کوین لینچ
Kevin A. Lynch
مقدمه
" لینچ " از شهرسازان معاصر می باشد , که بر روی مفاهیم ادراکی فضا و تصورات ذهنی استفاده کنندگان از این فضا کار کرده است. هدف " لینچ " خوانایی و نمایانی شهر و فضاهای شهری است. او برای درک خوانایی شهر به مردم رجوع می کند و در پی آن است که از تصورات ذهنی و پس زمینه های فکری آن ها به این مهم قائل شود که چگونه شهری خوانا می شود. " لینچ " عقیده دارد که درک مردم از شهر صحنه هایی مقطعی و بریده بریده است و این تصوری خوانا در ذهن به جا نمی گذارد. بلکه فضاهای شهری باید تسلسل و پیوستگی داشته باشد تا بتواند صحنه هایی پیوسته زنده و روشن در ذهن بگذارد. یک تصویر عمیق که حاکی از نقش اجتماعی مردم است.
به همین دلیل است که درک یک فضا از سوی افراد مختلف ، متفاوت است. اما " لینچ " در پی درک تصور ذهنی مشترک از محیط است. تصوری که برای همه توانا و قابل درک باشد. در واقع لینچ در پی یافتن نظمی است ، اما نه نظم نهائی ، بلکه نظمی گشوده که مدام رشد و توسعه می یابد.
کوین لینچ 1918-1991
معرفی
"کوین لینچ استاد برنامه ریزی شهری در ام.ای.تی (انیستیتوی تکنولوژی ماساچوست)می باشد. وی در سال 1918 در شیکاگو به دنیا آمد. ودر 25 آوریل 1991 در خانه تابستانی خود در گذشت(لینچ، 1387: 8-1(.
آثار عمده ی او عبارتند از :
سیمای شهر (1960)
برنامه ریزی مجموعه (1964)
دید از جاده با همکاری «اپلیارد»و مایر (1964)
شکل خوب شهر (1980)
زمینه فکری و رویکرد نسبت به شهر
Kevin lynch
1918-1991
لوئیس مامفورد :
معماران و شهرسازان برای رسیدن به نتایج قابل قبول ناگزیر به مطالعه ی تاریخ گذشته و درک علل عدم موفقیت شهر ها هستند.
فرانک لویدرایت :
معماری انسان را در بر گرفته است.
رویکرد لینچ به شهر رویکردی معماری ـ تاریخی و معنا شناختی است.
(چپ من: لینچ (1969)، 1384: 178(
اصول روش شناسی لینچ
Kevin lynch
1918-1991
ملاحظه منظم و دقیق سیمای قسمت انتخاب شده ای از شهر توسط ناظری که قبلا به وی تعلیمات لازم داده شده بود و وی شخصا قدم به قدم به مشاهده ی این قسمت پرداخته و عوامل گوناگون، درجه ی مرئی بودن آنها، شدت و یا ضعف تصویر آنها، پیوستگی یا عدم پیوستگی و سایر روابط این عوامل را بر نقشه ای ثبت کرده و نیز هر مشکل یا امکانی در ایجاد تصویر موجود بود، یادداشت می کند.
مصاحبه های طولانی با گروه کوچک و منتخب از ساکنان شهر که تاثیر تصویر شهر را در ذهن ایشان تقویت می کند. اشخاصی که با آنها مصاحبه به عمل آمد کسانی بودند که مدتها در قسمتهای انتخاب شده سکونت داشتند و یا به کار مشغول بودند و محل کار یا سکونتشان در سراسر ناحیه ی مورد مطالعه پراکنده بود
(فکوهی: لینچ، 1383: 209-208(
سه تئوری لینچ در توصیف شهر
Kevin lynch
1918-1991
تئوری برنامه ریزی: بیان اینکه تصمیمات عمومی و پیچیده توسعه شهری چگونه اتخاذ میشود یا چگونه باید اتخاذ شود. نام دیگر آن تئوری تصمیم گیری است.
تئوری عملکردی : که به گونه ای خاص تر به شهر تاکید دارد.زیرا سعی در بیان این دارد که چرا شهرها هر یک شکل خاصی را به خود می گیرند و عملکرد چنین شهرهایی چیست؟
تئوری هنجاری : نظریه هنجاری شامل دیدگاههای فلاسفه سیاستمداران و معماران در مورد بایدها است. نظریه هنجاری مبتنی بر یک عقیده و یک جهان بینی است و به ادراک چگونگی کارکرد جهان مبتنی است.
