آدام اسمیت (1790-1723)
آدام اسمیت (1790-1723)
در پنجم ژوئن 1723 در شهر کرک کالدی اسکاتلند، در نزدیکی
ادینبورگ انگلستان، دیده به جهان گشود .
پدر وی که مامور بازرسی از گمرک بود، مدتی پس از تولّد وی، دار فانی را وداع گفت و وظیفه سرپرستی آدام اسمیت را مادرش برعهده گرفت.
پس از گذراندن آموزش های اولیه، وارد دانشگاه گلاسکو شد و به تحصیل فلسفه اخلاق پرداخت. وی این دوره را تحت نظر فیلسوف بزرگ، فرانسوا هاچسن گذرانده و در سن هفده سالگی با مدرک فوق لیسانس، فارغ التحصیل شد.
در دوره سه ساله دانشگاه آکسفورد نیز شرکت داشته است اما این بورس تحصیلی را بخاطر محیط دانشگاه آکسفورد (مذهبی) رها کرد. اسمیت به شهر خود بازگشت و با تشکیل کلاس های آزاد، به مباحثی چون آیین های سیاسی، جامعه شناسی و اقتصاد، شهرت علمی خویش را تثبیت کرد.
آدام اسمیت (1790-1723)
در سال 1751م ، به سمت استادی دانشگاه گلاسکو منصوب شد و به تدریس ا درس فلسفه اخلاق پرداخت.
در سال 1759، اولین اثر عظیم علمیش را به نام نظریه احساسات اخلاقی (که هیچ ربطی به علم اقتصاد ندارد)، خلق نمود. وی در این کتاب که موضوع آن اخلاق است، به اخلاق مسیحیت آن زمان حمله می کند و برمسائلی چون وعد و وعید برای جهان آخرت می تازد.
او در سال 1763، پس از دریافت یک پیشنهاد برای تدریس خصوصی برای دوک بوکلو، که یکی از اشراف زمانه خود بود، از دانشگاه استعفا داد و خانواده ی بوکلو را به مدت سه سال، در سفری در قاره اروپا، همراهی کرد. در طی این سفر بود که در کشور فرانسه، با چهره های سرشناس آن روز مثل فرانسوا کنه، تورگو، ژان ژاک روسو و ولتر آشنا شد. وی پس از پایان مسافرت، نگارش کتاب ثروت ملل را آغاز نمود. نگارش این کتاب، که دوازده سال به درازا کشید و یک انقلاب علمی در جهان محسوب می شود.
در 17 جولای 1790 دیده از جان فروبست.
شرایط عصر اسمیت
بسیاری از اندیشمندان تا قبل از دهه 1770 میلادی را دوران تاریک عصر جدید می دانند.
در انگلستان تقریبا تمام فعالیت های اقتصادی، اهم از میزان صادرات و واردات، نرخ اجناس، میزان دستمزد کارگران و … تحت نظارت دولت بود.
تعلیم و تربیت منحصر به طبقه خاصی از جامعه می گشت و همچنین قوانین جزایی غیر عادلانه و به نفع طبقه حاکم می بود.
قدرت در دستان طبقه ملاکان می بود که رفته رفته جای خود را به طبقه نو ظهور بازرگانان و صاحبان صنایع دادند و آنان نیز قوانین خاص خود مانند ساعات کار زیاد و دستمزد کم را بر جامعه حاکم ساختند .
در چنین شرایطی می بود که آدام اسمیت مصمم گشت تا نظرات خود در مخالفت از با این روند را بیان نماید.
کتاب ثروت ملل
اسمیت با بحث درباره تقسیم کار کتاب خود را آغاز می نماید و سپس درباره منشاء پول و موارد استفاده آن، قیمت کالاها، دستمزد کارگران، بهای زمین و تمایز بین کار تولیدی و غیر تولیدی بحث می نماید.
سپس به تاریخچه توسعه اقتصادی اروپا تا به دوران خود را بیان می نماید و از مباحثی مانند: مستعمرات کشور های اروپایی و عایدات پادشاهان و مردم و رابطه میان آن ها صحبت می کند.
اصول بنیادی اسمیت
1- نفع شخصی :
شباهت زیادی بین اصول و عقاید اسمیت با فلسفه نیکولو ماکیاولی وجود دارد. به نحوی که می گویند : « مهمترین محرک هر فرد منافع شخصی است و علاقه به ثروت فقط یکی از مظاهر آن است که شخص برای ارضاء منافع شخصی خود انجام می دهد و در حقیقت تمام فعالیت های بشر در راه ارضاء منافع شخصی به کار می افتد .»
