه و تحلیل عملکرد مناطق آزاد تجاری- صنعتی در ایران. مطالعات مدیریت ، شماره 25 و 26.
11. قادری، اکبر؛ فرجی راد، عباس (بدون تاریخ). جایگاه گردشگری در سیاست ها و برنامه های توصعه مناطق آزاد (مطالعه موردی قشم).
12. کفایتی، محمد. (1369). نقش مناطق آزاد در اقتصاد کشورهای در حال توسعه. روند ، شماره 2.
13. کریمی نیا، اسما ؛ مقدم، مهدی، 1391 ؛ مقاله بررسی عوامل جذب سرمایه گذاری در منطقه آزاد اروند
14. لطیفی، غلامرضا؛ امین آقایی، مهرناز، " تحلیل وضعیت مناطق آزاد ایران" اطلاعات سیاسی- اقتصادی، آذر و دی ۱۳۸۵، شماره ۲۳۱و ۲۳۲: ۲۳۳-۲۱۸
15. مانیان، امیر. (1367). منطقه و بندر آزاد تجاری و نقش آن در توسعه صادرات ایران. دانش مدیریت، شماره 1.
16. محمدی الموتی، مسعود؛(1374) مناطق آزاد اثرات اقتصادی و بازرگانی آن. تهران. موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی.
17. مقدسی، علیرضا، 1389، مناطق آزاد : اصول، مفاهیم، کارکرد ها و راهکار ها بازیابی شده از http://alef.ir/vdccx0q1.2bqps8laa2.html
18. هدایتی، رضا (1386)، مناطق آزاد تجاری و صنعتی: ابزار راهبرد توسعه صادرات در مقایسه با سه کشور دیگر آسیایی، پژوهش نامه اقتصادی

منابع لاتین

www.Freezones.ir( سایت شورای عالی مناطق آزاد کشور)
www.ArvandFreezones.ir ( سایت منطقه آزاد اروند)

1 . آذر، 1388
2 مقیمی ، 1377
3 مقیمی ، 1377
—————

————————————————————

—————

————————————————————

ج

فصل اول: کلیات تحقیق

7

فصل دوم : ادبیات و پیشینه تحقیق

34

فصل سوم: روش انجام تحقیق

60

فصل چهارم: پاسخ به سوالات تحقیق

78

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات

86

89