)لینچ، 1381 : 145 (
او در کتاب تئوری فرم شهر به نظریه ارتباط میان ارزشهای انسانی و شهر کالبدی-فضایی می پردازد.
(رضازاده، ش 24 : لینچ، 1375: 34(
در جست و جوی تصویر ذهنی شهروندان از شهر
* وی معتقد بود برداشت ها، دانسته ها، باورها، حدس ها و چشمداشت هایی که فرد از محیط پیرامون دارد ،ارزش ها، کیفیت ها، کارکردها و اولویت های متفاوتی را در ذهن وی پدید می آورد.
1) خاطرات، روابط ،تجربه ها،آرزوها… یک مجموعه ادراکی فراهم کردن زمینه پیوند میان فرد و منظر
2) دانسته های سه بعدی دریافت شده از منظر شکل گیری تصویر ذهنی به صورت طرحواره
2 عامل اصلی
Kevin lynch
1918-1991
ترکیب بندی درطراحی شهری ایجاد وحدت بصری میان عناصرمتمایز شهر است تا بدین ترتیب تصاویر ذهنی یکپارچه و روشن، تقویت شود. هدف طراحی شهری ایجاد یک تصویر ذهنی شهری قوی است. این تصویر ذهنی است که مبانی تعامل مردم رابا محیط فراهم می آورد
(تولایی ؛1386 :113).
Kevin lynch
1918-1991
پایه و اساس کنش و واکنش میان فرد و محیط
عناصر پیرامون محیط فرد
ذهن
فرد
شکل گیری و ایجاد نظم بین آنها
دادن معنا به اشیا
Kevin lynch
1918-1991
هویت/ساختار/معنی
توجه بیشتر به کیفیات دیداری شهرها و تاثیر آن بر ذهن شهروندان
تضاد ، تنوع و وضوح
از مهمترین عوامل آشنایی فرد با محیط و شکل گیری تصور ذهنی
آدمیان نه تنها تماشاگر مناظر شهری بلکه جزیی از آن هستند.
تجزیه تصویر هر محیط شهری
مطرح شدن
خوانایی
(وضوح دیداری)
نقش انگیزی محیط
( پاکزاد‚ 1386: 88(
Kevin lynch
1918-1991
ازنظرلینچ” تصویر شهر” باید به ناطر احساس امنیت دهد و باعث بوجود آمدن رابطه موزون بین خود شخص و جهان خارج شود.
دو عامل مهم: 1- شخص هرگز نباید احساس کند تصور کلی خودرا از شکل محیط از دست داده
2- شکل آشفتگی خیابان و کوچه ها باید به شکلی باشد که بتوان آن را باز شناخت و درک کرد.(لینچ؛1374،60)
تصویر شهر رالینچ به سه قسمت تجزیه می کند:
1 )علائم مشخصه یا هویت – یعنی عاملی که بتوان آن شهر را کاملا متمایز از دیگرشهرها کرد.
2)بافت یا ساختار- تصویر هر شی ءباید رابطه فضایی و شکلی را با ناظر و اشیاءدیگر مشخص کند.
3)معنی – هر شی ء باید برای ناظر معنی خاصی داشته باشد.رابطه ناظر با شی ءو سایر اشیا ءباید متقابل باشد و دارای مفهوم خاص .
درکتاب خود “سیمای شهر” ابتدا سه حوزه درا مشخص می کند:
عوامل متحرک شهر
عوامل ثابت شهر
ناظر
دوکارکرد برای “هویت” قائل است 1- به انسان قدرت تشخیص میدهد که بتواند شهررا بخواند و پیش بینی کند و به همین دلیل “خوانایی” از مهم ترین کارکردهای “هویت” است
2- عملکردعاطفی” هویت محیط” است که حس ایمنی به فرد میدهد.
هویت = مکان
فضا و سیمای شهر از دیدگاه لینچ
Kevin lynch
1918-1991
” کیفیتى” است در شى که تصویرى روشن در ذهن هر ناظر به وجود مى اورد. شکل، رنگ و نظم سامانى است که ایجاد تصویرى روشن و مشخص با بافتى مستحکم و مزایاى بسیار را از محیط زندگى ادمى اسان و میسر مى داند.( لینچ 1374: ٢٤-٢٥)
سکونتگاه سازمانی است که آگاهانه تغییر می یابد و ثبات پیدا می کند. به مفهوم پیشرفت مستمر افراد، گروههای کوچک و فرهنگ آنهاست. ( لینچ: 1381، 150).
