یادمان و ویژگی های آن

یادمان و ویژگی های آن
نوید سعیدی رضوانی
دکتر در شهرسازی و استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین
زهرا شش پری
شهرساز
یادمان، بنا یا سازه ای است که برای گرامی داشت، زادروز یا سالمرگ یک شخص خاص،بزرگداشت یک رویداد مهم و یا چیزی که برای یک گروه اجتماعی مهم است و در واقع یادآورقسمتی از خاطرات تاریخی و یا میراث فرهنگی آنان است و نیز صرفاً برای معرفی یک شهر، منطقه یا محل ساخته می شود.
در زبان انگلیسی " کلمه به یاد ماندنی" اغلب در اشاره به چیزی دارد که از نظر اندازه و قدرت فوق العاده تاثیرگذار باشد مانند مجسمه های یادمان.
این کلمه (یادمان)1 از واژه "monere" می آید به معنای "برای یادآوری" و یا "برای هشداردادن" است.
(www.en.wikipedia.org)

برخی یادمان ها هزاران سال قبل ایجاد شده اند و در طول قرنها مورد احترام و توجه بوده اند و این یادمانها مشهورترین نمادهای تمدن های باستان هستند، برخی یادمانها نیز به تازگی به وجود آمده اند اما به دلیل ویژگی هایشان تاثیرگذار و خاطره انگیز می باشند و نقش خود را به خوبی ایفا می کنند. گروهی دیگر از یادمان ها که با هزینه ی بسیار تولید شده اند هیچگاه به "یادمان" تبدیل نشده اند و در واقع نتوانستند به اهداف خود برسند، لذا در این مقاله برآنیم که ضمن معرفی انواع یادمان ها که پاره ای از ویژگی ها می تواند آنها را تاثیرگذار کنند، اشاره نمائیم.
گونه شناسی یادمان ها:
یادمان ها را می توان به انواع زیر تقسیم نمود:
* ساختمانهای طراحی شده به عنوان نشانه های نمادین

* یادمانهای گرامیداشت شهدای جنگ به ویژه شهدای گمنام و شهدایی که محل دفن آنها مشخص نیست.

یادبود ویمی ریج2 ، سایتی یادبود در کانادا می باشد که به شهدای نیروهای اعزامی کانادایی درجنگ جهانی اول که در فرانسه کشته شده اند، اختصاص داده شده است. ویمی ریج در کانادا برای همه مردم کانادا دارای اهمیت است، زیرا مکانی است برای ادای احترام به کسانی که جان خود را در جنگ جهانی اول برای آزادی و صلح از دست داده اند.بنای یادمانی ویمی ریج توسط هنرمند و معمار کانادایی والتر سیمور الوارد1 طراحی شده است.ساخت این بنای یادبود نزدیک به یازده سال به طول انجامید و با هزاران تن بتن وبا صدها تن فولاد تقویت و مقاوم شده و از بلوک های بزرگ سنگی نیز در آن استفاده شده است.این بنای یادبود به خوبی مورد نگهداری قرار می گیرد و اگر نیازی به مرمت داشته باشد در کمترین زمان ممکن این مرمت صورت می گیرد. این بنا، یادبود 11258 سرباز کانادایی است که در فرانسه کشته شدند.

* ستون های یادمانی، که اغلب مجسمه ای در صدر خود دارند. مانند ستون تراجان3و ستون نلسون4 در لندن.
سرمنشاء این ستونها به شهرهای یونان باستان باز می گردد این ستونها که از طاقهایی یادمانی قدیمی تر هستند، بیشتر برای گرامی داشت یک شخص یا یک رویداد مهم تاریخی به کار برده شده اند، در بسیاری از موارد مجسمه یک فرد مهم بر فراز این ستونهای بلند نصب می شد. این ترکیب نشان دهنده اهمیت بسیار زیاد آن فرد بود. نوع دیگری از ستونها که معمولاً به تنهایی و بدون مجسمه به کاربرده می شوند ستونهای هرمی شکل هستند که منشاء مصری دارند و برای مصریان باستان نمادی مذهبی به شمار می امد. این ستونها برای نشان دادن مرکز به کار می آمد و نمادی از هندسه گرایی، نظم و قدرت بود از جمله مواردی که این نوع متون مورد استفاده گرفته میدان مهم بیضی شکل مقابل کلیسای سنت پیر در رم است که در آغاز نیمه دوم قرن 17 ساخته شده است.
این ستونها برای بیان ثبات، پایداری و همبستگی نیز به کار می آمد و گاهی نیز نمادی از آغاز عصری جدید بوده اند.