اسمیت نه تنها این خصوصیات را ناپسند نمی داند، بلکه معتقد است نفع پرستی افراد مایه بهبود وضع اجتماع است و خوشبختی یک ملت هنگامی فراهم می شود که بگذاریم کوشش هماهنگ و مداوم هر فرد ، که تلاش می کند وضع خود را بهبودی بخشد، آزادانه رونق یابد .
اصول بنیادی اسمیت
2- تقسیم کار :
اسمیت معتقد بود که رونق صنایع جدید به سبب تقسیم کار و نمرکز سرمایه امکان پذیر شده است، که هر دو معرف نفع شخصی است .
همچنین اسمیت از نمودار آماری یک کارخانه سوزن سازی برای نشان دادن محاسن تقسیم کار استفاده می نماید .
همچنین او معتقد است که مبدا تقسیم کار در قبایل اولیه انسانی است .
اصول بنیادی اسمیت
3- ارزش کار :
اسمیت معتقد است که : تنها کار است که ارزشش هیچگاه تغییر نمی کند و آن میزان نهایی و واقعی است؛ که ارزش تمام کالاها را در تمام اوقات و در همه جا می تواند با آن برآورد و سنجیده شود .
او درباره اختلافات کار فرما و کارگر، به شدت مخالف فرضیه حاکم (مرکانتیلیست) بود.
اسمیت بیان می نمود که: پاداش سخاوتمندانه کار، بر کوشش کارگر می افزاید و می بینیم آنجا که دستمزد زیاد است، کارگر بیش از آنجایی که دستمزد کم است فعال و ساعی، علاقه مند به کار خویشتن است.
همچنین اسمیت کوشید کار تولیدی را از غیر تولیدی متمایز نماید.
اصول بنیادی اسمیت
منع ها و محدودیت های کارگران در آن دوران :
1- جلوگیری از تشکیل هر نوع اتحادیه کارگری جلوگیری از ادامه پیشرفت کشور
2- قوانین کار آموزی کسب حرفه و تجربه توسط کار آموز
3- قانون سکونت اجباری ایجاد نظم در امر نگهداری فقرا
اصول بنیادی اسمیت
4- درباره نظامات اقتصادی:
در این بخش اسمیت درباره 2 نظام بازرگانی و کشاورزی صحبت می کند. این در حالی است که او بیشترین تاثیر را بر بازرگانی و تجارت داشته است. تجارتی که به آن تجارت آزاد می گویند .
او معتقد است که تنها از راه تجارت آزاد داخلی و خارجی است که هر ملت می تواند به اعلا درجه پیشرفت و رونق اقتصادی برسد .
اسمیت می گوید : با باز کردن بازار وسیع تری برای آن قسمت از کالایی که بیشتر از مصرف داخلی تولید می شود، اولا تولید کننده به توسعه قدرت تولیدی خود ترغیب می شود و ثانیا محصول سالیانه را افزایش می دهد؛ در نتیجه بر درآمد و ثروت اجتماع نیز افزوده می گردد .
اصول بنیادی اسمیت
با وجود این نظرات؛ اسمیت درباره تجارت آزاد استبداد ندارد و می گوید :
گاهی برای ترغیب صنایع داخلی، می توان محدودیت هایی برای تجارت خارجی قائل گشت.
او این محدودیت ها را تنها در 2 زمینه مجاز می داند :
1- هنگامی که صنعت خاصی برای کشور لازم است . برای دفاع از ثروت ملی
2- برای حمایت از صنایع نو پا تا آنجا که به خود کفایی برسند و قدرت رقابت پیدا کنند.
اصول بنیادی اسمیت
اسمیت می گوید هر کس تا زمانی که قوانین عدالت را نقض نکرده است مطلقاً آزاد است هر طور که بخواهد و مناسب بداند در پی نفع خویش باشد و کار خود و سرمایه خود را با هر کس دیگر یا هر طبقه دیگر از افراد مردم وارد عرصه رقابت بکند. « عدم مداخله دولت در امور اقتصادی » قاعده ای است که اسمیت به آن می رسد.
در نظر اسمیت اداره دولت از سر ناچاری است، بنابراین مداخله آن باید کاملاً محدود و منحصر به اموری باشد که عمل فردی در آن غیرممکن است. او برای دولت فقط سه خدمت قائل است:
1- اداره دادگستری
2- دفاع مملکت
3- ساختن و مراقبت بعضی از تاسیسات عام المنفعه و دایر کردن بعضی از موسسات عمومی که تاسیس و نگهداری آن ها برای بخش خصوصی سود آور نیست.