منظور از معنى یک سکونتگاه وضوح در درک و شناخت ان و سهولت برقرارى پیوند بین عناصر و اجزاء اًن با سایر رویدادها و مکان ها در یک تجلى منسجم ذهنى از زمان و مکان و ارتباط این تجلى با مفاهیم فضایى و ارزش هاست ( لینچ 1381: ١٦٧-١٦٨).
یک مکان خوب با همه ى حواس قابل دسترسى است. زیرا مکان هاى معنى دار وقابل درک تکیه گاه مناسبى است که خاطرات شخصى ، احساس ها و ارزش ها بر ان تکیه مى کند. هویت مکانى پیوند نزدیکى با هویت شخصى پیدا مى کند. ( لینچ 1381: 168).
فضا و سیمای شهر از دیدگاه لینچ
نمایانی
سکونتگاه
Kevin lynch
1918-1991
یکى از کیفیاتى که به ما در برقرارى پیوند بین شکل شهر و دیگر خصوصیات زندگى ما کمک مى کند ، سازگارى است که به مفهوم انطباق کاملا شکلى ساختار محیطى با ساختار غیر فضایى است( لینچ 1381: 173).
سازگارى، شفافیت و خوانایى اجزایى از معنى هستند که ارتباط صریح شکل سکونت گاهى را با مفاهیم و ارزش ها ى غیر فضایى بیان مى کنند. اهمیت بیانى یا نمادى یک مکان از نظر استفاده کنندگان اینست که شکل هر سکونت گاه تا حد نماد پیچیده اى از ارزش ها اساسى فرایندهاى زندگى ، رویدادهاى تاریخى ، ساختار بنیادى اجتماعى، یا ماهیت جهان هستى است.( لینچ 1381 : ١٨٠-١٨١(
فضا و سیمای شهر از دیدگاه لینچ
گمشدن(Lost)
سازگاری
گمشدن کامل در شهر هاى جدید براى بیشتر اشخاص، شاید تجربه اى بس نادر باشد. وجود اشخاص دیگر و وسایلى مانند نقشه، شماره ى خیابان ها، علامت جاده و اتوبوس ها از عواملى است که به مدد ان ها مى توان راه را پیدا کرد اما اگر شخص یک بار گم شود ، اضطراب و حتا وحشتى که به او دست مى دهد، این نکته را روشن مى دارد که توازن و سلامت وجود شخص تا چه اندازه به اشنایى وى با محیط وابسته است. لغت انگلیسى Lostکه معنى لغوى اش ” گمشده ” است، تنها به گمگشتگى : عدم اطمینان از محلى که شخص در ان است اطلاق نمى شود و بیان دارنده ى درماندگى محض است. ( لینچ 1374: 14(
Kevin lynch
1918-1991
ایجاد تصویر ذهنی
تصویر ذهنی جمعی
استفاده از روانشناسی توپولوژیک + عناصر بیان شده توسط ساکنین شهرها در تصاویر ذهنی
نمادهای متمایزکننده سیمای شهر از نظر لینچ
راه
محله
گره
لبه
نشانه
به صورت یک خط … یک بعد
به صورت سطح … دو بعد
به صورت یک نقطه … بدون ابعاد
Kevin lynch
1918-1991
تصور ذهنی که شهروند از شبکه حرکتی و
آمد و شد شهر خود دارد.
* شاخص ترین عنصر در تصویر ذهنی شهروندان
*راه مسیری است که حرکات بالفعل و بالقوه از طریق آن صورت میگیرد.
راه
خیابان ، پیاده رو ، جاده ، تراموا ، خطوط زمینی ، خطوط راه آهن و….
)لینچ ، 1381 : 148(
Kevin lynch
1918-1991
تصویری که شهروند از ظاهر،کارکرد و یا معنای یک مجموعه فضایی در ذهن خود می سازد.
اجزای حوزه کاملا شناختی باشند سیمای حوزه را از درون درک کرد.
نگاه از بیرون نقاط گوناگون را به ذهن کشد.
حدی متوسط یا بزرگ داشته باشند
محله
باید حتما دو بعد داشته باشد که بینده حس وارد شدن به درون آن را داشته باشد.
)لینچ ، 1381 : 148(
Kevin lynch
1918-1991
گره
از برخورد، تمرکز یا تراکم یک رشته از مظاهر، رویدادها، کارکردها و یا معانی در یک نقطه در ذهن انسان نقش میبندد.
نقاط حساس شهر
تقاطع راهها
کانون مبدا و مقصد حرکت
پاتوق ها
)لینچ ، 1381 : 148(
Kevin lynch
1918-1991
لبه
تصویر خطی در ذهن ناظر که به صورت مرز بین دو حوزه یا خط پیوندی آن ها جلوه می کند.