* سنگ قبر که یادمانی کوچک برای مرحوم تشکیل می دهد.

* آرامگاه ها و مقبره ها مصر و تاج محل

اهرام مصر

هند- تاج محل

* تک سنگ های ساخته شده برای مقاصد مذهبی یا یادبود
* تپه بنا، برای بزرگداشت رهبران بزرگ

* ستون های هرمی شکل سنگی که معمولاً بنا به مناسبت گرامیداشت رهبران بزرگ احداث می شود مانند یادمان واشنگتن5 و موناس6

سازه های یادمانی
این گروه شامل سازه هایی می شود که می توان آنها را معماری به مثابه مجسمه تلقی نمود و در حقیقت بناها یا ساختمانهایی هستند که احجام شناخته شده ای را در ذهن تداعی می کنند و گاهی می توان به درون آنها راه یافت مانند برج آزادی در میدان آزادی تهران وو برج ایفل در پاریس، این سازه ها بیشتر حالت یادمانی دارند یعنی برای بزرگداشت و نگاهداشت خاطره شخص، واقعه یا فکر ساخته می شود یا آنکه در مقیاسی بزرگ ساخته می شوند تا نمادی برای شهر باشند.

* معابد وسازه های مذهبی که به مقاصد زیارت ساخته می شوند مانند Borobudur در اندونزی

* پارک یادمانی
مجموعه ای است که در کل به بزرگداشت یک فرد یا یک پدیده اختصاص پیدا کرده است به عنوان مثال پارک یادبود
آکرا.

در پارک آکرا یادمان" Kwame Nkrumah"، اولین رئیس جمهور غنا7، که این کشور را برای استقلال از بریتانیا در سال 1957 رهبری کرد، قرار گرفته است. در این پارک موزه ای نیز قرار دارد که در آن آثار شخصی وهمچنین تصاویری از این رئیس جمهور قراردارد که بیانگر تاریخچه زندگی او می باشد.
www.travel-to-discover-ghana.com
یادمان Kwame Nkrumah در پارک یادبود آکرا. (Kwame Nkrumah اولین رئیس جمهوری Ghana بود. او این کشور را برای استقلال از بریتانیا در سال 1957 رهبری کرد).www. rickmann-uk.com

* طاق یادمانی
طاقهای یادمانی معمولاً برای گرامی داشت وقایع بزرگ تاریخی ساخته شده اند بیشترین آن را طاقهای پیروزی که یادمان پیروزی های نظامی بزرگ است و طاقهایی که به یاد سربازان گمنام کشته شده در جنگها بر پا می شوند، تشکیل می دهند، یک نمونه از این طاقها را می تواند در میدان اتوال پاریس مشاهده کرد این طاق برای یاد آوری پیروزی های ناپلئون ساخته شده است.