نظریه ارزش مبادله
اسمیت ارزش مبادله کالاها را ناشی از دو چیز می داند: کمیابی و کار
به طور طبیعی، کالاهایی که دارای ارزش استفاده زیاد هستند، غالبا از دیدگاه مبادله، دارای ارزش کم و یا در برخی موارد، فاقد ارزش اند؛ برعکس، کالاهای دارای ارزش مبادله ی زیاد می باشند، عموما ارزش استفاده زیادی ندارند؛ مثلا الماس که استفاده چندانی هم ندارد، در مقایسه با آب که ارزش استفاده بسیار بالا و حیاتی دارد، از قیمت بسیار بالاتری نسبت به آب برخوردار است. در حالیکه قیمت آب، تقریبا ناچیز است. ارزش مبادله در مثل آب و الماس، مربوط به کمیابی کالا است؛ یعنی قیمت بالای الماس، ناشی از کمبود آن نسبت به آب است.
نظریه رشد و توسعه اقتصادی
اولین نظریه رشد در مکتب کلاسیک، توسط اسمیت ارائه شده است. در این نظریه، مباحث زیر مطرح است:
تولید تابع عوامل تولید است.
سرمایه گذاری تابع سود است.
تراکم سرمایه موجب پیشرفت فنی می شود.
سود، به عرضه نیروی کار و سطح تکنیک بستگی دارد.
تعداد کارگران فعّال، به میزان دستمزد(سهم عامل کار از درآمد ملی) بستگی دارد.
دستمزد به حجم سرمایه گذاری بستگی دارد.
دست نامرئی
اسمیت اعتقاد دارد در اقتصاد بازار، بازار به صورت غیر متمرکز به تنظیم روابط عرضه و تقاضا پرداخته و در شرایط رقابت کامل، وضعیت موجود را به طور خودکار تعدیل می نماید. در این نظام نیاز، باعث ایجاد تولید گشته(یعنی یک دست نامرئی، نیازمند را به سمت تولید می کشاند) و هیچ نیازی به دستور برای تولید نیست. در این نظریه، اگر تولیدکنندگان، کالاها را گران تر از قیمت بازار بفروشند، موجب ورود تولیدکنندگان دیگر به تولید آن کالا خواهند شد. در نتیجه، وفور کالا ایجاد شده و سپس قیمت کاهش می یابد(فشار دست نامرئی برای کاهش قیمت).
دست نامرئی سبب تخصص در تولید، تعیین قیمت توسط بازار و تصحیح رفتارهای غیر اقتصادی در جامعه خواهد شد. همین امر دلیلی برای بی نیازی سیستم اقتصاد آزاد به دخالت دولت در بازار است.
آدام اسمیت
علم اقتصاد که در مقایسه با علوم دیگر در زمان آدام اسمیت علم نوپایی محسوب می شد، پس از نگارش کتاب "ثروت ملل" آدام اسمیت، به صورت یک علم مدوّن پا به عرصه علوم دانشگاهی گذاشت.
آدام اسمیت، بنیان گذار مکتب کلاسیک و پدر علم اقتصاد، قائل به مساله بازار آزاد و آزادی اقتصاد با رسم وظایف بسیار کمی برای دولت، در حد، ایجاد امنیت و آموزش های همگانی است. وی اعتقاد دارد که اگر بازار، به حال خود رها گردد، خود به خود با مکانیسم های خویش، از پس مشکلات برخواهد آمد و نیازی به دخالت دولت نیست.
منابع
داونز ؛ رابرت بینگهام؛ کتاب هایی که دنیا را تغییر دادند؛ سیروس پرهام؛ انتشارات علمی و فرهنگی؛ تهران؛ 1390.
بدن؛ لویی؛ تاریخ عقاید اقتصادی، ترجمه دکتر هوشنگ نهاوندی ، نشر مروارید و خانه کتاب ، تهران.
اسمیت ، آدام ؛ ثروت و ملل ، سیروس ابراهیم زاده ، نشر پیام ، تهران : 1357.
بلاگ؛ مارک؛ اقتصاد دانان بزرگ جهان، ترجمه حسن گلریز، نشر نی تهران : 1375.
تفضلی، فریدون ؛ تاریخ عقاید اقتصادی، نشر نی تهران : 1387.
حاجیانپور، حمید؛ آدام اسمیت و ظهور مکتب لیبرالیسم کلاسیک، کیهان اندیشه، شماره 80، ص63 – 74 .
دادگر، یدالله ؛ تاریخ تحولات اندیشه اقتصادی، انتشارات دانشگاه مفید، قم: 1383.
قدیریانی اصلی ، باقر؛ سیر اندیشه اقتصادی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران: 1386
تاریخ عقاید اقتصادی، از آغاز تا سوسیالیسم، ترجمه و تالیف دکتر حسین وحیدی، انتشارات کتابخانه سنائی، تهران .