مرز بین دو قسمت از شهر
بریدگی که خطوط راه آهن
حد مجموعه ای ساختمانی و دیوار
مرز بین دو قسمت ، شکافی در امتداد طول ، بریدگی که خطوط راه آهن بوجود میآورد ، دیوار و …
)لینچ ، 1381 : 148(
Kevin lynch
1918-1991
نشانه
نقاط عطف ذهنی در سیمای شهر که به خاطر ظاهر، کارکرد یا معنای ویژه ی آن به عنوان نقاط پایه در
جهت یابی استفاده می شود.
* عنصری عینی صرفا برای جهت یابی
* عدم نفوذ به درون آن
* ویژگی چهار عنصر دیگر را در خود دارد.
* چیرگی تضاد شکلی یا کارکردی، منحصربه فرد بودن،…. عنصری را به نشانه تبدیل می کند.
)لینچ ، 1381 : 148(
Kevin lynch
1918-1991
شهر خوب
کارایی
عدالت
سرزندگی
معنی
تناسب
دسترسی
نظارت و اختیار
5 معیار
و 2 زیر معیار
عملکردی برای شهر
شهر خوب، ”تداوم فرهنگی را ارتقاء بخشیده، به بقا و پایداری افراد آن کمک نماید، بر حس ارتباط در زمان و فضا میفزاید و زمینه ی رشد فردی را فراهم و یا آن را تشدید می کند"
)لینچ، 1374: 33(
Kevin lynch
1918-1991
شهر خوب
سرزندگی : سه خصوصیت اصلی برای حصول سرزندگی مشترک میان انسانها * ادامه بقای انسان* برخورداری از ایمنی*برقراری سازگاری فیزیکی میان وی و محیط زندگی
معنی: وضوح در درک و شناخت آن محیط بطوریکه بتوان میان عناصر و اجزای آن با سایر رویدادها و مکانها به سهولت ارتباط برقرار کرد.
تناسب: مناسبت داشتن فرم و ظرفیت و اندازه فضاهای کالبدی با فعالیتهای حای حال و آتی انسانها در آن میباشد.
دسترسی: کمیت و تنوع عناصری است که می توان به آن دسترسی پیدا کرد.
نظارت و اختیار: به مفهوم امکان تصمیم گیری انسانها برای شکل گیری مکانی فضاها و فعالیتها است و زمینه را برای برخورد فعالانه انسان با فضا را فراهم می آورد.
)لینچ، 1374: 33(
Kevin lynch
1918-1991
شهر خوب
کارایى : به مفهوم هزینه ى ایجاد و نگهدارى شهر در هر سطح مورد نظر از محورهاى محیطى فوق بر اساس هر چیز با ارزش دیگر.
عدالت : به معنى چگونگى توزیع سود و زیان محیطى بین افراد طبق اصول خاصى نظیر برابرى، نیاز، ارزش ذاتى، قدرت پرداخت، تلاش، کمک بالقوه و یا قدرت.
( لینچ 1381: ١٥٢-١٥٣)
Kevin lynch
1918-1991
اصول طراحی پیشنهادی لینچ
تمایز یا روشنی زمینه: وضوح محدوده شهر ،محصوریت،تضاد در نما،فرم،موقعیت فضایی عوامل شهر.به باور او کیفیتی است که به شهر شخصیت و هویت می دهد.
سادگی فرم : نزدیکی آن به فرم های هندسی و وضوح اجزا به خاطر ادراک سریع بیننده
پیوستگی:به معنای تداوم عنصر لبه یا نمای شهری و وجود ریتم وهمانندی عوامل که علاوه بر ساده کردن درک بصری برای عوامل شهری هویت ایجاد می کند.
تسلط و برتری:چیرگی و تسلط یک جز بر اجزا دیگر به نسبت اندازه یا شدت استفاده از آن به گونه ای که در میان دسته ای از عوامل نقش اصلی یابد.
وضوح مفصل ها:مفصل ها باید قابل دید باشند تا درک ساده ای را از محیط پدید آورند و پیوستگی اجزا باید کاملاً واضح باشد.
)لینچ، 1374: 22(
Kevin lynch
1918-1991
وجود تنوعی که جهت خاصی را تعریف می کند: بی تقارنی و دگرگونی تدریجی و وجود عواملی که آغاز و پایان را متمایز می کند.
دامنه ی دید:کیفیتی که دامنه وتاثیر دید را به وسیله ی پاره ای از نمادها افزایش می دهد ،مانند نمای شیشه ،عقب نشستگی ها ،کاو بودن مانند انحنای خیابان .