نقشها و کارکردهای یادمان
1- تقویت حس مکان:
یکی از مهمترین کارکردهای یادمان ایجاد حس مکان تعریف شده، القاء روحیه خاص در فضا یا تقویت روحیه یک فضا می باشد. " مکان بخشی از فضا است که به وسیله شخص یا چیزی اشغال شده است و دارای معنایی ارزشمند است و در صورت هماهنگی یادمان با محیط و تقویت انسجام بصری محیط پیرامون، شهروندان احساس رضایت و آرامش بیشتری می کنند و حس مکان تقویت می گردد.
2- تعریف و هویت بخشی به فضای شهری: " هویت یعنی یک محل معین حدی که شخص می تواند یک مکان را به عنوان مکان تمایزی از سایر مکانها شناخته و یا بازشناسی نماید به طوری که شخصیتی مشخص، بی نظیر و یا حداقل مخصوص به خود را دارا شود". یادمانهایی که از طراحی خلاقانه و هنرمندانه ای برخوردارند می توانند هویت بخش باشند.
3- ارتقاء کیفیت و ایجاد سرزندگی فضاهای شهری
فضای خالی از هنر، جذابیت ندارد و فقدان جذابیت از کیفیت فضا می کاهد و مانع ایجاد حس سرزندگی و نشاط در فضای شهری است، یادمان می تواند این هردو را در صورت وجود سایر شرایط به فضا ارزانی دهد.
4- ارتقاء آگاهیهای عمومی و معرفی نمادها و ارزشهای فرهنگی: یادمانها و توضیحات متصل به آنها می توانند سطح دانش و آگاهیهای عمومی شهروندان در خصوص حوادث فرهنگی با سایر زمینه ا ارتقاء بخشند به عنوان مثال می توانند مردم یک منطقه را با شخصیتها یا رویدادهای تاریخی یک منطقه آشنا می سازد یا نمادهای فرهنگی آن منطقه را معرفی کنند.
5- معرفی عملکرد و روحیه مکان یا محدوده پیرامون آن یا تداعی عملکرد تاریخی یا فرهنگی آن: بسیاری از میادین محل وقوع حوادث تاریخی منحصر به فرد هستند، یادمانی که موضوع آن این رویداد تاریخی باشد تا سالها بعد از آن می تواند تداعی گر این واقع باشد، همچنین یادمان تنها اثر حجمی زینت بخش میادین نیست، آثار حجمی متنوعی در فضای شهری استفاده می شوند که اگر چه گاهی نشانه نزدیکی با مفهوم یادمان دارند اما دارای هویت متمایز می باشند. بهره برداری هوشمندانه از این آثار حجمی نیز می توانند در ارتقاء کیفیت فضای شهری موثر باشد.

6- ایجاد یک نشانه شهری: نشانه از عناصر اصلی سازنده سیمای شهر است از نظر کوین لینچ "نشانه های عواملی در تشخیص قسمتهای مختلف شهر هستند خصوصیات نشانه باید چنان باشد که بتوان آن را از میان عوامل بسیار بازشناخت اگر نشانه ا فرمی واضح داشته باشند، با زمینه خود متضاد و به اطراف خود غالب و مسلط باشند شناخت آنها به آسانی میسر است و احتمال بیشتری هست که بر آنها معنایی متصور باشد" یادمان ها در بسیاری موارد بویژه اگر اندازه آنها بزرگ باشد می توانند به عنوان نشانه در سطح محله، منطقه یا حتی شهر مطرح شوند.
7- ایجاد انگیزه برای بهسازی محیط توسط شهروندان: نصب یادمانی مطلوب در شهر به بهسازی آن موجب می شود که ساکنان اطراف مکان انگیزه ای برای کیفیت بخشی به محیط خود پیدا کنند و تلاش نمایند که محیطی متمایز به وجود آورند.
8- تناسب بخشی به نام مکان: یادمان ها در مکانهایی که از سابقه تاریخی خاصی برخوردار نیستند و نامی قراردادی برای آنها تعیین شده است می توانند به نحوی طراحی شوند که نام مکان را در اذهان بینندگان تثبیت کنند.
9- معرفی سبک ها و سنتهای هنری: یادمانها هنر را به میان مردم می آورند از این رو می توانند مردم را با سبکهای هنری قدمی یا جدید آشنا سازند و بر دانش هنری و سواد بصری آنها بیفزایند.

پیشنهادات و راهکارهایی برای ساماندهی و ارتقاء کیفی یادمان های شهری
1- ارتباط موضوع یادمان با عملکرد و هویت مکان؛ اگر مکان و اطراف آن هویت یا ویژگی مشخصی داشته باشند ارتباط موضوعی یادمان با این وجه مشخصه، تقویت کننده حس مکان خواهد بود به عنوان مثال مجسمه یادمان شهدا در جوار آرامستانها و تندیس شخضیتهای تاریخی در بافت تاریخی تاثیرگذارتر است.
2- ارتباط موضوع با عملکرد و هویت شهر؛ هر شهری تحت تاثیر پیشینه تاریخی، اقتصاد، اقلیم و سایر شرایط، عملکرد و هویتی دارد. ارتباط یادمان با این عملکرد و هویت مطلوب است و عدم ارتباط با تضاد در این زمینه موجب تنزل کیفیت فضا می شود.
یکی از مهمترین کارکردهای یادمان ایجاد حس مکان تعریف شده، القاء روحیه خاص در فضا یا تقویت روحیه یک فضا می باشد.
3- تنوع موضوعی یادمان ها: در برخی از شهرها موضوعات یادمان ها صرفاً منحصر به یک موضوع است و از این جهت یادمان ها فاقد تنوع هستند، حال آنکه موضوعات بسیاری می توانند مبنای ساخت تندیسها باشد.
4- همبستگی با دیگر یادمان ها و سایر عناصر مبلمان شهری: در شهرها نیز همانند محیط دیگر مثلاً خانه، هماهنگی و همبستگی بین عناصر، مطلوب ناظرین است در مورد یادمان ها، هماهنگی را می توان از دو جنبه مورد بررسی قرار داد هماهنگی بین یادمان های مختلفی که در یک مکان قرار دارند یا در محیط پیرامون قرار گرفته اند و هماهنگی بین یادمان ها و سایر المانهای شهری.
5- رعایت اصول زیبایی شناسانه: رعایت اصول زیبایی شناسانه در زمینه شکل، اندازه، حجم و تناسبات فرعی اگر چه فرمول خاصی ندارد اما از مواردی است که باید مورد تاکید سفارش دهنده باشد.
6- نوآوری و خلاقیت و پرهیز از نصب تندیسهای تکراری و غیر متناسب با محیط: یادمان اثر هنری است و جوهر آن خلاقیت، استفادهاز تندیسهایی که در فضاهای دیگر به کرات مورد استفاده قرار گرفته است، جذابیتی برا ناظر ندارد و تاثیری در بهبود کیفیت بصری مکان نخواهد داشت.
7- تصویب طرح و اجرای یادمانهای مهم در شورای مشورتی شهرداری: مدیریت شهری می تواند با همکاری سازمانهای مرتبط، مشاورین و متخصصین شورایی با عنوان شورای حجم با عناوین مشابه تشکیل دهد و ساخت تندیسهای مهم را در این شورا مورد بحث قرار دهد، بدین ترتیب انتظار می رود، محصولات بهتری در معرض دید شهروندان قرار گیرد. (سعیدی رضوانی، 1382: 67)

منابع
* سعیدی رضوانی، نوید، "میدان، اثر حجمی و مجسمه"، ویژه نامه میدان وفضای شهری (ضمیمه شماره 67 شهرداریها)، آذر 1382
* گروه مشاوران برنامه ریزان فردا، پیشنهاداتی برای یادمان شهرداری طرقبه، 1389.
* موسوی، مجتبی، مجسمه های شهری و خاطرات جمعی، شهر زندگی زیبایی ، سازمان زیباسازی شهرداری تهران، تهران، بهار1391.

* www.en.wikipedia.org
* www.nps.gov
* www. Rickmann-uk.com
* www. Parisdigest.com
* www.travel-to-discover-ghana.com

1 Monument
2 Vimy Ridge
3 Trajan
4 Nelson
5 Washington
6 Monas
7 Ghana
—————

————————————————————

—————

————————————————————