آگاهی به حرکت:کیفیتی که حرکت بالفعل یا بالقوه ی بیننده را به احساس خود وی آورد.کیفیاتی مانند وسایلی که شیب ها یا منحنی ها و یا نفوذ یافتن فرم ها را در یکدیگر موجب می شود و تغییر مناظر را به دید ناظر آورد.
تسلسل:عواملی که در طول زمان و گام به گام احساس می شوند و به عوامل پیشین یا پسین بافته شده اند .
اسامی و معانی:ویژگی است غیر کالبدی که بر نمایانی می افزاید.
)لینچ، 1374: 22(
اصول طراحی پیشنهادی لینچ
Kevin lynch
1918-1991
جمع بندی
کار اصلی لینچ تحلیل شکل فضایی شهر است . وی معتقد است که شهر باید بوسیله ی ساکنانش درک شود.هر چه شهر خوانا تر باشد بهتر توسط گیرندگان (ساکنین )دریافت می شود. مردم احساس بیگانگی و گمگشتگی نمی کنند. به عبارتی تاکید لینچ بر شاخص بودن خوانا بودن و نمایان بودن شهر است.
لینچ فرد را در مقابل شهر از پیش ساخته شده ای قرار می دهد و تنها به درک فردی وی از شهر در راستای تحلیل از سیمای شهر می پردازد. به عبارتی در مطالعات لینچ سخنی از مشارکت مردم نیست. و این شیوی نقدی متاخر بر آنچه در شهر ساخته شده است می باشد.
تحلیل لینچ بیشتر" به واسطه ی «احساس» فردی ناظر و نه به یارای «تصور» اجتماعی او صورت می گیرد" و خود لینچ تصاویر محیطی را تحت عنوان نتایج فرآیندی متقابل بین ناظر و محیط او و در نتیجه پیدایش کاملا مختلف در بین ناظران گوناگون تعریف می کند(یاراحمدی ،1378: 229 و230). در نتیجه ممکن است یک خیابان از دید یک ساکن بسیار خوانا باشد در حالیکه از دید دیگری ناخوانا جلوه می کند .
روش کوین لینچ در تحلیل سیمای شهر ر وشی نو در این زمینه به شمار می رود "روش لینچ در وصول به معنای تجربه ی شهر به واسطه ی فراگیری نقشه های ذهنی به سنگ بنای جغرافیای ذهنی تبدیل شده است.." (یاراحمدی ،1378 :226).و تا کنون پایه و اساس نظریات بسیاری از شهرسازان پس از خودش گشته است. لیکن کوین لینچ با تکیه بر احساس فرد از درک تصویر شهر اجتماع شهری را نادیده می انگارد .وی بیش از حد به مسائل فیزیکی و شکلی شهر ارج می نهد ونقش مسائل دیگر معنایی شهر از دید وی پنهان می ماند.
منابع
فکوهی ، ناصر(1383) ، انسان شناسی شهری ، تهران ، انتشارات نی
لینچ ، کوین(1374) ، سیمای شهر ، ترجمه منوچهر مزینی ، انتشارات دانشگاه تهران
لینچ ، کوین(1387) ، اتلاف ، ترجمه سید حسین بحرینی ، تهران ، دانشگاه تهران ،
لینچ ، کوین (1381)، تئوری شکل شهر ، ترجمه سید حسین بحرینی ، تهران ، دانشگاه تهران
پاکزاد، جهان شاه (1386)، مقالاتی در باب طراحی شهری: مجموعه کتاب های طراحی و برنامه ریزی، تهران، شهیدیف.
تولایی،
چپمن، دیوید (1384)، آفرینش محلات و مکان ها در محیط انسان ساخت، ترجمه ی شهرزاد فریادی و منوچهر طبیبیان، تهران، دانشگاه تهران.
رضازاده، راضیه (1375)، "کاربرد علوم طبیعی محیطی در فرآیند مطالعات شهری"، نشریه ی هنرهای زیبا، ش24.
امیریاراحمدی،محمود ،(1378)"به سوی شهرسازی انسان گرا"شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری ،تهران
Moughtin ,Cliff (), Urban Design Method and Techniques, Architectural Press
Moughtin ,Cliff (2004),Urban Design Green Dimension , Architectural Press
www.walksf.org/essays/janejacobs.html
en.wikipedia.org/wiki/Jane_Jacobs
en.wikipedia.org/wiki/kevin_lynch
Shahrsazi online.com
انسان شناسی و فرهنگ anthropology.ir